Pohorecka A. (2002), Funkcjonowanie rodziny a zagrożenie uzależnieniem (11-51) , w. E. Rajwa, S. Marynowicz (red.). Współczesna rodzina. Funkcjonowanie, zagrożenia, terapia, Kraków, Wyd. MCDN

1. Jak rozumieć rodzinę, rodzina jako system

Rodzina:

- instytucja społeczna lub grupa

- analiza rodziny jako grupy - opis jej struktury (rozkład relacji emocjonalnych, podział ról, podział władzy), obowiązujących norm, typowych sposobów porozumiewania się

- specyficzny układ związków emocjonalnych

- zasap akaj potrzeby bytowe i ważniejsze potrzeby psychiczne dziecka: bezpieczeństwa, akceptacji, niezależności itp.

Cele realizowane przez rodzinę:

- zaspakajanie indywidualnych fizycznych i emocjonalnych potrzeb członków rodziny

- realizowanie zadań, jakie stawiają przed rodzina inne grupy społeczne i normy społeczne

Układ związków emocjonalnych - powstaje poprzez wybór partnera - zdeterminowany potrzebą seksualną jak i potrzebami bliskości i trwałości związku

- małżonkowie zaspakajają swoje potrzeby bliskości, akceptacji, miłości

- szczególnie ważne zaspakajanie 2 potrzeb- przynależności (zachowania więzi) i oddzielenia (własnej odrębności)- od nich zależy jakość małżeństwa i satysfakcja małżeńska i w rodzinie ich zaspokajanie może być najpełniejsze

Zadania rodziny- zależą od fazy jej rozwoju

- zadania prokreacyjne, dotyczące dbania o zdrowie i rozwój fizyczny dzieci, zapewnienia opieki i wykształcenia, uczenia umiejętności życiowych, zapewnienie opieki i miłości

- realizuje też zadania socjalizacyjne - uczy pełnienia ról kobiety i mężczyzny, przekazuje wartości, obyczaje, tradycje i normy

- uczy wzorców komunikowania się i współpracy, rozumienia i oceniania rzeczywistości, wartościowania zdarzeń i zachowań

Stopień zaspokojenia indywidualnych potrzeb i radzenie sobie przez rodzinę z realizacją zadań - zależy od funkcjonowania poszczególnych jej członków - zależność jest dwustronna - jedno z wielu sprzężeń zwrotnych w rodzinie

Ogólna teoria systemów - Bertalanffy, 1984 - podejście systemowe- próba wyjaśnienia sposobów funkcjonowania rodziny i osób w rodzinie

- system rodzinny- uporządkowana kompozycja części (elementów) wzajemnie ze sobą powiązanych i tworzących spójną całość

- niektóre właściwości systemu są łatwo zauważalne- prze obserwacje interakcji w rodzinie

- zmiana w jednej części systemu pociąga za sobą zmianę w pozostałych jego częściach - interakcje miedzy członkami maja charakter pętli sprzężenia zwrotnego

- związki między zachowaniami członków mogą być opisane przez zasadę przyczynowości liniowej (zachowanie A jest przyczyną zachowania B)- związki te charakteryzuje przyczynowość kołowa (A wpływa na B, B na A) - każde jednak zachowanie jest równocześnie modyfikowane przez zachowania innych osób w systemie

- wzajemne oddziaływania maja charakter samo wzmacniających się cykli:

a. zachowania symetryczne - zachowanie A wzmaga zachowanie B - konfliktowe interakcje małżeńskie, zachowania rywalizacyjne

b. zachowania komplementarne - uzupełniające się - negatywne sprzężenie zwrotne - utrzymuje stan równowagi w systemie, ale i przeciwdziała zmianom w systemie

Struktura rodziny:

- tworzona przez jej członków i zachodzące miedzy nimi relacje

- w analizie opisuje się granice - sposoby wymiany między systemem a otoczeniem oraz między poszczególnymi częściami rodzinnymi i poszczególnymi osobami

- różnice w granicach zewnętrznych - różnice w stopniu otwartości rodziny:

a. względnie zamknięte- słabo przepuszczalne granic, przyjmuje z zewnątrz niewiele

b. względnie otwarte- wymiana z otoczeniem energii i informacji.

- zawiera podsystemy: para małżeńska, wszystkie dzieci, pary (np. ojciec- Sym; matka- córka)- każdy członek należy do wielu podsystemów i pełni wiele ról

- granice podsystemów- zasady określające kto do jakiego systemu należy i jaka jest wymiana (informacje, emocji) między podsystemami

- systemem może być także każda osoba w rodzinie (określa własne granice)

Podsystem małżeński:

- specjalne miejsce w systemie- utrzymuje rodzine w całości, zapewnia jej byt materialny

- sprawuje władzę w rodzinie - gdy małżonkowie są rodzicami

- jako rodzice są najbardziej znaczącymi osobami dla dzieci- wszelkie napięcia emocjonalne generowane w parze małżeńskiej- zmieniają atmosferę w rodzinie i są przeżywane przez dzieci jako zagrożenie

- od tego podsystemu zależą relacje emocjonalne w rodzinie i jej styl komunikowania się

Fazy cyklu życia rodziny:

- przejście do kolejnej fazy wiąże się z rozwiązaniem zadań fazy wcześniejszej

- gdy zadanie nie zostanie rozwiązane - w przebiegu cyklu nastąpi zakłócenie lub przerwa- może dojść do zaburzeń w funkcjonowaniu rodziny i do pojawienia się objawów

- rodzina zmieniając się dąży równocześnie do zachowania równowagi

- każda rodzina ma swój własny rytm i specyfikę wydarzeń i interakcji - najczęściej w cyklu życia rodziny wyróżnia się 8 faz (wg Duvall, za Ostoja-Zawadzka, 1994):

- relacja małżeńska ma też swoje fazy rozwoju

- faza IV- rozpoczęcie szkoły- częsty kryzys małżeński; dziecko zaczyna funkcjonować w nowych systemach; jeden z rodziców- często wchodzi w koalicje z dzieckiem - najczęściej jest to matka

Objaw, zaburzenie zachowania:

- w podejściu systemowym rozpatrywany jako fragment pętli sprzężenia zwrotnego

- jego zrozumienie wymaga analizy wzajemnych zachowań członków rodziny

- objaw może służyć utrzymaniu pewnego stanu równowagi w rodzinie (np. zachowanie dziecka buntującego się w sytuacji niejawnego konfliktu rodziców - zajecie się dzieckiem uwalnia od konieczności zajęcia się sprawą rozpadającego się małżeństwa)

- podejście systemowe- pytanie- jaką funkcję pełni objaw w systemie rodzinnym

- objaw/zaburzone zachowanie pojawia się, gdy rodzina doswaidcza stresu, z którym nie potrafi sobie poradzić w inny sposób (stres wywołany czynnikami zewnętrznymi lub wewnątrz rodziny)

Rodzina funkcjonująca prawidłowo:

- przeżywa kryzysy rozwojowe, pojawiają się w niej konflikty -ale potrafi sobie z nimi radzić

- struktura nie jest zaburzona- podsystem małżeński ma wyraźnie zaznaczone granice, bliskość miedzy małżonkami jest większa niż międzypokoleniowa

- rodzice sprawują władzę, określają i egzekwują reguły, ale potrafią je zmieniać - dostosowując do poziomu rozwoju dziecka

- równowaga miedzy związaniem a oddzieleniem się - daje poczucie bezpieczeństwa ale i niezależności

- normy i zasady jasno określone, podział ról wyraźny

- rodzina jako całość dostosowuje się do zmian życiowych

- ma prawidłowe, dające satysfakcje stosunki z otoczeniem zewnętrznym

Ocena funkcjonowania rodziny - brane są pod uwagę takie aspekty jak:

- struktura

- radzenie sobie z naturalnymi kryzysami

- normy przyjęte w rodzinie

- zasady kontroli zachowań dziecka

- ocena stylu i sposobów komunikowania się

- równowaga miedzy wiązaniem a oddaleniem w rodzinie

2. Dziecko w systemie rodzinnym

Dziecko jeszcze przed przyjściem na świat ma wyznaczoną role w systemie rodzinnym, na którą składają się:

- oczekiwania rodziców i innych członków rodziny

- dziedzictwo wzorców, norm i obyczajów obu rodzin (ojca i matki)

- miejsce jakie zajmie w rodzeństwie (kolejność urodzenia).

Różne są oczekiwania rodziców co do przyjścia dziecka na świat (dziecko oczekiwane - niechciane), różna jest sytuacja przyszłych rodziców (starający się o dziecko - rodzice, którzy „zostali zmuszeni:” do małżeństwa- nie nauczyli się być partnerami) itd. - różny jest wiec klimat emocjonalny, w jakim dziecko będzie wzrastać, warunki jego wczesnego rozwoju, rola w rodzinie.

Pojawienie się dziecka- zmiana struktury, wstrząs dla systemu rodzinnego

- największą Maine wprowadza urodzenie się pierwszego dziecka - nowa rola, odpowiedzialność, zmiana obowiązków, nowa relacja emocjonalna, zmiany w relacji małżeńskiej

- jeśli komunikacja miedzy rodzicami jest zaburzona- dziecko może być traktowane jako pośrednik w porozumiewaniu się

Dla rozwoju dziecka- istotna pozycja wśród rodzeństwa

- oczekiwania rodziny od dzieci w zależności od ich starszeństwa i płci- kształtują wzorce zachowań dziecka

- najstarsze dziecko- tendencja do podejmowania decyzji, brania na siebie odpowiedzialności i aktywnego działania, narzucania swojego zdania

- najmłodszy- skłonność do przerzucania odpowiedzialności, poszukiwania opieki, rywalizowania o pozycję

- niekiedy rodzice wyznaczają role najstarszego w rodzeństwie nie dziecku najstarszemu wiekiem

Dziecko od urodzenia jest włączone w pętle sprzężeń zwrotnych- samo modyfikuje zachowania w rodzinie przez własne reakcje

- od urodzenia pełni określoną rolę np. największy skarb, mały tyran itp.

Zadaniem rodziny- zaspokajanie potrzeb dziecka ( i innych członków rodziny):

- początkowo- matka zaspakaja potrzeby fizyczne i psychiczne dziecka, dziecko jest w pełni zależne od dorosłych - zaspokojenie potrzeb dziecka zależy też od innych osób w rodzinie

- podstawowa potrzeba psychiczna dziecka- bezpieczeństwa- zaspokojona jest gdy dziecka postrzega i odczuwa świat wokół siebie jako uporządkowany, przewidywalny i przyjazny ( jego światem jest rodzina - czyli system, który powinien być uporządkowany- o wyraźnie zaznaczonej strukturze, systemie władzy, określonych granicach; przewidywalny- stałość zasad i zachowań)

- największym zagrożeniem poczucia bezpieczeństwa- zagrożenie utratą któregoś z rodziców lub odrzuceniem przez nich (relacje emocjonalne z rodzicami i ich obecność są b. ważne dla dziecka)

- stawianie dziecku niejasnych i niekonsekwentnych wymagań, częste karanie- życie w ciągłym niepokoju i zagrożeniu- prowadzi do trudności z określeniem własnej tożsamości

- rodzina zaspakaja tez potrzeby miłości i akceptacji- ściśle powiązane ze sobą u dzieci- bezwarunkowa akceptacja i miłość są dla dzieci nieodzownymi warunkami prawidłowego rozwoju- początkowo dziecko postrzega siebie poprze docierające do niego opinie dorosłych

- rodzina powinna zaspakajać potrzebę niezależności dziecka- umożliwiać mu realizowanie właściwych dla wieku zadań rozwojowych (przedszkolak- poznawanie świata przez zabawy i kontakty rówieśnicze; później- przystosowanie się do szkoły, opanowanie samodzielnego odrabiania lekcji; dorastanie- zwieszenie swobody, kontakty z płcią przeciwną, pierwsze wybory życiowe, oddzielenie się od rodziców)

- nadopiekuńczość - główne i w rodzinach, w których źle funkcjonuje układ małżeński i jednoz rodziców nadmiernie wiąże się z dzieckiem

- rodziny splątane- granice słabe, wszyscy uczestniczą we wszystkim

- zaspokojenie potrzeby niezależności u dziecka wiąże się ze zdolnością rodziny do pokonywania kryzysów rozwojowych

- potrzeba niezależności- silna u dorastającej młodzieży- problem jak się uniezależnić nie tracąc więzi emocjonalnej z rodzinami. Odejście z domu- może być trudne i skutkować pojawieniem się objawu, uniemożliwiającego opuszczenie domu

- emocjonalne odcięcie się dziecka od rodziców- świadczy o zbyt silnym wiązaniu w rodzinie; osoby dokonujące odcięcia- mają tendencje do równie intensywnego wiązania się z osobami lub grupami poza rodziną

3. Dziecko w dysfunkcjonalnym systemie rodzinnym - zaburzenia w rodzinie a zaburzenia u dziecka

Dziecko niekiedy bywa włączane w konflikt małżeński- cechą pary małżeńskiej jest bowiem tendencja do tworzenia trójkątów (jest ona naturalna, ani dobra, ani zła)

- w określonych warunkach powstają tzw. triady patologiczne (np. w głębokim konflikcie małżeńskim)

Minuchin - 4 rodzaje triad i formy relacji nich:

• triangulacja- konflikt miedzy rodzicami jest niejawny, każde dąży do pozyskania dziecka; dziecko przeżywa silny konflikt lojalności - mogą wystąpić u niego objawy nerwicowe i zachowania nadpobudliwe, depresja

• koalicja rodzic- dziecko- konflikt rodziców bardziej jawny, dziecko nadmiernie związane z jednym z rodziców; dziecko b. otwarcie uczestnikiem konfliktu; ma utrudnioną identyfikację z rolą męską (chłopiec) lub nieprawidłowe kontakty z mężczyznami (dziewczynka); obciążane zwierzeniami dorosłego; częste u dziewcząt z zaburzeniami jedzenia

• obejście konfliktu przez atakowanie- rodzice atakują dziecko, nie są zgodni w metodach wychowawczych, w tym obszarze ujawnia się konflikt między nimi; dziecko czuje się niekochane i odrzucane; u dziecka- zaburzenia zachowania i poszukiwanie akceptacji poza rodziną - częsty udział w subkulturach i grupach przestępczych

• obejście konfliktu przez podtrzymanie- nadopiekuńczość, dziecko ograniczane, trzymane blisko rodziców, negatywne emocje wobec nich są u dziecka tłumione, wyrażanie zahamowane; pojawiają się objawy psychosomatyczne lub zaburzenia jedzenia

- objaw w tych rodzinach- to sposób na rozwiązanie konfliktu między dorosłymi członkami rodziny i utrzymania rodziny w stanie równowagi

- „leczenie dziecka” - praca terapeutyczna nad konfliktem miedzy dorosłymi

Sytuacja stresowa dla dziecka

- rozpad rodziny

- życie w rodzinie niepełnej

Radzenie sobie- zależy od wieku dziecka i zachowań rozwodzących się rodziców

- możliwe reakcje lekowe, depresyjne czy zaburzenia zachowania

- szczególnie patologiczny- rozwód w atmosferze walki

- łamanie norm społecznych przez dziecko- próbą odwrócenia uwagi od konfliktu małżeńskiego- w celu stabilizacji sytuacji w rodzinie- często jest jednak na to za późno; może być też formą protestu przeciwko zachowaniom dorosłych, odwetem za brak lojalności i zniszczenie rodziny

Rodzina niepełna:

- szczególne problemy zaraz po rozwodzie

- problem- chłopcy wychowywani przez samotne matki- brak męskiego wzorca, mniejsza kontrola, niekonsekwencje w wychowaniu, obwinianie matki za rozwód - prowadzą do zachowań nieakceptowanych społecznie

- najważniejsze jakie są relacje miedzy rozwiedzionymi rodzicami i jak radzi sobie z sytuacją rodzic sprawujący opiekę

- znaczenie ma relacja matka-ojciec tak długo, jak długo rodzice nie rozstaną się emocjonalnie i nie zaczną funkcjonować niezależnie od siebie

Sytuacja dziecka w rodzinie, w której jedno z rodziców ma zaburzenia psychiczne:

podobne życie jak w rodzinie niepełnej

- relacje emocjonalne- zaburzone, dziecko żyje bez poczucia bezpieczeństwa

- mogą pojawić się trudności w kształtowaniu tożsamości dziecka i identyfikacji z rolą związaną z płcią

- możliwa zaniżona samoocena dziecka, wyizolowanie wśród rówieśników

- dzieci te potrzebują dużo wsparcia- niekiedy pozytywny wzorzec miłości i tolerancji dostają od drugiego rodzica

- w dorastaniu- możliwa izolacja i zamkniecie się w rodzinie (przejecie ról rodzicielskich), odcięcie emocjonalne (zagrożenie nieodpowiednim partnerem lub grupą)

- przy zaburzeniach nerwicowych czy osobowości- rodzic nie przyjmuje roli chorego, często jest dominujący, jego problemy ujawniają się np. w zachowaniach agresywnych, obsesyjnym pilnowaniem porządku, kontroli, ograniczaniu dziecka - też burzy poczucie bezpieczeństwa i utrudnia rozwój dziecka

Alkoholizm w rodzinie:

- system rodzinny zdominowany przez problem alkoholu i zachowanie alkoholika- centralnej postaci w rodzinie

- brak kontroli w rodzinie

- potrzeby dziecka an dalszym palnie, wtórne wobec potrzeb osoby uzależnionej

- problem utrzymywania fasady normalnej rodzin

Cechy środowiska rodzinnego alkoholika:

- chaos - ciągłe nastawienie na sygnały niebezpieczeństwa, nieprzewidywalność - wymaga od dziecka ciągłej czujności, wysiłku by zachować równowagę w zaburzonym systemie; dziecko nie potrafi odpoczywać, odprężyć się, skupić na zadaniu, mieć zaburzenia snu; ostrożność w kontaktach społecznych, podejrzliwość (nastawienie na atak lub ośmieszenie)

- niekonsekwencja w zachowaniu rodziców - rodzi brak poczucia bezpieczeństwa; dziecko nie może przyswoić standardów zachowania i logicznego myślenia, utrata jasności spostrzegania sytuacji społecznych; niepewność własnego widzenia świata i osądu; trudności w kontaktach społecznych- brak umiejętności przewidywania konsekwencji zachowań; lęk i nieufność

- możliwa przemoc fizyczna - lek przed kłótniami i przemocą jest silniejszy niż obawy przed skutkami picia; dziecko żyje w napięciu i lęku; przeżywa wstyd; może skutkować objawami nerwicowymi i zaburzeniami zachowania (zwłaszcza u młodszych dzieci)

Podział ról w rodzinie alkoholowej:

- zależy od wzorców zachowań związanych z piciem

- rodzic niepijący - zazwyczaj pełni rolę matki i ojca

- alkoholik może być w roli dziecka

- dziecko często zastępuje rodzica - wchodzi w trójkąt - koalicje z rodzicem niepijącym; pełni role ratownika - staje się dorosłym gdy nie pijący rodzic sobie nie radzi- dorosłości są nad-odpowiedzialni, pełni troski o innych, trudno odłączają się od rodziny, żyją w napięciu, poczuciu obciążeni, podatne na objawy nerwicowe, trudności w bliskich kontaktach emocjonalny

- dzieci mogą też identyfikować się z pijącymi rodzicami i naśladować ich- wczesne uzależnienie

- inna psowata - bunt - szczególnie gdy rodzic niepijący jest współuzależniony i wchodzi w koalicje z rodzicem pijącym - w efekcie możliwe odcięcie emocjonalne (świadczące o zbyt silnym przywiązaniu), sięganie po narkotyki (niemożność wyjścia z kręgu uzależnienia), zaburzeniach zachowania (próby oderwania się od rodziny- są to sygnały dysfunkcji systemu rodzinnego i stabilizują ten system

- także u dzieci pojawiają się objawy nerwicowe

4. Jak rozumieć trudności wychowawcze i zaburzenia zachowania?

Dysfunkcji systemu rodzinnego towarzyszą zaburzone zachowania i objawy jednego z jego członków- najczęściej jest to dziecko delegowane do leczenia lub naprawiania

- często za trudnościami wychowawczymi czy zaburzeniami zachowania kryją się problemy funkcjonowania całej rodzin

Przykład- Daniel, 11 lat, agresywny w domu wobec matki i babki, bardzo dobrze się uczy, agresywny też wobec kolegów; agresywny w sytuacji kontaktu z psychiatrą, nie współpracuje przy badaniu psychologicznym; rodzice rozwiedzieni - spotkania ujawniły, że problemem rodzinie jest konfliktowa relacja matki z babką - nie ujawnia a wprost agresja była wyrażana poprzez dziecko- kobiety krytykowały wzajemnie swoje postępowanie wobec chłopca - przepracowanie problemu miedzy nimi, sprawiło, iż objawy u chłopca minęły

Przykłady - Janek, Konrad i Magda- dzieci wagarujące i uciekające z domu- dzieci od których za wiele wymagano, rodziny w których był problem alkoholowy lub rodzicie byli niekonsekwentni w swoich wymaganiach w stosunku do dziecka, miedzy rodzicami panował chłód emocjonalny

- wspólna właściwość tych rodzin- nie zaspakajają podstawowych potrzeb psychicznych dzieci - żyły one w zagrożeniu, braku poczucia bezpieczeństwa, mogły czuć się niekochane i odrzucane

- im bardziej dysfunkcjonalna rodzina- tym silniejsze niepożądane zachowania- wyraźna pętla sprzężenia zwrotnego

- dorośli w tych rodzinach stanowili negatywne wzorce zachowań - dzieci nie miały jak przyswajać właściwych norm

Zagrożenie zaburzeniami zachowania prowadzącymi do kontaktu ze środkami uzależniającymi jest większe w tych rodzinach, w których na skutek dysfunkcji układu małżeńskiego lub zaburzeń u rodzica/ców nie są zaspakajane podstawowe potrzeby psychiczne dzieci i niespójne są normy.

Niekiedy na skutek stresu zewnętrznego problemu z dziećmi maja też rodziny w których brak patologii. Przykład - Adam, u którego nietypowe na wiek zachowania były wynikiem wcześniejszego dojrzewania

Przykład - Jacek- 16 lat, nagłe zaniedbanie się w nauce- okazało się, ze w rodzinie jest trudna sytuacja, matka straciła pracę, ojciec ciężko choruje-rodzina chętnej koncentrowała się na problemach dzieci, niż na tym co było trudniejsze do rozwiązania- rodzina wymagała podtrzymywania i wyjaśnień, a nie zmian w strukturze

5. Profilaktyka uzależnień - zapobieganie głębokim i długotrwałym zaburzeniom u dzieci.

Działania ukierunkowane na zapobieganie zaburzeniom dzieci i młodzieży, które mogłyby prowadzić do kontaktu ze środkami uzależniającymi:

- terapia rodzin

- poradnictwo rodzinne

maja na celu poprawę funkcjonowania rodziny = poprawa warunków rozwoju dziecka, zapewnienie prawidłowych relacji emocjonalnych, lepsze zaspakajanie potrzeb psychicznych

Wybór metody oddziaływania zależy od:

- diagnozy rodziny dokonywanej przez terapeutę

-oczekiwań i życzeń samej rodziny

Terapia rodzin:

- gdy w rodzinie stwierdza się dysfunkcje: zaburzenia struktury (nieprawidłowe granice, podział władzy itp., zaburzenia komunikacji, patologiczne wzorce interakcji, nieprawidłowe relacje emocjonalne

- sygnałem zaburzeń - utrzymujące się objawy u jednego z członków rodziny

- diagnozujący musi spotkać się z całą rodziną - inaczej nie może stwierdzić zaburzenia struktury rodziny

Indywidualna psychoterapia lub poradnictwo rodzinne:

- gdy rodzina nie godzi się na podjecie terapii

Trudności, z którymi rodzice zgłaszają się do psychologa:

- niepożądane zachowanie dziecka poza domem

- niepożądane zachowania dziecka w domu

- dziwne i niepokojące rodziców zachowania

- trudności w relacjach z dzieckiem.

Poradnictwo rodzinne:

- forma pomocy psychologicznej ukierunkowana na rozwiązanie konkretnego problemu zgłaszanego przez rodzinę

- trudność może pojawić siew zdrowiej rodzinie- efekt np. braku wiedzy czy pewności co do własnych kompetencji

- proces składający się z faz:

a. nawiązanie kontaktu i formułowanie problemu - uważne wysłuchanie, okazanie akceptacji i empatii (rodzice przychodzą z dużym lękiem, muszą przyznać się, ze sobie z czymś nie radzą). Problem formułowany jest w postaci zachowania i sytuacji (konkretnie), badany jest cały kontekst sytuacyjny i sposoby radzenia sobie rodziny z omawianą trudnością

b. przygotowanie rodziny do przyjęcia rady - doradca zastanawia się, co utrudnia rodzinie poradzenie sobie z tym problemem- głęboka dysfunkcja (wtedy konieczna terapia) czy inne źródła - brak wiedzy psychologicznej rodziców (wtedy udzielanie informacji- jak to jest w danym wieku i jakie są przypuszczalne przeżycia ich dziecka- jest to przygotowanie do dawania rad); ważny język doradcy

c. udzielenie rady

- niektórym wystarczy okazanie zrozumienia, uspokojenie przez informacje i wyjaśnienia (praca psychoedukacyjna); inni potrzebują rad- innych niż dotychczasowych sposobów postępowania wobec dziecka

Rady mogą dotyczyć:

- powstrzymywania się od pewnych zachowań w relacjach z dzieckiem - gdy zachowania rodziców zmagają objawy u dziecka; zmiany wprowadza się stopniowo, sugestie doradcy powinny dotyczyć konkretnych sytuacji i określonego okresu czasu;

- wprowadzania nowych zachowań - rady formułowane konkretnie w kategoriach zachowań i sytuacji; doradca występuje w roli eksperta- musi być pewien tego co radzi, radzić sobie z oporem przed zmianą

- zmian w organizacji życia całej rodziny.

W poradnictwie rodzinnym z nastolatkami- można zastosować negocjacje między dorosłymi a dzieckiem - uzgadnianie wzajemnych wymagań i żądań, osiąganie kompromisu

- doradca = negocjator - pracuje z całą rodzina i poszczególnymi podsystemami

Pierwsze wspólne spotkanie- formułowanie problemu i nawiązanie kontaktu z rodziną; później spotkania osobno z rodzicami i dzieckiem (określanie własnych życzeń i wymagań, formułowane konkretnie w terminach zachowań i sytuacji) - negocjator badan na ile każda z e stron może z czegoś zrezygnować (możliwości ewentualnych zmian).

Kolejne spotkanie- wspólne- uzgodnienia z negocjatorem, klaryfikacja oczekiwań i podsuwanie rozwiązań kompromisowych m- czasem uzgodnienia są spisywane.

Poradnictwo rodzinne- wymaga od doradcy rzetelnej wiedzy psychologicznej z psychologii rozwojowej, klinicznej dzieci, młodzieży i psychologii rodziny.

3 aspekty procesu doradzania rodzinom:

- emocjonalno- racjonalny (nawiązanie kontaktu, udzielanie podtrzymania i wsparcia)

- behawioralno-poznawczego (formułowanie rad w kategoriach konkretnych zachowań i sytuacji, udzielanie informacji)

- etycznego

Wątpliwości etyczne w udzielaniu rad:

- doradca może wywierać wpływ na stanowisko klientów/pacjentów

- trudność w okazaniu akceptacji, osoby która łamie normy uznawane przez doradcę

- w udzielaniu rad może być pośrednio zawarty element negatywnej oceny (może szkodzić obniżając samoocenę)

Poradnictwo i terapia rodzin- są metodami zapobiegania uzależnieniom, ale i oddziaływaniami profilaktycznymi o ogólnym znaczeniu- poprawiające funkcjonowanie rodziny, przeciwdziałające zaburzeniom u dzieci, zapobiegają występowaniu zaburzeń w ich dorosłym życiu.

1

---