ANALIZA WYPADKU DROGOWEGO

Adamiec

1. WSTĘP

Dynamika rozwoju motoryzacji i transportu kołowego ostatnich lat wskazuje na konieczność przewidywania progresji wypadkowości, awarii i nawet katastrof. Wzrost ilości pojazdów i natężenia ruchu znacznie wyprzedza rozwój infrastruktury i szlaków komunikacyjnych. Zmienia się wyposażenie techniczne w zabezpieczeniach zarówno bierne jak i czynne. Równocześnie proces wycofywania i przeklasyfikowania pojazdów starych, pochodzących często z lat siedemdziesiątych przebiega zbyt wolno.

Cechy konstrukcyjne tych pojazdów jak i poziom utrzymania nie gwarantują w obecnym czasie pełnego bezpieczeństwa w ruchu. Często wśród nich spotykamy samochody przewożące ładunki obojętne, lecz ładunki o działaniu aktywnym nie należą do rzadkości. Będące w fazie transformacji przedsiębiorstwa transportowe nie są jeszcze w pełni przygotowane na bezpieczne dla środowiska i ludności funkcjonowanie. Profesjonalny transport drogowy to dziedzina o dużych możliwościach stymulacji rozwoju nowoczesnych konstrukcji samochodowych oraz nowatorskich koncepcji usprawnień w budownictwie drogowym. Rozwój gospodarczy pociąga za sobą konieczność rozbudowy, wielu dyscyplin naukowych. Wiele z nich powstaje na skutek rozwoju procedur prawnych i technicznych. Coraz większa demokratyzacja systemu prawnego, oraz humanizacja działań służb publicznych przejawia się we wzroście konfliktów prawnych. Wzrasta ilość roszczeń z tytułu poniesionych strat w wyniku zdarzeń komunikacyjnych. Zagrożenie utraty zdrowia i życia w wypadkach komunikacyjnych stymuluje wzrost postępowań przygotowawczych. Dużą rolę odgrywa w nich opinia biegłego. Towarzystwa ubezpieczeniowe realizujące ustawowe ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej środków transportu, obiektów i urządzeń oraz ludności od następstw nieszczęśliwych wypadków opierają proces odszkodowawczy na ocenie i opinii rzeczoznawcy.

2. CEL I ZADANIA ANALIZY WYPADKU DROGOWEGO

Procesy cywilne dotyczące roszczeń regulacji i satysfakcji za poniesione straty zarówno zdrowotne jak i materialne są często następstwem procesu karnego. Organy procesowe mogą powoływać na każdym etapie biegłych, jednak w przypadkach wypadków drogowych dzieje się to przeważnie w postępowaniu przygotowawczym. Biegły jest powoływany z pośród osób o specjalnej wiedzy i umiejętnościach. Jego obowiązkiem jest składać opinię ustnie lub na piśmie w zależności jak stanowi polecenie organu procesowego. Polecenie organu procesowego wydane w postaci postanowienia, precyzuje problematykę (przedmiot) i zakres ekspertyzy z podaniem ewentualnych pytań.

Problematyka wykroczeń i przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w ruchu drogowym obejmuje w zasadzie dwa rodzaje opinii:

• opinie rekonstrukcyjne wraz z oceną zachowania się uczestników ruchu,

• opinie techniczne.

Pierwsza z nich ma za zadanie odpowiedzieć na postawione, konkretne pytania zawarte w postanowieniu organu procesowego.

Najczęściej stawiane pytania:

• co było przyczyną wypadku ?

• jaki był udział poszczególnych uczestników kolizji ?

Opinia techniczna powstaje często jako uzupełnienie materiału dowodowego i jest jednym ze zbiorów informacji wejściowych do opinii rekonstrukcyjnych. Opinia przedstawia problematykę sprawności technicznej pojazdów lub jego podzespołów.

Obejmuje badanie cech motorycznych i ocenę funkcjonowania poszczególnych podzespołów.

Zawiera też często opis uszkodzeń powypadkowych i ich pochodzenie.

Opinie wydawane przez biegłych indywidualnych jak i reprezentujących specjalistyczne instytuty i jednostki badawcze mają jednakową wartość w postępowaniu procesowym.

3. PROCEDURA ANALITYCZNA W EKSPERTYZIE POWYPADKOWEJ

Przewóz substancji niebezpiecznych realizowany przez pojazdy samochodowe wytwarza ze względu na możliwą aktywność chemiczną ładunków możliwość specyficznych i niepowtarzalnych skutków wypadków i katastrof. Każde zdarzenie może być źródłem eskalacji rozwoju wydarzeń odbiegających od standardowych i powszechnych.

Pojęcie katastrofy definiowane jest różnorodnie.

Kodeks Karny przedstawia katastrofę komunikacyjną (w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym) jako: „wydarzenie zakłócające w sposób nagły i groźny ruch lądowy sprowadzające konkretne, rozległe i dotkliwe skutki obejmujące większą liczbę ludzi lub mienie w znacznych rozmiarach oraz niosące za sobą zagrożenie bezpieczeństwa powszechnego”. (wyt. OSNKW p. 33 pkt. 12). Publikacje Organizacji Narodów Zjednoczonych wskazują na określoną specyfikę uznającą za wypadek lub katastrofę „ każdy wypadek na drodze otwartej dla ruchu publicznego, który powoduje śmierć, rany lub szkody materialne pod warunkiem, że bierze w nich udział znajdujący się w ruchu lub bezruchu ”.

Obie przedstawione definicje znajdują dziś zastosowanie w procedurach analitycznych.

Rok	Katastrofy	Wypadki
1993	41	5793
1994	20	9882
1995	20	14699
1996	3	14176

Tab. 1. Zestawienie wypadków i katastrof w transporcie kołowym w ostatnich latach.

Podane powyżej zestawienie zwłaszcza rosnąca z roku na rok liczba wypadków świadczą o wzroście zapotrzebowania podejmowania zadań analitycznych. Rozpatrywanie okoliczności przebiegu wypadku obejmuje kilka etapów:

• analiza materiału dowodowego

• oględziny miejsca zdarzenia

• przeprowadzenie rekonstrukcji zdarzenia

• analiza czasowo-przestrzenna

• formułowanie wniosków końcowych.

MATERIAŁ DOWODOWY obejmuje zestaw informacji zawarty w aktach sprawy. Akta posiadają zebrane przez Policję zeznania świadków, uczestników i poszkodowanych. Ekipa Policji sporządza na miejscu zdarzenia protokół oględzin. W protokole ujęty jest dokładny opis miejsca wypadku wraz z elementami infrastruktury drogowej (słupki, krawężniki, odpływy itp.). Cennym i istotnym elementem protokołu jest szkic miejsca wypadku. Sporządzony jest on zazwyczaj na arkuszu z naniesioną siatką milimetrową. Wszystkie umieszczone na szkicu obiekty, urządzenia i pojazdy są usytuowane względem określonego elementu w terenie. Element ten w rzeczywistości jest na stałe usytuowany a na szkicu stanowi tzw. stałą linię odniesienia (SLO). Od tej linii wymiarowane są wszystkie odległości. Podane są również odległości pomiędzy pojazdami, oraz niekiedy wymiary pojazdów lub zestawów. Zwraca się uwagę szczególnie na rozmieszczenie śladów powypadkowych. Każdy z nich opisany i sklasyfikowany stanowi przesłankę do przyszłego argumentowania.

Najczęściej spotykane ślady:

• ślady pochodzące od pojazdów:

• ślady blokowania kół przy hamowaniu

• plamy wycieków olejów i innych płynów

• fragmenty uszkodzonych elementów nadwozia (fragmenty zderzaków, atrap, stłuczonych reflektorów itp.)

• odłamki szyb samochodowych,

• uszkodzenia w formie nacięć, otarć, pęknięć i zagięć na drzewach, słupkach, znakach drogowych itp.

• ślady biologiczne:

• plamy krwi

• fragmenty tkanek

• ślady w pojazdach:

• uszkodzenia nadwozia

• uszkodzenia elementów wnętrza (fotele, deska rozdzielcza, tapicerka itp.).

• ślady zadziałania elementów czynnych zabezpieczeń (pasy bezpieczeństwa, poduszki, zagłówki).

Inne istotne ślady zabezpieczane przez ekipę dochodzeniowo - śledczą to tarcze tachografu i urządzenie UDS, tzw. wypadkowy rejestrator danych.

Akta sprawy mogą zawierać również protokoły badań technicznych pojazdu czy innych urządzeń biorących udział w zdarzeniu. Również poza badaniami technicznymi mogą być w aktach ujęte opinie techniczne.

Oględziny miejsca zdarzenia uzupełniane bywają zdjęciami fotograficznymi. Ich zadaniem jest udokumentowanie położenia powypadkowego pojazdów, rozmiarów uszkodzeń i konfiguracji terenu. Prawidłowo wykonywane fotografie powinny przedstawiać rzuty poszczególnych płaszczyzn pojazdu w płaszczyźnie tłowej obrazu (zdjęcie traktujemy jako obraz w rzucie środkowym). Istotne dla przebiegu analizy i pomocne bywają zdjęcia wykonywane z góry (niestety rzadko wykonywane w warunkach krajowych).

Taki sposób odwzorowania oddaje najbardziej realistycznie rozmiar uszkodzeń oraz pozwala na przybliżone ich zwymiarowanie.

OGLĘDZINY MIEJSCA ZDARZENIA, realizowane przez biegłego przeprowadzone są w sytuacjach gdy w okresie znacznie odległym od daty zdarzenia (nieraz kilka miesięcy) biegły jest w stanie zebrać w terenie dodatkowe informacje. Braki w materiale dowodowym zawartym w aktach lub nieścisłości, zwłaszcza wymiary mogą być usunięte tą właśnie drogą. Innym elementem pracy rzeczoznawcy może być eksperyment, który jednak musi być uzgodniony. Oględziny pozwalają wykreślić szkic sporządzony w określonej skali z naniesieniem wymiarów poszczególnych elementów.

REKONSTRUKCJA PRZEBIEGU ZDARZENIA to odtworzenie okoliczności i przebiegu wypadku. Metody stosowane w celu jej realizacji zależne są od zakresu informacji zgromadzonych w materiale dowodowym. Dobór metody zależy także od rodzaju i rozmiaru zdarzenia (zderzenie pojazdu z pieszym, zderzenie samochodu ciężarowego z samochodem osobowym czy ciężarowego z ciężarowym). Materiał dowodowy obejmujący tylko zeznania świadków tzn. dowody osobowe poważnie ogranicza możliwości działania biegłego. Zmierzając do realistycznej oceny właściwe jest opieranie się na przesłankach różnych od dowodów osobowych.

Przykładami takich przesłanek mogą być:

• geometria sytuacji powypadkowej (położenie pojazdów oraz rodzaje i rozmiary śladów)

• specjalistyczna wiedza dotycząca zjawisk fizykalnych rządzących pojazdami w ruchu.

Celem rozwiązania zadania rekonstrukcyjnego jest:

• ustalenie okoliczności i przebiegu zdarzenia

• sprawdzenie realności podanych w dowodach osobowych wersji przebiegu wydarzeń

• uzupełnienie i ustalenie ewentualnych nowych elementów o istotnym znaczeniu.

Sytuacja powypadkowa

Położenie pojazdów

Inne informacje

Dane techniczne pojazdów

Ruch pojazdów po zderzeniu

Parametry kinematyczne Prędkość liniowa Prędkość kątowa

Kierunek impulsu

Zachowanie się pojazdu w momencie zderzenia i tuż przed zderzeniem

Zmiany parametrów kinematycznych

Ślady

Sytuacja przedwypadkowa

Parametry ruchu pojazdów w momencie zagrożenia

Przebieg procesu przedstawionego powyżej uzależniony jest więc od przyjętego modelu matematycznego i dochodzących na poszczególnych etapach informacji. Typowy tok rekonstrukcyjny opiera się na klasycznej teorii zderzeń . Wykorzystywane są w niej zasady:

• zmienności pędu

• zmienności krętu

• zachowania energii kinetycznej i pracy.

W celu uproszczenia modelu matematycznego sposobu obliczeń wprowadzono metody ustaleń parametrów kinematycznych przy pomocy wykresów i nomogramów (np. metoda Marquarda). Również można się posłużyć w obliczeniach metodami graficznymi. Podstawowymi parametrami kinematycznymi określanymi w toku rekonstrukcyjnym są prędkości liniowe i prędkości kątowe. Ustalenie tych parametrów w momencie zderzenia i tuż przed zderzeniem pozwala w dalszym etapie ustalić parametry ruchu pojazdów. Warunkiem prawidłowego ustalenia tych wielkości jest możliwość określenia (np. wg śladów hamowania) miejsca kolizji. Pojazdy wyposażone w tachograf lub wypadkowy rejestrator danych stwarzają nowe możliwości. Karta tachografu może zawierać szereg istotnych informacji. Wielkości rejestrowane przez tachograf:

• ciągłe zmiany prędkości

• czas pracy i czas jazdy

• długość przejechanej drogi

• moment zmiany kierowców

• czas pracy urządzeń dodatkowych pojazdu (np. pompy, układy hydrauliczne maszyn roboczych, zespoły prądotwórcze)

• prędkość obrotowa silnika

• inne funkcje

Te informacje a szczególnie odczytana: prędkość i droga stanowią cenne informacje procesu rekonstrukcyjnego. Odczytywanie kart tachografów najczęściej spotykanych w Polsce firmy Mannesmann-Kienzle odbywa się w punktach serwisowych firmy upoważnionych do realizacji odczytu. Odczyt dokonuje się przy pomocy specjalnego mikroskopu. W wyniku odczytu uzyskujemy parametry ułożone w specjalnej tabeli. Pozwala ona na sporządzanie wykresów przebiegu różnych wielkości kinematycznych (np. przebieg zmian prędkości V [km/h] w trakcie przebytej drogi S [m] ). Błąd pomiaru nie przekracza w przypadku prędkości km/h.

Drugim urządzeniem, którego pomiary są wykorzystywane jest wypadkowy rejestrator danych (UDS). Urządzenie zostało opracowane pod kątem procesu karnego lub roszczeń odszkodowawczych. Praca jego przejawia się w rejestracji parametrów ruchu pojazdu w ostatnich 30 sekundach przed zderzeniem oraz 15 sekundach po zderzeniu. Dane zostają zapamiętane automatycznie po kolizji lub ręcznym wyborze określonego momentu. Odczyty wielkości zarejestrowanych tą drogą są domeną specjalistycznych pracowni i nie są przedmiotem ingerencji kierowcy.

UDS rejestruje:

• uruchomienie zapłonu

• użycie hamulca

• użycie kierunkowskazu

• pracę świateł głównych i pozycyjnych

• przyśpieszenie ruchu pojazdu; poprzeczne i wzdłużne

• prędkość pojazdu

• rotacja pojazdu (obrót po wpadnięciu w poślizg)

• czas

Parametry i zjawiska zarejestrowane uzyskujemy drogą przetwarzania komputerowego w postaci wykresów. Informacje pochodzące z tachografu lub UDS są niekiedy jedynymi dowodami poza osobowymi. W pojazdach ciężarowych przewożących substancje niebezpieczne wyposażeniem standardowym jest już tachograf a w najbliższej przyszłości uzupełni go UDS.

Parametry uzyskiwane z kart tachografów :

Prędkość

Droga

Przebieg zmian prędkości V [km/h] na drodze s [m].

Czas

droga

Przebieg zmian drogi s [m] w czasie t [s].

Przykłady technicznego rozmieszczenia instalacji wypadkowego rejestratora danych

UDS w niektórych pojazdach:

Mercedes

BMW

Volkswagen

Opel

Wykresy uzyskane z wypadkowego rejestratora danych UDS

Przyspieszenie w jednostce czasu.

kąt

czas

Kąt obrotu w czasie.

ANALIZA CZASOWO - PRZESTRZENNA jest rozważaniem zmierzającym do dokładnego usytuowania uczestników kolizji na drodze w określonych momentach czasu. Celem tego zadania jest ustalenie po rekonstrukcji momentu powstania zagrożenia. Moment powstania zagrożenia jest chwilą, w której właściwa reakcja uczestników kolizji może być skutecznym sposobem ewentualnego jej uniknięcia.

Przykłady momentów zagrożenia:

• pojawienie się pieszego na jezdni

• niezatrzymanie się pojazdu na drodze podporządkowanej przed znakiem „ stop ”

Uchwycenie wzajemnego położenia uczestników w poszczególnych momentach (chwilach t_1.......t_k ).

PROBLEM MOŻLIWOŚCI UNIKNIĘCIA WYPADKU

Rozważanie możliwości starania się o uniknięcie kolizji czy minimalizacji skutków zderzenia jest w procesie karno sądowym istotnym elementem.

Pragmatyka opiniodawcza rozważa możliwości techniczne uczestników ich pojazdów czy konfiguracji terenu. Analiza zachowań w ekstremalnych momentach (podstawą jest analiza czasowo przestrzenna) pozwala na rzetelną ocenę podjętych w trakcie zdarzenia decyzji. Ta część ekspertyzy może zawierać matematycznie kreowaną symulację różnych zdarzeń. Wyniki uzyskiwane w jej trakcie pozwalają wypracować stanowisko wobec dotychczasowych ustaleń. W rozważaniach obecnie wykorzystuje się technikę komputerową. Zastosowane oprogramowania pozwalają na szybkie znalezienie rozwiązań układów równań stosowanych w symulacjach. Dodatkowym efektownym elementem jest możliwość graficznego przedstawienia przebiegu zmienności parametrów kinematycznych w trakcie zdarzenia. Poza możliwościami analitycznymi wykorzystuje się możliwość rachunku wektorowego i graficznego odwzorowania. Komputery i związana z nimi technika nie wykluczają konieczności niezwykle wnikliwego i precyzyjnego określania parametrów tzw. wejściowych.

Cały proces zbierania danych jest zagadnieniem o fundamentalnym znaczeniu. Przebieg realizacji poszczególnych faz działania programu wymaga w trakcie interwencji i wnioskowania eksperta.

FORMUŁOWANIE WNIOSKÓW KOŃCOWYCH polega na stworzeniu syntetycznego zapisu odpowiedzi na postawione w postanowieniu pytania. Wnioski zawierają oprócz odpowiedzi jeżeli wymaga tego organ procesowy.

4. PODSUMOWANIE

Przedstawiona przeze mnie informacja jest formą bardzo syntetycznego opisu wybranego zagadnienia całej dziedziny wiedzy jaką jest ekspertyza wypadku drogowego. Przedstawiłem tok postępowania charakterystyczny dla obecnie stosowanych metod analitycznych. W dziedzinie procesu substancji niebezpiecznych dochodzący dodatkowo element w postaci zagrożenia aktywizacji ładunku może być poważnym utrudnieniem w odtworzeniu sytuacji drogowej. Przewiduję możliwość likwidacji czy utrudnienia w odczycie śladów spowodowane działaniem ładunku. Ślady mogą być również zatarte przez działające służby ratownicze. Specyfika pojazdów o niestandardowym wyposażeniu i często dużych rozmiarach wymaga stosowania w opiniach rekonstrukcyjnych dodatkowego materiału dowodowego w postaci opinii technicznej środka transportu. Wspomniane przeze mnie wcześniej urządzenia, tachografy i wypadkowe rejestratory danych staną się jak sądzę obowiązkowym wyposażeniem. Ich obecność jak przewiduję będzie szczególnie istotne dla firm ubezpieczeniowych. Możliwość kontroli kart tachografu i wykresów z USD wzmocni dozór i bezpieczeństwo w ruchu drogowym.

LITERATURA

1. Problemy rekonstrukcji wypadków drogowych - Zbiór referatów IV i V sympozjum z lat 1994- 1995

2. Biuletyn informacyjny Państwowej Straży Pożarnej za rok 1994, 1995, 1996.

3. Odtwarzanie i analiza wypadku drogowego - Witold Kończykowski, wyd. Infoekspert 1995.

Autor opracowania: mgr inż. Robert Wolański - inżynier mechanik i oficer Państwowej Straży Pożarnej.

Absolwent: Wydziału Maszyn Górniczych i Hutniczych Akademii Górniczo Hutniczej (1986), Szkoły Głównej Służby Pożarniczej (1994).

Obecnie jest pracownikiem Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie, starszym wykładowcą bloku przedmiotowego Wyposażenie Techniczne.

Wykłada tematykę budowy sprzętu ratownictwa technicznego, pojazdów specjalnych, samochodów pożarniczych i drabin mechanicznych.

STRESZCZENIE

Opracowanie zawiera krótki opis i zasady postępowania w opiniowaniu rekonstrukcyjnym. Podaje podstawowe rodzaje opinii i ich rolę w postępowaniu procesowym. Praca nawiązuje do możliwości wykorzystania w technice motoryzacyjnej urządzeń kontrolnych tj. tachografów i wypadkowych rejestratorów danych. Urządzenia te są nośnikami wiarygodnych informacji dających duże możliwości w toku rekonstrukcyjnym.

---