Biologiczne Mechanizmy Zachowania - 8 -

„Zachowania terytorialne”

Zachowania antagonistyczne:

• W przypadku osobników tego samego gatunku ważną rolę biologiczną pełni wzajemna niechęć i wrogość manifestująca się przy zbytnim skracaniu dystansu między osobnikami. Tego typu wewnątrzgatunkowe zachowania antagonistyczne są podstawą zachowań terytorialnych.

Dystans osobniczy:

• Rozróżniamy zwierzęta kontaktowe dążące do fizycznego kontaktu z innymi osobnikami (gryzonie, kotowate, psowate i naczelne) oraz zwierzęta dystansowe, unikające kontaktu,

• Minimalny odstęp, jaki nie wywołuje zachowań agresywnych i chęci oddalenia się od osobnika nazywamy dystansem osobniczym,

• U zwierząt społecznych zależy on od miejsca w hierarchii.

Relacje i dystanse:

• Dystans osobniczy (społeczny) - najmniejsza odległość utrzymywana przez osobniki tego samego gatunku,

• Dystans ucieczki - minimalna odległość, na którą może zbliżyć się drapieżnik,

• Dystans krytyczny - minimalna odległość, po przekroczeniu, której następuje atak (gdy nie można już uciec).

Klasyfikacja E. T. Hall'a:

• W wyniku badań Hall wyznaczył dla człowieka:

• Strefę intymną (do 0,5m),

• Strefę osobistą (od 0,5m do 1,2m),

• Strefę społeczną (od 1,2m do 3,6m),

• Strefę publiczną (od 3,6m).

Konkurowanie o zasoby:

• Konkurencja przez eksploatacje zasobów:

• Rozmieszczenie idealnie swobodne,

• Konkurencja przez obronę zasobów:

• Zachowania terytorialne.

Obrona zasobów:

Terytorium:

• Terytorium (zwane też rewirem) to każdy broniony przez zwierzę obszar
  (lub użytkowany na zasadzie wyłączności),

• Nie oznacza to, że zwierzę nie opuszcza czasowo swego terytorium, jak również faktu, że poza terytorium również może walczyć np. o upolowaną ofiarę.

Taksonomia terytoriów:

• Terytorium może mieć charakter:

• Mieszkalny, lęgowy, godowy, wielofunkcyjny,

• Terytorium może być ściśle zlokalizowane w przestrzeni lub płynne,

• Może być absolutne - obrona każdego „centymetra”,

• Może być czasoprzestrzenne - broniony jest obszar, w którym aktualnie osobnik przebywa,

• Może być indywidualne lub grupowe.

Obrona terytorium:

• Agresja pośrednia (zero-jedynkowa):

• oznaczenia terenu np. moczem, kałem, wydzieliną gruczołów, zmianami w środowisku,

• demonstrowanie głosem lub gestem,

• Agresja bezpośrednia (stopniowana):

• walka, demonstracja.

Zjawisko przyjaznego wroga:

• Nie przed każdym intruzem terytorium jest bronione,

• Ptaki tolerują obecność właścicieli sąsiednich terytoriów,

• Wyjaśnia się to doborem krewniaczym i filopatrycznością (tendencją do pozostawania w miejscu narodzinnym).

Strefowanie terytorium w etologii:

• Areał całkowity - obszar, na którym przebywał osobnik w ciągu całego swego życia.,

• Areał osobniczy - obszar, który osobnik dokładnie poznaje i patroluje,

• Obszar centralny - najbardziej regularnie wykorzystywany intensywnie obszar areału osobniczego,

• Terytorium - broniony obszar zajmowany przez osobnika lub grupę - musi być stałym punktem geograficznym,

• Obszar niezdobyty - fragment terytorium broniony za wszelką cenę.

Adaptacyjna funkcja terytorializmu:

• Zgodnie z koncepcją optymalności terytorializm wyewoluuje, gdy będzie maksymalizował zysk osobnika.

Korzyści związane z terytorium:

• Dostęp do zasobów pokarmowych,

• Miejsce schronienia,

• Dostęp do partnera seksualnego,

• Teren godów,

• Miejsce wychowania potomstwa.

Koszty terytorializmu:

• Obrona terytorium:

• Czas,

• Energia,

• Ryzyko odniesienia ran.

• Patrolowanie:

• Czas,

• Energia,

• Ryzyko ataku drapieżnika.

Koncepcja opłacalnej obrony zasobów:

• Zakłada, że obrona terytorium staje się nieopłacalna, gdy:

• jest zbyt wielu konkurentów,

• ilość zasobów jest nieoptymalna,

• presja drapieżników jest silna.

Ekonomika terytorializmu u nektarnika:

• Koszty metaboliczne różnych rodzajów aktywności:

• poszukiwanie nektaru - 1000 cal/h,

• siedzenie na gałęzi - 400 cal/h,

• obrona terytorium - 3000 cal/h.

• Czas gromadzenia energii zależy od zawartości nektaru w kwiatach:

• 1㎕ - 8 h,

• 2 ㎕ - 4 h,

• 3 ㎕ - 2.7 h.

Ekonomika terytorializmu u nektarnika:

• Nektarnik broni terytorium przez 0.28 h dzienne i ponosi koszt:

• (3000 x 0.28) - (400 x 0.28) = 728 cal.

• Jeśli efektem obrony jest wzrost ilości nektaru z 2 do 3 ㎕ to ptak zaoszczędza dzienne 1.3 h na poszukiwaniu pokarmu i odnosi korzyść:

• (1000 x 1.3) - (400 x 1.3) = 780 cal.

• Zysk wynosi 52 cal.

---