Co rozumiesz pod pojęciem rozwoju fizycznego człowieka- Prawidłowe i stosowne do wieku ukształtowanie kości, mięśni, narządów wewnętrznych, układu nerwowego i narządów zmysłów dziecka, które zapewnia odpowiednią odporność na zmęczenie, wysiłek fizyczny, choroby, a także dobrą sprawność we wszystkich zakresach motoryki/ Wymień i opisz jakościowe cechy rozwoju osobniczego: -wzrastanie(powiększanie się ciała): +( zwiększa się liczba komórek przez podział komórkowy); rozplem może być: statyczny, ekspansywny, wymienialny;; - różnicowanie(doskonalenie budowy organizmu): + cytogeneza(przebudowa struktury komórek);+ histogeneza(przebudowa struktury tkanek);+ organogeneza(grupowanie tkanek w określone układy i narządy);+ typogeneza(dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych);;- dojrzewanie(doskonalenie funkcji organizmu ludzkiego): + specjalizacja(narządy i układy doskonalą się w zakresie pełnionych funkcji);+ integracja(układy i narządy specjalizują się w ściśle określonych funkcjach w ramach całego ustroju);;- postęp(doskonalenie całego organizmu)/ Wymień i opisz ilościowe cechy rozwoju osobniczego:- kinetyka rozwoju(poziom na jakim rozwój człowieka przebiega);- dynamika rozwoju(dynamika wzrastania w funkcji czasu);- rytmiczność(różne tempo rozwoju w poszczególnych etapach ontogenezy);- rozmach(porównujemy wielkość rozwoju osobniczego do stanu wyjściowego lub maksymalnej wartości cechy)/ Wymień cechy rozwoju osobniczego: --cechy jakościowe: zdeterminowane genetycznie, stałe i niezmienne, jest to grupa krwi, liczba palców, kolor tęczówki;- cechy ilościowe: są zdeterminowane przez słabo działające geny, w trakcie rozwoju ulegają przemianom i mają na nie wpływ czynniki środowiskowe, wysokość ciała, ciężar ciała, inteligencja/ Na czym polega samoregulacja procesu ontogenezy: Polega na utrzymaniu równowagi dynamicznej między czynnikami wewnętrznymi organizmu a czynnikami środowiska zewnętrznego. Określa ona stałe warunki, które muszą być zachowane w organizmie dzięki regulacyjnym mechanizmom kompensacyjnym / Jakie znasz czynniki rozwoju osobniczego:- endogenne genetycznie: właściwości genów, które posiada osobnik; determinanty, które w sposób jednoznaczny i nieodwracalny określają przebieg rozwoju człowieka już w chwili zapłodnienia; - endogenne paragenetyczne (wiążą się z czynnikami rozwojowymi jakimpodlega zarodek i płód): rozwój zarodka i płodu zależy od genów matki, od wieku matki i ojca, kolejności ciąży matki, właściwości organizmu matki w czasie rozwoju zarodka i płodu ;- egzogenne- istnieją na zewnątrz organizmu, wpływają i kształtują rozwój;- tryb i styl życia- w jaki sposób człowiek żyje np. rozkład zajęć, odpoczynek, sen, posiłki/ Co to jest genotyp i fenotyp i jakie jest jego znaczenie dla organizmu człowieka; Genotyp-zespół wszystkich genów, warunkujący właściwości dziedziczne danego organizmu. Genotyp modyfikuje cechy jakościowe ;; Fenotyp- zespół dostrzegalnych cech organizmu (wygląd i właściwości), powstałych jako wynik oddziaływania warunków środowiska na właściwości dziedziczne (genotyp) organizmu / Wyjaśnij na czym polega „Teoria limitowanego ukierunkowanego rozwoju”: Rozwój osobnika przebiega według własnego szlaku rozwojowego w określonym genetycznie kanale rozwojowym. Tory rozwojowe przebiegają w różny sposób i dlatego wartości końcowe cech u różnych osobników są inne, gdyż uzależnione są od kodu genetycznego, tempa rozwoju oraz czasu wyhamowania tempa rozwoju/ Co to jest genetyka i jakie są podstawowe koncepcje dotyczące badań nad dziedzicznością: Genetyka- jest nauką zajmującą się badaniem zjawisk dziedziczności i zmienności żywych organizmów; Podstawowe koncepcje dotyczące badań nad dziedzicznością: koncepcja niezależnego szlaku płciowego i somy, prawa Mendla, chromosomowa teoria dziedziczenia T. Morgana, genetyka molekularna/ koncepcja rozwoju niezależnego szlaku płciowego i somy A. Weismanna : W momencie zapłodnienia jaja zaczynają się dwa niezależne procesy podziału komórki, pierwsze ,,somy” powstaje ciało osobnika, drugi ,,szlak płciowy” związany z wytworzeniem komórek rozrodczych / prawa Mendla: I prawo Mendla dotyczy czystości gamet. Każda gameta zawiera tylko jedną kopię allelu na daną cechę ; II prawo Mendla dotyczy niezależnego dziedziczenia cech. Mówi ono o tym, że "allele należące do dwóch różnych genów, dziedziczą się niezależnie od siebie i mogą tworzyć dowolne kombinacje" / chromosomowa teoria dziedziczenia morgana: Cechy dziedziczne skupione są w substancji dziedzicznej występującej we wszystkich komórkach organizmu, substancja dziedziczna ma postać chromosomów, chromosomy zbudowane są z genów, które zajmują określone miejsce(locus), geny w chromosomach ułożone są liniowo, każdy gatunek ma stałą określoną liczbę chromosomów

Co to jest genetyka molekularna zapoczątkowana przez Watsona i Cricka: Watson i Crick opisali budowę i rolę kwasu nukleinowego, ustalili liczbę chromosomów człowieka, rozwinęła się inżynieria genetyczna; Co to jest rozwój ontogenetyczny i filogenetyczny człowieka: Rozwój ontogenetyczny- zespół przemian zachodzących w ciągu życia organizmu - od momentu jego powstania w procesie rozmnażania do śmierci; filogenetyczny- (gatunku), w toku którego w życiu embrionalnym (zarodkowym) powtarzają się kolejne stadia ewolucji biologicznej człowieka. Rozwój ten potwierdza przynależność człowieka do świata zwierzęcego oraz jego pojawienie się na ziemi na drodze ewolucji biologicznej/ Etapy rozwoju ontogenetycznego człowieka: Etapy rozwoju prenatalnego- wewnątrzłonowy (okres od momentu poczęcia do porodu. W tym czasie zachodzą procesy kształtowania się organizmu i jego intensywny rozwój. Odbywa się wewnątrz macicy, a zarodek, a później płód jest pod każdym względem zależny od organizmu matki): I etap zygoty-7+10 dni( po zapłodnieniu odbywa się intensywny proces dzielenia się komórek, zarodek zagnieżdża się w ścianie macicy, z połączenia tkanek zarodka i matki powstaje łożysko; II etap zarodkowy-8 tygodni(różnicowanie komórek, powstawanie narządów i formowanie się całego organizmu); III etap płodowy-od 9 tygodnia do urodzenia(następuje dalszy rozwój istniejących już narządów oraz wzrost całego organizmu);; Etapy rozwoju postnatalnego- zewnątrzłonowy( okres rozpoczynający się narodzinami, a kończący śmiercią człowieka. Zaraz po urodzeniu dziecko jest niesamodzielne i wymaga stałej opieki ze strony osób dorosłych. Wraz z upływem czasu zakres opieki ulega zmniejszeniu aż do uzyskania pełnej samodzielności pod koniec wieku młodzieńczego. Wtedy też zostaje zakończony rozwój człowieka): I noworodkowy- 28 dni(dziecko przystosowuje się do życia w nowym dla siebie środowisku); II niemowlęcy- rok życia(dziecko intensywnie rośnie, zaczyna poznawać otaczający go świat, nawiązuje pierwsze kontakty , pod koniec tego okresu uczy się chodzić i podejmuje próby mówienia); III wczesnodziecięcy:- poniemowlęcy- do 3 roku życia;- przedszkolny- do 6 roku życia; IV późno dziecięcy:- wczesnoszkolny- 7-10 roku życia;- pokwitanie- do 15 roku życia; III i IV etap- dalszy intensywny wzrost, rozwój umiejętności mowy, rozwój sprawności fizycznej, rozwój intelektualny V młodzieńczy- 16-20 lat (rozpoczyna się okres dojrzewania, następuje gwałtowny wzrost organizmu, intensywny rozwój intelektualny); VI dorosły- do 40 roku życia(okres pełni rozwoju, człowiek zakłada rodzinę, osiąga odpowiedni status społeczny i zawodowy); VII dojrzały- do 50 roku życia(zaczynają się powolne zmiany wskazujące na starzenie się organizmu); VIII starości- od 50-60 roku życia(coraz silniej widoczne zmiany w organizmie, obniża się sprawność fizyczna i intelektualna, częste zachorowania) IX śmierć osobnika/ gen i jego rola w organizmie: Gen- odcinek DNA zawierający informację o kolejności aminokwasów w cząsteczce białka. Gen kontroluje wszystkie procesy życiowe komórki. Podstawowe informacje genetyczne dotyczące organizmu człowieka zawarte są w genach/ Budowa i rola chromosomów w organizmie: Chromosomy powstają na skutek skracania włókien chromatynowych w komórkach przygotowujących się do podziału. Każdy chromosom składa się z dwóch chromatyd połączonych centromerem. Każda chromatyda zawiera jedną cząsteczkę DNA. Obie cząsteczki DNA każdego chromosomu są takie same. Chromosom składa się z podwójnej helisy, DNA i białek(histonów). Rola chromosomów wynika z obecności DNA- na chromosomach znajdują się geny. Jednocześnie bardzo precyzyjny sposób zwinięcia się DNA w chromosomach gwarantuje prawidłowe rozdzielenie genów do komórek potomnych/ Budowa i funkcje DNA: Łańcuch DNA to długi nie rozgałęziony polimer zbudowany z czterech typów podjednostek. Cechą odróżniającą podjednostki od siebie jest rodzaj występującej w nich zasady azotowej. W DNA występują cztery zasady azotowe: adenina, tymina, guanina i cytozyna. Oprócz zasady azotowej określonego rodzaju w skład każdej z podjednostek wchodzi sacharyd deoksyryboza i reszta kwasu fosforowego. Cała cząsteczka zbudowana jest z dwóch nici spiralnie okręconych wokół siebie tworzących podwójną helisę. Każda nić zbudowana jest z pojedynczych ,,cegiełek”- nukleotydów. Poszczególne nukleotydy łączą się ze sobą w ten sposób, że reszta kwasu fosforowego jednego nukleotydu łączy się z deoksyrybozą następnego. Zasady azotowe łączą się ze sobą na zasadzie komplementarności zasad: adenina łączy się z tyminą, a guanina z cytozyną. Nici na całej swej długości są względem siebie komplementarne; Funkcje DNA:- zawiera zapisaną informację o kolejności ułożenia aminokwasów, która jest wykorzystywana podczas procesów biosyntezy białka;- kieruje procesami przemiany materii;- przekazuje informacje genetyczną komórką i organizmom potomnym/ Biosynteza białka Polega na syntezie cząsteczki białka, wytwarzaniu białka. Jest podzielona na etapy zachodzące w różnych miejscach na terenie komórki/ Zapłodnienie Z chwilą wniknięcia plemników do pochwy w okolice macicy dochodzi do zapłodnienia. Tylko jeden plemnik wnika do jaja. Akrosom główki plemnika dokonuje rozpuszczenia wieńca promienistego i błony przezroczystej otaczającej oocyt. Z chwilą wniknięcia do środka błona żółtkowa zamienia się w błonę zapłodnieniową i nie pozwala wniknąć innym plemnikom do środka. W tym czasie w jaju dochodzi do podziału i wydzielania II ciałka kierunkowego, a jądro oocytu zmienia się w przedjądrze żeńskie. Jednocześnie główka plemnika pęcznieje i powstaje przedjądrze męskie. Następuje kariogamia, czyli połączenie się jąder w efekcie końcowym powstaje diploidalna zygota. Pierwszy podział zygoty i powstanie dwóch jąder daje początek nowej istocie

Genetyczne sterowanie rozwojem: Genetyczna kontrola rozwoju przebiega na drodze:- genetycznej powtarzalności materiału w komórkach;- zakresu i ilości wytwarzanych białek;- tempa procesów biochemicznych i fizjologicznych mających wpływ na tempo procesów rozwoju; sposobu odpowiedzi organizmu na bodźce środowiskowe; Zmienność organizmu i typy zmienności: Zmienność organizmów jest spowodowana modyfikującym wpływem środowiska na informacje zawartą w genotypie. Wyróżniamy zmienność niedziedziczną(fluktuacyjna) i dziedziczną(rekombinacyjna i mutacyjna); Wpływ organizmu matki na organizm dziecka: Dziecko od momentu poczęcia do urodzenia rozwija się w organizmie matki. Właściwości organizmu matki wpływają w sposób zasadniczy na rozwój dziecka, ponieważ zauważono, że w zakresie cech ilościowych w większym stopniu występuje podobieństwo do matki niż do ojca. Podobieństwo matka a dziecko: cechy kości(wysokość ciała, kształt głowy), kształt części miękkich( kształt nosa, uszy), rozkład pigmentu, pamięć ruchowa, cechy fizjologiczne( ciśnienie tętnicze krwi). Organizm potomny rozwijający się w łonie poddany jest wpływom genotypu matki. Elementy związane z organizmem matki mające wpływ na rozwój organizmu dziecka: kolejność ciąż, wiek matki, tryb życia matki ,Matka przekazuje dziecku poza genami, także pewną ilość cytoplazmy w jaju, która może wpływać na rozwój noworodka jest to tzw. dziedziczenie cytoplazmatyczne,/ Mechanizm oddziaływania środowiska zewnętrznego na organizm: Środowisko zewnętrzne w sposób istotny wpływa na rozwój człowieka i wraz z czynnikami endogennymi kształtuje rozwój ontogenetyczny organizmu. Środowisko działa na organizm za pomocą różnego rodzaju bodźców, które wywołują określone reakcje ze strony organizmu człowieka. Charakter reakcji organizmu na różnorodne czynniki zależy od: rodzaju czynnika, jego intensywności, czasu trwania, rezystencji. W jaki sposób rozwijający się organizm przystosowuje się do zmiennych warunków środowiska zewnętrznego: Organizm przystosowuje się do życia w nowych dla niego, trwale zmienionych warunkach bytowych lub zewnętrznego stresu poprzez adaptację. Również bodźce mają wpływ na przystosowanie się do środowiska/ Modyfikatory naturalne:- fauna i flora otoczenia;- zasoby mineralne i wodne w otoczeniu oraz skład powietrza;- klimat;- ukształtowanie terenu;- radiacje oraz pole elektryczne i magnetyczne;- siły grawitacji i przyspieszeń; Środowisko przyrodnicze powoduje: kształtowanie kosztów energetycznych poszczególnych zachowań, stanowi o równowadze procesów neuropsychicznych, wpływa na ogólny stan zdrowia. W naturze są elementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu: wilgotność powietrza i środowiska roślinne, temperatura i ciśnienie atmosferyczne, klimat, zespoły krajobrazowe, fauna i flora. Cechy klimatyczne kształtują cechy fizjologiczne i morfologiczne organizmu/ Modyfikatory kulturowe:- wysokość dochodu;- poziom wykształcenia oraz kultury rodziców;- wielkość i charakter środowiska społecznego;- tradycje i zwyczaje społeczne; Ciężkie przeżycie psychiczne powoduje zwolnienie tempa rozwoju. U rodziców z wyższym wykształceniem dzieci będą się lepiej rozwijać/ Rola żywienia jako czynnika odpowiedzialnego za prawidłowy przebieg rozwoju osobniczego: Czynniki związane z żywieniem są jednym z najważniejszych czynników egzogennych i wywierają znaczący wpływ w każdym etapie rozwoju ontogenetycznego. Braki i niedobory pokarmowe powodują nieprawidłowy rozwój organizmu, mogą przerwać cykl menstruacyjny i powodować bezpłodność mężczyzn. Złe odżywianie powoduje miażdżycę, otyłość, cukrzycę, nowotwór, próchnicę. Skutki niedoboru pokarmu: wole endemiczne, zaparcia, niedokrwistość, osteoporoza, opóźnienie rozwoju fizycznego i dojrzewania, awitaminoza/ Z czym wiąże się tryb życia człowieka: Tryb życia wiąże się z aktywnością(zużywanie energii, działanie, wykonywanie różnych czynności) i wypoczynkiem( regeneracja sił)- te dwa elementy naprzemiennie ze sobą występują i wpływają na zdrowie i rozwój człowieka/ Komórka, jej rodzaje, budowa i znaczenie Komórka- najmniejszy, potencjalnie samoodtwarzający się układ biologiczny, zdolny do samodzielnego życia i obejmujący zespół powiązanych ze sobą reakcji biochemicznych katalizowanych przez specyficzne katalizatory będące produktem tego układu.; Komórka występuje jako:- samodzielny organizm(jednokomórkowce;- w postaci kolonii;- tworzy ciało organizmów wielokomórkowych; Budowa komórki: - błona komórkowa, ściana komórkowa, wnętrze: cytoplazma, organella komórkowe, jądro komórkowe; Komórka jest podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną każdego organizmu. Wpływa na przemianę materii, wzrost i ruch, rozmnażanie i dziedziczenie/ Organella komórkowe:- błona komórkowa,- jądro kom,- mitochondriom,- siateczka śródplazmatyczna gładka i szorstka, aparat Golgiego,- lizosom,- rybosom,- wodniczka, chloroplast,- ściana kom.//

Budowa i znaczenie jądra komórkowego: Znaczenie: Rola jądra komórkowego wynika z faktu, że zawiera ono materiał genetyczny komórki. Tu zaczyna się proces realizacji informacji genetycznej, tym samym jądro steruje wszystkimi procesami metabolicznymi komórki. W czasie podziału komórki jądro odpowiada za precyzyjne rozdzielenie materiału genetycznego do komórek potomnych. Reguluje biosyntezę białka, umożliwia syntezę RNA oraz składanie podjednostek RNA w jąderku. Jądro komórkowe jest elementem niezbędnym do życia; Budowa: Jądro otoczone jest podwójną błoną białkowo-lipidową, w której znajdują się otworki zwane porami. Dzięki nim kontaktuje się ono z cytoplazmą. Wewnątrz jądro wypełnione jest substancją podobną do cytoplazmy, nazywaną sokiem jądrowym albo kariolimfą. W soku jądrowym zawieszona jest chromatyna. W czasie podziału komórki chromatyna układa się w wydłużone struktury zwane chromosomami. W obrębie chromatyny można wyróżnić jedną do kilku kulistych struktur nazywanych jąderkami/ Aparat Golgiego: Jest to struktura związana z siateczką wewnątrzplazmatyczną. Zbudowana jest z błon w kształcie mocno spłaszczonych pęcherzyków ułożonych jeden obok drugiego i licznych banieczek odrywających się od zasadniczej części aparatu. Zachodzą tu końcowe etapy syntezy białek i lipidów, a w komórkach roślinnych produkowana jest celuloza do budowy ściany komórkowej. Gotowe produkty zamykane są w banieczkach i w postaci pęcherzyka wędrują do miejsca przeznaczenia/ Błona komórkowa: Błona komórkowa ma budowę białkowo-lipidową. Podstawowym składnikiem z grupy lipidów są fosfolipidy. Cząsteczki te tworzą dwie warstwy charakterystycznie ułożone główkami na zewnątrz i ogonkami do środka. Błona komórkowa składa się z: warstwy lipidowej, dwu warstwowej błony białkowo-lipidowej, białka integralnego, białka powierzchniowego, grupy hydrofilowej lipidów i grupy hydrofobowej lipidów. Błona komórkowa jest półprzepuszczalna, co oznacza, że niektóre substancje mogą przez nią przenikać, a inne nie. Błona komórkowa oddziela komórkę od otoczenia, umożliwia kontakt ze środowiskiem, transportuje substancje do i z komórki, odbiera sygnały ze środowiska/ Komórki prokariotyczne i eukariotyczne: Komórka prokariotyczna- niewielka komórka, złożona ze ściany i błony komórkowej a także cytoplazmy; Komórka eukariotyczna- ma jądro komórkowe ograniczone otoczką jądrową zawierającą DNA z histonami;; Różnica:- prokariotyczna- nieposiadająca jądra komórkowego, zamiast jądra występuje nukleoid, komórka ta ma prostą budowę, dzieli się na zasadzie prostego podziału(nie podczas mejozy i mitozy),występuje u bakterii i sinic;- eukariotyczna- posiada jądro komórkowe z materiałem genetycznym oraz liczne organella komórkowe, dzieli się na drodze mitozy i mejozy, stanowi podstawę budowy wszystkich organizmów wielokomórkowych i większości jednokomórkowych/ Znaczenie mitochondrium w komórce W mitochondrium zachodzi proces wytwarzania energii:- w macierzy mitochondrialnej odbywa się Cykl Krebsa ,- w wewnętrznej błonie zachodzą reakcje łańcucha oddechowego/ biosynteza białka i jej etapy: Biosynteza białka-proces prowadzący do wytwarzania cząsteczek białka;- transkrypcja- przepisanie informacji genetycznej z DNA na RNA; zachodzi w jądrze kom;- składanie genu- wycięcie intronów i połączenie ze sobą egzonów w wyniku czego powstaje mRNA, następnie mRNA jest transportowane z jądra do cytoplazmy gdzie służy jako matryca do wytwarzania białek; zachodzi w jadrze kom;- translacja-wytwarzanie białek z aminokwasów, wytwarzanie białka na matrycowym RNA przy udziale rybosomów; zachodzi w cytoplazmie/ Rodzaje tkanek występujących w organizmie człowieka: tkanka nabłonkowa, łączna(właściwa, szkieletowa, płynna), mięśniowa(gładka, poprzecznie prążkowana szkieletowa, poprzecznie prążkowana mięśnia sercowego),nerwowa,/ Budowa i znaczenie tkanki łącznej: składa się z:- istoty międzykomórkowej(określa właściwości fizyczne i stanowi ważny element tkanki łącznej);- elementów komórkowych(warunkują powstawanie istoty międzykomórkowej i decydują o mechanizmach obronnych ustroju); Znaczenie: tworzy zrąb narządów wewnętrznych, buduje skórę właściwą, nadaje dużą wytrzymałość mechaniczną, tworzy ścięgna, torebki stawowe, pokrywa powierzchnie stawowe kości, stanowi materiał budulcowy szkieletu, nadaje elastyczność i odporność na złamania, łączy i wiąże inne tkanki, utrzymuje kontakt między nimi// Budowa i znaczenie tkanki nabłonkowej: budowa:- nabłonek(pokrywa zewnętrzną i wewnętrzną powierzchnię organizmu, kontaktując się bezpośrednio lub pośrednio ze środowiskiem zewnętrznym i z płynami ustrojowymi);- gruczoły(są skupiskami komórek nabłonkowych o zróżnicowanej wielkości i budowie, wyspecjalizowanymi w pełnieniu funkcji wydzielniczej; Tkanka nabłonkowa ma małą ilość substancji międzykomórkowej oraz zwarty układ komórek tworzących jedną lub więcej warstw; Znaczenie: chroni głębiej położone tkanki przed uszkodzeniami mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi, wchłanianie ze światła wewnętrznego przewodu różnych substancji, produkuje i wydziela różne substancje, odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego, reguluje transport różnych substancji poprzez warstwy nabłonkowe

Listki zarodkowe i ich rodzaje: Listki zarodkowe- zespoły komórek powstałe u zwierząt w okresie zarodkowym w etapie gastrulacji w wyniku różnicowania się węzła zarodkowego, z których później wyodrębniają się tkanki, narządy i układy narządów zarodka; Rodzaje: ektoderma, endoderma i mezoderma/ Rodzaje podziałów komórkowych:- mitoza- zachodzi w komórkach somatycznych .W wyniku mitozy powstają dwie komórki potomne o takiej samej informacji genetycznej i takiej samej liczbie chromosomów jak komórka macierzysta;- mejoza- zachodzi podczas powstawania gamet. W wyniku mejozy powstają cztery komórki potomne o zredukowanej o połowę liczbie chromosomów. Powstałe w skutek mejozy gamety zawierają po jednym z każdej pary chromosomów homologicznych/ Cykl komórkowy: Cykl zmian i procesów zachodzących w komórce między 2 kolejnymi jej podziałami mitotycznymi./ Replikacja DNA: Replikacja to jeden z ważniejszych procesów biologicznych- jego celem jest dokładne skopiowanie cząsteczki DNA zawierającej zakodowaną informację genetyczną organizmu. Powielony DNA jest następnie przekazywany komórkom potomnym- dziedziczą one tym samym informację genetyczną. Replikacja jest katalizowana przez polimerazę DNA. Replikacja zachodzi w interfazie-fazie S/ Podział komórkowy na zasadzie mitozy:- profaza- z chromatyny wyodrębniają się chromosomy, każdy z nich składa się z 2 chromatyd siostrzanych które są połączone centromerem, pod koniec zanika otoczka jądrowa i jąderko, w komórkach zwierzęcych centriole rozchodzą się do przeciwległych biegunów komórki, wytwarza się wrzeciono podziałowe;- metafaza- mikrotubule wrzeciona podziałowego łączą się z centromerami chromatyd, chromosomy podzielone podłużnie i połączone tylko centromerami układają się w płaszczyźnie równikowej naprzeciwko siebie;- anafaza- mikrotubule wrzeciona podziałowego skracają się ciągnąc rozdzielone chromatydy ku przeciwległym biegunom komórki, każda z chromatyd staje się odrębnym chromosomem potomnym;- telofaza- chromosomy potomne docierają do biegunów wrzeciona podziałowego, zanika wrzeciono podziałowe, chromosomy ulegają despiralizacji, odtwarza się błona jądrowa i jąderko, rozpoczyna się podział cytoplazmy/ Z jakich układów składa się aparat ruchu i jakie jest jego znaczenie dla organizmu: Aparat ruchu składa się z : układu kostnego, układu stawowego i układu mięśniowego. Znaczenie: pełni funkcję podpory dla miękkich części ciała oraz ochrania narządy wewnętrzne, umożliwia wykonanie ruchu i zachowanie prawidłowej postawy ciała./ Funkcja tkanki kostnej w organizmie: buduje kości będące podstawowym elementem szkieletu, nadaje kości elastyczność, nadaje kości twardość, bierze udział w gospodarce mineralnej organizmu, bierze udział w wytwarzaniu krwinek czerwonych, białych i płytek krwi, nadaje kształt kości, osłania narządy wewnętrzne/ Budowa kości: tkanka kostna, szpik kostny, chrząstka, okostna/ Podział kości ze względu na kształt:- długie-kość ramieniowa, kość udowa;- krótkie-kości nadgarstka, kości stępu;- płaskie-kości sklepienia czaszki, łopatka, kość biodrowa;- różnokształtne- kręgi, żebra;/ Budowa kości czaszki:- kość trzewioczaszki: kości nosowe, kość jarzmowa, kość szczękowa, żuchwa;- kości mózgoczaszki: kość czołowa, kość ciemieniowa, kość klinowa, kość skroniowa, kość potyliczna/ Budowa kości kończyny górnej:- obręcz górna to łopatka i obojczyk;- szkielet kończyny górnej to: kość ramieniowa, kość przedramienia(promieniowa i łokciowa);- kości dłoni: kości nadgarstka, śródręcza i palców;/ Budowa kości kończyny dolnej:- obręcz dolna: kość miednicza(powstaje przez zrośnięcie ze sobą kości biodrowej, kulszowej i łonowej);- szkielet kończyny dolnej: kość udowa, kości podudzia(kość piszczelowa i strzałkowa), kości stopy(kości stępu, śródstopia i palców). Na wysokości stawu kolanowego od przodu znajduje się rzepka/ Budowa kości klatki piersiowej i kręgosłupa Klatka piersiowa: obojczyk, łopatka, rękojeść mostka, trzon mostka, wyrostek mieczykowaty, chrząstka żebrowa, żebra(12 par żeber:7 żeber prawdziwych, 3 żebra rzekome, 2 żebra wolne); Kręgosłup: dzieli się na pięć odcinków: szyjny(7 kręgów), piersiowy(12 kręgów), lędźwiowy (5 kręgów), krzyżowy (5 kręgów zrośniętych w kość krzyżową), guziczny (4-5 kręgów zrośniętych w kość guziczną)/ - zewnętrznej- włóknistej, ochraniającej staw i tworzącej więzadła stawowe zabezpieczające całą konstrukcję przed rozerwaniem;- zmniejszającej tarcie. Powierzchnie stawowe kości pokryte są odporną na ścieranie chrząstką szklistą. Rodzaje stawów: stawy proste, stawy złożone, staw kulisty wolny i panewkowy, staw eliptyczny, staw zawiasowy, staw obrotowy, staw śrubowy, staw siodełkowy, staw płaski

Staw ramieniowy, łokciowy, biodrowy i kolanowy: Staw ramieniowy- staw kulisty, utworzony przez zagłębienie stawowe łopatki i głowę kości ramiennej, wykonuje ruchy odwodzenia i przywodzenia, zgięcia do przodu; Staw łokciowy- zawiasowo-obrotowy, utworzony przez kłykieć kości ramiennej, głowę kości promieniowej i wcięcie, wykonuje ruchy zgięcia, prostowania, nawracania, odwracania; Staw biodrowy- staw kulisty tworzony przez głowę kości udowej oraz panewkę stawu biodrowego kości miedniczej. Przenosi ciężar ciała z tułowia na kończyny dolne oraz umożliwia ich ruchomość, ruch prostowanie, zginanie, odwodzenie, przywodzenie, rotacja zewnętrzna, rotacja wewnętrzna, obwodzenie; Staw kolanowy- jest to staw złożony, łączą się tu kość udowa, piszczel oraz rzepka, tworząc staw udowo-piszczelowy oraz staw udowo-rzepkowy, które otoczone są wspólną torebką stawową. Staw posiada dwie łącznotkankowe łąkotki dopasowujące do siebie powierzchnie stawowe w czasie ruchu. Umożliwia on ruchy zginania i prostowania, w zgięciu są możliwe ruchy rotacyjne. Wzmocniony jest więzadłami zewnętrznymi oraz dodatkowo bardzo silnymi więzadłami wewnętrznymi/ Rodzaje mięśni, ich budowa i różnice : Rodzaje: mięśnie gładkie, mięśnie sercowe, mięśnie poprzecznie prążkowane; Mięśnie gładkie: mają kształt wrzecionowaty a czasami gwiaździsty, w środku komórki mięśniowej położone jest owalne jądro, w sarkoplaźmie znajdują się mitochondria, aparat Golgiego oraz włókienka kurczliwe miofibryle; Mięśnie sercowe: mięśnie poprzecznie prążkowane, pęczki miofibryli są zbudowane z sarkomerów, stanowią układy komórek mięśniowych, które w miejscach łączenia się ich rozwidleń z innymi komórkami tworzą tzw. wstawki. Mają kształt litery Y; Mięśnie poprzecznie prążkowane: mięsień stanowi zbiór pęczków mięśniowych, mięsień otoczony jest tkanką łączną zwaną namięsną, pęczek mięśniowy stanowi zbiór komórek mięśniowych i otoczony jest omięsną, która łączy się z namięsną mięśnia. Miocyt ma kształt wydłużonego cylindra i otoczony jest śródmięsną.;; Różnice: - mięśnie gładkie: występują w narządach wewnętrznych, zbudowane są z niewielkich komórek o wrzecionowatym kształcie, miofibryle są ułożone nieregularnie, skurcz niezależny od naszej woli, skurcz powolny, ale długotrwały ;- mięśnie sercowe: mięsień budujący serce, kształt litery Y, regularne ułożenie miofibrylli, skurcz niezależny od naszej woli, skurcz szybki, rytmicznie powtarzający się;- mięśnie poprzecznie prążkowane: stanowią czynny układ ruchu, mają kształt cylindryczny, regularne ułożenie miofibrylli, skurcz zależny od naszej woli, skurcz szybki, krótkotrwały/ Struktura mięśni poprzecznie prążkowanych: Zbudowane są z silnie wydłużonych, walcowatych komórek, zawierających wiele jąder. Jądra leżą na obrzeżach włókien mięśniowych, w centrum natomiast znajdują się liczne miofibrylle, oddzielone od siebie cysternami siateczki śródplazmowej. Miofilamenty aktynowe i miozynowe ułożone są naprzemiennie na całej długości włókna, co uwidacznia się w postaci regularnych poprzecznych prążków. Prążki jasne odpowiadają miofilamentom aktynowym, prążki ciemne - miozynowym/ Budowa mięśnia, tkanki i komórki mięśniowej: Budowa mięśnia: brzusiec( stanowi kurczliwą masą mięśniową, posiada ciemnoczerwone zabarwienie, zbudowany jest z włókien poprzecznie prążkowanych), łącznotkankowe ścięgno( znajduje się na końcach mięśnia, łączy mięsień z kośćcem, przenosi na kość pracę mięśnia), część początkowa to głowa, część końcowa to ogon; Budowa komórki mięśniowej(miocyt): błona komórkowa, protoplazma( zawiera substancje energetyczne, mitochondrium), włókna mięśniowe (kształt cylindryczny), jądro komórkowe.; Budowa tkanki mięśniowej: składa się z włókien mięśniowych zbudowanych z miocytów/ Budowa miofibrylli: Jest to kurczliwe włókienko mięśniowe, jego grubość wynosi 1-3nm, w komórce występuje w liczbie 500-600nm, wykazuje poprzeczne prążkowanie, zbudowana jest z dwóch rodzajów białek kurczliwych: miozyny i aktyny/ Zasady przenoszenia pobudzenia z zakończeń nerwowych na mięśnie:- mięsień jest unerwiony przez zakończenia nerwowe, które łączy się z włóknem mięśniowym w jego środkowej części za pomocą płytki motorycznej;- włókna mięśniowe unerwione są przez neurony ruchowe alfa ;- każde włókno mięśnia szkieletowego jest unerwiane przez pojedyncze zakończenie nerwowe znajdujące się we wgłębieniu sarkolemy włókna mięśniowego zwanego szczeliną synaptyczną;/ Mięśnie głowy:- mięśnie sklepienia czaszki: mięsień potyliczno-czołowy, mięsień skroniowo-ciemieniowy;- mię. otoczenia szpary powiek: mięsień okrężny oka, mięsień marszczący brwi, mięsień podłużny;- mięśnie otoczenia szpary ust: mięsień szeroki szyi, mięsień obniżacz wargi dolnej, mięsień bródkowy, mięsień obniżacz kąta ust, mięsień śmiechowy, mięsień jarzmowy większy, dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa, dźwigacz wargi górnej, mięsień jarzmowy mniejszy, mięsień dźwigacz kąta ust, mięsień policzkowy, mięsień okrężny ust;- mięśnie otoczenia nozdrzy: mięsień nosowy, mięsień obniżacz przegrody;- mięśnie otoczenia małżowiny usznej: mięsień uszny przedni, mięsień uszny górny, mięsień uszny tylny;- mięśnie żucia: mięsień skroniowy, mięsień żwacz, mięsień skrzydłowy przyśrodkowy, mięsień skrzydłowy boczny

Mięśnie tułowia i brzucha:- mięśnie klatki piersiowej: mięsień piersiowy większy, mięsień piersiowy mniejszy, mięsień zębaty przedni, mięśnie międzyżebrowe, mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne, mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne, przepona;- mięśnie brzucha: mięsień prosty brzucha, mięsień piramidowy, mięsień skośny zewnętrzny brzucha, mięsień skośny wewnętrzny brzucha, mięsień poprzeczny brzucha, mięsień czworoboczny lędźwi;- mięśnie grzbietu: mięsień czworoboczny grzbietu, mięsień najszerszy grzbietu, mięsień równoległoboczny, mięsień dźwigacz łopatki, mięsień zębaty tylny górny, mięsień zębaty tylny dolny, mięsień łopatkowy, mięsień płatowaty, mięsień półkolcowy, mięśnie podpotyliczne, mięsień biodrowo-żebrowy, mięsień kolcowy, mięsień najdłuższy, mięsień prostownik grzbietu;- mięsnie potyliczne: miesień prosty głowy boczny, mięsień skośny głowy górny, mięsień prosty głowy większy, mięsień skośny głowy dolny, mięsień prosty głowy mniejszy/ Mięśnie kończyny górnej: -mięśnie obręczy kończyny górnej: min.: mięsień naramienny, mięsień nadgrzebieniowy;- mięśnie ramienia: mięsień dwugłowy ramienia, mięsień kurczo-ramienny, mięsień ramienny, mięsień trójgłowy ramienia ;- mięśnie przedramienia : min.: mięsień łokciowy;- mięśnie ręki: min.: mięsień odwodziciel krótki kciuka, mięsień przeciwstawiacz kciuka, mięsień zginacz krotki kciuka/ Mięśnie kończyny dolnej:- grupa przednia mięśni obręczy kończyny dolnej: mięsień lędźwiowy większy, mięsień lędźwiowy mniejszy, mięsień biodrowy ;- m.pośladkowe: min.: mięsień pośladkowy wielki, mięsień pośladkowy średni;-m. głębokie miednicy: min.: mięsień czworoboczny uda;-m. uda: min.: mięsień krawiecki, mięsień czworogłowy uda, mięsień dwugłowy uda;-m. goleni: min.: mięsień piszczelowy przedni, mięsień strzałkowy długi, mięsień podkolanowy;-m. grzbietu stopy: min.: mięsień prostownik krótki palców;-m. podeszwy: min.: mięsień przywodziciel palucha, mięsień zginacz krótki palca małego, mięśnie międzykostne / podział oraz charakterystykę układu nerwowego: Układ nerwowy wszystkich kręgowców w toku rozwoju osobniczego wykształca podobne struktury, które następnie rozwijają się u poszczególnych gatunków w mniej, lub bardziej złożone postacie. Początkowo powstają trzy pęcherzyki mózgowe: przodomózgowie, śródmózgowie i tyłomózgowie. Następnie pierwszy i trzeci dzielą się na dwa, tak, że ostatecznie powstaje pięć pęcherzyków: kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie - pozostaje niepodzielone, oraz tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie/ budowę tkanki nerwowej: . Tkankę nerwową budują dwa typy komórek: neurony oraz komórki glejowe. Neuron jest podstawową jednostką funkcjonalną tkanki nerwowej. Z kolei komórki glejowe izolują, odżywiają i chronią neurony. Inne natomiast fagocytują różne fragmenty komórek w obrębie tkanki nerwowej. Jeszcze inne wyścielają jamy mózgu oraz rdzenia kręgowego. Inne komórki nerwowe, zwane komórkami Schwanna, lub lemocytami osłaniają komórki nerwowe budujące obwodowy układ nerwowy. Czasami wszystkie komórki glejowe są zbiorczo określane mianem neurogleju lub tkanki glejowej/ budowę komórki nerwowej: Komórka nerwowa inaczej nazywana jest neuronem. Zbudowana jest z ciała komórkowego, czyli perikarionu, oraz wypustek. Wypustki cytoplazmatyczne zwane są dendrytami. Przekazują one impulsy nerwowe w kierunku perikarionu. Pojedyncza wypustka osiowa to akson lub neuryt. Informacje są nim przesyłane z perikarionu do innych komórek. Ciało komórkowe zawiera wszystkie organelle:- mitochondria,- rozbudowany aparat Golgiego,- tigroid, czyli zawierające RNA ziarnistości,- neurofibrylle, czyli włókienka nerwowe;; Komórki nerwowe można porządkować przyjmując za kryterium podziału budowę komórki lub jej funkcje. Ze względu na ilość wypustek neurony dzielimy na:- jednobiegunowe,- rzekomojednobiegunowe,- dwubiegunowe,- wielobiegunowe;; Włókna nerwowe - wypustki kom. nerwowej (neuryty). Dł. ok. 1 metra. Jedne włókna mają osłonkę białkowo-lipidową (mielina) i są to włókna rdzenne które dzielimy na jednoosłonkowe i dwuosłonkowe. Inne jej nie posiadają i nazywają się wł. bezrdzennymi. Te z kolei dzielima na nagie (nie posiadające osłonki) lub tylko z jedną osłonką/ Scharakteryzuj układ nerwowy ośrodkowy Ośrodkowy układ nerwowy- najważniejsza część układu nerwowego kręgowców. Ośrodkowy układ nerwowy jest chroniony przez kości czaszki oraz kręgosłup. Zbudowany jest z istoty szarej i białej. Częścią składową istoty szarej są komórki nerwowe. Oprócz nich znajdują się włókna nerwowe rdzenne i bezrdzenne, tkanka glejowa i naczynia krwionośne wraz z paskami tkanki łącznej. Skład istoty białej to tkanka glejowa, naczynia włókien nerwowych nie mających osłonki Schwanna; W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzą:+ mózgowie dzielące się na:- rdzeń przedłużony, w którym znajdują się ośrodki kierujące odruchami bezwarunkowymi - ośrodki oddechowe, regulujące pracę serca, ciśnienie krwi, ośrodki odpowiedzialne za żucie, połykanie, wydzielanie śliny, ośrodki kojarzeniowe słuchu i równowagi oraz koordynacji ruchowej;- tyłomózgowie będący ośrodkiem kontroli, koordynacji i regulacji ruchów, odpowiedzialnym za utrzymanie równowagi ciała;- śródmózgowie czyli pierwotny ośrodek analizy wzroku i słuchu;- międzymózgowie w którym znajdują się ośrodki nerwowe głodu/sytości, termoregulacji, pragnienia, agresji/ucieczki, popędu płciowego i instynktu macierzyńskiego.;- kresomózgowie- dwie półkule pokryte korą mózgową,;- rdzeń kręgowy

Scharakteryzuj układ nerwowy obwodowy: Obwodowy układ nerwowy - część układu nerwowego, do której należą nerwy zbudowane z włókien należących do układu somatycznego i autonomicznego. Nerwy przekazują informacje pomiędzy ośrodkowym układem nerwowym i poszczególnymi narządami. Część somatyczna obwodowego układu nerwowego składa się z włókien nerwowych czuciowych oraz ruchowych. Włókna te przewodzą impulsy nerwowe pomiędzy receptorami, ośrodkowym układem nerwowym a mięśniami lub gruczołami. Część autonomiczna łączy ośrodkowy układ nerwowy i narządy wewnętrzne, jak np. serce czy żołądek. Obwodowy układ nerwowy obejmuje 12 par nerwów czaszkowych oraz 31 par nerwów rdzeniowych. Uszkodzenia obwodowego układu nerwowego powodują niedowłady lub porażenia mięśni oraz zaburzenia czucia. Niektóre z uszkodzeń nerwów obwodowych związane są z ich uciskiem przez inne struktury anatomiczne. Nerwy mogą również ulec uszkodzeniu na skutek urazu.// Scharakteryzuj układ nerwowy wegetatywny: Czynnościowo jest on związany z narządami wegetatywnymi: unerwia mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, płuca, nerki, serce i naczynia krwionośne, narządy rozrodcze, skórę oraz liczne gruczoły. Działanie neuronów autonomicznego układu nerwowego znajduje się poza kontrolą wyższych ośrodków mózgowych (nie podlega woli) bądź jest od nich zależne w sposób ograniczony. Większość bodźców trzewnych dociera tylko do zwojów autonomicznego układu nerwowego, w których napływające informacje są przetwarzane na bodźce ruchowe. Autonomiczny układ nerwowy jest zbudowany z neuronów ruchowych i czuciowych. Składa się z dwóch części: układu nerwowego współczulnego, czyli sympatycznego, oraz układu nerwowego przywspółczulnego, czyli parasympatycznego. Nerwy trzewne autonomicznego układu nerwowego są zbudowane z dwuogniwowego łańcucha neuronów. Kadłuby neuronów pierwszego ogniwa leżą w mózgu i w rdzeniu kręgowym. Są to neurony przedzwojowe, których włókna nie docierają wprost do narządów efektorowych (efektor), lecz kończą się w zwojach autonomicznego układu nerwowego. Ze zwojów tych wychodzą włókna drugiego ogniwa nerwów trzewnych: włókna zazwojowe, dochodzące do narządów unerwionych przez autonomiczny układ nerwowy.

/ Budowa mózgu: Leży on w mózgoczaszce a jego masa waha się w granicach 1,5 kilograma. Mózg zajmuje praktycznie całą przestrzeń puszki mózgowej, gdyż ma ona zazwyczaj około 1,6 dm³ . Delikatny mózg chroniony jest dzięki oponom mózgowym oraz czaszce. Pomiędzy oponami ( naczyniówką, pajęczynówką, twardówką) znajduje się płyn mózgowo- rdzeniowy, amortyzujący wstrząsy i uderzenia. W obrębie kresomózgowia występuje podział na półkule mózgowe, które łączą się ze sobą poprzez spoidło wielkie. Odbiór bodźców następuje w półkulach " na krzyż". Dzięki temu prawa półkula odpowiedzialna jest za odbiór informacji i bodźców z lewej części ciała i odwrotnie, prawa lewa półkula odpowiada za prawą stronę ciała. Kresomózgowie pokrywa silnie pofałdowana substancja szara. W obrębie jednej półkuli występują płaty mózgowe, które przedzielone są od siebie za pomocą bruzd. W jednej półkuli wyróżniamy kolejne płaty:- skroniowy ( zawierający ośrodek słuchu oraz rozumienia bodźców słuchowych),- potyliczny ( zawierający ośrodki wzroku),- ciemieniowy ( zawiera ośrodki czuciowe), czołowy ( znajdują się w nim ośrodki ruchowe). Mózg dzieli się na pięć elementów: kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie ( móżdżek) ,zamózgowie ( rdzeń przedłużony). W międzymózgowiu znajduje się przysadka mózgowa, stanowiąca bardzo ważny, gdyż nadrzędny gruczoł dokrewny. Tutaj również znajduje się szyszynka i układ limbiczny, który odpowiada za emocje i popęd płciowy, strach oraz pragnienie i głód. Kolejna część mózgu, czyli śródmózgowie leży na przedzie móżdżku w okolicy mostu Varola, który łączy wszystkie elementy mózgowia. Przez tę część przechodzi większość szlaków słuchowych i wzrokowych. Dzięki ośrodkom zawartym w śródmózgowiu możliwa jest kontrola napięcia mięśniowego oraz utrzymywanie właściwej postawy ciała.

Zestawienie nerwów czaszkowych: Nerw węchowy-> Aksony przebijają blaszkę sitową kości sitowej, docierając do opuszki węchowej (przełączenie w kłębuszkach węchowych)-> Odpowiedzialny za zmysł węchu; Nerw wzrokowy-> Aksony zbiegaja się ku tarczy n. wzrokowego, gdzie przechodzą do czaszki drogą kanału wzrokowego. Włókna tworzą skrzyżowanie wzrokowe, potem jednoimienne pasma, kończące się w ciałach kolankowatym bocznym-> Przekaz (i przetwarzanie) wrażeń wzrokowych; Nerw okoruchowy->Aksony opuszczają śródmózgowie poprzez dół międzykonarowy, biegną w ścianie zatoki jamistej, do oczodołu dostając się szczeliną oczodołową górną->m. zwieracz tęczówki, m. rzęskowy (GVE); mm. zewnętrzne gałki ocznej (GSE); Nerw bloczkowy->Aksony krzyżują się na poziomie wzgórków dolnych, wychodzą z mózgu grzbietowo, owijając się woków odnóg mózgu, przekracza (w ścianie) zatokę jamistą i dostaje się do oczodołu szczeliną oczodołową górną->m. skośny górny; Nerw trójdzielny-> Włókna ukazują się między mostem a konarem środkowym móżdżku, na swej drodze wytwarzają zwój trójdzielny, będący początkiem nerwów: ocznego, szczękowego i żuchwowego->mm. żucia, m. napinacz błony bębenkowej (SVE); czucie protopatyczne z obszaru twarzy, zatok, jamy ustnej czy nosowej oraz cz. opony twardej mózgu (GSA); Nerw odwodzący-> Aksony opuszczają most przy jego dolnym brzegu, biegną wewnątrz zatoki jamistej wchodzą do oczodołu szczeliną oczodołową górną->m. prosty boczny; Nerw twarzowy-> Aksony (dążące ku pasmu n. trójdzielnego czy jąder pasma samotnego) wychodzą w kącie móżdżkowo-mostowym, wkraczają do przewodu słuchowego wewnętrznego; włókna ruchowe leżą w kanale twarzowym, wychodząc otworem rylcowo-sutkowym i dzieląc się na końcowe gałęzie wewnątrz przyusznicy; włókna smakowe tworzą strunę bębenkową i łączą się z n. językowym->gruczoł łzowy, ślinianki: podjęzykowa, podżuchwowa (GVE); mm. wyrazowe twarzy, m. strzemiączkowy (SVE); czucie w okolicy małżowiny usznej (GSA); Wrażenia smakowe z przednich 2/3 języka (SVA) Nerw przedsionkowo-ślimakowy-> Nerwy: przedsionkowy i ślimakowy łączą się w przewodzie słuchowym wewnętrznym, do pnia mózgowia wkraczają przez kąt móżdżkowo-mostowy; projekcje do jąder przedsionkowych i płatu kłaczkowo-grudkowego móżdżku, jąder ślimakowych-> Czucie równowagi i słuch; Nerw językowo-gardłowy->Włókna biegną do i z rdzenia przedłużonego bruzdą tylno-boczną, mózg opuszczają albo do niego wchodzą przez otwór szyjny, przesuwa się wzdłuż m. rylcowo-gardłowego; projekcje wewnątrzmózgowe do pasma rdzeniowego n. trójdzielnego i pasma samotnego

->Ślinianka przyuszna (GVE); m. rylcowo-gnykowy (SVE); czucie w uchu zewnętrznym (GSA); wrażenia smakowe z tylnej 1/3 języka (SVA); Nerw błędny->Włókna biegną do i z rdzenia przedłużonego bruzdą tylno-boczną, mózg opuszczają albo do niego wchodzą przez otwór szyjny, unerwia m.in. serce, płuca, przewód pokarmowy do lewego zgięcia okrężnicy; projekcje daje do pasma rdzeniowego n. trójdzielnego i pasma samotnego-> Unerwienie przywspółczulne trzewi (GVE); mięśnie gardła i krtani (SVE); czucie w uchu zewnętrznym (GSA); enterorecepcja z trzewi (GVA); Nerw dodatkowy-> Aksony cz. czaszkowej uchodzą bruzdą tylno-boczną łącząc się z n. błędnym aksony cz. rdzeniowej opuszczają rdzeń kręgowy wstępując przez otwór wielki do czaszki, którą opuszczają otworem szyjnym, wychodzi zza m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego, zmierzając ku m. czworobocznego->Mm. wewnętrzne krtani (poprzez n. błędny), mm.: mostkowo-obojczykowo-sutkowy i czworoboczny

; Nerw podjęzykowy-> Aksony uchodzą bruzdą przednio-boczną i wybiegają z czaszki kanałem n. podjęzykowego, łukiem zdążając do języka-> Mięśnie języka/ Nerwy rdzeniowe: zaliczane do obwodowego układu nerwowego. Najczęściej to 31 par nerwów, które pozostają w łączności z rdzeniem kręgowym, opuszczają one rdzeń kręgowy przez otwory międzykręgowe, a ich gałęzie brzuszne tworzą sploty. Unerwiają one mięśnie szkieletowe. Wyróżniamy 8 par nerwów szyjnych (C1-C8), 12 par nerwów piersiowych (Th1-Th12), 5 par nerwów lędźwiowych (L1-L5), 5 par nerwów krzyżowych (S1-S5) i 1-3 pary nerwów guzicznych (Co1-Co3)./

. Poziomy funkcjonalne układu nerwowego: - Rdzeń kręgowy (poziom najstarszy filogenetycznie z zachowanymi cechami budowy odcinkowej);- Czynność rdzenia kręgowego ma głównie charakter odruchowy (szczególne znaczenie mają odruchy somatyczne: odruch rozciągania, odruch odwróconego rozciągania i odruchy zginania oraz odruchy autonomiczne, takie jak naczynioruchowe, termoregulacyjne i oddawania stolca i moczu);- Niższy poziom mózgowy obejmuje ośrodki leżące w obrębie rdzenia przedłużonego, mostu, śródmózgowia, podwzgórza, wzgórza i jąder kresomózgowia. Ośrodki te, zwłaszcza układ siatkowaty, jądra przedsionkowe, nakrywka i oliwka dolna mają zdolność do modyfikacji funkcji rdzenia;- Układ siatkowaty pnia mózgu - regulacja ciśnienia tętniczego krwi, kontrola akcji serca i oddychania;- Ośrodki pnia mózgu, jądra podkorowe i podwzgórze - odruchy pokarmowe (żucie, połykanie, wydzielanie śliny);- Jądra przedsionkowe, móżdżek i układ pozapiramidowy - regulacja postawy ciała, równowaga;- Układ limbiczny - zachowania popędowo-emocjonalne (złość, gniew, strach, agresja, ból, podniecenie, aktywność seksualna)- Wyższy poziom mózgowy obejmuje struktury najmłodsze filogenetycznie tj. korę mózgową;- Na korę składa się kora somatoruchowa i somatoczuciowa, kora wzrokowa, słuchowa, smakowa oraz kora obszarów kojarzeniowych. Tutaj magazynowana jest pamięć (płat skroniowy) i znajdują się wzorce reakcji motorycznych. Tu wreszcie jest siedlisko myślenia, planowania i przewidywania./ Jak zbudowany jest narząd równowagi u człowieka: Zmysł równowagi umożliwia czucie położenia i ruchów ciała w przestrzeni. Mieści się w błędniku błoniastym, w uchu wewnętrznym. Tworzą go dwa narządy otolitowe: woreczek i łagiewka oraz 3 kanały półkoliste. Ewolucyjnie zmysł równowagi (a także zmysł słuchu) wywodzi się z organu linii bocznej.

Narządy otolitowe: W każdym narządzie otolitowym (łagiewce i woreczku) znajduje się struktura czuciowa zwana plamką. Plamka składa się z nabłonka wraz z włoskowatymi komórkami czuciowymi oraz z błony, w której umieszczone są elementy otolitowe (są to kryształki CaCO₃ zwane też kamyczkami błędnikowymi). Zadaniem plamki jest wykrywanie przyśpieszenia liniowego. Ze względu na jej ułożenie (pionowe w woreczku i poziome w łagiewce) woreczek jest czuły na zmiany przyśpieszenia w kierunku pionowym (np. grawitacja), zaś łagiewka wykrywa odchylenia głowy od pionu. Receptory w narządach otolitowych są wrażliwe na ruchy o niskiej częstości, które są jedną z przyczyn choroby lokomocyjnej. Przewody półkoliste-Są to półkoliste twory wypełnione śródchłonką ułożone prostopadle względem siebie. Przy obrocie głowy śródchłonka z powodu swej bezwładności przesuwa się wolniej, podczas gdy przewód półkolisty wykonuje ruch razem z głową. Następuje więc przesunięcie śródchłonki w stosunku do ścian przewodu. Prąd śródchłonki podrażnia włoski nabłonka nerwowego. Każdy więc ruch głowy jest rejestrowany i podrażnienia zostają przeniesione do ośrodkowego układu nerwowego/ Co to są receptory: receptory- wyspecjalizowane komórki zmysłowe odbierające informacje z otoczenia ;podzielono na:

-Eksteroreceptory - odbierające bodźce ze środowiska zewnętrznego: narząd wzroku, narząd słuchu, narząd węchu. receptory języka (smakowe), receptory skórne.;- Interoreceptory - odbierające bodźce z wnętrza ciała:_ proprioreceptory (receptory czucia głębokiego) - pozwalające rejestrować np. ruchy kończyn,+ wisceroreceptory - odbierające informacje o stanie narządów wewnętrznych (np.żołądka, jelit).;/ Jaka jest budowa i funkcja skóry :funkcje: +izolacja środowiska wewnętrznego od zewnętrznego - mechaniczna osłona i obrona organizmu głównie przed drobnoustrojami chorobotwórczymi ,+ udział w oddychaniu,+ termoregulacja ustroju,+ udział w gospodarce wodno-elektrolitowej,+ percepcja (odbiór) bodźców ze środowiska zewnętrznego (dotyk, ból, ciepło, zimno) poprzez receptory w skórze i naskórku,+ melanogeneza,+ wchłanianie niektórych substancji,+ gospodarka tłuszczowa,+ gospodarka witaminowa,+ wydzielanie dokrewne i reakcje odpornościowe; Skóra składa się z trzech warstw (licząc od zewnątrz):- naskórek- warstwa zewnętrzna pełniąca funkcję ochronną i rozrodczą, która posiada barwnik - melaninę, nadającą włosom i skórze barwę;;- skóra właściwa- warstwa środkowa, zawiera receptory, naczynia krwionośne, nerwy oraz gruczoły, np. potowe, a także korzenie włosów, jest to warstwa odżywcza i wspierająca (ma od 1 do 3 mm grubości);- tkanka podskórna- warstwa najgłębsza, zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej; zawiera komórki tłuszczowe, izoluje przed nagłymi zmianami temperatury

Budowa i funkcje układu pokarmowego:

Początek układu pokarmowego stanowi jama ustna, gdzie odbywa się miażdżenie pokarmu i jego wstępne trawienie enzymami zawartymi w ślinie (wydzielanej przez ślinianki). Następnie pokarm przez gardło i przełyk przemieszczany jest do żołądka, gdzie odbywa się właściwy proces trawienia. Treść żołądka przechodzi do jelita cienkiego gdzie następuje wchłanianie pokarmu. Niestrawione resztki pokarmu są usuwane z organizmu przez jelito grube, dalej odbyt./ Układ oddechowy: Funkcje: - Utrzymuje stałość środowiska wewnętrznego przez dostarczanie tlenu (O2) i wydalanie

(CO2) dwutlenku węgla;- Bierze udział w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej;- Chroni organizm przed wdychanymi ciałami stałymi i bakteriami;- Zapobiega przedostaniu się do krążenia skrzeplin, powstałych w układzie żylnym;- Ogrzewa, nawilża i oczyszcza pobierane powietrze;- W drogach oddechowych znajduje się narząd powonienia, odbierający wrażenia węchowe

dochodzące z wdychanym powietrzem;- Układ oddechowy odgrywa rolę w fonacji, tworząc dużą komorę rezonacyjną;- Komórki nabłonka dróg oddechowych produkują hormony polipeptydowe;/ W skład układu oddechowego wchodzą:
DROGI ODDECHOWE:
- Jama nosowa, Gardło,Krtań,Tchawica,Oskrzela
WŁAŚCIWY NARZĄD ODDECHOWY:
- Płuca// układ krążenia, składa się z: serca, naczyń krwionośnych, naczyń chłonnych.; Podstawową funkcją układu jest rozprowadzanie krwi w organizmie, poprzez co następuje:- dostarczanie tkankom substancji odżywczych, tlenu i wody;- odprowadzanie produktów przemiany materii oraz CO 2 (dwutlenku węgla);- uczestniczenie, poprzez transport hormonów w regulacji czynności poszczególnych narządów oraz całego organizmu;- regulacja ciepłoty ciała;- utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej;- regulacja procesów zapalnych i immunologicznych ustroju poprzez wytwarzanie cytokin i cząstek adhezyjnych;- zapobieganie krwotokom poprzez wytwarzanie skrzepu/Krew - Krew jest to tkanka łączna złożona z osocza (płynnej substancji
międzykomórkowej) i zawieszonych w nim elementów morfotycznych (komórek
krwi); krew pełni różne funkcje:- do tkanek transportuje tlen który pobierany jest z płuc, odprowadza także dwutlenek węgla z tkanek do płuc;- transportuje odżywcze substancje wchłaniane w pokarmowym przewodzie, substraty komórkowych przemian do krwi uwalniane w tkankach a także witaminy oraz hormony;- odprowadza zbędne albo szkodliwe chemiczne substancje do wydalniczych narządów (gruczołów potowych, nerek oraz jelit);- pełni istotne obronne funkcje dzięki enzymom w niej zawartym, które rozkładają różne chemiczne substancje poprzez działania przeciwciał a także dzięki fagocytarnym właściwościom białych krwinek,- krążenie krwi daje możliwość regulacji temperatury organizmu (rola termoregulacyjna)./ układ endokrynalny W układzie nerwowym i endokrynalnym zachodzą bliskie powiązania strukturalne i czynnościowe, dlatego często ujmuje się je łącznie jako jeden układ neurohormonalny.

Zazwyczaj działanie tego układu jest wolniejsze i bardziej długotrwałe niż układu nerwowego, który wywołuje bardzo szybko krótkotrwałe odpowiedzi na bodźce.

Komórka nerwowa jest pod pewnym względem podobna do komórki układu wewnątrzwydzielniczego, gdyż obie wydzielają określone substancje chemiczne, które działają na docelowy narząd lub tkankę, jednak w odróżnieniu od komórek wewnątrzwydzielniczych komórki nerwowe są bezpośrednio połączone ze swoimi narządami docelowymi.

Naczelną rolę w układzie endokrynalnym pełni podwzgórze.

Podwzgórze jest ściśle powiązane z tylnym płatem przysadki mózgowej.

Podwzgórze produkuje hormony: wazopresynę i oksytocynę, które spływają wzdłuż aksonów do przysadki gdzie są gromadzone i w razie potrzeby uwalniane.

Oksytocyna powoduje skurcze mięśni gładkich macicy w czasie porodu, w końcowej fazie aktu płciowego ułatwia transport plemników w stronę jajowodów oraz powoduje obkurczanie elementów kurczliwych gruczołów mlecznych u karmiących matek, dzięki czemu mleko spływa do przewodów mlecznych.

Wazopresyna zwiększa wchłanianie wody w kanalikach nerkowych, powodując zatrzymanie wody w organizmie.

Podwzgórze produkuje także hormony wpływające na wydzielanie lub hamowanie wydzielania hormonów przedniego płata przysadki mózgowej : liberyny i statyny. Przedni płat przysadki mózgowej wydziela hormony tropowe, wpływające na rozwój i czynność niektórych gruczołów obwodowych oraz hormony działające bezpośrednio na tkanki

układ wydalniczy- składa się z następujących elementów: nerek, moczowodów, pęcherz moczowego, cewki moczowej;funkcje: *usuwanie zbędnych produktów przemiany materii
*regulowanie gospodarki wodnej i jonowej organizmu
*nerki wpływaja też na ilośc erytrocytów (wydzielają erytropoetynę) i ciśnienie krwi (hormon renina);// Normy rozwojowe człowieka: wartości określonych cech organizmu człowieka uznawane za prawidłowe w danej populacji dla osobnika określonej płci i wieku; stosowane najczęściej w: antropologii, medycynie, psychologii, pedagogice i w wychowaniu fizycznym/ Wiek kalendarzowy i wiek rozwojowy wiek kalendarzowy (inaczej wiek metrykalny) określa liczbę lat od czasu urodzenia; wiek rozwojowy- często zwany inaczej okresem dojrzewania jest czasem przejściowym kiedy człowiek przekształca się z dziecka w osobnika dojrzałego biologicznie i psychicznie. Trwa zwykle od 11 - 12 do 17 - 18 roku życia

---