Toksykologia

„Wszystko jest trucizna i nic nie jest trucizną” - wszystko zależy od dawki

Główne kierunki toksykologii:

- toksykologia leków,

- t. przemysłowa (zawodowa),

- t. środowiskowa,

- ekotoksykologia,

- t. żywności,

- t. pestycydów,

- t. kliniczna,

- t. sadowo-lekarska,

- t. wojskowa,

- t. ustawodawcza,

Toksykologia leków zajmuje się:

- ubocznym działaniem leków podanych w dawkach terapeutycznych,

- skutkami przedawkowania leków,

- uzależnieniami od leków,

- badaniem przed klinicznym potencjalnych leków,

- pochodne kwasu barbiturowego,

- pochodne benzodiazepiny,

- leki działające na układ krążenia (digoxiu),

- leki p/nowotworowe,

Toksykologia przemysłowa zajmuje się:

- profilaktyka, diagnostyka i leczenie zatruć zawodowych,

- opracowuje normy zawartości substancji chemicznych w powietrzu na stanowisku pracy (warsztaty higieniczne NDS, NDSCH, NDSP),

- biomarkery ekspozycji,

Toksykologia środowiska zajmuje się:

- wpływem skażenia powietrza, woda i gleba na zdrowie człowieka,

- profilaktyka i kontrola zwartości zanieczyszczeń chemicznych w poszczególnych elementach środowiska,

Ekotoksykologia bada:

- szkodliwy wpływ substancji chemicznych wpływających w środowisku na organizmy inne niż człowiek oraz na cały ekosystem,

Toksykologia żywności bada:

- substancje naturalne i obce w żywności w wyniku jej produkcji,

- substancje umyślnie dodawane do żywności.

Toksykologia kliniczna zajmuje się:

- diagnostyką i leczeniem zatruć ostrych,

- opracowuje nowe metody leczenia i odtrutki,

Toksykologia sądowo-lecznicza zajmuje się:

-wykrywaniem i oznaczeniem trucizn w materiale biologicznym, zwłaszcza podanych post mortem,

- bada zawartość alkoholu, środków uzależniających oraz dopingujących,

- działa głównie na potrzeby wymiaru sprawiedliwości,

Toksykologia wojskowa bada:

-toksyczność bojowych środków trujących (gazy bojowe),

-toksyczność środków służących do rozpraszania tłumów (łzawiących, obezwładniających),

Toksykologia ustawodawcza:

- opracowuje akty prawne zapewniające bezpieczne użytkowanie substancji chemicznych,

Toksykologia:

A: OGOLNA:

- zatrucia i ich przyczyny,

- czynniki warunkujące toksyczność,

- losy trucizny w organizmie,

- interakcje,

- mechanizm działania,

- toksykomateria,

- podstawy leczenia zatruć,

- bezpieczeństwo chemiczne,

B: SZCZEGÓŁOWA:

- leków,

- środków uzależniających,

- metali i metaloidów,

- rozpuszczalników,

- pestycydów,

- tworzyw sztucznych,

- artykułów gospodarstwa domowego,

- kosmetyków

- żywności,

- promieniowania jonizującego,

- przemysłowa,

- środowiskowa,

Toksykologia:

- teoretyczna (modele matematyczne),

- stosowana ( praktyczne, doświadczalna),

Toksykologia współczesna i jej zadania:

- rozszerzanie wiedzy o szkodliwym działaniu związkowa chemicznych,

- ocena i ryzyko jakie stanowią substancje chemiczne dla organizmów żywych w zależności od ich poziomu w środowisku,

- profilaktyka,

- wczesne wykrywanie istniejących zagrożeń,\- rozpoznanie i leczenie zawartości,

Trucizna- substancja, która po wchłonięciu do organizmu lub wytworzona w organizmie powoduje zaburzenia jego funkcjonowania lub śmierci.

Narażenie - fizyczny kontakt żywego organizmu z czynnikiem chemicznym, fizycznym lub biologicznym wyrażony stężeniem, natężeniem i czasem trwania.

Rodzaje ekspozycji:

-ostra,

-podostra,

- przewlekła,

Toksyczność- zdolność substancji do wywołania efektu toksycznego po podaniu (wchłonięciu) do organizmu, wywoła uszkodzenia w organizmie, które prowadzą do zaburzeń w jej funkcjonowaniu.

A: TOKSYCZNOŚĆ OSTRA: w jednorazowej dawce lub po jednorazowym narażeniu,

B: TOKSYCZNOŚĆ PRZEWLEKŁA: skutek szkodliwy następuje jako wynik powtarzanego narażenia (ekspozycja chroniczna),

Efekt - każda biologiczna zmiana w organizmie, narządzie lub tkance wywołana lub związane z narażeniem na substancje chemiczne.

Efekt szkodliwy- zmiana biologiczna spowodowana pojawieniem się podczas lub po zakończeniu narażenia- zaburzenie czynnościowe lub uszkodzenie morfologiczne wpływające na wydolność całego organizmu.

Działanie niekorzystne, szkodliwe dla zdrowia może być:

Odwracalne: odchylenie od prawidłowej struktury po funkcji powracającej do wart.fizjologicznych po przerwaniu narażenia,

Nieodwracalne: pozostaje lub nasilają się po zakończeniu narażenia, np. mutacje, uszkodzenia płodu, nowotwory złośliwe, marskość wątroby- tzw. Skutki odlegle.

Skutki odlegle działania toksycznego: procesy patologiczne rozwijające się w organizmie po dłuższym lub krótszym okresie utajenia (latencji) po jednorazowym lub wielokrotnym narażeniu na czynnik toksyczny.

Inna kwalifikacja wyróżnia:

Działanie miejscowe i układowe:

- miejsce- efekt ograniczony do miejsca kontaktu substancji z tkanką, np. działanie substancji żrących na skórę i przewód pokarmowy,

- układowe- skutki ujawniające się po wchłonięciu substancji do krwiobiegu i dotarciu jej do tkanki docelowej:

- działanie ogólnoustrojowe,

- działanie wybiorcze- uszkodzenia jednego lub kilku narządów (tkanek)- tzw. narządy krytyczne,

Narząd krytyczny: narząd, który jako pierwszy osiąga stężenie krytyczne substancji toksycznej,

Stężenie krytyczne: stężenie substancji toksycznej komórkach, przy których zachodzą zmiany czynnościowe komórki ( odwracalne lub nieodwracalne, nieporządne lub szkodliwe).

Rodzaje dawek:

Dawka: ilość substancji chemicznej podana, pobrana lub wchłonięta do organizmu w określony sposób warunkująca wystąpienie określonych efektów biologicznych lub ich brak.

Wyrażenie dawki:

Masa (g,mg): jednostka wagowa/ masę lub powierzchnię ciała lub na dobę, np. mg/kg m.c, mg/24h.

Dawka pobrana: ilość substancji zawarta w spożytym pokarmie, w wydychanym powietrzu lub w materiale nałożonym na skórę.

Dawka wchłonięta- ilości substancji, która przeniknęła przez granice wymiany faz do organizmu ze środowiska zewnętrznego.

Dawka graniczna: proga (DM, donis minima) wywołuje pierwsze spostrzegalne skutki biologiczne.

Próg działania- najmniejszy poziom narażenia/ najmniejsza dawka powoduje zmiany biochemiczne przekraczające granice przystosowania homeostatycznego.

Dawka lecznicza (DC)- wykazuje działanie farmakoterapeutyczne i nie wywołuje istotnych zakłóceń procesów fizjologicznych.

Dawka toksyczna (DT)- po wchłonięciu do organizmu wywołuje efekt toksyczny.

Dawka śmiertelna (DL)- powoduje śmierć organizmu po jednorazowym podaniu. Wskaźnikiem toksyczności ostrej związków chemicznych jest medialną dawka śmiertelna LD50.

LD50- statystycznie obliczone na podstawie wyników eksperymentu na zwierzętach: ilość substancji, która powoduje śmierć 50j. podanych osobników.

Substancja toksyczna organizmu:

- brak efektu,

- zatrucie ostre,

- efekty odległe,

Rodzaj zatruć:

Zatrucie: proces chorobowy z klinicznymi objawami podmiotowymi i przedmiotowymi, wywołany przez substancje chemiczne pochodzenia egzo- i endogennego.

Zatrucie ostre:

- szybki rozwój szkodliwych zmian w organizmie,

- duże nasilenie objawów klinicznych lub zgon,

- objawy ujawniające się w krótkim czasie 9 na ogół w ciągu 24h) po dostaniu się substancji toksycznej do organizmu. (do żołądkowo w jednorazowej dawce lub kilku dawkach w niewielkim przedziale czasowym)

Zatrucie podostre:

- szkodliwe zmiany w organizmie rozwijają się mniej gwałtownie niż w przypadku zatrucia ostrego.

Zatrucie przewlekle:

- rozwija się na skutek długotrwałego narażenia na małe dawki substancji (rozwija się w formie utajonej)

- długotrwałe narażenie prowadzi do kumulacji efektów jej działania (kumulacja czynnościowa)

Kumulacja:

A: MATERIALNA: kumulacja substancji toksycznej lub jej metabolitów

Pb- tk. kostna Cd, Hg- nerka As- włosy, paznokcie DDT- tk. Tłuszczowa

B: CZYNNOŚCIOWA: kumulacja efektów, działanie substancji toksycznej

Perystycydy fosfoorganiczne, nagromadzenie acetylocholiny i efekty jej działania, CO -kumulacja mikro uszkodzeń w o.u.n. spowodowanych niedotlenieniem,

Przyczyny zatruć:

A: rozmyślne: samobójcze, zbrodnicze, egzekucyjne

ROZMYSLNE:

- zwłaszcza lekami: barbiturany, gaz, alkohol,

- arszenik,

- cyjanek potasu,

B: przypadkowe: zawodowe, pozazawodowe (ostre, podostre, przewlekłe)

PRZYPADKOWE:

- omyłkowe podanie leków,

- żywność,

- chemikalia,

- środki ochrony roślin

Przyczyny zatruć ostrych:

A: LEKI (40-46%)

- nasenne,

- psychotropowe,

- niesteroidowe leki przeciwzapalne,

- działające na układ krażenia

B: ALKOHOL I GLIKOLE (ok..30%)

- alkohol etylowy,

- alkohol metylowy,

- glikol etylenowy

C: ŚRODKI (ok.60%) narkotyczne

- „kompot'

- amfetamina

- marihuana

- środki halucynogenne

D: GAZY (ok. 5,5%):

-tlenek węgla,

E: INNE:

-grzyby 2,8%, rozpuszczalniki org. 1,9%,

pestycydy 1,1%, substancje żrące 1%,

metale i ich związki 0,3%

Monitoring narażenia (kontrola narażenia):

A: monitoring biologiczny

B: monitoring środowiska

Biomarker- zmiana w komórkowych i biochemicznych składnikach, procesach i funkcjach, wywołane przez czynniki szkodliwe (np. ksenobiotyk) mierzalna w systemie biologicznym lub w próbówce.

Rodzaje biomarkerów:

A: biomarkery ekspozycji (narażenia)

B: biomarkery skutkow zdrowotnych (efektu)

C: biomarker ekspozycji

Rodzaj narażenia: Biomarker ekspozycji: Materiał do badań:

Alkohol alkohol etylowy krew, mocz

Olów olów krew, mocz

Benzen fenol mocz

Biomarker skutkow zdrowotnych:

- dostarczają informacji o rodzaju i nasileniu zmian patologicznych, które powstały w organizmie w wyniku narażenia na czynniki toksyczne,

- są to mierzalne biologicznie, fizjologicznie, behawioralne i inne zmiany zachodzące w organizmie,

Biomarkery środków zdrowotnych:

- hematologiczne,

- hepatotoksyczności,

- neutrotoksyczności,

- inmunotoksyczności,

- neurotoksyczności,

- skutkow toksycznych w płucah,

- genotoksycznosci

- zmian toksycznych w układzie reprodukcyjnym oraz występujących w czasie rozwoju,

Biomarkery wrażliwości:

- są wskaźnikiem wrodzonej lub nabytej zdolności organizmu do odpowiedzi na czynnik szkodliwy,

- pozwalają wykryć osoby lub grupy osób, u których w danych warunkach narażenia mogą wystąpić mniej lub bardziej nasilone od oczekiwanych skutki zdrowotne,

Normatywy higieniczne:

Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) (średnio ważne), którego oddziaływanie w ciągu 8 godz. dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru pracy przez cal czas aktywności zdrowotnej nie powinno spowodować ujemnych w stanie zdrowia pracowników oraz ich przyszłych pokoleń.

Najwyższe dopuszczalne stezenie chwilowe (NDSCH):

Stężenie, które nie powinno spowodować niekorzystnych zmian w stanie zdrowia, jeśli występuje nie dłużej niż 15min i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej.

Najwyższe dopuszczalne stężenie progowe (NDSP)

Stężenie, które ze względu na zagrożenie zdrowia nie może być przekroczone w żadnym momencie.

Bezpieczeństwo chemiczne:

Takie stosowanie substancji chemicznej, które eliminuje lub przynajmniej ogranicza w duzym stopniu ich szkodliwy wpływ na człowieka w warunkach pracy zawodowej i poza miejscem pracy oraz ich szkodliwy wpływ na środowisko.

Oznakowanie:

C- substancje zrace,

X- substancje drażniące

F+ - substancje skrajnie łatwo palne F- - substancja łatwo palna

O - substancje utleniające

E - substancja wybuchowa

N- substancje niebezpieczne dla środowiska

Bezpieczeństwo chemiczne:

Symbole dotyczące:

-rodzaje zagrożeń stwarzanych przez substancje toksyczną R1 - R64 ( R-risk)

-zasad bezpiecznego posterowana z substancjami S1 - S62 (Safery)

Ksenobiotyk- substancja chemiczna nie będące naturalnym składnikiem żywego organizmu, ani też niewykorzystywany przez organizm do podtrzymywania funkcji żywych.

MECHANIZM DZIALANIA TRUCIZN I CZYNNIKI WARUNKUJĄCE TOKSYCZNOŚĆ

Mechanizm działania trucizn:

A: RECEPTOROWE

-agonista

-antagonista

B: POZARECEPTOROWE (fizykochemiczne)

C: SPECJALNE

- okres oksydacyjny,

- zaburzenia homeostazy wapnia,

Stres oksydacyjny- stan komórki charakteryzujący się obecnością zwiększonej ilości reaktywnych wolnych rodników, których komórka nie jest w stanie zdetoksywować.

Receptorowy mechanizm działania trucizn:

Głównym założeniem teorii receptorowej oddziaływania trucizn jest to, że nasilanie efektu jest proporcjonalne do ilości związku w miejscu receptorowym i szybkość połączeń w jakie ta substancja wchodzi z receptorem.

W chwili ustalenia się równowagi klinicznej szybkość tworzenia połączeń jest równa z szybkością ich rozpadu, a efekt biologiczny zależy od stężenia związku w tkance.

Receptorowy mechanizm działania trucizn:

A: dotyczy ksenobiotyków o malej reaktywności chemicznej, a jej działanie zależne jest od ich właściwości fizykochemicznych, takich jak:

- rozpuszczalność,

- współczynniki podziału woda/lipidy,

- aktywność powierzchniowa,

- jonizacja cząsteczki

- właściwości elektromechaniczne,

B: rozwija się w następujących kierunkach:

- naruszenie stabilności i funkcji błony komórkowej oraz błony organelli komórkowych,

- wpływ na procesy energetyczne Komorek,

- działanie ogólnoustrojowe,

Mechanizmy specjalne działania toksycznego:

A: ZAKRES OKSYDACYJNY

- Cd, Pb, CCl4 (składnik dymu tytoniowego), herbicydy (skl. smogu)

B: ZABURZENIA HOMEOSTAZY

- aldehydy, nadtlenki, ultrofenole, chinony

Czynniki warunkujące toksyczność:

A: WLASCIWOŚI FIZYKO-CHEMICZNE SUBSTANCJI

B: CZYNNIKI BIOLOGICZNE UZALEŻNIONE OD CZYNNIKÓW USTROJOWYCH

1. środowiskowe

- natury chemicznej

- natury fizycznej

2. fizjologiczne

3. genetyczne

Schemat zależności Łazariewa 1965

Budowa chemiczna

Aktywność chem. Właściwości fizyko-chemiczne.

Aktywność biologiczna

Właściwości fizyko-chemiczne substancji toksycznej:

- rozpuszczalność,

- dysocjacja,

- temperatura,

- wielkość cząstek

- budowa chemiczna,

Rozpuszczalność:

- w wodzie

- w lipidach

Zdolność substancji do dysocjacji:

Tylko niezdysocjowane postacie trucizn mogą rozpuszczać się w lipidach błon komórkowych, przenikać do tkanek i wywierać działanie.

Temperatura wrzenia i parowania:

- przyspiesza zatrucia (zwłaszcza przemysłowe)

- benzen i jego homologii (wyższa lotność)

- pary substancji bardziej szkodliwe niż związek macierzysty (Hg)

Wielkość cząstek:

Stopień rozdrobnienia ma wpływ na szybkość zatrucia zwłaszcza związków trudno rozpuszczalnych:

-szara maść,

-tlenek cynku,

-aerozole,

Budowa chemiczna związku:

- rodzaje wiązań,

- izomeria,

- grupy funkcyjne,

- długość łańcucha węglowego

Wiązanie nienasycone: wzrost reaktywności, działanie narkotyczne, podwyższone wchłanianie prze płuca.

• zwiększenie liczby węgli: rozbudowa łańcuchów bocznych, wzrost toksyczności.

Związki aromatyczne:

-para -meta orta

Izomeria optyczne

L- adrenalina 15 x silniejsze:

- L

- D

1. Podstawniki zmieniające lub całkowicie znoszące toksyczność

- acetylowi COCH3

- diazowa N=N-

- karboksylowa COOH

- sulfonowa SO3H

- tiulowa SH

- metoksylowa O-CH3

- etoksylowa O-CH2-CH3

2. Podstawniki zwiększające toksyczność:

- nitrowa (methemoglobinemia) NO2

- nitrozowa NO

- aminowa NH2

- cyjanowa (nitrylowa) CN

3. Podstawniki zwiększające lub zmniejszające toksyczność:

- hydroksylowe OH

- metylkowa CH3

Czynniki fizjologiczne:

A: WIEK:

DZIECI

- niedojrzałość mechanizmów odtruwających,

- wolniejsza eliminacja

- zwiększenie wiązania z białkami

- większa wrażliwość receptorów

LUDZIE STARSI:

-zmniejszona ilość wody

- obniżone czynności hormonalne,

- krążenie

- niedotlenienie,

B: PŁEĆ

- większa wrażliwość kobiet (mniejszy ciężar, odmienna budowa, hormony)

- ciaża ( progesteron odpowiedzialny za uposledzeniw sprzegania)

C: CHOROBY:

-obniżają odporność organizmu na działanie trucizn (marskość):

a) wątroba (wew. oksygenezy)

b) nerki -głwny narząd wydalający

c) serce-homodynamika krwi

Czynniki środowiska:

A: natury fizycznej:

- ciśnienie atmosferyczne

- światło,

- promieniowanie

- temperatura otoczenia,

B: natury chemicznej:

-metale,

-tlenki azotu

-SO2

Wykład 19.11.2007

LOSY TRUCIZNY W ORGANIŹMIE:

EKSPOZYCJA

WYDYCHANIE PRZEZ SKÓRĘ SPOŻYCIE

PŁUCA UKŁAS KRWINOŚNY UKŁ.POKARMOWY

I LIMFATYCZNY

PĘCHERZYKI WĄTROBA KAŁ

PŁUCNE PŁYN NERKI

MIĘSZYKOM. ŻÓŁĆ

WYDYCHANIE PECHERZ

MAGAZYNOWANIE

W KOM., TŁUSZCACH MOCZ

I INNYCH TKANKACH

WYDZIELINY

1. TRANSPORT BEZ UDZIAŁU NOSNIKÓW

kw.sulfonowe IV zasady anoniowe B₁₂

DYFUZJA BIERNA TWORZENIE PAR JONOWYCH

SUBSTANCJE LIPOFILNE

Dyfuzja bierna- zachodzi bez nakładu energii wytworzonej przez komórkę i odbywa się zgodnie z różnicą (gradientem) stężeń lub potencjałów na obu powierzchniach błony.

Transport par jonowych- silnie zjonizowane aniony lub kationy organiczne mogą tworzyć z jonami organicznymi środowiska lub błony o przeciwnym „znaku” kompleksy cząsteczek objętych elektrycznie, które przechodzą przez błonę na zasadzie dyfuzji biernej.

TRANSPORT PRZEZ PORY, JONY I SUBSTANCJE HYDROFILNE:

Absorpcja konwekcyjna:

- nikotynamid, - nikotyna,

- aspiryna, - kofeina,

- efedryna, - Wit.c

Endocytoza:

- białka, - jaja pasożytów, - bakterie,

- Wit. A, D, E, K - tłuszcze, - ferrytyna,

2. TRANSORT PRZENOŚNIKOWY

UŁATWIONY: AKTYWNY:

- Wit. B_12, - swoistość,

- glukoza, - wysycanie,

Transport ułatwiony - transport przy udziale przenośników odbywających się zgodnie z różnicą stężeń obu stron bł,-bez udziału energii komórki.

Transport aktywny - transport przy udziale przenośników odbywa się wbrew gradientowi stężeń lub potencjałów z wykorzystaniem energii komórki.

Czynniki wpływające na wchłanianie:

- masa cząsteczkowa,

- konfiguracja przestrzenna,

- rozpuszczalność w lipidach,

- stopień jonizacji,

- stężenie,

- rozdrobnienie,

- wielkości powierzchni wchłaniania i ukrwienia miejsca,w którym zachodzi absorpcja.

WCHŁANIANE PRZEZ SKÓRĘ

TRANSPORT TRANSPORT

TRANSEPIDERMALNY: TRANSFOLIKULARNY:

- fenole, - alkohole,

- nikotyna, - natamycyna,

- siarczan morfiny,

- gazy (HCN, H₂S, NH₃)

Na wchłanianie przez skórę wpływają:

- stan patologiczny skóry,

- różnice w bł.anatomicznej,

- wiek,

- temperatura i wilgotność,

- czas ekspozycji,

- czynniki chemiczne:

- rozpuszczalniki organiczne,

- detergenty,

Schemat drogi ksenobiotyku w ukł.oddechowym:

Wchłanianie powietrze

Jama nosowo-gardłowa

^{(nabłonek rzęskowy, liczne gruczoły śluzowe)}

Tchawica i oskrzela Krew

^{(nabłonek rzęskowy, gruczoły śluzowe)}

Płuca

^{(oskrzeliki i pęcherzyki płucne)}

Wchłanianie gazów i par

Dyfuzja

- dobrze rozpuszczalne w wodzie - słabo rozpuszczalne w wodzie

np., NH3, HCl etanol- w górnych drogach np. ozon, fosgen, tlenki azotu - trafiają do pęcherzyków płucnych

Wchłanianie aerozoli zależy od wielkości cząsteczek i szybkości przepływu powietrza:

Nos gardło 30 μm jama ustna

Krtań tchawica 1-5 μm wydychanie

Pęcherzyki płucne 1 μm osadzenie

Schemat drogi ksenobiotyku w przewodzie pokarmowym (większość leków, zanieczyszczenia chemiczne wody i zywności):

Jama ustna

Przełyk

Żołądek

Jelita Żółć

naczynia

Wydalanie ====== krwionośne nerki

^{żyła wrotna} i limfatyczne

Wydalanie

Jama ustna: - alkohole,

- cyjanki,

- nikotyna,

- morfina, kokaina,

- azotany,

Żołądek - cyjanki,

- alkohole, DYFUZJA

- słabe kwasy (barbiturany)

- słabe zasady (kofeina)

Jelita: - lipofilne nieelektrolity

- zjonizowane formy

Słabych kwasów i zasad,

TRANSPORT PREZENOŚNY PAR JONOWE

Od czego zależy wchłanianie ksenbobiotyków w przewodzie pokarmowym:

- pH soku żołądkowego,

- obecność enzymów trawiennych,

- od treści pokarmowej i jej składników jakościowych:

a) szybkie wchłanianie naczczo,

b) tłuszcze w diecie ↑ wchłaniania związków litofilnych,

c) sole wapnie ↓ wchłanianietetroglicy

ROZMIESZCZENIE TRUCIZN KOMPARTMENT

75% Całkowita woda w organizmie

25%

Przestrzeń wewnętrzno-komórkowa Przestrzeń zewnętrzno-komórkowa

organelle płyn wew.kom. woda osocza przestrzeń płyn

śródmiażdżowa transkomórkowy

Wpływ wiązania z białkami na dystrybucję ksenobiotyku:

Osocze Ikonka docelowa

ksenobiotyk związany z białkami ksenobiotyk związany z białkami

wolna część ks. wolna część ks.

Po uzyskaniu stanu równowagi stężenie wolne części ksenobiotyku jest równe w osoczu i tkankach.

Białka osocza:

A: ALBUMINY:

- barbiturany,

- salicylany,

- metale Cu, Zn, Ca

- Wit. C

B: GLOBULINA

- α β lipoproteidy

- transferyna ( α )

- ceruloplazmina ( β₁ )

- transkortyna

Szczególne zjawiska związane z dystrybucją:

1. Krążenie wątrobowo - jelitowe i jelitowo- żołądkowe

2. Bariery wewnątrz ustrojowe:

- łożysko,

- krew - mózg,

- krew - jądro

3. Kumulacja w tkankach:

- materialna ( Cd, Pb, Hg)

- czynnościowa (insektycydy fosforoorganiczne)

Cykl enterohepatyczny:

- ksenobiotyki krążą tak długo aż powstanie polarny metabolit

- wydalanie przyspiesza zastosowanie zywic wiążących ksenobiotyki w jelitach:

a) digitoksynę - cholestyramina

b) metalortęć - żywice politiolowe

- lub podanie zw. Żółciopędnych jak unitiol czy spironalekton- Hg

Biotransformacja - przemiany ksenobiotyków prowadzące do przekształcenia związków rozpuszczalnych w lipidach i polarnych na związki rozpuszczalne w wodzie i polarne.

REAKCJE I FAZY REAKCJE II FAZY

Ksenobiotyk metabolit I fazy metabolit II fazy

utlenianie sprzężenie z aktywnym:

redukcja - kw. glukuronowym

hydroliza - kw. siarkowy

- kw. octowy

- aminokwasami i innymi związkami

Enzymy mikrosomalne: zaliczane są do nich głównie monooksygenezy katalizujące reakcją

RH + O₂ + NASPH + H⁺ ROH + H₂O + NADD

Szczególnymi monooksygenami siateczki śródplazmatycznej są enzymy grupy cytochromu P-450, a ukł. ten obejmuję:

1. Cytochrom P-450

2. Reduktazę NADPH - cytochrom P- 450

3. Czynnik lipidowy

Indukcja i inhibicja enzymów mikrosomalnych.

Jedna z właściwości tego układu jest zmiana aktywności pod wpływem różnych ksenobiotyków:

1. INDUKTORY:

Typ barbituranowy

- DDT (azotoks)

- fenobarbital

- aminofenozon

- imipramina

Typ węglowodorowy: (pobudzają procesy hydroksacji)

- benzo[a]piren

- 3-metylocholantren

- TCDD

2. INHIBITORY:

- odwracalne

- nieodwracalne (np. CCl4 tworzy grupy nadtlenkowe w lipidach co niszczy ciągłość bł.komórkowych)

REAKCJE I FAZY:

Przemiany biochemiczne ksenobiotyku obejmujące reakcję utleniania, redukcji, hydrolizy, dechloracji,itp.

1.Mikrosomalne reakcje redox

1. hydroksylacja węglowodorów

- węglowodory alifatyczne.

- O dealkilacja eterów aromatycznych do fenoli

- S dealkilacja tioeterów do merkaptanów lub fenoli

- położenie -OH zależy od rodzaju podstawników

2. epoksydacja

3. dealkilacja

4. oksydatywna deaminacja (amin do ketonów)

5. N-oksydacja

6. N-hydroksylacja (I i II rzedowe aminy aromatyczne

ulegają przemianom do i związków nitrozowych)

7. S-oksydacja

8. besulfuracja

9. oksydatywna dehalogenacja

10. redukcja związków nitrowych i azowych

11. Redukcja dehalogenacja

12. jednoelektrodowe reakcje redox

2. Pozamikrosomalne reakcje redox

1. Utlenianie alkoholi,

2. Utlenianie aldehydów,

3. Reakcje hydrolizy,

REAKCJE II FAZY: (sprzęganie)

Przemiany biologiczne ksenobiotyku polegające na wiązaniu substancji chemicznej lub jej metabolitów powstałych w reakcjach I fazy z cząstkami endogennymi, co umożliwia ich wydalanie z organizmu.

1. sprzeganie z kwasem genkurowym

2. sprzęganie zkwasem siarkowym

3. metyzacja

4. acetylacja

5. sprzeganie z aminokwasami

6. sprzęganie z glutationem

7. tworzenie tiocyjanianów

Wydalanie trucizn:

Zalezy od właściwości fizykochemicznych ksenobiotyku jak masa czasteczkowa, rozpuszczalność, ciśnienie :

-z moczem,

- z żółcią,

- z wydalanym powietrzem,

Klirenus

(współczynnik oczyszczania C= 1,4-2.5 ml/sek)

C= (UxV)/P

U- stężenie substancji w moczu

P- stężenie substancji w osoczu

V- objętość moczu

1. Wydalanie ksenobiotyków z moczem związane z:

- przesączeniem kłębuszkowym

(dyfuzja bierna- wszystkie ksenobiotyki z wyjątkiem zwiążanych z białkami osocza)

- wchłanianiem zwrotnym (transport przenośnikowy lub dyfuzja bierna: Na⁺ Cl^-, HCo^3-, PO³₄^- glikoza i aminokwasy)

-wchłanianiem kanalikowym (dyfuzja bierna lub transport aktywny

- dla anionów: salicylany, sulfonamidy, połączenia ksenobiotyków z glicyną, kw. glikuronowy, siarkowy)

- dla kationów: chinina, parakwat,

2. Z żółcią:

- insektycydy polichlorowane, PCB, WWA)

- leki (atropina, morfina)

- hormony steroidowe,

- alkaloidy (chinina, strychnina)

- metale (Mu, Ag, ograniczone połączenia Hg, Cu, Pb, As, Zn)

- połaczenia wielu związków organicznych z glicyną, glutationem, kw. glukurenowym i siarkowym

3. Z powietrzem wydychanym:

- wziewne srodki znieczulające ogólnie,

-rozp.organiczne,

- olejki eteryczne,

- lotne metabolity nielotnych związków chemicznych:

- ditiokarbanimiany- C5₂

- insektycydy karbominianowe CO₂

TOKSYCZNOŚĆ METALI:

Zw.nieorganiczne organizm człowieka

Budowa lub funkcja: pierwiastek lub zawiązek:

zęby, szkielet kostny Ca

kamienie moczowe i nerkowe Ca

transport i magazynowanie O2 Fe

kontrola ciśnienia i Na, Ca

krzepniecie krwi

skurcz mięsni Ca, Mg

oddychanie Fe, Cu

podział komórki Ca, Fe, Co

kontrola pH we krwi Zn

metabolizm Ca

TOKSYCZNWE METALE CIĘŻKIE: Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Zn

Antropogeniczne źródła metali w środowisku:

- procesy spalania (elektrownie, kotłownie, elektrociepłownie),

- transport drogowy,

- procesy produkcyjne,

- górnictwo rud metali,

- odpady przemysłowe

OŁÓW:

Występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,6ppm. (pochodne układu molowego- ile cząsteczek zw.chem.przypada na 1mln cząsteczek roztworu). Najważniejszymi minerałami są:

- galena Pb S

- anglezyt PbSo₄

- ceruzyt PbCo₃

- piromorfit Pb₅(Po₄)₃Cl

- mimetezyt Pb₅ (AsO₄)₃Cl

Zastosowanie i źródła narażenia:

-w przeszłości: czcionka drukarska, rury ołowiowe,

- przemysł zbrojeniowy,

- tetraektylek ołowiu dodawanego do benzyny jako sub. przeciwstukowa

- ołów nie ulega biodegradacji ani rozpadowi wiec gleba i kurz stanowią istotne źródło narażenia na ten metal-szczególnie dzieci.

Losy ołowiu w organizmie:

Wchłanianie:

-droga oddechową:

Resorpcja w płucach po wdychaniu aerozoli zwierającego olów w dorosłego człowieka mieści się w granicach 30-50% cząstek i zależy od wielkości cząstek.

- drogą pokarmowa:

10% u osób dorosłych, nawet 30-50% u dzieci zależy od: wieku, postaci związku, stanu fizjologicznego organizmu, składu pożywienia,

- wchłanianie hamują: jony wapnia, żelaza, cynku, magnezu, miedzi, fosforany, wit. E.,

- wchłanianie stymulują: wit. D, C, tłuszcze i białka,

- z wody wchłania się więcej ołowiu niż z pożywienia,

- na czczo może wchłonąć się 60% Pb,

- przez skórę:

- ograniczone związki ołowiu, octan, alkilozwiązki,

Dystrybucja Pb w organizmie:

- o wchłonięciu do organizmu Pb przedostaje się do krwi odwodowej, gdzie jest związany głównie w erytrocytach. W pierwszej fazie największe stężenie Pb stwierdza się w wątrobie i nerkach ( pula szybkowymienna),

- później w skórze i mięśniach (pula średniowymienna),

- najwolniej Pb kumuluje się w kościach i zębach (pula trudnowymienna). Stężenie Pb w kościach zwiększa się przez cale Życie i stanowi odzwierciedlenie wielkości narażenia.

- Pb przenika przez łożysko- kumuluje się w tkankach płodu.

- Pb jest uwalniany

Wydalanie:

- dwie fazy eliminacji:

1. T_1/2 dla pierwszej fazy eliminacji z krwi i tk. miękkich- 20-30 dni

2. T_1/2 z kości 10-20lat

- głównie przez nerki 9podstawowy mechanizm-filtracja (kłębuszkowa) ok. 76%

- z żółcią - ok. 16%

- mleko, pot, włosy, paznokcie- 8%

Mechanizm działania toksycznego:

- hamowanie syntezy hemu,

-hamowanie aktywności innych enzymów w tym cytochromu P-450 i hydroksylazy nerkowej,

Toksyczność ostra:

1. Początkowo: pieczenie w ustach, brak łaknienia, niestrawność, zaparcia

2. Nastopnie: kolka Olkowicza charakteryzuje się rozległym napadowym bólem brzucha, boleść skóry, spadek ciśnienia krwi i temperatura ciała, uszkodzenia nerek (krwiomocz, skąpomocz) i o.n.u

3. Ograniczone związki ołowiu (tetraetylek)

- główne uszkodzenia o.u.n (wzmożenie odruchów, drgawki)

Toksyczność przewlekła:

1. Wpływ na ośrodkowy układ nerwowy głównie u dzieci:

- encefalopatia połowiczna:

- stan otępienia, drażliwość, bóle głowy, drżenie mięśniowe, halucynacje, zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi,

- później delirium, drgawki, paraliż i spiączka,

- w przypadkach śmiertelnych uszkodzenie mózgu w postaci obrzęku i zmian w naczyniach krwionośnych,

2. Wpływ na obwodowy układ nerwowy:

- u osób dorosłych:

- zmiany patologiczne we włóknach ruchowych obejmujące odcinkową demineralizację lub zmiany zwyrodnieniowe aksonu.

- obniżenie szybkości przewodzenia włókien

3. Wpływ ołowiu na nerki:

- netropatia ołowiowa- uszkodzenie kanałów nerkowych,

HEPATOTOKSYCZNOŚĆ OLOWIU - kumulacja Pb w wątrobie,

Biomarkery narażenia na ołów:

- stężenie ołowiu we krwi i w moczu (tk. miękkich i kościach- pośmiertnie),

- aktywność dehydratazy kwasu deltaaminolewnlinowego we krwi,

- wskaźnik zaburzeń metabolizmu, stężenie ALA i/lub CP w moczu,

- stężenie protoparfiny,

Efekt odległy:

Łożysko nie stanowi bariery dla ołowiu:

- przedwczesne porody,

- obniżenie masy płodu,

- wpływ na układ nerwowy potomstwa: spowolnienie rozwoju czuciowo-ruchowego i wczesnego rozwoju poznawczego.

* Działanie rakotwórcze u zwierząt.

KADM (Cd):

Zastosowanie, źródła narażenia:

- wydobycie i przetwórstwo rud siarczkowych cynku, miedzi i ołowiu,

- baterie kadmowo-niklowe,

- barwniki dla tworzyw sztucznych,

- powłoki antykorozyjne,

- stabilizatory dla polichlorku milinu,

- chemikalia w fotografii,

- fungicydy

- dla populacji generalnej głównym źródłem narażenia jest żywność i woda,

- istotne źródło narażenia na Cd- palenie papierosów (1 papieros zawiera 1-2 mg Cd)

Losy kadmu w organizmie:

- wchłanianie:

- układ oddechowy:

- narażenie zawodowe- palenie papierosów

- absorpcja 15-50% w zależności od wymiaru cząsteczek aerozolu i rozpuszczalności w wodzie

- układ pokarmowy:

- absorbacja 4-6% wyższe przy deficycie wapnia, cynku, żelaza i białek - -- -- - dystrybucja:

- we krwi Cd wiąże się z albuminami

- w osoczu z krwinkami czerwonymi,

- transport do wątroby, trzustki, jader i nerek (50-75% całkowitej ilości kadmu w organizmie znajduje się w wątrobie i nerkach

METALOTIONEINA

- wydalanie:

-mocz,

- kał,

- okres biologicznego półtrwania (proces eliminacji u ludzi 20-30lat)

Mechanizm działania toksycznego:

- tworzenie wiązań kowalencyjnych i jonowych z atomami; siarki wodoru i tlenu,

- współzawodnictwo z Ca o miejsce wiązania,

- oddziaływanie na systemy enzymatyczne kom. polegające na zastepowaniu innych metali (np. Zn, i Se) w metaloenzymach.

Toksyczność ostra:

1. Ze strony układu pokarmowego:

- po kilkugodzinnym okresie mogą pojawiać się: nudności, skurcze żołądko-jelitowe, wymioty, biegunkę, bóle brzucha, śliniotok

2. Ze strony układu oddechowego:

- objawy duszności, bóle i zawroty głowy, przyspieszony oddech i tętna, zapalenie powojek, zapalenie i zwłóknienie płuc,

Toksyczność przewlekła:

NERKI:

Prawdopodobieństwo wystąpienia objawów zaburzeń czynności nerek zależy od stężenia Cd w korze nerek (stężenie krytyczne 200mg/kg u osób narażonych zawodowo:

- zaburzenia resorpcji zwrotnej w kanalikach proksymalnych prowadzące do proteinurii typu kanalikowego z przewagą białek niskocząsteczkowych,

-wzrost przesączenia kłębuszkowego.)

KOŚCI:

-osteoporoza i osteomalacja (szczególnie przy niedoborach pokarmowych, przedewszystkim w białkach, wapnia)

PŁUCA:

Wieloletnie stykanie się z pyłami i dymami zawierającymi Cd powoduje utratę węchu, rozedmę płuc.

EFEKTY ODLEGLE:

- działanie embriotoksyczne i teratogenne; wady wrodzone najczęściej w obrębie głowy i kończyn.

- nowotwory płuc, nosogardzieli, prostaty,

Biomarkery narażenia:

- stężenie hadmu we krwi i moczu,

- wydalanie białek niskocząsteczkowych-szczególnie: B₂M, RBC

RTĘĆ (Hg)

- srebrzystobiały metal,

- w postaci pokojowej występuje w postaci ciekłej,

Zastosowanie i źródła narażenia:

- wietrzenie skał, erozja gleb, aktywność wulkaniczna,

- spalanie paliw,- chemizacja rolnictwa (zaprawy nasienne)

- przemysł: produkcja cementu, hutnictwo metali, przemysł fotograficzny, produkcja świetlówek

- wypełnianie amalgamatowe w stomatologii,

- źródła narażenia populacji generalnej:

- rtęć metaliczna,

- nieorganiczne związki rtęci

- metalortęć- ryby,

Mechanizm działania toksycznego:

- wysokie powinowactwo do grup sulfhydrylowych, aminowych, karboksylowych- blokowanie funkcji białek i enzymów.

Wchłanianie Hg do organizmu

Droga narażenie:

- doustna,

- skóra,

- inhalacyjna,

Rtęć metaliczna- najwięcej drogą inhalacyjną w postaci par.

Zw. Organiczne- 100% droga odustną.

Dystrybucja:

FORMA RTĘCI:	KUMULACJA:	WYDALANIE:
Hg metaliczna	nerki, mozg, wątroba, jadra	kał (większość)
Zw. nieorganiczne	nerki (ok.90%), wątroba, mozg, tkanki płodu	mocz (większość), kał, włosy, mleko
Zw. organiczne	nerki, mozg, wątroba, mięśnie tkanki płodu	kał, mocz, włosy, mleko

Toksyczność rtęci- Hg metaliczna-pary rtęci:

Toksyczność ostra:

Narząd toksyczny- płuca (zapalenie oskrzeli, środmiażdżowe zapalenie płuc prowadzące do niewydolności oddechowej)

-objawy ze strony o.u.n: drażnienie, podekscytowanie

Toksyczność przewlekła:

- początkowo objawy ogólne (osłabienie, ból głowy, bole kończyn)

- ślinotok, biegunka, zapalenie blony śluzowej, jamy ustnej i dziąseł, wypadanie zebów, wysychanie jamy ustnej)

- o.u.n. - układ krytyczny

- zaburzenia ze strony o.u.n (drażnienie palców, powiek i ust, „drżące pismo”, zaburzenia osobowości,

Nieorganiczne związki (Hg) :

Toksyczność ostra:

1. droga pokarmową -narząd krytyczny: nerki i przewód pokarmowy

- działanie zrące na śluzówkę przewodu pokarmowego,

- bole brzucha, wymioty, krańcowe biegunki

- może dojśc do zapaści naczyniowej i zgonu,

- w ciagu 24godz.-objawy niewydolności nerek a następnie bezmocz jako następstwo uszkodzenia kanałów nerkowych

DAWKA ŚMIERTELNA HgCl₂ to ok. 1.g

Toksyczność przewlekła:

Narząd krytyczny- nerki (uszkodzenia kanałów)

- ponadto: ślinotok, biegunka, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i dziąseł, obwódka wokół dziąseł, wypadanie zębów.

Organiczne związki Hg:

Toksyczność ostra:

-objawy ze stronu OUN i niepokój,drgawki,drzenie,

-zapadanie płuc i kaszel,

-zaburzenia żołądkowo jelitowe,

Toksyczność przewlekła:

-OUN ukł. krytyczny,

-drżenie warg i języka,

- ataksja (postępujący bezwład ruchowy)

Choroba Mina-mala 1953-1960 w Japonii:

-chlorek rtęci uzywany jako katalizator przy produkcji chlorku winylu przedostawał się do wody

-Hg nieorganiczna ulega metyzacji

- metylortęć komulowała się w planktonie, skorupiakach i rybach,

-ludzie spozywali ryby

Objawy:

-dretwienie warg i języka, mrowienie konczyn, zaburzenia czucia

Biomarkery narażenia na Hg:

- stężenie Hg w moczu, krwi, włosach

Arsen (As)

Zastosowanie-źródła narażenia:

- górnictwo rud metali,

- rolnictwo i lesnictwo

- środki konserwujące drzewo,

-przemysł szklarski,

-palenie papierosów,

Środowisko:

- kumulacja w roślinach

- biokumulacja w ekosystemach wodnych

Losy As w organizmie:

Wchłanianie:

- przewód pokarmowy (nawet do 90%, dobrze rozpuszcza się w wodzie

- układ oddechowy 30% do 85%

- skóra (niewielkie ilości (6,5%)

Dystrybucja i biotransformacja:

-kumulacja głównie w tkankach bogatych w kreatynę (włosy, paznokcie, skóra, nabłonek przewodu pokarmowego)

- produkty mniej toksyczne od arsenu

Wydalanie:

T1/2 alkyl-As ok. 30h

T1/2 około 10h

Wydalanie: kał, pot, mleko, włosy, skóra, mocz

Mechanizm działania toksycznego:

- inhibicja enzymów,

- rozkojarzenie procesów mitochondrialnych oksydacji fosforylacji

- wiązanie z grupami -SH prowadzi do zaburzenia procesów metabolicznych,

Toksyczność ostra:

Najczęściej samobójcze, przestępcze lub długotrwale zatrucia arsenowodorem lub trójtlenkiem arsenu (arszenik)

Droga pokarmowa:

- uszkodzenie zoładka i jelit powodując silne wymioty i wodnista biegunkę, czasami z krwawiącym stolcem,

- skurcze mięśniowe, obrzek twarzy, zaburzenia czynności serca (arytmia)

Układ oddechowy:

- podrażnienia błony śluzowej nosa i gardła, zapalenia krtani, oskrzeli, owzodzeniei perforacja przegrody nosowej.

Toksyczność przewlekła:

Układ krążenia:

- zmiany EKG,

- uszkodzenia obwodowych naczyń krwionośnych

Skóra:

- nadmierne rogowacenie naskórka dłoni i stóp,

- pigmentacja skóry,

- poprzeczne białe prążki na paznokciach,

Oczy i drogi oddechowe:

- stany zapalne błony śluzowej oczu i górnych dróg oddechowych,

- perforacja przegrody nosowej

- zapalenie wielonerwowe, ostre bóle, osłabienie mięśni, upośledzenie wzroku i słuchu,

- zgorzel kończyn ( zanika krążenie w stopach i dłoniach) jako skutek spozywania wody zanieczyszczonej wysokim stężeniem As.

Działanie odległe- zw. nieorganiczne (w wyniku narażenia droga pokarmową):

- nowotwory skóry,

- nowotwory płuc,

- nowotwory wątroby, żoładka i jelita grubego

- wady rozwojowe płodu (gł. Brak kości czaszki- niska masa urodzenia)

Chrom Cr

Zastosowanie, źródła narażenia:

- produkcja barwników, i cementu,

- śroki konserwacji drewna i srodki owadobójcze,

- gospodarstwo domowe: zapałki, popióol, kleje, farby,

- najważniejsze źródło- ruda chromu,

Rola w organizmie:

- metabolizm glukozy,

- stabilizator kwasów nukleinowych,

-system syntezy kw. tłuszczowych i cholesterolu,

Losy w organizmie:

Wchłanianie:

- ukł. oddechowy,

- przewód pokarmowy,

- skóra,

Rozmieszczenie:

- Cr podany doustnie gromadzi się w wątrobie, śledzionie, nerkach i szpiku kostnym,

- drogi oddechowe-płuca

Wchłanianie:

- mocz ok.50%

- kał ok.5%

Mechanizm działanie toksycznego:

- działanie toksyczne jest związane silnie z właściwościami utleniającymi Cr,

- tworzenie trwałych kompleksów z białkami i zdolność wytwarzania białek (mechanizm działania miejscowego na skórę i bł.śluzową)

Toksyczność ostra:

Silne działanie żrące wywołuje:

- ciężkie zapalenie żołądka i jelit (żółte lub zieline wymioty czasem z domieszką krwi, silne bóle, biegunka)

- uszkodzenia nerek z krwionosem prowadzącym do bezmoczu i mocznicy

- owrzodzenie przewodu pokarmowego

Toksyczność przewlekła:

- ukł. oddechowy - kaszel, śluzo-ropny z nosa, owrzodzenie i perforacja przegrody nosowej, dychawica oskrzelowa,

- skóra (przy bezpośrednim kontakcie): trudno gojące się owrzodzenia, tzw. „dziury chromowe” (u nasady paznokci, na kłykciach stawów paliczkowych), działanie uczulające (obrzęk powiek, rumień)

Efekty odległe:

- działanie rakotwórcze ( szczególnie nowotwory płuc i zatok nosowych)

- wrodzone wady rozwojowe (rozszczep podniebienia, przepuklina, zmiany w kościach czaszki)

Cynk Zn

Zastosowanie i źródła narażenia:

- przemysł kosmetyczny, papierniczy,

- biel cynkowa do wyrobu farb,

- srodki ochrony roślin,

- spalanie paliw i stałych odpadów komunalnych,

UWAGA: Toksyczność związków zynku podawnych doustnie jest niewielka.

Mechanizm działania toksycznego Zn:

( zaburza metabolizm innych metali: Cu, Fe, Ca)

Toksyczność ostra:

„Goraczka odlewników”: podrażnienie górnych dróg oddechowych, bóle głowy, mięśni i stawów, uczucie rozbicia,

Toksyczność przewlekła:

- podrażnienie dróg oddechowych, niedokrwistość, próchnica zębów, bezsenność, upośledzenie pamięci, zaburzenia stawów,

Miedź

Głównym rodłem tego metalu są minerały:

- siarki, węglany,

- artykuły spożywcze: wątroba jagnięca i cielęca, brzoskwinia, kakao, czekolada

- papierosy,

- woda pitna,

- kobiety narażone są na dwa dodatkowe źródła miedzi: tabletki antykoncepcyjne i spirala

Nadmiar miedzi w diecie człowieka wywołuje rózne zmiany metaboliczne, a odległe związki wiaża się głównie z:

- zmianami w wątrobie

- uszkodzeniami nerek,

- kanki mozgowej oraz naczyń wieńcowych i mięśnia sercowego .

Skutki:

- zaburzenia psychiczne,

Choroba Wilsona (zwyrodnienie soczewkowo-wątrobowe):

- jest uwarunkowany genetycznie (dziedziczenie autosomalne- mutacja genu ATP 7B), zaburzenia metabolizmu miedzi w organizmie, polega ona na niedoborze celulozoplazminy, białka osocza krwi- transportujące miedź)

Glin Al

Zastosowanie i źródła narażenia:

- przemysł lotniczy, samochodowy, budownictwo, spalanie paliw

-żywność: zioła i przyprawy, naczynia aluminiowe,

- preparaty stosowane w leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy,

Mechanizm działania toksycznego:

Współzawodnictwo z Fe o miejsca wiązania wpływ na biosyntezę hemu, ograniczenie szybkości utleniania Fe²⁺ do Fe³⁺

Toksyczność ostra:

- demencja,

- uszkodzenia OUN,

- stemalacja,

- niedokrwistość

Toksyczność przewlekła:

- zaburzenia w gospodarce wapniowej ustroju- co prowadzi do odwapnienia kości, a także do kłopotów z przemiana materii,

- lekarstwa osłaniające śluzówkę żołądka i jelit opóźniają wypróżnienie żołądka poprzez zmianę kurczliwości mięśni,

- zaburzenia oddychania

- podczas dializy (oczyszczanie krwi) za pomocą sztucznej nerki zuzywa się ok.180litrów wody, w której znajduje się aluminium i pacjenci są narażeni na dolegliwości neurologiczne i psychiczne,

- aluminium na duzy wpływ na powstawanie chorów Alzhaimera i Parkinsona,

Mangan Mn

Zastosowanie i źródła narażenia:

- produkcja stali i stopów metali niezależnych

- przemysł ceramiczny, włókienniczy, elektrochemiczny,

- barwniki, środki ochrony roślin,

Toksyczność magnezu:

- drogi oddechowe: stany zapalne płuc,

- ukł.nerwowy: bóle głowy, senność, drażliwość, zaburzenia mowy, enceeeeeeeeeetopatia (objawy zespołu pozapiramidowego)

- rozrodczość : impotencja, brak popedu seksualnego,

Nikiel

Zastosowanie i źródła narażenia:

- przemysł chemiczny i spożywczy

- produkcja stali, tworzyw sztucznych, narzedzi chirurgicznych,

Toksyczność przewlekła:

- podrażnienie spojówek, bł.śluzowych dróg oddechowych,

- kontaktowe zapalenie skóry,

- owrzodzenie przegrody nosa,

- objawy dychawicy i pylicy płuc,

Efekty odległe:

- nowotwory zatok przynosowych i płuc

SPOECYFICZNE ODDTRUTKI:

Zw.chelatrujace:

DIMEKAPROL (BAL)- arsen, rtęć (zw.nieorganiczne),

DIMERKAPTOPROPANOSULFON (Unithiol, DMPS) - rtęć (zw.nieorganiczne i organiczne)

KWAS DIMERKAPTOBURSZTYNOWY (DMSA) -rtęć, ołów, arsen, złoto,

CHELATON - ołów, żelazo, cynk, miedź, kadm,

DESFERAL - żelazo,

CUPRENIL - miedź, arsen, ołów, rtęć, cynk, kobalt

DTPA -cez, pluton, ołów, cynk, żelazo, mangan,

TOKSYCZNOŚĆ ŚRODOWISKA:

Rodzaje i źródła chemicznych zanieczyszczeń środowiska.

NATURALNE:

- erozja gleb i wietrzenie skał,

- wyładowania atmosferyczne,

- aktywność wulkaniczne,

- produkty wytwarzane przez rośliny,

DZIAŁALNOŚĆ CZŁOWIEKA:

- przemysł,

- transport,

- rolnictwo,

- odpady komunalne,

Substancje chemiczne zanieczyszczające powietrze mogą występować w postaci gazów, płynów i aerozoli:

- gazowe zanieczyszczenia powietrza to: tlenki węgla, siarki, azotu, chromu

- szczególnie niebezpieczne są trudno rozpuszczalne PCB i dioksyny

Do głównych pyłowych zanieczyszczeń powietrza należą:

- pyły metali ciezkich: ołów, kadm, chrom, rtęć,

- pyły mineralne: azbest, węglany, krzemiany

- pyły organiczne pochodzenia roślinnego

Chemiczne zanieczyszczenia wód:

- detergenty,

- fosforany i azotany,

- węglowodory i alifatyczne i aromatyczne,

- fenol,

- pestycydy i nawozy sztuczne,

- metale: kadm, rtęć, ołów,

Czynniki zagrażające glebom można podzielić na:

NATURALNE, z którymi człowiek nie ma nic wspólnego:

-erozje, pozary, susze, trzęsienia ziemi,

ANTROPOGENICZNE spowodowane przez człowieka:

- zatrucia metalami ciężkimi i substancjai toksycznymi zawartymi w nawozach,

- nieprawidłowe stosowanie nawozów mineralnych i srodków ochrony roślin,

- zabudowa miast

- składowanie odpadów

Azbest

Azbest- dotyczy ogółu minerałów krzemieniowych tworzących włókna

Azbest jest przczyczyna następujących chorób:

- pylica azbestowa,

-rak płuc,

-nowotwory- miedzybłonnika opłucnej.

Szkodliwośc włókien azbestowych zalezy od średnicy i długości włókien.

Fluor

Mechanizm działania toksycznego:

- fluorki zaburzają przemianę ca i procesy enzymatyczne, ponieważ wywierają wpływ na metaloenzymy i enzymy żelaza do Mg, Fe, Cu i Ca

- jony fluorkowe przenikają z krwi do komórek wiążą jony Mg 2+ tworząc z nimi nierozpuszczalne sole (szczególnie w kościach), co prowadzi do zmniejszenia zawartości wolnych jonów Mg w kom. tkanek miękkich,

Zatrucia ostre fluorem są stosowane rzadko, a częściej mamy do czynienia z występowaniem zatrucia przewlekłego. Efektem zatrucia przewlekłego zatrucia fluorkiem, zwłaszcza w okresie rozwoju uzębienia, jest fluoroza zębowa, a w okresie dorosłym-utrata uzębienia.

Toksyczność azotanów i azotynów:

- są prekursorami mitrozoaminu (związków o działaniu rakotwórczym i mutagennym)

WWA

WWA powstaja w trakcie:

- spalania drzewa iglastego,

- palenie papierosów,

- produkcj asfaltów,

- procesy pieców koksowniczych,

-spaliny samochodowe.

Mutagenność i rakotwórczość WWA rolnie w miarę wzrostu liczby pierścieni benzenowych w cząsteczce.

Dioksyny

Najważniejszym srodkiem rozprzestrzeniania się dioksyny SA:

- składowiska niebezpiecznych odpadów,

- komunalne i przemysłowe spalanie odpadów,

- fabryki chemiczne,

-papiernie stosujące chlor jako wybielacz

Dioksyny powodują:

- powstawanie wszystkich rodzajów raka,

- uszkadzają odporność,

- niszczą ważne składniki ukł.hormonalnego: estrogen, testosteron, insulinę,

- są odpowiedzialne za występowanie niektórych uszkodzeń płodów,

Pestycydy

Podział pestycydów w zależności od kierunku zastosowania:

Zoocydy- środki do zwalczania szkodników zwierzęcych: środki owadobójcze, gryzoniobójcze, mięczakobójcze, nicieniobójcze, mszycobójcze, roztoczobójcze, środki do niszczenia jaj owadów i roztoczy,

Fungicydy- srodki grzybobójcze,

Herbicydy- środki chwastobójcze

Reduktory wzrostu - środki stymulujące lub hamujące procesy życiowe roślin:

Defolianty -środki do odlistnienia roślin,

Desykanty- środki do wysuszenia roślin,

Deflorenty- srodki do usuwania nadmiernej ilości kwatów

Afraktany - środki zwabiające

Repelenty - środki odstraszające

Pestycydy dzielimy na:

- bardzo trwałe,

- trwałe,

- nietrwałe,

- szybko znikające

Herbicydy:

- maja zastosowanie w rolnictwie

Biodegradacja- to to biochemiczny rozkład zw.organicznych przez organizmy żywe (bakterie, pierwotniaki, grzyby) na prostsze składniki chemiczne).

Skutki zanieczyszczenia środowiska:

- efekt cieplarniany,

-dziura ozonowa,

- smog,

- kwaśne deszcze,

Efekt cieplarniany spowodowany jest przez emisję do atmosfery dużych ilości tzw. Gazów cieplarnianych, tj.:

- dwutlenek węgla,

- tlenków azotu,

- freonów

- ozon,

Dziura ozonowa- spowodowany jest poprze emisję freonów siarki i tlenków azotu

Smog- zanieczyszczony w powietrzu aerozol o róznym składzie chemicznym. Główny składnik: tlenki azotu i siarki

ŻYWNOŚĆ MODYFIKOWANA:

Przez zanieczyszczenie żywności rozumie się każda substancję nie dodawana w sposób zamierzony do środków spożywczych, która występuje w nich jako wynik produkcji, przy wytwarzaniu, pakowaniu i transporcie albo tez na skutek zanieczyszczenia środowiska.

Istotne informacje umieszczane są na etykiecie:

-nazwa produktu,

-lista składników

Źródła i rodzaje zanieczyszczeń żywności:

- naturalne substancje szkodliwe występujące w roślinach i zwierzętach,

- substancje toksyczne, które mogą powstawać ze skł. Naturalnych w procesach technologicznych,

- substancje stanowiące zanieczyszczenie środowiska (powietrza, wody, gleby)

- substancje chemiczne celowo dodawane do żywności lub przenikające do niej w procesie produkcji,

-substancje dodawane w celu zafałszowania żywności.

Chemiczne zanieczyszczenia żywności:

ŚRODOWISKOWE:
- nawozy,

- pestycydy,

- metale,

- dioksyny

TECHNOLOGICZNE:

- środki czystości, celowe dodatki,

- opakowania,

- leki weterynaryjne,

Fizyczne zanieczyszczenia żywności:

MECHANICZNE:

- włókna azbestowe,

- szkło,

PROMIENIOTWÓRCZOŚĆ:

- radionuklidy

- promieniowanie jonizujące,

Zanieczyszczenia żywności pochodzenia naturalnego:

- toksyny roślinne- fitotoksyny,

- toksyczność grzybowe- nikotoksyny

-toksyczność zwierzęca

- toksyczność bakteryjna

MIKOTOKSYNY- grupa związków chemicznych będąca rakotwórczymi metabolitami grzybów.

- występują w wielu produktach pochodzenia roślinnego, głównie w obozach,

- mogą występować w mleku, jajach i miesie,

- powodują zniszczenie i pogarszanie jakości żywności

MIKOTOKSYNY:

- stwarzają zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia,

- mogą być przyczyna zatruć ostrych

- długotrwałe narażenie- uszkodzenie tkanek i narzadów,

- działają mutagennie, rakotwórczo i estrogenie,

ALFATOKSYNY:

- występują głównie w orzechach i innych nasionach oleistych,

-w ziarnach zbóż,

- w mleku, jajakach i miesie,

Duża wilgotność i wysoka temperatura sprzyjają ich rozwojowi.

Są wytwarzane przez grzyby pleśniowe:

- działają hepotoksyjnie

- wywołują nowotwory wątroby, żołądka, nerek, języka,

-działają rakotwórczo,

- powodują zaburzenia wzrostu

-działają inmunotoksycznie i alergennie,

OCHRATOKSYCZNY:

- głównie mikrotoksyny występujące w surowcach roślinnych w warunkach klimatycznych Polski,

- występują w zbozach i jego przetworach: przyprawach, rodzynkach, czerwonym miesie.

Toksyczność:

- działa befrotoksycznie, teratogennie, inmunotoksycznie, neurotoksycznie,

- jest przypuszczalnie rakotwórczy dla człowieka,

- przechodzi przez barierę krew/łożysko oraz do mleka matki

Inne mikpotoksyny:

PATULINA (występuje w porażonych pleśnią jabłkach oraz innych owocach)
ZEARALENON
FUMONIZYNY

Drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny:

- powoduja zatrucia pokarmowe,

- w naszych warunkach zatrucia te powodują:

- bakterie z rodzaju salmonella

- laseczki jodu kiełbasianego, zgorzeli gazowej,

- Eschariach Cali i inne bakterie grupy Coli

- gronkowiec złocisty,

Antybiotyki i leki weterynaryjne:

- stosuje się je jako dodatek do pasz.

1. Śrpdki konserwujące zapobiegające prze zepsuciem wielu artykułów żywnościowych, np. jarzyny, mięso, ryby, śmietana, itp.

2. Zwierzętom przed ubojem stosuje się antybiotyki

3. Drób po uboju zanurza się w roztworach zawierających antybiotyki,

4. Dodaje się do lodu, którym przechowywane są produkty spożywcze,

5. Do zwalczania szkodników w jabłkach,

6. Zwalczanie chorów bakteryjnych, na papryce, pomidorach, miesach, itp.

7. pozostałości antybiotyków w mleku wiąża się z ze zwalczaniem zapalenia gruczołów mlecznych u krów

Zagrożenia dla zdrowia człowieka wynikające z e stosowania:

- wywołanie alergii,

- powstawanie i narastanie odporności drobnoustrojów chorobotwórczych na antybiotyki,

- toksyczności samych związków, zanieczyszczenia środowiska

Wśród opakowań dominują opakowania z tworzyw sztucznych, jednakże ich zakres stosowania jest ograniczony.

Opakowani mogą być źródłem zanieczyszczenia zrywności m.in.:

- rozpuszczalniki organiczne z farb i klejów,

- metale ciezkie,

- monometry katalizatory z tworzyw sztucznych,

Lista E- spis chemicznych dodatków do zywności, które zostały uznane przez wyspecjalizowane instytucje Unii Europejskiej za bezpieczne i dozwolone do użycia,

Zgodnie z definicja użyta z tych dyrektywach, dodatek do żywności może być do listy grupy gdy:

- istnieje technologiczna konieczność jego użycia,

- nie służy on do wprowadzenia w błąd konsumentów,

- udowodniono, ze jego użycie nie stanowi zagrożenia dla zdrowia konsumentów

Produkcja ekologiczna:

Ekologiczne gospodarstwa rolne to takie, w której produkcja rolna prowadzona jest metodami ekologicznymi, tj. w sposób w którym zastosowano w możliwie największym stopniu naturalne metody produkcji, nie naruszające równowagi przyrodniczej.

Żywność genetycznie modyfikowana (GMO-transgeniczna):

- produkty spożywcze zmienione metodami inżynierii genetycznej, tj. wyprodukowane prze zmianę materiału genetycznego (DNA żywej komórki).

- środki spożywcze wyprodukowane z roślin lub zwierzat, które zostały zmodyfikowane za pomocą techniki inżynierii genetycznej

W produkcji GMO największy udział maja rośliny transgeniczne, istnieją już zmodyfikowane kukurydze, soja, rzepak, ryby, winogrona, banany, ziemniaki, buraki cukrowe, dynia, papaja.

Upraw roślin transgenicznych ma na celu:

- zwiększenie wydajności plonów,

- odporne na temperaturę,

- odporne na chwasty,

- na choroby wywołane wirusami,

Zagrożenie dla zdrowia ludzkiego:

- toksyczność,

- wzrost ryzyka zachorowań na nowotwory,

- alergie spowodowane obecnością obcych protein,

- mniejsza wartości odżywcza,

Podział gazów ze względu na mechanizm działania:

- duszące fizycznie: gazy szlachetne: Co2, N2, h2

- drażniące: SO2, O3, Cl2, Nh3,

- duszące chemicznie: Co, HCN, H2S

Mechanizm działania:

Wypieranie tlenu z powietrza, zubożanie powietrza wdychanego w tlen (anoksja- niedobór tlenu)

Gazy duszace chemicznie:

Mechaniz działania polega na:

- bezposredmnim wpływie na środek oddechowy w mózgu,

-wpływanie na enzymy biorące udziła w oddychaniu komórkowym,

- wypływanie na transport tlenu w ustroju,

Tlenek wegla (CO) „milczacy morderca”:

-wiąże się z hemoglobiną czyniąc ją niezbędną do przenoszenia tlenu: ma 200-300 razy większe powinowactwo do Hb i mioglobiny niż O2.

- powoduje niedotlenienie tkanek w stopniu proporcjonalnym do wysycenia krwi Cohn oraz zapotrzebowania danej tkanki na O2,

-reaguje także z innymi hemoptoteinami zawierającymi Fe2+ (np. mioglobinę w mięśniach)

Objawy zatrucia ostrego Co w zależności od stężenia HbCO w krwi:

- do 4% brak objawów,

- 4-10% ograniczenie postrzegania, błędy w badaniach testowych

- 11-20%- uczucie ucisku, lekki ból głowy, rozszerzenie naczyń skóry, złe samopoczucie, zmęczenie,

- 21-30%- bóle i zmiany głowy, wiotkość kończyn,

- 31-40% silny ból głowy, osłabienie i porażenie kończyn, wrażenie ciemności, nudności, wymioty, zapaść, spływy i przyspieszony oddech, rózowe zabarwienie skóry,

- 41-50% objawy jak wyżej, zwiększona możliwość zapaści, zaburzenia czynności serca, przyspieszone t Etno.

-51-60% narastające objawy j.w., oddech typu cheyne'a-Stokekkskka, obniżenie temperatury ciała,

-61-70% śpiaczka przerywana drgawkami, upośledzenie czynności serca i oddychania: możliwa śmierć,

> 70% tętno nikłe, oddychanie zwolnione, porażenie oddychania i zgon.

Zatrucia przewlekłe CO:

Kumulacja mikrouszkodzeń w mózgu, powtarzające się niedotlenieniem, narastające uszkodzenia tk. mózgowej:

- utrata czucia w palcach,

- osłabienie pamięci,

- upośledzenie psychiczne,

-„chód pingwina”

- bóle i zawroty głowy, uczucie zmeczenia, utrata łaknienia,

- wzrost liczny krwinek czerwonych i stężenia Hb w krwi lub niedokrwistość

Pierwsza pomoc w zatruciach:

- wynieść poszkodowanego z pomieszczenia,

- zastosowanie wspomagającego oddychania,

- podanie tlenu pod zwiekszonym cisnieniem,

- zapewnienie spokoju i ciepła,

- natychmiastowe wezwanie lekarza,

- konieczna jest obserwacja kliniczna ponieważ w następstwie zatrucia może dojść do:

- zmiany neurologiczne,

- zaburzenia widzenia,

- zmiany w płucach o charakterze zapalnym

-krwpotoków z narzadów miąższowych,

Siarkowodór (H2S):

Mechanizm działania toksycznego:

- hamuje oddychanie wewnątrzkomórkowe i prowadzi do kwasicy mleczanowej,

- prowadzi do deficytu tlenu w tkankach i narządach oraz do bezpośredniego uszkodzenia komórek OUN.

Działanie toksyczne

Zatrucia ostre:

1. W dużych stężeniach- gwałtowny przebieg:

- nagłe zatrzymanie oddechu,

- utrata przytomności,

- w ciągu kilku minut śmierć w skutek uduszenia,

2. W mniejszym stężeniu- bardziej łagodne:

- podrażnienie błon śluzowych dróg oddechowych,

- podrażnienie spojówek, uszkodzenie rogówek,

- napady kaszlu,

- nudności, wymioty,

- czasami obfite poty,

- przyspieszenie tętna, wzrost ciśnienia krwi,

Pierwsza pomoc w zatruciach H2S:

- natychmiastowe wyprowadzenie poszkodowanego ze strefy skażonej,

- tlenoterapia (tlen z Co2) i wspomaganie oddychania,

- w ciężkich przypadkach zatruc komora hiperbaryczna,

- pomoc lekarska i leczenie objawowe wg zasad intensywnej terapii zachowawczej.

Narażenie przewlekłe na H2S:

- nieżyt spojówek, owrzodzenie spojówek,

- przewlekły nieżyt jamy nosowo0gardłowej i oskrzeli,

- objawy ze strony OUN,

- zaburzenia równowagi,

-niepokój,

- drgawki,

- halucynacje,

Objawy ogólne:

- osłabienie, łatwe meczenie się, bóle i zawroty głowy

Cyjanowodór (HCN):

- hamuje układ enzymatyczny oksydazy cytochromowej- uniemożliwiając wykorzystanie tlenu przez komórki

Objawy zatrucia ostrego:

Wysokie stężenie HCN w powietrzu:

- natychmiastowa utrata przytomności w skutek porażenia ośrodka oddechowego, zatrzymanie czynności serca i śmierć,

-okres zwiastujący zatrucia,

-okres duszności,

-okres drgawek,

- okres końcowy ze śpiączką

Odtrutki swoiste w zatruciach HCN:

- Azotan cynku lub azotyn sodu

Narażenie przewlekłe na HCN:

-nie występuje,

Ditlenek siarki(SO2):

Mechanizm działania:

- ma silne działanie drażniące,

- łatwo rozpuszcza się w wydzielinie błony śluzowej tworząc kwas siarkowy,

Działanie toksyczne SO2:

Zatrucia ostre - rzadko (ostra, drażniąca woń gazu jest szybko wyczuwalna)

- duże stężenie SO2 może wywołać odruchowy skurcz głośni, co prowadzi do natychmiastowego zgonu w skutek uduszenia.

Pierwsza pomoc:

- wyprowadzenie poszkodowanego ze skażonego środowiska,

- zapewnienie mu świeżego powietrza,

- utrzymanie drożności dróg oddechowych,

- zapewnienie spokoju i bezruch,

- przy groźbie obrzęku płuc konieczne leczenie kliniczne,

Zatrucia przewlekłe:

- nieżyt górnych dróg oddechowych, zapalenie spojówek,

- zmiany w obrazie morfologicznym krwi,

- zaburzenia smaku i powonienia,

- bóle i zawroty głowy,

- nudności, bóle brzucha, wymioty biegunki,

- pobudzenie psychiczno-ruchowe, drgawki,

Wzrost temperatury proteguje działanie toksyczne SO2,

Amoniak:

Mechanizm działania toksycznego:

- silne działanie drażniące na błony śluzowe dróg oddechowych, oczu i skóry,

- w obecności wody tworzą zasadę amonową,

- działa porażająco na zakończenie nerwów węchowych,

Zatrucia ostre amoniakami:

1. Zatrucia doustne:

- działanie żrące w błonie śluzowej przełyku i żołądka, ostry ból- może dojść do perforacjo przełyku i żołądka

- kaszel,

-wymioty,

-zapaść o charakterze wstrząsu

- po 12-24h może dojść do podrażnienia płuc i obrzęku

2. Zatrucia inhalacyjne:

- w ciężkich przypadkach doskrzelowe zapalenie płuc, obrzęk głośni, porażenie ośrodka oddechowego, niewydolności krążenia, zgon,

- bole i zawroty głowy, nudności, wymioty, zaczerwienienie twarzy, silne podniecenie

3. Działanie na skórę:

- ciężkie poparzenia skóry z wytworzeniem zaczerwienienia, obrzęku i pęcherzy ( w dużych stężeniach, zwłaszcza przy pracy z ciekłym amoniakiem)

4. działanie na oczy:

- w dużym stężeniu NH3- obrzęk spojówek, zmęczenie rogówki,

- w późniejszym okresie- zaćma, zanik siatkówki i tęczówki,

Pierwsza pomoc:

1. Droga doustną:

- podanie mleka z białkiem jaja kurzego,

- nie wywoływać wymiotów,

2. W przypadkach oblania:

- natychmiast zdjać odzież i przemyć skórę dużą ilością wody,

- nie stosowac srodów zobojętniających,

3. Droga inhalacyjną:

- przerwać narażenie, wspomaganie oddychania, podać tlen do oddychania, obserwacja medyczna do 48h

Chlor

Mechanizm działanie:

W kontakcie z wilgotnymi błonami sluzowymi i wilgotna skórą twarzy kwas chlorowodorowy (solny) i9 kwas chlorowy działające silnie drażniąco.

Objawy zatrucia ostrego:

- podrażnienie błony śluzowej,

- obrzęk płuc i zgon,

- bóle pod mostkiem,

- odruchy kaszlu, kichanie,

Chlor- gaz dusząco-drażniący- stężenie śmiertelne ok. 1g/m3 powietrza

Pierwsza pomoc:

- utrzymanie oddechu,

- z3alczanie wstrząsu, można podać hydrokortyzon,

-konieczna obserwacja kliniczna

Narkotyk- substancja powodująca zniesienie bólu, euforię i oszołomienie, której częste stosowanie prowadzi do narkomanii

Narkomania- stałe lub okresowe przyjmowanie spodków odurzających w celach nie medycznych: prowadzi do uzależnienia.

Uzależnienie- jest ciężka przewlekłą chorobą OUN z nawrotami występowania nawet po długich okresach abstynencji

- psychiczne,

-fizyczne

Zależność psychiczna- pojawia się w wyniku nadużywania wszystkich grup narkotyków i polega na odczuwaniu przez osoby biorące silnej potrzeby przyjęcia narkotyku w celu osiągnięcia maksymalnego poziomu funkcjonowania organizmu i związanego z tym dobrego samopoczucia

Zależność fizyczna- wywołana tylko przez grupy narkotyków, jest wynikiem fizjologicznej adaptacji organizmu do przewlekłego przyjmowania narkotyków: dochodzi wówczas, gdy narkotyki silnie włącza się w fizjologiczne i biochemiczne procesy ustroju,ze jego odstawienie powoduje zakłócenie tych procesów skutkując zaburzenia zdrowia i zagrozeniem zycia

Tolerancja- pojawia się przy długotrwałym stosowaniu dalej substancji

Typy toksykomanii

- morfinowy,

-barbituranowo-alkoholowym,

- koainowy,

- konopii indyjskich,

- amfetaminy,

- kat,

- halucynogenów,

- lotnych rozpuszczalników,

Opiaty - narkotyki uzyskiwane bezpośrednio z opium,

Opioidy- związki półsyntetyczne i syntetyczne,

Typ morfinowy:

-morfina,

- kokaina,

- heroina,

- tebaina,

- papaweryna

Typ barbituranowo-alkoholowy:

-leki nasenne,

- leki przeciwlekowe,

- leki przeciwbolowe,

Typy konopii indyjskich

THC, kanabinol, Kanabidiol, kwas Kanabidiolowy

Przetwory konopii:

- marihuana,

- haszysz,

- olej haszyszowy

---