cIndicativus praesentis activi (tryb oznajmujący czasu teraźniejszego strony czynnej)

KON

I - temat zakończony na samogłoskę -a

II - temat zakończony na samogłoskę -e

III - temat zakończony na spółgłoskę

IV - temat zakończony na samogłoskę -i

INF

amare

videre

legere

audire

OS

SL

PL

SL

PL

SL

PL

SL

PL

1

amo

amamus

video

videmus

lego

legimus

audio

audimus

2

amas

amatis

vides

videtis

legis

legitis

audis

auditis

3

amat

amant

videt

vident

legit

legunt

audit

audiunt

IMP

ama

amate

vide

videte

lege

legite

audi

audite

Indicativus praesentis passivi (tryb oznajmujący czasu teraźniejszego strony biernej)

KON

I

II

III

IV

INF

amari

videri

legi

audiri

OS

SL

PL

SL

PL

SL

PL

SL

PL

1

amor

amamur

videor

videmur

legor

legimur

audior

audimur

2

amaris

amamini

videris

videmini

legeris

legimini

audiris

audimini

3

amatur

amantur

videtur

videntur

legitur

leguntur

auditur

audiuntur

Imperfectum indicativi activi (czas przeszły niedokonany trybu oznajmującego strony czynnej)

KON

I

II

III

IV

OS

SL

PL

SL

PL

SL

PL

SL

PL

1

amabam

amabamus

videbam

videbamus

legebam

legebamus

audiebam

audiebamus

2

amabas

amabatis

videbas

videbatis

legebas

legebatis

audiebas

audiebatis

3

amabat

amabant

videbat

videbant

legebat

legebant

audiebat

audiebant

Imperfectum indicativi passivi (czas przeszły niedokonany trybu oznajmującego strony biernej)

KON

I

II

III

IV

OS

SL

PL

SL

PL

SL

PL

SL

PL

1

amabar

amabamur

videbar

videbamur

legebar

legebamur

audiebar

audiebamur

2

amabaris

amabamini

videbaris

videbamini

legebaris

legebamini

audiebaris

audiebamini

3

amabatur

amabantur

videbatur

videbantur

legebatur

legebantur

audiebatur

audiebantur

Futurum primum indicativi activi (czas przyszły I trybu oznajmującego strony czynnej)

KON

I

II

III

IV

OS

SL

PL

SL

PL

SL

PL

SL

PL

1

amabo

amabimus

videbo

videbimus

legam

legemus

audiam

audiemus

2

amabis

amabitis

videbis

videbitis

leges

legetis

audies

audietis

3

amabit

amabunt

videbit

videbunt

leget

legent

audiet

audient

Futurum primum indicativi passivi (czas przyszły I trybu oznajmującego strony biernej)

KON

I

II

III

IV

OS

SL

PL

SL

PL

SL

PL

SL

PL

1

amabor

amabimur

videbor

videbimur

legar

legemur

audiar

audiemur

2

amaberis

amabimini

videberis

videbimini

legeris

legemini

audieris

audiemini

3

amabitur

amabuntur

videbitur

videbuntur

legetur

legentur

audietur

audientur

Perfectum indicativi activi (czas przeszły dokonany trybu oznajmującego strony czynnej)

KON

I

II

III

IV

INF

amavisse

vidisse

legisse

audivisse

OS

SL

PL

SL

PL

SL

PL

SL

PL

1

amavi

amavimus

vidi

vidimus

legi

legimus

audivi

audivimus

2

amavisti

amavistis

vidisti

vidistis

legisti

legistis

audivisti

audivistis

3

amavit

amaverunt

vidit

viderunt

legit

legerunt

audivit

audiverunt

CZASOWNIK POSIŁKOWY “być”

CZAS	Praesens indicativi		Imperfectum indicativi		Futurum I indivativi		Perfectum indicativi
INF	esse		-		-		fuisse
OS	SL	PL	SL	PL	SL	PL	SL	PL
1	sum	sumus	eram	eramus	ero	erimus	fui	fuimus
2	es	estis	eras	eratis	eris	eritis	fuisti	fuistis
3	est	sunt	erat	erant	erit	erunt	fuit	fuerunt
IMP	es	este	-	-	esto	estote	-	-

DEKLINACJA I

Przymiotniki i rzeczowniki rodzaju żeńskiego oraz rodzaju męskiego, oznaczające nazwy zawodów, narodowości, zakończone na:

Nominativus singularis: -a

Genetivus singularis: -ae

PRZYPADEK	SINGULARIS	PLURALIS
Nominativus	rosa	rosae
Genetivus	rosae	rosarum
Dativus	rosae	rosis
Accusativus	rosam	rosas
Ablativus	rosa	rosis
Vovativus	rosa	rosae

DEKLINACJA II

Przymiotniki i rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na:

Nominativus singularis: -us

Genetivus singularis: -i

Przymiotniki i rzeczowniki rodzaju męskięgo zakończone na:

Nominativus singularis: -er

Genetivus singularis: -i, oraz rzeczownik vir

Przymiotniki i rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na:

Nominativus singularis: -um

Genetivus singularis: -i

PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL	SL	PL
Nominativus	servus	servi	puer	pueri	forum	fora
Genetivus	servi	servorum	pueri	puerorum	fori	fororum
Dativus	servo	servis	puero	pueris	foro	foris
Accusativus	servum	servos	puerum	pueros	forum	fora
Ablativus	servo	servis	puero	pueris	foro	foris
Vovativus	serve	servi	puer	pueri	forum	fora

Wyjątki deklinacji II, dotyczące wokatiwusa:

filius - fili

meus - mi

deus - deus

DEKLINACJA III

Rzeczowniki i przymiotniki rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego zakończone w genetivus singularis na -is.

Rzeczowniki deklinacji III dzieli się na:

1. równozgłoskowe - te, które mają jednakową liczbę sylab w nominativus i genetivus singularis: fames, famis (głód), pater, patris (ojciec), mater, matris (matka)

2. nierównozgłoskowe - te, które w gen. sing. mają więcej sylab niż w nom. sing., np. labor, laboris (praca), homo, hominis (człowiek), flos, floris (kwiat), orator (mówca)

Typ spółgłoskowy (-e, -um) - rzeczowniki nierównozgłoskowe z jedną spółgłoską przed końcówką gen.sing. -is, np. orator, oratoris; kilka rzeczowników równozgłoskowych:

pater, patris (ojciec); mater, matris (matka); frater, fratris (brat); senex, senis (starzec), iuvenis, iuvenis (młodzieniec); canis, canis (pies), vates, vatis (wieszcz)

PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL	SL	PL
Nominativus	orator	oratores	lex (prawo)	leges	nomen (imię)	nomina
Genetivus	oratoris	oratorum	legis	legum	nominis	nominum
Dativus	oratori	oratoribus	legi	legibus	nomini	nominibus
Accusativus	oratorem	oratores	legem	leges	nomen	nomina
Ablativus	oratore	oratoribus	lege	legibus	nomine	nominibus
Vovativus	orator	oratores	lex	leges	nomen	nomina

Typ samogłoskowy (-i, -ium) - rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone w nom.sing. na -e, -al., -ar, w abl.sing. na -i, gen.plur. na -ium: mare, maris (morze); oraz przymiotniki deklinacji III:

PRZYPADEK	SINGULARIS	PLURALIS
Nominativus	mare	maria
Genetivus	maris	marium
Dativus	mari	maribus
Accusativus	mare	maria
Ablativus	mari	maribus
Vovativus	mare	maria

PRZYMIOTNIKI DEKLINACJ III

Przymiotniki mogą posiadać:

• trzy zakończenia rodzajowe: celeber, celebris, celebre (sławny, sławna, sławne)

• dwa zakończenia rodzajowe: nobilis, nobilis, nobile (szlachetny, -a, -e)

• jedno zakończenie rodzajowe felix, felix, felix (szczęśliwy, -a, -e) lub sapiens, sapiens, sapiens (mądry, -a, -e)

• przymiotniki o innym zakończeniu: vetus, vetus, vetus (stary, stara, stare) - odmina wg. typu spółgłsokowego

PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL	SL	PL
Nominativus	celeber	celebres	celebris	celebres	celebre	celebria
Genetivus	celebris	celebrium	celebris	celebrium	celebris	celebrium
Dativus	celebri	celebribus	celebri	celebribus	celebri	celebribus
Accusativus	celebrem	celebres	celebrem	celebres	celebre	celebria
Ablativus	celebri	celebribus	celebri	celebribus	celebri	celebribus
Vovativus	celeber	celebres	celebris	celebres	celebre	celebria
PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL	SL	PL
Nominativus	nobilis	nobiles	nobilis	nobiles	nobile	nobilia
Genetivus	nobilis	nobilium	nobilis	nobilium	nobilis	nobilium
Dativus	nobili	nobilibus	nobili	nobilibus	nobili	nobilibus
Accusativus	nobilem	nobiles	nobilem	nobiles	nobile	nobilia
Ablativus	nobili	nobilibus	nobili	nobilibus	nobili	nobilibus
Vovativus	nobilis	nobiles	nobilis	nobiles	nobile	nobilia
PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL	SL	PL
Nominativus	sapiens	sapientes	sapiens	sapientes	sapiens	sapientia
Genetivus	sapientis	sapientium	sapientis	sapientium	sapientis	sapientium
Dativus	sapienti	sapientibus	sapienti	sapientibus	sapienti	sapientibus
Accusativus	sapientem	sapientes	sapientem	sapientes	sapiens	sapientia
Ablativus	sapienti	sapientibus	sapienti	sapientibus	sapienti	sapientibus
Vovativus	sapiens	sapientes	sapiens	sapientes	sapiens	sapientia

Typ mieszany (-e, -ium) - rzeczowniki równozgłoskowe zakończone w nom.sing. przeważnie na -es,-is, np. rupes, rupis (skała), civis, civis (skała); rzeczowniki nierównozgłoskowe z dwiema i więcej spółgoskami przed końcówką gen.sing., np. ars, artis (sztuka), urbs, urbis (miasto)

PRZYPADEK	SL	PL
Nominativus	urbs	urbes
Genetivus	urbis	urbium
Dativus	urbi	urbibus
Accusativus	urbem	urbes
Ablativus	urbe	urbibus
Vovativus	urbs	urbes

DEKLINACJA IV

Do deklinacji IV należą wszystkie rzeczowniki który gen.sing. kończy się na -us, oraz:

• nom.sing. rzeczowników rodzaju męskiego na -us: exercitus (wojsko), vultus (twarz)

• nom.sing. rzeczowników rodzaju żeńskiego na -us: manus (ręka), tribus (dzielnica), domus, domus (dom) - UWGA abl.sing., gen. i acc.plur. przybiera zakończenia deklinacji II

• nom.sing. rzeczowników rodzaju nijakiego na -u: genu (kolano), cornu (róg)

PRZYPADEK	SL	PL	SL	PL
Nominativus	exercitus	exercitus	cornu	cornua
Genetivus	exercitus	exercituum	cornus	cornuum
Dativus	exercitui	exercitibus	cornu	cornibus
Accusativus	exercitum	exercitus	cornu	cornua
Ablativus	exercitu	exercitibus	cornu	cornibus
Vovativus	exercitus	exercitus	cornu	cornua

DEKLINACJA V

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone w nom.sing. na -es, a w gen.sing. na -ei, np.:

res, rei (rzecz); fides, fidei (wierność)

PRZYPADEK	SL	PL
Nominativus	res	res
Genetivus	rei	rerum
Dativus	rei	rebus
Accusativus	rem	res
Ablativus	re	rebus
Vovativus	res	res

Jeżeli czasownik posiłkowu sum, esse pełni funkcję łącznika ożeczenia złożonego, należy połączyć go z orzecznikiem, np.:

Rosa Rubra pulchra est.

Orzecznik w języku łacińskim występuje tak samo jak podmiot w nominatiwie.

Dopełnienie bliższe w języku łacińskim występuje zawsze w akusatiwie, także po orzeczeniu zaprzeczonym.

Accusativus duplex:

Po wyrażeniu „uważam kogoś za coś (habeo lub puto)” dopełnienie bliższe i określenie dopełnienia bliższego występuje w akusatiwie, np.:

Pueri magistrum amicum bonum habent.

Po czasownikach: appello, -are, facio, -ere, puto (nazywam, czynię, uważam) itp. rzeczownik odpowiadający na pytanie: kogo, co nazywam?, oraz rzeczownik odp. na pytania: za kogo, za co uważam? albo: jak nazywam?, kim, czym czynię?, występuje w akusatiwie.

Accusativus cum infinitivo

Konstrukcji „aci” używamy do tworzenia zdań typu: ........., że (jak) .............

„Aci” składa się z tzw. słówka rządzącego, w postaci osobowej formy czasownika, podmiotu zdania podrzędnego, który występuje w akusatiwie oraz bezokolicznika czasu teraźniejszego, wskazującego na czynność wykonywaną przez podmiot zdania podrzędnego, np.:

Discipuli magistrum gaudere vident.

Bezokolicznik czasu teraźniejszego (Inf. praesentis) w kontrukcji „aci” wyraża czynność jednoczesną z czynnością słowa rządzącego, tj. jeżeli np. słowo rządzące odnosi się do przeszłości, to bezokolicznik także.

Jeżeli w konstrukcji aci występuje bezokolicznik czasu przeszłego dokonanego to eyraża on czynność on czynność uprzednią w stosunku do czasu czynności wyrażonej przez słowo rządzące tej konstrukcji:

Puerum scripsisse video - Widzę, że chłpiec napisał

Puerum scripsisse vidi - Zobaczyłem, że chłopiec napisał

Dativus possessivus - celownik dzierżawczy

Konstrukcji tej używa się do wyrażania posiadania czegoś. Osoba lub rzecz, która posiada, występuje w datiwie, podmiot posiadany - w nominatiwie, jako ożeczenie używa się esse, np.:

Discipulo liber pulcher est. (Chłopiec ma piekną książkę)

Zmina strony z czynnej na bierną.

Przy zmianie strony czynnej na bierną dopełnienie bliższe staje się podmiotem, a podmiot zdania występuje w ablatiwie z przyimkiem „a, ab” (przez) przy rzeczownikach żywotnych oraz bez przyimka przy rzeczownikach nieżywotnych, np.

1. Dominus bonus servos non castigat. (Dobry pan nie karci niewolników)

Servi a domino bono non castigantur. (Niewolnik nie jest karcony przez dobrego pana)

2. Rosae albae mensam rotundam ornant. (Białe róże ozdabiają okrągły stół)

Mensa rotunda rosis albis ornatur. (Okrągły stół jest ozdabiany przez białe róże)

Nominativus duplex.

Nominativus duplex używamy dla zdań w konstrukcji „uważam kogoś, coś za” w stronie biernej, czyli „ktoś, coś jest uważane za”. Dopełnienie bliższe i wyraz określający, które w stronie czynnej są w akusatiwie, wystąpią wówczas w nominatiwie, np.

Marcum impigrum puto. (Uważam Marka za nieprzyjaciela)

Marcus impigrus a me putatur. (Marek jest uważany przez zemnie za nieprzyjaciela)

Ablativus temporis - ablatiwus czasu

Rzeczowniki oznaczające czas: tempus, saeculum, annus i inne użyte w ablatiwie (bez przyimka), odpowiadają na pytanie „kiedy”.

temporibus antiquis - w czasach starożytnych

saeculo primo - w pierwszym wieku

Czasowniki koniugacji III zakończone na -io

Do koniugacji III należą również czasowniki o temacie na -i:

cupio, cupis, cupere (pragnąć), facio, facis, facere (czynić), capio, capis, capere (brać)

Supinum na -um

Supinum jest nieosobową formą czasownika i jest zawsze podawany przez słownik:

specto, spectatum - aby zobaczyć lego, lectum - aby czytać

video, vidum - abu widzieć audio, auditum - aby słuchać

Zaimki osobowe

	SINGULARIS
	m	f	n
N	is	ea	id
G	eius	eius	eius
D	ei	ei	ei
Acc	eum	eam	id
Abl	eo	ea	eo
	PLURALIS
N	ei (ii)	eae	ea
G	eorum	earum	eorum
D	eis (iis)	eis (iis)	eis (iis)
Acc	eos	eas	ea
Abl	eis (iis)	eis (iis)	eis (iis)

5

---