ASCOFAM - Światowe Stowarzyszenie do Walki z Głodem
Baltic Pipe - planowany gazociąg łączący Danię i Polskę. Gazociąg Baltic Pipe ma połączyć polski system przesyłowy z systemem duńskim a przez to także z europejskim oraz z gazociągiem Skanled, transportującym gaz ziemny ze złóż norweskich. Gazociąg ma być gotowy ok. 2012. Jego uruchomienie zdywersyfikuje dostawy gazu do Polski zwiększając bezpieczeństwo energetyczne
Burgherzy - jedna z mniejszości na Sri Lance. Burgherzy to potomkowie kolonialistów i syngaleskich kobiet. Są zwykle chrześcijanami, mieszkają w miastach na południowo-zachodnim wybrzeżu wyspy, gdzie kiedyś Portugalczycy i Holendrzy zakładali największe plantacje przypraw, przede wszystkim cynamonu, z którego słynęła wyspa. Od uzyskania niepodległości złapani zostali w tryby konfliktu syngalesko-tamilskiego. Ciągle muszą udowadniać patriotyzm i tłumaczyć się za swoich dziadków z czasów kolonii. Burgherzy to potomkowie kolonialistów i syngaleskich kobiet. Są zwykle chrześcijanami, mieszkają w miastach na południowo-zachodnim wybrzeżu wyspy, gdzie kiedyś Portugalczycy i Holendrzy zakładali największe plantacje przypraw, przede wszystkim cynamonu, z którego słynęła wyspa. Od uzyskania niepodległości złapani zostali w tryby konfliktu syngalesko-tamilskiego. Ciągle muszą udowadniać patriotyzm i tłumaczyć się za swoich dziadków z czasów kolonii. Obecnie stanowią mniej niż 1 proc. ludności Sri Lanki.
Burowie -potomkowie głównie holenderskich kalwinistów, flamandzkich i fryzyjskich kalwinistów, niemieckich luteran i francuskich hugenotów, którzy osiedlali się w Afryce Południowej, w XVII i XVIII wieku. W mniejszej ilości mają korzenie skandynawskie, polskie, portugalskie, włoskie, hiszpańskie, szkockie, angielskie, irlandzkie i walijskie. Obecnie potomków historycznych Burów i ich krewnych nazywa się powszechnie Afrykanerami, nazwa pochodzi od języka afrikaans, który jest pierwszym językiem tej ludności.
Delimitacja - oznacza ustalenie przebiegu granicy państwowej. Zazwyczaj podstawą jej przeprowadzenia jest odpowiednia umowa międzynarodowa. Postanowienia o delimitacji najczęściej spotkać można w traktatach pokoju oraz umowach o cesji terytorium. Delimitacja obejmuje: sporządzenie opisu danej granicy, naniesienie przebiegu danej granicy na mapę o stosunkowo niewielkiej skali np. 1:500 000.
Demarkacja - wyznaczenie w terenie granicy między państwami. Demarkacja jest ostatnim etapem w ustalaniu przebiegu granicy między państwami. Dokonywana jest ona przez mieszane komisje międzypaństwowe i polega na szczegółowym wyznaczeniu granicy w terenie, oznaczeniu jej specjalnymi słupkami lub znakami granicznymi. Demarkacja może także oznaczać ustalenie specjalnej linii demarkacyjnej przez wrogie sobie armie w okresie zawieszenia broni.
Doktryna Hallsteina - doktryna, wg której RFN miało prawo do reprezentowania obu państw niemieckich za granicą, nigdy nie uznana przez NRD. Elementem tej doktryny było też nieutrzymywanie stosunków dyplomatycznych z państwami utrzymującymi stosunki dyplomatyczne z NRD, z wyjątkiem ZSRR. RFN zrezygnowało z niej po podpisaniu umów z krajami bloku wschodniego w 1970 i 1971 za Willego Brandta. Swoją nazwę wzięła od nazwiska niemieckiego polityka, Waltera Hallsteina. W NRD podobną doktryną była doktryna Ulbrichta.
ETA (bask. Euskadi Ta Askatasuna — Kraj Basków i Wolność) — podziemna organizacja walcząca o niezależność Baskonii, założona w lipcu 1958 roku przez radykalnych działaczy Nacjonalistycznej Partii Basków (PNV); działa głównie na terytorium Hiszpanii.
FAO - Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (ang. Food and Agriculture Organization of the United Nations, skrót: FAO) - utworzona z inicjatywy 44 państw koalicji antyhitlerowskiej uczestniczących w konferencji poświęconej problemom rolnictwa i wyżywienia, która odbyła się w maju 1943 roku w Hot Springs. Konferencja powołała do życia komisję, której celem było opracowanie projektu umowy założycielskiej FAO. 16 października 1945 roku rozpoczęła się pierwsza sesja konferencji FAO w mieście Québec, na której tego samego dnia podpisano umowę założycielską, noszącą nazwę konstytucji. Weszła ona w życie w dniu jej podpisania. Siedzibą FAO jest Rzym.
Cele FAO są następujące: polepszanie wytwarzania, wymiany i dystrybucji produktów rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa; podnoszenie poziomu wyżywienia narodów; polepszenie warunków życia ludności wiejskiej; zapewnienie niezbędnego kredytu rolnego; popieranie zawierania porozumień w sprawie międzynarodowego handlu produktami rolnymi oraz udzielanie pomocy technicznej. W sierpniu 1946 FAO przyjęła funkcję utworzonego w 1905 roku Międzynarodowego Instytutu Rolnego, które sprowadzały się przede wszystkim do zbierania i rozpowszechniania informacji na temat stanu i osiągnięć rolnictwa w państwach członkowskich.
Hezbollah jest libańską partią polityczną islamskich szyitów, która została utworzona w roku 1982. Od początku była wspierana i finansowana przez Iran, Syrię a także przez dotacje ich zwolenników. Nazwa Organizacji Hezbollah pochodzi od słów "Partia Boga" i są to słowa z Koranu (58:22): "On wprowadzi ich do Ogrodów, gdzie w dole płyną strumyki; oni będą tam przebywać na wieki. Bóg znalazł w nich upodobanie i oni mają upodobanie w Nim. Oni stanowią partię Boga. O, tak! Zaprawdę, partię Boga - oni są szczęśliwi!" Hezbollah jest uważany przez niektóre państwa za organizację terrorystyczną, przede wszystkim przez Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Izrael i Kanadę. Stany Zjednoczone zaczęły określać Hezbollah organizacją terrorystyczną po jego atakach na amerykańskie bazy wojskowe i ambasadę amerykańską w Libanie w czasie wojny między Libanem, Izraelem i USA w latach osiemdziesiątych. Większość krajów, między innymi państwa Unii Europejskiej nie wpisują Hezbollahu na listę "organizacji terrorystycznych".
Inuici - grupa rdzennych ludów obszarów arktycznych i subarktycznych Grenlandii, Kanady, Alaski i Syberii. Inuici są blisko spokrewnieni z Aleutami i mówią językami z grupy eskimo-aleuckiej. W XVI wieku wśród białych upowszechniła się nazwa Eskimosi, obecnie uważana przez wiele osób na Grenlandii czy w Kanadzie za obraźliwą. Początkowo uważano, że wywodzi się od wyrażenia "zjadacze surowego mięsa", obecnie przypuszcza się raczej, że nazwa ta ma inne pochodzenie. Inuici alaskańscy nie tylko tolerują, a nawet wolą nazwę Eskimosi, jak i spokrewnieni ludzie Yupik. Inuici i Yupik to główne ludy eskimoskie. Należą do rodziny ludów azjatyckich. Zaliczanie ich do Indian (jak miało to miejsce jeszcze do niedawna) jest więc błędem. Znaczna część Inuitów ma grupę krwi B, która wśród tubylczych ludów indiańskich Ameryki w ogóle nie występuje.
Izolacjonizm, kierunek polityki zagranicznej sprowadzający się do obrony interesów i bezpieczeństwa własnego państwa. Izolacjonizm brytyjski zakładał niewiązanie się w jakiekolwiek stałe sojusze z państwami kontynentu europejskiego. Wyrazem tego były m.in postanowienia kongresu wiedeńskiego (1815) i sformułowana tam zasada równowagi europejskiej. Wilfrid Laurier podsumowując przynoszącą Brytyjczykom sukcesy politykę izolacjonizmu nazwał ją w 1896 mianem Splendid isolation (tj. wspaniałe odosobnienie). Z tymi zasadami zerwano po zawarciu entente cordiale. W USA za twórcę uznaje się Jerzego Waszyngtona, który podobnie jak politycy Wielkiej Brytanii zakładał wystrzeganie się stałych sojuszy politycznych. Zasady te sformułował prezydent USA James Monroe w 1823, w tzw. doktrynie Monroe'a. Zakładała ona brak zainteresowania USA sprawami europejskimi i ograniczeniem strefy wpływów do obu Ameryk.
Keflavík - miasto w południowo-zachodniej części Islandii, na półwyspie Reykjanes. Znajduje się tutaj główny międzynarodowy port lotniczy kraju Keflavíkurflugvöllur, a także ważny port rybacki. Mieszka tu 10 tys. mieszkańców. W 1995 miasto zostało połączone z miasteczkami Njarðvík i Hafnir w nową miejscowość Reykjanesbær (14 tys. mieszkańców 2008 - 5. pod względem liczby ludności miasto kraju). Już przed narzuceniem duńskiego monopolu handlowego w 1602, osada liczyła sobie około 7,5 tys. mieszkańców i stanowiła największy ośrodek handlu Islandii. Od II wojny światowej do 8 września 2006[1] znajdowała się tu rozległa baza NATO zarządzana przez Amerykanów. Ich stacjonowanie było powodem wielu demonstracji ludności islandzkiej, obawiającej się amerykanizacji ich kultury narodowej.
Kordon sanitarny - pierścień posterunków ustawionych wokół regionu, w którym rozprzestrzenia się epidemia (lub epizootia) niebezpiecznej choroby zakaźnej. Posterunki te mają za zadanie nie przepuszczać podróżnych, nieposiadających odpowiednich zezwoleń (najczęściej wydawanych jedynie tym osobom, które poddały się obowiązkowej kwarantannie lub szczepieniom), i w ten sposób zapobiec rozprzestrzenianiu się choroby poza opanowany przez nią obszar. W przeszłości zdarzało się, że posterunki na obwodzie kordonu sanitarnego miały rozkaz nieprzepuszczania nikogo i żadnych przepustek nie honorowano. W rzeczywistości kordony sanitarne nigdy nie były stuprocentowo skuteczne; stosując to rozwiązanie zawsze trzeba się liczyć z odosobnionymi przypadkami pozaprawnego przejścia przez kordon osób bez przepustek, a także wydania przepustek bez uzasadnienia lub też np. wykorzystania dokumentów fałszywych. Kordon sanitarny nie zapobiega także przenoszeniu drobnoustrojów chorobotwórczych przez małe zwierzęta (np. ptaki, gryzonie).
Kurdystan - górzysta kraina w południowo-zachodniej Azji zamieszkana przez Kurdów. Terytorium Kurdystanu jest podzielone między następujące państwa: Turcję, Irak (Region Kurdystanu - szeroka autonomia na północy kraju, własny parlament i rząd), Iran (minimalna autonomia w ramach ostanu Kurdystan), Syria.
Linia Curzona to proponowana linia demarkacyjna wojsk polskich i bolszewickich opisana w nocie z dnia 11 lipca 1920 roku, wystosowanej przez brytyjskiego Ministra Spraw Zagranicznych lorda Curzona do Ludowego Komisarza Spraw Zagranicznych RFSRR Gieorgija Cziczerina. Przebieg linii oparty został na "Deklaracji Rady Najwyższej Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych w sprawie tymczasowej granicy wschodniej Polski" z 8 grudnia 1919 roku. Linia Curzona sygnowana nazwiskiem George Curzona - szefa brytyjskiego ministerstwa spraw zagranicznych, to proponowana przez dyplomację brytyjską linia demarkacyjna wojsk polskich i bolszewickich z 11 lipca 1920 roku. Przebiegała od Grodna przez Jałówkę, Niemirów, Brześć, Dorohusk, na wschód od Hrubieszowa, dalej na Kryłów, skąd na zachód od Rawy Ruskiej i na wschód od Przemyśla aż do Karpat. W ogólnych zarysach oparta została na linii opisanej w "Deklaracji Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych w sprawie tymczasowej granicy wschodniej Polski", podpisanej przez Georges'a Clemenceau - Przewodniczącego Rady Najwyższej Mocarstw dnia 8 grudnia 1919 roku i uważanej za wschodnią granicę obszaru, na którym rząd polski ma prawo do urządzenia własnej administracji, w terminie przewidzianym przez Traktat z 28 czerwca 1919 roku. "Deklaracja" ta jednocześnie jednak nie przesądzała dalszych stypulacji - "Prawa, z jakimi Polska mogłaby wystąpić do terytoriów położonych na wschód od wymienionej linii, są wyraźnie zastrzeżone (Les droits que la Pologne pourrait avoir a faire valoir sur les territoires situés a l'Est de ladite ligne sont expressément réservés)". Na paryskiej konferencji pokojowej kończącej I wojnę światową ustalono polską granicę zachodnią (z Niemcami), natomiast nie ustalono wschodniej, ponieważ Wielka Brytania i Francja liczyły na restytucję przedbolszewickiej Rosji, co stawiało zagadnienie wschodnich granic polskich na porządku dziennym i skłoniło Ententę do wysunięcia projektu tymczasowego i prowizorycznego rozgraniczenia Polski i Rosji. W swoim projekcie tymczasowej granicy oparli się oni głównie na granicach III rozbioru Polski czyli na przebiegu zachodniej granicy Rosji z 1795 roku. Przedstawiona w "Deklaracji" z dnia 8 grudnia 1919 roku pokrywała się z linią Focha [2], rozdzielającą polską część Suwalszczyzny od Litwy, biegła dalej według sztucznej wschodniej granicy d. obwodu białostockiego guberni grodzieńskiej, skąd Bugiem do dawnej granicy austriackiej tzn. do Kryłowa. Nie obejmowała Galicji, ponieważ chodziło o granicę polsko-rosyjską, a Galicja do Rosji nigdy nie należała, więc potraktowano ją odrębnie.
Linia Dioklecjana - linia demarkacyjna dzieląca Serbię i Chorwację.
Maorysi - rdzenna ludność Nowej Zelandii, posługująca się językiem maoryskim. Wg badań, Maorysi są potomkami klanów Polinezyjczyków z wysp wschodniej części Oceanu Spokojnego (m.in. Tahiti), którzy jako pierwsi ludzie dotarli do brzegów Wyspy Północnej około roku 800 naszej ery. Jak głosi legenda, przybyli na 7 olbrzymich łodziach żaglowych, każda z nich dała początek jednemu plemieniu. Kapitan najwcześniej przybyłej łodzi - Kupe uchodzi za odkrywcę Aotearoa (czyli "kraju białej chmury", jak Maorysi nazywają Nową Zelandię). Wykopaliska archeologiczne dowodzą jednak, że pierwsi Maorysi osiedlili się na Wyspie Południowej. Stosunkowo szybko opanowali obydwie wyspy, zdecydowanie jednak preferując cieplejszą i bardziej gościnną Wyspę Północną. Maorysi zajmowali się uprawą roślin, hodowlą i rybołówstwem; zasłynęli z wojowniczości i uzdolnień artystycznych w zakresie rzeźby, budownictwa i bardzo rozpowszechnionego tatuażu; po podboju przez Brytyjczyków (pocz. XIX w.) zaczęli przejmować kulturę europejską.
Araukanie (Mapucze) - plemię indiańskie Ameryki Południowej, zamieszkujące południowo-centralne obszary Chile i południowo-zachodnią Argentynę. Sami Araukanie mówią o sobie Mapucze, co w dosłownym tłumaczeniu znaczy Ludzie Ziemi. Plemiona te żyły w czasach prekolumbijskich na południe od Inków na terenach dzisiejszego Chile. Araukanie nigdy nie zostali ujarzmieni przez Inków ani hiszpańskich konkwistadorów, dzięki czemu ich państwo istniało obok potęgi hiszpańskiej, a później niepodległego Chile aż do roku 1871. Dopiero wtedy armia chilijska pokonała wojska Araukanów. To z ich plemienia wywodzi się słowo Lautaro, będące pierwotnie imieniem narodowego bohatera o wolność, a później było hasłem powstań przeciwko Hiszpanom. Araukanie tworzyli małe, rodzinne grupy. Na czas wojen łączyły się ze sobą, a tuż po zakończeniu przymierza z powrotem się rozpadały. Obok wodza - ojca rodu najważniejszą osobą w grupie był czarownik.
Nabucco - nazwa proponowanego gazociągu, którym transportowany będzie gaz ziemny z Iranu, Azerbejdżanu, Rosji lub wschodniej części Turcji do Austrii poprzez Bułgarię, Rumunię i Węgry. Zdaniem niektórych ekspertów, Nabucco ma stanowić alternatywę wobec rosyjskiego monopolu na dostawy gazu do Europy Środkowo-Wschodniej.
Nachiczewan (azer. Naxçıvan, ormiań. Նախիջևան) - miasto w południowym Azerbejdżanie, stolica i największe miasto w Nachiczewańskiej Republice Autonomicznej - zamieszkuje je ok. 64 500 osób (stan na styczeń 2004). Nachiczewańska Republika Autonomiczna jest eksklawą Azerbejdżanu. Graniczy z Armenią (221 km), Turcją (9 km) i Iranem (179 km). W jej skład wchodzi 7 rejonów: Babək, Culfa, Kəngərli, Ordubad, Sədərək, Şahbuz i Şərur. Region ten jest częścią historycznej Armenii. Wcielony do Azerbejdżanu jako Nachiczewańska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka na polecenie władz bolszewickich, które zabiegały o życzliwość Turcji. Większość zamieszkujących go Ormian została zamordowana lub wyemigrowała podczas wojny o Górski Karabach. Pozostali są obecnie prześladowani. Jest to region jałowy, położony w górach. Dzięki systemowi irygacji uprawia się tu bawełnę, tytoń i zboża, a w strefach suchych wypasa się owce. Posiada duże złoża soli, które są eksploatowane. Wydobywa się także molibden i ołów. Ze względu na wciąż trwające zawieszenie broni w konflikcie z Armenią o Górski Karabach, z Azerbejdżanu do Nachiczewanu podróż jest możliwa drogą lotniczą lub ewentualnie drogą lądową przez Iran lub Turcję.
Nunavut - terytorium Kanady. Nunavut w inuktitut oznacza "nasz kraj". Nunavut graniczy od zachodu z Terytoriami Północno-Zachodnimi od południa z Manitobą. Posiada też południową granicę morską z Quebekiem i Ontario (przez Zatokę Hudsona i na wschodzie poprzez Cieśninę Davisa, Naresa i Morze Baffina z Grenlandią. Terytorium zawiera wody i lody dochodzące do bieguna północnego. Terytorium zostało utworzone w 1999 z terenów Terytoriów Północno-Zachodnich. Ustawa o Nunavut, została uchwalona przez Parlament Kanady. Ustawa została przygotowana na podstawie roszczenia Nunavut z 1993. Około 85% ludności terytorium stanowią Inuici. Językiem urzędowym terytorium obok angielskiego i francuskiego są języki inuktitut i inuinnaqtun. Nunavut, terytorium Kanady powstałe w 1999, w większości zamieszkane jest przez naród Inuitów. Począwszy od X w. rozwinął on bardzo specyficzną kulturę opartą na łowiectwie. Od XVI w. Inuici rozpoczęli intensywne kontakty z Kompanią Zatoki Hudsona, które doprowadzając do znacznego postępu materialnego narodu, zniszczyły jego tradycyjną kulturę. Wycofanie się Kompanii z handlu w rejonach arktycznych w latach trzydziestych XX w. doprowadziło Inuitów na krawędź zagłady biologicznej. Począwszy od początku lat siedemdziesiątych Inuici przechodzą odrodzenie narodowe, kulturowe i gospodarcze, które doprowadziło do powstania samorządnego terytorium.
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, OBWE (ang. Organization for Security and Co-operation in Europe, OSCE) - organizacja europejska, której zadaniem jest zapobieganie powstawaniu konfliktów w Europie. Została utworzona w 1994 w wyniku przekształcenia KBWE (Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie). Idea zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) była nie tylko konsekwencją sytuacji politycznej Europy po II wojnie światowej, ale również próbą budowy ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa. Proponowano wzajemne zobowiązania stron do nieagresji, nie używania siły i uregulowania kwestii spornych za pomocą pokojowych środków rozstrzygania tych sporów. W razie ataku na jedną ze stron układu, inne państwa zobowiązane miały być do zastosowania przymusu wobec agresora. Podstawę prawną tego porozumienia miał stanowić rozdział VIII Karty Narodów Zjednoczonych o układach i organizacjach regionalnych. Idea powstania konferencji zrodziła się w latach 60. XX wieku, kiedy stało się jasne, że dla dobra Europy należy nawiązać współpracę pomiędzy państwami należącymi do NATO i Układu Warszawskiego. Propozycja zwołania międzynarodowej konferencji bezpieczeństwa i współpracy została zgłoszona przez polskiego ministra spraw zagranicznych Adama Rapackiego 14 grudnia 1964 na XIX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Pierwsze spotkanie przygotowawcze odbyło się w 1972 r., od następnego roku toczyły się konferencje dwu- i wielostronne. W momencie zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie kwestia mniejszości narodowych została na nowo zauważona na kontynencie europejskim. Znalazło to odzwierciedlenie w Akcie Końcowym KBWE odbywającej się w Helsinkach 1 sierpnia 1975.
Obnińsk - miasto w środkowej Rosji, w obwodzie kałuskim, nad Protwą. Od 1956 roku miasto. Około 106 tys. mieszkańców. Jest to jeden z większych ośrodków naukowych w Rosji. 26 czerwca 1954 roku uruchomiono tu pierwszą na świecie elektrownię jądrową. Znajdowała się tam także ruchoma elektrownia jądrowa TES-3 o mocy 1,5 MW(e).
Peszmergowie (kurd. wojownicy śmierci) - tradycyjna nazwa kurdyjskich bojowników walczących w partyzantce i powstaniach o niepodległość Kurdystanu.
Języki pidżynowe (pidgin, pidżyn) - języki pomocnicze o uproszczonej morfologii i składni, a także o ograniczonym słownictwie, pochodzącym najczęściej z różnych języków. Powstały na skutek przemieszania języków różnych grup społecznych w strefach ich kontaktów. Często używane na obszarach wielojęzycznych np. jako języki handlu, armii, na plantacjach, w skupiskach miejskich i przemysłowych, gdzie stykają się przedstawiciele różnych grup językowych. Nazwa pidżyn pochodzi od chińskiej wymowy angielskiego słowa business (biznes).
Najczęściej spotykane w Azji, Afryce i Ameryce. Często powstają na bazie języków kolonistów (np. angielski, portugalski, hiszpański, francuski, rosyjski) bądź języków rozpowszechnionych na dużym obszarze (arabski, suahili czy zulu). Języki pidżynowe przyjęte za języki etniczne noszą nazwę języków kreolskich.
Przykłady języków pidżynowych: papiamento - Karaiby, pidgin English - Azja Wschodnia i Oceania, bislama - Oceania, Canton English - Chiny, Chinook Jargon - północno-wschodnia część Oceanu Spokojnego, krio - Sierra Leone, Michif - język Metysów kanadyjskich, russenorsk - wśród rybaków Arktyki, spanglish - północny Meksyk i USA, tok pisin - Papua-Nowa Gwinea,
Pieremyczka - proponowany przez Rosję nowy gazociąg z Białorusi do Słowacji przez Polskę z pominięciem Ukrainy. Miał on zmniejszyć przesył gazu przez Ukrainę.
Południk papieski - linia podziału określona przez papieża Aleksandra VI, na mocy układu z Tordesillas, przebiegała wzdłuż “południka papieskiego” w odległości 2000 km na zachód od Wysp Zielonego Przylądka i ustaliła podział świata między Portugalię a Hiszpanię. Znaczna część terytoriów, które podlegały podziałowi, nie była nawet znana Europejczykom. Wytyczona ugoda w Tordesillas wskazała rywalizującym ze sobą państwom kierunek odkryć geograficznych. Opierając się na tym podziale, Hiszpania swoją strefę zarówno lądy jak i wody. Każdy statek obcy, wpływający bez zezwolenia do tej strefy podlegał konfiskacie, a załoga karze śmierci lub niewoli.
Pugwash, pełna nazwa: Konferencja Pugwash w Sprawie Nauki i Problemów Światowych, ruch uczonych na rzecz rozbrojenia i pokoju. Nazwa pochodzi od miejsca pierwszego posiedzenia, kanadyjskiej miejscowości Pugwash, gdzie amerykańscy i rosyjscy naukowcy utworzyli tę organizację. Uczestnicy konferencji odwołali się do ogłoszonego w 1954 antywojennego manifestu brytyjskiego filozofa Bertranda Russella, pod którym podpisał się Albert Einstein. Pugwash opracowuje raporty dla rządów poszczególnych państw w sprawie broni atomowej (i innych broniach masowej zagłady). W dniach 11-16 września 1966 w sopockim Grand Hotelu odbyła się 16 Konferencja Pugwash pt "Rozbrojenie i światowe bezpieczeństwo, głównie w Europie" (Disarmament and World Security, Especially in Europe) która, jak dotychczas, zgromadziła w naszym kraju największą ilość laureatów nagrody Nobla. Aktualnie przewodniczącym organizacji jest M. S. Swaminathan. W 1995 organizacja ta i ówczesny prezydent organizacji Józef Rotblat otrzymali pokojową Nagrodę Nobla.
Repatriacja - powrót do kraju ojczystego osób, które wskutek różnych przyczyn niezależnych od siebie znalazły się poza jego granicami. Dotyczy to np. jeńców wojennych, przesiedleńców. Termin też odnosi się do duchowego powrotu do Syjonu wg filozofii ruchu rastafari.
Republika Moro - islamska część Filipin.
SIPRI - Stockholm International Peace Research Institute (ang. Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem) - instytut założony w 1966 roku przez szwedzki parlament dla uczczenia 150. rocznicy nieprzerwanego pokoju w Szwecji. Jego celem są badania naukowe nad kwestiami konfliktu i współpracy, by pomóc w zrozumieniu warunków potrzebnych dla pokojowego rozwiązania światowych konfliktów. SIPRI udostępnia informacje o rozwoju broni, wydatkach na zbrojenia w poszczególnych krajach, produkcji i sprzedaży broni przez różne kraje, o jej kontroli i rozbrojeniach, a także o konfliktach, zapobieganiu im i bezpieczeństwie regionalnym. Wyniki badań SIPRI publikowane są głównie w książkach, w raportach oraz innych publikacjach Instytutu, a także na jego stronie internetowej. Długoletnim szefem SIPRI (w latach 1991-2002) był polski dyplomata prof. Adam Daniel Rotfeld.
Somaliland (som. Soomaaliland, arab.Ard as-Sūmāl, ang. Somaliland) - islamska republika, nieuznawana przez społeczność międzynarodową, leżąca we wschodniej Afryce nad Zatoką Adeńską. Graniczy z Dżibuti, Etiopią i Puntlandem - inną częścią Somalii. Do 1960 Somaliland był brytyjskim protektoratem, następnie na krótko był niepodległy, by później wraz z posiadłościami włoskimi stworzyć Republikę Somalii. 18 maja 1991 Somaliland w obliczu załamania się rządu somalijskiego wystąpił z unii i ogłosił swoją niepodległość. Nowe państwo nie zostało uznane przez społeczność międzynarodową, co nie przeszkodziło mu w stabilnym istnieniu już od ponad 15 lat, co jest o tyle istotne, że pozostałe tereny Somalii przez ten czas nie wykrystalizowały stałych władz. W 1993 prezydentem został wybrany Mohammed Ibrahim Egal. W maju 2001 przeprowadzono referendum, w którym 97% obywateli opowiedziało się za niepodległością. Prezydent Egal zmarł podczas operacji w Południowej Afryce 3 maja 2002. Urząd po nim przejął jego dotychczasowy zastępca, Daahir Rayaale Kaahin. W 2005 odbyły się pierwsze wybory do parlamentu. Jedną z przyczyn oderwania się Somalilandu od Somalii była jej dramatyczna sytuacja gospodarcza. 31 sierpnia 2008 roku w Somalilandzie miały mieć miejsce wybory prezydenckie, jednak niestabilna sytuacja we wschodnich regionach kraju skłoniła wyższą izbę parlamentu do przesunięcia daty o pół roku. Mimo początkowej niechęci partii opozycyjnych, udało się wypracować kompromisowy termin 6 kwietnia 2009 r. Mimo to, data została później przesunięta o kolejne pół roku. Partie opozycyjne nie uznały tej decyzji, w kraju doszło do protestów, a nawet starć. Udało się jednak uniknąć rozlewu krwi, a strony postanowiły rozwiązać konflikt przy stole obrad.
Szyici, odłam polityczno-religijny w islamie. Szyici uznają za prawowitych następców Mahometa potomków czwartego kalifa Alego ibn Abi Taliba, męża Fatimy, czwartej córki proroka. Wierzą, że Ali (zamordowany w 661) przekazał swoim następcom imamom, czyli przywódcom duchowym, specjalną energię Boskiej łaski, dzięki czemu imamowie pozostają nieomylni i czyści. Są nie tylko świeckimi przywódcami społeczności, lecz najwyższymi autorytetami w sprawach religijnych i prawnych. Przekonanie o ich doskonałości jest wspólne różnym grupom szyitów, którzy do dziś czekają na ostatniego imama wierząc, że on nie umarł, lecz żyje w ukryciu i powróci jako mahdi, by zaprowadzić ład i porządek. Wiarę w imama uznaje się za szósty (obok szahady, modlitwy, jałmużny, postu w ramadanie i pielgrzymki, tzw. hadżdżu) "filar" islamu. Prześladowani przez sunnitów, wobec których stanowili opozycję. Pierwszych trzech kalifów, tzw. prawowiernych, uważali za uzurpatorów. Bezustannie walczyli z ortodoksyjną władzą, oficjalnie lub nie ujawniając swych poglądów. Dogmat o pierwszeństwie potomków Alego do rządzenia kalifatem był właściwie jedyną, istotną różnicą pomiędzy szyizmem a islamem sunnickim. Szyici rozwinęli doktrynę i kult (szyizm) charakteryzujące się wieloma elementami ezoterycznymi (alchemia duchowa). Najbardziej znane sekty szyickie to: imamici, isma'ilici, nizaryci. Współcześnie najwięcej szyitów żyje w Iranie.
Tamilowie - naród z grupy ludów drawidyjskich, posługujący się językiem tamilskim, 74 miliony osób według szacunków z 1997 roku. Zamieszkuje indyjski stan Tamil Nadu i północno-wschodnią część Sri Lanki, poza tym skupiska w Indonezji, Malezji, Singapurze i Birmie, a poza Azją w RPA i Mauritiusie, emigracja do Europy, USA, Kanady i Australii. Tamilowie używają własnego pisma (pisma tamilskiego), posiadają bogatą literaturę, zarówno świecką jak i religijną, począwszy od I w. p.n.e.. Wyznają głównie hinduizm, mniejszość - chrześcijaństwo i islam. Zajęcia głównie tradycyjne, rolnictwo (ryż stanowi podstawowe pożywienie), rybołówstwo, rzemiosło (gł. tkactwo, ludowe bogato zdobione malunkami tkaniny kalamkari oraz rzeźby i wyroby z miedzi i brązu) oraz handel. Organizacja społeczna oparta jest na wywiedzionym z hinduizmu systemie kast. Tamilowie indyjscy nie przejawiają aspiracji do utworzenia własnego państwa, przeciwnie - uważani są za „indyjskich patriotów”. Inaczej przedstawia się sytuacja w Sri Lance, gdzie organizacja Tamilskie Tygrysy prowadziła walkę zbrojną o uniezależnienie się od większości syngaleskiej.
Trójkąt Weimarski właśc. Komitet Wspierania Współpracy Francusko-Niemiecko-Polskiej - organizacja powołana przez ministrów spraw zagranicznych trzech państw europejskich: Polskę, Niemcy i Francję w 1991 roku w celu rozwoju współpracy między tymi państwami i promocji odradzającej się Polski na arenie międzynarodowej. Działalność Trójkąta Weimarskiego sprowadza się do organizowania szczytów z udziałem przywódców krajów członkowskich, a także - co roku - spotkań na szczeblu ministrów spraw zagranicznych. Pierwsze takie spotkanie odbyło się 28 sierpnia 1991 r. w Weimarze pomiędzy Krzysztofem Skubiszewskim (Polska), Rolandem Dumas (Francja) i Hansem-Dietrichem Genscherem (Niemcy). Dotychczasowe szczyty miały też miejsce w: Poznaniu (1998), Nancy (1999), Hambach (2001), Wrocławiu (2003) i ponownie w Nancy (2005). Szczyt w Weimarze, planowany na czerwiec 2006 roku, został przesunięty z powodu niedyspozycji zdrowotnej prezydenta Lecha Kaczyńskiego. Szczyt ostatecznie odbył się dnia 5 grudnia 2006 roku w Mettlach (Niemcy).
Grupa Wyszehradzka (tzw. V4), państwa grupy wyszehradzkiej - nieformalne określenie stosowane od 1991 r. w stosunku do trzech państw środkowoeuropejskich: Czechosłowacji, Polski i Węgier - Trójkąt Wyszehradzki. W późniejszym czasie, wskutek rozpadu Czechosłowacji (1 stycznia 1993 r.), członkami Trójkąta Wyszehradzkiego stały się Słowacja i Czechy, dlatego zmienił on nazwę na Grupa Wyszehradzka. Głównym celem Grupy była współpraca z Unią Europejską i NATO w kwestii przystąpienia ich do struktur tych organizacji. Jedyną instytucją Grupy jest Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki (International Visegrad Fund). Termin powstał po spotkaniu 15 lutego 1991 prezydentów wspomnianych trzech państw na zamku w węgierskim mieście Wyszehrad. Spotkanie to zostało zaplanowane specjalnie właśnie w tym gronie, gdyż państwa te miały nie tylko zbieżne główne cele ich polityki zagranicznej, ale także podobne możliwości jej realizacji, czym różniły się od pozostałych państw byłego bloku komunistycznego, których wewnętrzne przemiany były z reguły znacznie mniej zaawansowane, a droga do struktur europejskich i północnoatlantyckich znacznie dłuższa, lub też, jak miało to miejsce w przypadku Słowenii, droga ta była znacznie krótsza. Na spotkaniu ustalono zasady przyszłej współpracy pomiędzy tymi państwami, a w szczególności ustalono, że będą wzajemnie konsultować i koordynować swoje działania, oraz że na arenie międzynarodowej będą wzajemnie wspierać swoje dążenia. Od tego czasu, w ramach grupy wyszehradzkiej znacznie zwiększyła się ilość spotkań polityków z najwyższych szczebli władzy tych państw, a omawiano na nich nie tylko wspólną politykę zagraniczną na zewnątrz, ale także wzajemne relacje pomiędzy tymi państwami, gdyż reprezentowały one bardzo zbliżony poziom rozwoju społeczno-gospodarczego. W 1992 r. w ramach grupy zostało zawarte Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (CEFTA), pomiędzy Polską a Czechami, Słowacją i Węgrami. Współpraca w ramach Grupy, a szczególnie regionalna integracja, cierpiała na skutek odmiennych priorytetów poszczególnych państw, dążących przede wszystkim do integracji z Unią (szczególnie wyrazistych w przypadku Czech), i dopiero spowolnienie europejskich procesów integracyjnych wymusiło utworzenie porozumienia CEFTA, które przyniosło namacalne efekty gospodarcze. Co pół roku odbywają się spotkania premierów (przeważnie: czerwiec i grudzień), a co roku spotkania prezydentów (najczęściej wrzesień) i przewodniczących parlamentów (czerwiec).
Światowa Organizacja Zdrowia, WHO (ang. World Health Organization) - jedna z organizacji działających w ramach ONZ. W roku 1946 Organizacja Narodów Zjednoczonych zwołała Międzynarodową Konferencję Zdrowia w Nowym Jorku, gdzie 61 krajów ratyfikowało konwencję WHO. W roku 1948 w liczbie już 88 członków ratyfikowano powstanie WHO. Siedzibą WHO jest Genewa. Władzą naczelną WHO jest Zgromadzenie Ogólne, które zbiera się raz do roku w Genewie i wyłania na okres 3 lat Komitet Wykonawczy. W jego skład wchodzą 24 kraje członkowskie i jego zadaniem jest realizacja decyzji i wytycznych Zgromadzenia. Na czele WHO stoi Dyrektor Generalny, wybierany co pięć lat przez Zgromadzenie. Kraje członkowskie WHO wyznaczają delegacje do Światowego Zgromadzenia Zdrowia - najwyższy organ decyzyjny WHO. Wszystkie kraje członkowskie ONZ mogą stać się członkami WHO i zgodnie z informacjami na stronie internetowej WHO "Pozostałe kraje także mogą być przyjęte do Organizacji, jeśli ich wniosek zostanie poparty przez zwykłą większość głosów Światowego Zgromadzenia Zdrowia." Do WHO należą obecnie 193 kraje. Zazwyczaj posiedzenia Zgromadzenia odbywają się corocznie w maju. Oprócz mianowania Dyrektora Zgromadzenie zatwierdza także strategię finansową Organizacji oraz weryfikuje i zatwierdza przedłożony projekt budżetu. Zgromadzenie składa się z 34 członków wykwalifikowanych w dziedzinie zdrowia. Oprócz biura stałego mieszczącego się w Genewie, WHO posiada regionalne biura: dla Afryki - Brazzaville, dla obu Ameryk - Waszyngton, dla płd.-wsch. Azji - New Delhi, dla Europy w Kopenhadze, dla regionu śródziemnomorskiego - Aleksandria, dla regionu zach. Pacyfiku - Manila.
Światowa Organizacja Handlu (ang. World Trade Organization (WTO)) - organizacja międzynarodowa z siedzibą w Genewie. WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), została powołana w 1994 w Marrakeszu (Maroko), w ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT. Światowa Organizacja Handlu rozpoczęła działalność w roku 1995, a jej siedzibą jest Genewa. Polska była jednym z państw założycielskich - stosowne porozumienie ratyfikowała w roku 1995. Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej. Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym. Przewodniczącym WTO jest Pascal Lamy. Organizacja, według stanu na lipiec 2008 roku, liczy 153 członków. Ostatnim państwem przyjętym w szeregi organizacji jest Republika Zielonego Przylądka.
INDEKS NAZWISK
Norman Ernest Borlaug (ur. 25 marca 1914 w Creso, Iowa, zm. 12 września 2009 w Dallas, Teksas) - amerykański uczony pochodzenia norweskiego, laureat Pokojowej Nagrody Nobla. Borlaug był agronomem i hodowcą, zajmującym się doskonaleniem roślin hodowlanych. Od 1966 był pracownikiem Międzynarodowego Ośrodka Uszlachetniania Kukurydzy i Pszenicy w Meksyku, w którym wyhodował odporne na choroby i bardzo plenne odmiany pszenicy o krótkiej słomie (tzw. odmiany półkarłowe), dzięki którym zapoczątkował tzw. zieloną rewolucję w wielu krajach Trzeciego Świata, jak Meksyk, Indie, Pakistan i inne kraje Ameryki Płd. i Afryki. Za to osiągnięcie w 1970 otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. Szacuje się, że dzięki zielonej rewolucji, prace Borlauga bezpośrednio przyczyniły się do ocalenia ponad miliarda ludzi przed śmiercią głodową.
XIV Dalajlama - duchowy i polityczny przywódca narodu tybetańskiego. Urodził się w chłopskiej rodzinie, w miejscowości Takcer w północno-wschodnim Tybecie, niedaleko miasta Xining. W wieku dwóch lat chłopiec, którego świeckie imię brzmiało Lhamo Thondup, po długich i zgodnych z wielowiekową tybetańską tradycją poszukiwaniach kolejnych wcieleń dalajlamów został rozpoznany jako inkarnacja XIII Dalajlamy, Thuptena Gjaco. Wyświęcono go na mnicha i nadano imię duchowe: Dzietsyn Dziambel Ngałang Losang Jeszie Tenzin Gjaco - Najczcigodniejszy, Doskonałej Chwały, Elokwentny, Inteligentny Dzierżawca Nauk, Ocean Mądrości. Jednak tybetańscy buddyści zazwyczaj mówią o nim Yeshe Norbu - Klejnot spełniający życzenia lub Kundun - Obecność. Na Zachodzie, podobnie jak papież jest tytułowany Jego Świątobliwość, używa się również skróconej formy imienia duchowego: Tenzin Gjaco. W 1989 roku XIV Dalajlama został laureatem pokojowej nagrody Nobla.
Marian Danysz (ur. 17 marca 1909, zm. 9 lutego 1983), profesor Uniwersytetu Warszawskiego (od 1954). Fizyk eksperymentator w dziedzinie fizyki jądra atomowego i cząstek elementarnych. Współodkrywca (wraz z Jerzym Pniewskim) pierwszego hiperjądra (1952) i stanów izomerycznych hiperjąder (1962). Członek Polskiej Akademii Nauk (od 1961). 30 marca 1977 Uniwersytet Warszawski przyznał mu tytuł doktora honoris causa.
Józef Stalin (właściwie Iosif Wissarionowicz Dżugaszwili, ur. 18 grudnia 1878 roku w Gori (Gruzja), zm. 5 marca 1953 w okolicy Moskwy w niejednoznacznych, niewyjaśnionych okolicznościach) - formalnie pełnił obieralne, kadencyjne funkcje sekretarza generalnego KPZR i jej poprzedniczek oraz premiera ZSRR, a faktycznie był dożywotnim dyktatorem Związku Radzieckiego, posiadającym nieograniczoną władzę i stosującym w celach wyznawanej idei walki klasowej jako metodę rządzenia masowy, państwowy wewnętrzny i zewnętrzny terror, który pochłonął według różnych ocen od kilku do kilku dziesiątków milionów ofiar śmiertelnych. Podpisując sojusz z III Rzeszą, umożliwił Niemcom rozpoczęcie agresji zbrojnej na Polskę, przyczyniając się do wybuchu II wojny światowej. Jednocześnie, podobnie jak niekiedy w Niemczech w stosunku do Hitlera, powraca, przede wszystkim w Rosji, pogląd o zasługach Stalina dla industrializacji i obrony ZSRR.
Karl Ernst Haushofer (27 sierpnia, 1869 - 10 marca, 1946) niemiecki generał, geograf i geopolityk. Jednym z jego studentów był Rudolf Hess, za którego pośrednictwem idee Haushofera oddziałały na ekspansjonistyczną strategię Adolfa Hitlera, jakkolwiek sam Haushofer zaprzeczał, aby kiedykolwiek miał bezpośredni wpływ na rząd nazistowskich Niemiec. Nigdy nie był członkiem partii nazistowskiej, jakkolwiek uważany jest za człowieka, który w decydującym stopniu doprowadził do wybuchu II wojny światowej. W wielkim stopniu przyczynił się do zawarcia przymierza paktu antykominternowskiego.
Johan Rudolf Kjellén (ur. 13 czerwca 1864 w Torsö, zm. 14 listopada 1922 w Uppsali) - szwedzki politolog i polityk, który pierwszy użył nazwy geopolityka. Uważał on, że państwo stale współzawodniczy z sąsiadującymi państwami, chcąc zdobyć prawo do przewodzenia innymi. Głosił potrzebę autarkii i lebensraum. Wiele z jego poglądów zaadoptował Karl Haushofer.
Jean Omer Marie Gabriel Monnet (ur. 9 listopada 1888, zm. 16 marca 1979) - francuski polityk i ekonomista, architekt wspólnot europejskich. Choć nigdy nie pełnił publicznych urzędów, był obecny w tle działań wielu zachodnich rządów, jako pragmatyczny internacjonalista.
James Monroe (ur. 28 kwietnia 1758 w Wirginii, zm. 4 lipca 1831 w Nowym Jorku) - amerykański polityk i dyplomata. 5. Prezydent Stanów Zjednoczonych w latach 1817-1825. Obawiając się, że kraje europejskie będą próbowały pomóc Hiszpanii w walce z wyzwalającymi się koloniami w Ameryce Południowej prowadził politykę, która dwadzieścia lat po jego śmierci została nazwana Doktryną Monroe'a. Zakładała ona izolacjonizm Stanów Zjednoczonych. Prezydent uważał, że Ameryka powinna być dla Amerykanów i że europejskie systemy polityczne nie są odpowiednie dla nowego kontynentu. Doktryna przewidywała również, że Stany Zjednoczone nie będą mieszały się w sprawy Europy. Politykę tę poparła Wielka Brytania uważając, że żaden kraj nie powinien się mieszać do sporów pomiędzy Hiszpanią a jej koloniami. Polityka Monroe'a miała również uniemożliwić Rosji prowadzenie penetracji wschodnich wybrzeży Ameryki Północnej.
Józef Rotblat (ur. 4 listopada 1908 w Łodzi lub Warszawie - zm. 31 sierpnia 2005 w Londynie) - Polski fizyk i radiobiolog żydowskiego pochodzenia, współzałożyciel i lider pacyfistycznego ruchu naukowców Pugwash, laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1995 roku. W czasie wojny pracował nad projektem Manhattan, z którego wycofał się w 1944 przekonawszy się, iż bezpośrednim celem prac nie jest wygranie wojny, lecz zapewnienie dominacji militarnej nad ZSRR, a w konsekwencji wyścig zbrojeń. Został krytykiem koncepcji odstraszania militarnego za pomocą posiadania broni masowej zagłady przekonując, iż nie powstrzyma ona innych posiadaczy tej broni. Doprowadził (wraz z angielskim filozofem Bertrandem Russellem) do powstania w 1957 międzynarodowego ruchu pacyfistycznego uczonych działających na rzecz likwidacji broni masowej zagłady - Pugwash, skupiającego uczonych m.in. z obu stron "żelaznej kurtyny". Pomimo nacisków zarówno ze strony ZSRR, jak i państw zachodnich, udało mu się uniknąć upolitycznienia tego ruchu, zachowując jego pozycję ponad podziałem politycznym ówczesnego świata. Dążył do zbliżenia naukowców z obu bloków politycznych oraz ich solidarności przeciwko rozwijaniu badań naukowych mogących owocować nowymi rodzajami broni. Postulował, aby naukowcy przyjęli sposób postępowania na wzór lekarskiej przysięgi Hipokratesa, tzn. aby powstrzymywali zaspokajanie własnej ciekawości naukowej i samoograniczali się w badaniach, jeśli ich wyniki mogłyby okazać się zgubne dla świata. Jako naukowiec zajmował się medycyną nuklearną, m.in. wpływem promieniowania jonizującego na powstawanie nowotworów. W 1995, w 50. rocznicę zagłady Hiroszimy (a także w momencie wznowienia prób z bronią atomową przez Francję) Józef Rotblat został uhonorowany wraz z ruchem Pugwash (po połowie) Pokojową Nagrodą Nobla. Józef Rotblat do końca życia świetnie mówił po polsku i podkreślał swoje związki z polskością, akcentując iż jest Polakiem z brytyjskim paszportem. Protestował też przeciwko przekręcaniu jego imienia z Józef na Joseph. Obywatelem brytyjskim Rotblat był od 1946, w 1998 otrzymał tytuł szlachecki Sir. Od 1966 był członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk, w 1996 PAN przyznała mu Medal im. Kopernika.
