Metodologiczne podstawy badania osobowości

• założenia pozasystemowe (kim jest człowiek? - nawiązanie do filozofii)

• różnie rozpatruje się osobowość, bo różne są założenia (instynkty, podświadomość, doświadczenia z relacji interpersonalnych)

• założenia teorii cech: jakie cechy są podstawowe - badania, np. neurotyzmu i zrównoważenia emocjonalnego

• cele, wartości w życiu - co jest dla człowieka ważne?

przeszłość teraźniejszość przyszłość

----------------------------------------+-----------------------------------

Jak się człowiek takim stał? Jaki człowiek jest? Ku czemu zmierza? Dlaczego ma takie cele?

Opis w kategorii cech

Poznając osobowość możemy akcentować jeden z tych wymiarów

• teorie psychoanalityczne - akcent na przeszłość

• teorie egzystencjalne, humanistyczne - akcent na przyszłość

Każda z tych perspektyw temporalnych inaczej ustawia badanie osobowości

• przeszłość - metody projekcyjne

• teraźniejszość - testy pytaniowe, kwestionariusz

• przyszłość - wywiad

Kontrowersje w ramach psychologii osobowości

• czy na zachowanie człowieka większy wpływ mają czynniki wewnętrzne (Freud -psychoanaliza, teorie psychodynamiczne) czy zewnętrzne (Skinner - behawioryzm)?

Współcześnie ta kontrowersja nosi nazwę: osoba - sytuacja (za Mischel). Jeśli, np. tą sytuacją jest pożar to zewnętrzne, bo wszyscy zachowują się podobnie. Jeśli na ulicy obserwujemy ludzi, to raczej wewnętrzne. Jest to kontrowersja nierozstrzygnięta (i jedno i drugie).

• czy na nasze zachowanie większy wpływ mają myśli (teorie kognitywne) czy uczucia, klimat emocjonalny (teorie popędowo-emocjonalne)? Czy nasze zachowanie zależy od cech i struktury osobowości, czy może jest uwarunkowane sytuacyjnie? (eksperymenty Milgrama - wpływ autorytetów, psychologia tłumu). Mamy tez przykłady, że człowiek działa zgodnie z przyjętymi wartościami (cechami osobowości)

• co ma na nas wpływ: przeszłość czy przyszłość?

Przykład: dwie panie z bardzo podobnym zestawem objawów - ponad 30 lat (mężatka) i 19 lat (dostała się na studia). W pierwszym przypadku mąż czasami wraca do domu na rauszu ale nie zaburza zycia rodzinnego .Z wywiadu wiemy, ze miała ona ojca alkoholika. Gdy widzi swojego męża przenosi doświadczenia z dzieciństwa, przeżywa lęk i agresję. Jest to reakcja na przeszłość.

U 19-letniej dziewczyny może to być przemęczenie. Wychowała się ona w małym miasteczku. Prawie nigdy nie wyjeżdżała ze swojej miejscowości. Jako jedyna ze swojej klasy dostała się na studia. Boi się jak zachowa się w nowej sytuacji, jak da sobie radę. Jest to reakcja na przyszłość.

Można funkcjonować w oparciu o lęk z przeszłości lub lęk o przyszłość.

W jaki sposób poznajemy ludzi w sposób potoczny

• klasyfikujemy do rożnych grup

• zwracamy uwagę na indywidualne właściwości

• wnikamy w motywację człowieka

Osobowość - reprezentuje te charakterystyki osoby, które odpowiadają za spójne wzorce zachowania.

Ma to szereg implikacji:

• poznając osobowość możemy tłumaczyć to, co jest w naszym zachowaniu logiczne i to, co składa się na pewne regularności.

A więc są zachowania, które są niezgodne ze strukturą osobowości.

• pozwala na rozpatrywanie różnych aspektów: myśli, uczucia i jawne zachowania.

• w funkcjonowaniu osobowości interesują nas 3 rzeczy:

1. jaki jest człowiek?

2. jak to się stało, że jest taki a nie inny?,

3. dlaczego zachowuje się w określony sposób, jakie są przyczyny?

STYLE BADANIA OSOBOWOŚCI

Kliniczny, analiza przypadku

• standaryzacja „-„ (żadna)

• zakres zmiennych bardzo szeroki „+”

• zastosowanie: diagnoza i terapia

• uzyskujemy informacje jakościowe

Badania eksperymentalne (laboratoryjne):

• zależności między zmiennymi

• standaryzacja „+”

• zakres zmiennych: 2 lub więcej (najmniejszy)

• zastosowanie: naukowe

• uzyskujemy informacje ilościowe

Badania kwestionariuszowe (korelacyjne):

• zakres cech: 2, 3 lub kilkadziesiąt

• standaryzacja „+”/ „-„ (średni)

• zakres zmiennych: 2 do kilkudziesięciu (średni)

• zastosowanie: naukowe, diagnoza i terapia

• otrzymujemy informacje ilościowe z których wynosimy informacje jakościowe

Badania idiograficzne i nomotetyczne:

• idiograficzne: interesuje nas indywidualny człowiek (taki, jak nikt inny)

• nomotetyczne: człowiek taki, jak niektórzy inni i taki jak wszyscy inni (por. Murray); nasilenie jakiejś cechy; w którym miejscu jest nasz badany.

Rozróżnienie: osobowość - temperament- charakter

Osobowość (Hilgard, Stelau)- zorganizowana struktura cech indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują o specyficznych sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska (definicja ta bazuje na teorii cech).

Wg Pervina osobowość reprezentuje te charakterystyki osoby, które odpowiadają za spójne wzorce zachowania. O osobowości wnioskujemy gdy człowiek zachowuje się w sposób logiczny i powtarzalny.

Temperament (Hilgard)- aspekt osobowości ujawniający się w tendencji do doświadczania nastrojów lub zmian nastrojów objawiający się w określony sposób. Jest to ogólny poziom reaktywności energii.

Obejmuje najbardziej stałe i biologiczne elementy. Mało podatny na zmiany.

Nastrój, aktywność, energia (reaktywność) - to właściwości temperamentalne.

Charakter (Szewczuk) - względnie trwałe właściwości postępowania człowieka, w których wyraża się stosunek do innych ludzi, siebie i własnego działania. Pieter uważa go za moralny aspekt osobowości.

WYWIAD

Definicja: rozmowa kierowana lub częściowo kierowana, prowadzona w celu poznania psychiki rozmówcy lub udzielenia mu pomocy, wsparcia.

• diagnostyczny: ma na celu poznanie faktów z historii życia osoby, objawów zaburzeń, problemów psychicznych i dynamiki rozwoju, prowadzi to do diagnozy; informacje dla mnie użyteczne są dla pacjenta często zaskakujące. To sugeruje nierówną sytuację między prowadzącym wywiad i badanym, bo badający wie, o co mu chodzi, co chce osiągnąć. Relacja: podmiot-przedmiot.

• terapeutyczny: pytania o przeżycia, doznania, interpretację zdarzeń, dotychczasowe sposoby radzenia sobie, które można wykorzystać. To badana osoba ma lepiej wiedzieć, znaleźć receptę, nowy pomysł spojrzenia na siebie i zachowanie. Tutaj te poziomy są bardziej zbliżone do równowagi. Obie strony mają podobne możliwości do kontrolowania sytuacji. Relacja: podmiot-podmiot (względna równowaga). Pacjent może jednak czuć się słabszy i przypisywać pozytywne (tylko) cechy psychologowi.

• standaryzowany: schemat, spisane tematy lub konkretny zestaw pytań. Problem notowania: w terapeutycznym rzadziej stosujemy (ale czasem warto); w diagnostycznym notowanie jest ważne, bo fakty się zacierają (wielu pacjentów). Na początku wyjaśniamy, że będziemy notować (pacjent czuje się czasem dowartościowany). Notowanie nie przeszkadza (może na początku).

• swobodny: duża nieokreśloność; pytania w dużym stopniu zależą od przebiegu rozmowy

Zalety:

• bezpośredni kontakt (co pokrywa się z potrzebami człowieka)

• możliwość bezpośredniego oddziaływania, np. dawanie wsparcia (nie chodzi o pocieszanie), czyli uważnie wysłuchać, że jest to ważne, że mnie nie oceniano - to bardzo pomaga. Psycholog nie przeraził się moimi problemami, tzn., że i ja potrafię sobie z tym radzić, żyć.

• możliwość bezpośredniego obserwowania reakcji człowieka. Ważne nie tylko słowo, ale cała warstwa przekazu niewerbalnego, który czasem jest bardzo ważny, wręcz kluczowy. np. nie da się mówić o ważnych sprawach bez emocji, a o mało istotnych na granicy płaczu (może tam jest drugie dno).

• możliwość improwizacji kierowanej intuicją.

• poznając osobiste doświadczenia człowieka możemy bardzo dużo nauczyć się sami; czasem dostajemy gotowe wzorce zachowań. Osobiste spotkanie z człowiekiem niesie bogactwo.

Wady:

• może pacjenta blokować, onieśmielać (obawa: spojrzy i wszystko będzie wiedział).

• ryzyko subiektywizmu w ocenie materiału, który dostajemy od osoby.

• wiąże się z nawiązaniem emocjonalnej nici: kwestie sympatii, antypatii, subiektywizm ocen.

• bezpośredni kontakt oddziałuje na pacjenta i modyfikuje te treści, które on nadaje; osobowość psychologa modyfikuje reakcje pacjenta, np. kobieta z rodziny, gdzie był okrutny ojciec i psychopatyczni bracia (a psycholog - mężczyzna).

• pacjent może obawiać się niedyskrecji i może to wpływać na jego wypowiedzi

• różne doświadczenia socjokulturowe, np. nie ten sam język, którym się posługują psycholog i pacjent.

Zahamowania:

• trudność w ujawnianiu przeżyć, czasem wymaga to treningu, bo wcześniej nie było takich doświadczeń w środowisku.

• kiedy w przeszłości mówiąc o sobie, doznawaliśmy bolesnych doświadczeń.

• obawa, że psycholog odkryje we mnie jakąś straszną prawdę, obawa przed oceną (np., że jestem nienormalny).

• obawa o niedyskrecję; często wynika to z doświadczeń życiowych.

• skłonność do manipulowania psychologiem (to też trudność), np. dzieląc się trudnościami nie chce zmiany, ale udowodnienia sobie i psychologowi, że nic się nie da zrobić. Gra w grę „potwierdź to” - człowiek paradoksalnie może wyciągać z tego wniosek o swej nobilitacji, ważności. Gorzej by było, że można zmienić, bo wtedy ma wiele pracy. Czasem też mówią, jak niemoralnie żyją i jak jest im z tym dobrze.

Na początku wywiadu dobrze jest ustalić warunki wstępne:

• dyskrecja

• gotowość wysłuchania

• gotowość pomocy, ale przy współpracy pacjenta.

Mikroumiejętności prowadzenia wywiadu

Umiejętność prowadzenia wywiadu nie jest rzeczą wrodzoną. To trzeba wyćwiczyć. Jest szereg umiejętności (mikroumiejętności), które podnoszą jakość wywiadu:

• aktywne słuchanie - ważna jest koncentracja uwagi na osobie mówiącej i dawanie jej do zrozumienia, że jest słuchana patrzeć, ale nie wpatrywać się; odległość nie może być zbyt duża ani zbyt mała; pochylenie ciała; potakiwanie głową; mówienie: „tak”. „uhm”, „rozumiem”; gestykulacja; sposób trzymania rąk.

• kierowanie: pośrednie - postawienie pytania ogólnego, np. o czym chciałaby pani porozmawiać? Co pana do mnie sprowadza? Jeśli nie wie od czego: może od tego jaki jest powód; od tego, od czego jest najłatwiej.

bezpośrednie - proponujemy konkretny temat, np. może pomówimy na temat rodziny; mówiliśmy ostatnio o konfliktach w pracy - chce pani kontynuować?

• stawianie pytań - raczej nie stawiać pytań typu „czy”, bo często subiektywnie - ale w diagnostycznych można, bo łatwiej uzyskać informacje. Generalnie dobre są pytania otwarte: „jak”, „co”. Pytania o uczucia, przeżycia (terapeutyczny). Dobre są pytania, które dają coś samemu badanemu (pytania odroczone, które dręczą i zostają - tu człowiekowi trudno od razu odpowiedzieć).

• parafrazowanie - powiedzenie istotnej treści własnymi słowami; to pokazuje, że klient jest słuchany, człowiek ma okazję skonfrontować się z treścią, która wraca do niego. Ludzie mówią, ale często nie zdają sobie sprawy z tego, co mówią. Kiedy to usłyszą z drugiej strony - to inaczej na to patrzą.

• klaryfikowanie - osoba prowadząca przyznaje się do tego, że coś jest dla niej niejasne - prosi o wyjaśnienie lub podanie przykładu. Nie dać się nabierać, że ja muszę w lot pojmować, o co mu chodzi; czasem pacjent wypowiada nakładające się treści - jeśli dla mnie jest niejasne, to być może dla pacjenta też (często bywa). Czasem dobrze to zrobić, żeby pacjent dobrze uświadomił pewne sprawy (nawet, jeśli my dobrze to rozumiemy).

• ogniskowanie - zmierza do ustalenia tematu, który jest najważniejszy w danej chwili i będzie stanowił przedmiot dalszej rozmowy. Ogniskowanie zawiera pytanie, co jest w tej chwili najważniejsze. Czasem pacjent chce odreagować i chce o wszystkim powiedzieć. Ale tak się nie da, więc trzeba zasugerować, żeby się na czymś skupić (w formie pytania).

• odzwierciedlenie - przekazywanie klientowi coś co zaobserwowaliśmy dodając jakąś istotną informację; nazwanie uczuć albo opisanie, jaki widzę związek z treścią werbalną a niewerbalną. Wydobycie sensu z wypowiedzi pacjenta poprzez stworzenie hasła. Może dotyczyć: uczuć, zachowań, przekonania, np. ktoś mówi, że go obserwują, patrzą, inni go obgadują - wtedy można to nazwać, np. „pani czuje wtedy lęk” - „no tak”.

• powtarzanie - dosłowne powtórzenie istotnej treści, która ma się stać przedmiotem dalszej refleksji lub rozszyfrowania. Ludzie mówią różne rzeczy i nie słyszą, co mówią, np. „czasem jestem tak zły, że mógłbym zabić”. Psycholog to zdanie powtarza i wtedy badany sobie uświadamia treść i czasem ją rozszerza.

• dawanie komunikatów zwrotnych - jakie reakcje emocjonalne budzi we mnie pacjent? Czasem ludzie pytają o ocenę. Psycholog nie powinien oceniać, ale jeśli ktoś się upiera, to może powiedzieć, jak by się czuł na jego miejscu. Jeśli pyta o ocenę moralną, to mogę powiedzieć, jak ja to widzę.

• podsumowanie - psycholog albo, na prośbę psychologa, pacjent wymienia ważne tematy z tej rozmowy. Zapytać, co dla pani było ważne w tej rozmowie (to sugeruje też koniec). Robię to, gdy widzę, że pacjent może to zrobić, bo czasem były takie tematy (lub stan pacjenta), że tego nie zrobi. Jeśli pacjent sam wskaże, to jest to często wskazówka do kierunku dalszej pracy.

OBSERWACJA

Obserwacja - jest spostrzeganiem planowym (zamierzonym, celowym), kompleksowym i selektywnym.

Rzadko występuje jako samodzielna metoda. Najczęściej jako obserwacja uczestnicząca, jako dodatkowe źródło, obok testów i wywiadu. Zwracamy przede wszystkim uwagę na niewerbalne elementy zachowań: sposób poruszania się, szybkość reakcji, mimikę, gesty (mowa ciała). Oddaje ona cechy temperamentalne człowieka, z drugiej strony są bardzo cenną informacją na temat przeżyć i uczuć. Z tonu głosu, wyrazu twarzy, np. płaczliwość wyraża skłonność do depresji. Szczególnie ważna u dzieci, gdzie reakcje są spontaniczne (nie umieją ukrywać). Z wywiadu niewiele się dowiemy, ale wiele możemy zobaczyć. Odróżniamy obserwację całościową (wszelkie reakcje) i analityczną (pewien aspekt, np. relacje interpersonalne).

Obserwacja daje informacje na temat postury, urody, wad, które w wyglądzie się ujawniają. Jak człowiek czuje się we własnym ciele, np. wady fizyczne stanowią dla niego wyzwanie, musi się przystosować i rozwijać takie strony, którymi będzie mogła innym zaimponować. Wygląd - sprawa sprawczości, akceptacji (nadaję się lub nie); każde odstępstwo może być subiektywnie przeżywane jako problem.

Zalety:

• obiektywne informacje o faktach

• pozwala zobiektywizować dane z wywiadu (np. ktoś mówi, że jest nieśmiały, nie potrafi przekazać czegoś innym, a tymczasem my widzimy, że tak nie jest, że świetnie sobie radzi).

• czasem jest rozbieżność między komunikatem werbalnym a niewerbalnym - jest ona sygnałem, że coś jest nie tak i czemu wierzyć. Trzeba wtedy zrobić dobrą analizę 3 źródeł: testów, wywiadu i obserwacji.

• dostarcza informacji: szybkość reakcji, energii, nastrój.

Wady:

• błąd subiektywizmu w ocenie wyników obserwacji.

• brak znajomości biografii oraz motywacji tego, co widzi jako popęd, tego, co było przed i potem - nie znamy subiektywnego znaczenia, jakie człowiek nadaje swojemu zachowaniu.

• fragmentaryczność, mamy tylko próbki zachowania.

• stosujemy ją wtedy, kiedy nie możemy innych metod zastosować, np. ktoś się nie odzywa, autyzm u dorosłych.

Dla obiektywizowania danych stosujemy skale szacunkowe, które składają się z:

• zestawu wskaźników, które będziemy oceniać

• instrukcji do oceny

• określonych kategorii

Skale szacunkowe stosujemy do obserwacji, ale także do samoobserwacji (żeby badany sam wypełnił).

Mamy skale szacunkowe:

• numeryczne - nie powinny zawierać mniej niż 5 i więcej niż 9, trzeba je doprecyzować: 1 oznacza to a to, 7- to a tamto

• przymiotnikowe - bardzo duże, duże, powyżej przeciętnej, przeciętne, poniżej przeciętnej, małe, bardzo małe.

• graficzna:

niepokój

brak I------------------------------------------------------------I bardzo duży

0 100

Czasem robi się zabieg odwracania, tzn. nie zawsze 0 oznacza brak, a 100 wielość.

Zakotwiczenie skali: krańce skali tak opisane, aby nikt albo prawie nikt nie podpadał pod nie, np. zawsze, nigdy.

KONSTRUKCJA KWESTIONARIUSZA

Mamy 3 podejścia do budowy testów psychologicznych:

• dedukcyjne, konstruujemy skale racjonalne

• indukcyjne, budujemy skale czynnikowe

• empiryczne, budujemy skale empiryczne

Skale teoretyczne (racjonalne) wyprowadzane są a teorii osobowości, może też dotyczyć pewnego zakresu np. agresji. Teoria opisuje cechy. Na podstawie teorii budujemy definicję cechy, którą chcemy mierzyć lub definicję każdej w ramach zespołu cech. Kiedy mamy definicję cechy układamy pytanie, czyli wskaźniki danej cechy. Potem układamy klucz aprioryczny - jaka odpowiedź jest diagnostyczna dla danej cechy, kiedy jest tak, kiedy nie. Potem dajemy zestaw wskaźników i klucz do oceny sędziów kompetentnych (przynajmniej 2).Odpowiadają na pytania: czy wskaźniki są dobrze dobrane i czy zgadzają się z kluczem. Potem eliminujemy te, które nie zyskały uznania u sędziów. Następnie prowadzimy badania dużej grupy ludzi (200-400 osób) i obliczamy moc dyskryminacyjną dla każdego wskaźnika pytania (pytanie musi korelować z wynikiem ogólnym - jeśli słabo lub ujemnie, to odrzucamy). Możemy jeszcze zbadać rzetelność, trafność itd. Musimy odpowiedzieć czy traktujemy cechę jako ogólną czy dzielimy na podcechy, np. agresja: fizyczna, werbalna, psychiczna itd. oraz czy chcemy badać wąsko, w oparciu o bardzo wąski zakres wskaźników, np. parafrazując jedno zdanie, czy bardzo szeroko, ale też zakres będzie szeroki i będzie dotyczył tylko części osób (wtedy zgodność wewnętrzna jest mniejsza, skala dłuższa). Ten typ skal jest racjonalny, bo odpowiada na teorie.

Skale czynnikowe - założenie: osobowość składa się z pewnych cech, ale nie wiemy z jakich i chcemy, żeby odpowiedź na to pytanie dały same wyniki badań.

• trzeba zebrać max. liczbę itemów (np. 500)

• należy przeprowadzić badanie jak największej grupy ludzi - optymalnie 10x więcej niż itemów

• przy pomocy metod statystycznych (analiza statystyczna) odpowiedzieć, w jakie zespoły pytań łączą się te itemy na podstawie samego podobieństwa odpowiedzi. Wydobyć te zespoły pytań, na które ludzie odpowiadają podobnie.

• przeczytać te wszystkie pytania i określić o jaką cechę pytają np. towarzyskość

• jeśli pytanie nie wchodzi w żaden czynnik lub wiele - to lepiej je odrzucić

• ta skala może dotyczyć całej osobowości albo np. tylko agresji

Skale empiryczne - odchodzi się od teorii, od matematyki i uważa, że ludzi można podzielić na kategorie, poszufladkować:

• jaką cechę chce się badać i jaką grupę należy badać, np. skala sprytu życiowego

• określić grupy, które będziemy badać: kryterialną i kontrolną

• dobieramy zespół potencjalnych wskaźników do badania tych cech; mogą być zupełnie przypadkowe

• badamy 2 grupy tym zestawem i na podstawie tych badań wybieramy takie pytania, na które przedstawiciele obu grup odpowiadają różnie. Mogą to być rzeczywiście pytania, które nawiązują do tej cechy, ale jeszcze lepiej kiedy nie nawiązują, np. spryciarze odpowiadają, że lubią kiedy pada deszcz a kontrolna, że nie.

• sprawdza się potem na innych grupach czy skala dobrze różnicuje

• liczebność: jeśli powszechna cecha - grupa większa; jeśli rzadsza cecha wystarczy mniej (kilkadziesiąt)

Ułożenie skali racjonalnej jest najmniej pracochłonne, bardzo pracochłonne są metody indukcyjne budowania testu, empiryczna jest pośrodku. Każda z tych 3 skal może być użyteczna i trafna, jeśli nie popełnimy błędu przy jej budowaniu.

Właściwości dobrego testu

• trafność (teoretyczna)

• rzetelność (miara zgodności zewnętrznej, retest)

• standaryzacja (sposób odpowiedzi na pytania jednoznacznie określony, normy, bardzo dobra instrukcja, sposób obliczania wyników)

• informatywność (spójność treściowa, jednoznaczność - potem wiadomo jak to interpretować

• ekonomiczność (jak najkrótsza i jak najwięcej informacji); dotyczy to też opracowania wyników, nie może być zbyt pracochłonna

KWESTIONARIUSZ H. J. EYSENCKA

Def. osobowości - względnie trwała organizacja charakteru, temperamentu, intelektu i sił fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia.

Osobowość możemy rozpatrywać na 4 poziomach:

TYP: EKSTRAWERSJA

CECHA: *Towarzyskość *Aktywność *Żywość reakcji *Pobudliwość

NAWYK: *lubi być z ludźmi *dużo rozmawia X X X

REAKCJA: x x x x

Pytania testowe zadajemy na poziomie nawyku i wnioskujemy o typie osobowosci

Koncepcja Eysencka oparta jest na koncepcji cech wspolnych i indywidualnych. Cechy wspolne da się zmierzyć. Widać je też u ludzi jako wspólne, ogólne - w różnym nasileniu. Na ich podstawie możemy przewidywać zachowanie, np. ekstrawertyk w nowym towarzystwie szybko nawiąże kontakt. Jeśli nasilenie danej cechy np. submisji, to oznacza, że z tym zachowaniem:

• będziemy się spotykać często

• będzie ono intensywne

• będzie się przejawiać w szerokim zakresie sytuacji

Cechy opierają się na wlasciwosciach systemu nerwowego czlowieka

Opierając się na tych założeniach Allporta Eysenck zbudował swoją koncepcję cech wspólnych. Odwolujac się do Junga wyróżnił ekstra- i introwersję. Oprócz tego wyróżnił 2 inne wymiary, które wiążą się z zaburzeniami psychicznymi: neurotyzm i psychotyzm (tu myślał też o przestępcach, narkomanach - tych, którzy nie mieszczą się w kategoriach zdrowia psychicznego).

Wymiar ekstra- introwersji ma związek z siłą pobudzenia i hamowania kory mózgowej, siatkowatego układu aktywującego. W introwersji wysoki poziom pobudzenia, nawet kiedy nie ma bodźców z zewnątrz ma materiał do przeżyć psychicznych. Szybciej się uczą, bo są połączenia korowe. W ekstrawersji jest wyższy poziom hamowania, jeśli nie ma bodźców, to osoba się nudzi.

• Ekstrawertyk - kieruje się zasadą przyjemności, towarzyski, ma potrzebę rozmowy, działa pod wpływem sytuacji, żywy, aktywny, stanowczy, szukający wrażeń, beztroski, dominujący, z siłą przebicia, przedsiębiorczy

• Introwertyk - introspekcja, bardziej książki niż ludzie, solidny dobór przyjaciół, uporządkowany tryb życia, sumienny, można na nim polegać, co do przyszłości - pesymista.

Neurotyzm - (wrażliwość emocjonalna, chwiejność emocjonalna, reaktywność) ≠ stałość, zrównoważenie emocjonalne.

Mała odporność na działanie stresu, co jest związane ze szczególną wrażliwością AUN, która sprawia, że powstające emocje są silne i długotrwałe. Typowe jest posiadanie dolegliwości fizycznych, posiadanie ciągłych kłopotów, uleganie nastrojom, skłonnośc do stanów lękowych i załamań, często depresja i bezsenność.

Neurotyk jest niespokojny, przygnębiony, z poczuciem winy, z niską samooceną, napięty, irracjonalny, nieśmiały, zmiennego usposobienia, uczuciowy

Neurotyzm - odpowiada za niego AUN, labilność tego układu. Jest to cecha wrodzona. Pytanie jak interpretować nerwicę: wrodzona czy na skutek przeżyć? Doświadczenie kliniczne uczy, że nerwica i duża wrażliwość to dwie różne rzeczy. Na bazie biologii może wykształcić się nerwica, ale bywa też bez tego.

Psychotyzm - skłonność do psychoz, w przeciwieństwie do zdrowia psychicznego. Obejmuje również przestępców. Osoby zimne, bezosobowe, nie potrafią współczuć, nieprzyjazna, nieufne, dziwaczne, nieskore do wzruszeń, nieszczęśliwe, antyspołeczne, bez wglądu, obce, z urojeniami prześladowczymi; samotnik, który nie zważa na ludzi, nie przywiązuje się, nieczuły, agresywny, złośliwy, dziwak, ryzykant, pozbawiony wrażliwości i uczuć, bez poczucia winy.

Psychotyzm - nie ma biologicznego podłoża, Eysenck takiego nie wskazuje.

Koncepcja osobowości Eysencka jest jednak silnie osadzona w biologii. Dlatego zręby osobowości można zbudować już w życiu płodowym. Te 3 wymiary stwierdza się we wszystkich kulturach (sposób wyrażania może być tylko inny). Wymiary te mają też związek z ewolucją. Nasilenie tych cech sprzyjało albo utrudniało przeżycie.

D N H

C A

melancholik choleryk

I --------------------------------------------------------- E

flegmatyk sangwinik

B

Z

D - dystymia, psychastenia - osoba z trudnościami decyzyjnymi, lękami, obawami, zamyka się

H - histeria - osoba reaguje nadmiernie, ma tendencje konwersyjne. Histerycy są mniej ekstrawertywni niż psychopaci (MPI), a nawet mniej niż ludzie normalni. Są między dystymikami a osobami normalnymi

Typ A - głodny sukcesu, nastawiony na konkurrencję, dażęnie do prestizu, agresywny w pokonywaniu przeszkod, ciagly brak czasu. Jest podatny na nadcisnienie tetnicze, zawaly serca i chroby wrzodowe

Typ B - brak predyspozycji do chorób

Typ C - charakteryzują go stany beznadziejności, jest podatny na nowotwory

RODZINA KWESTIONARIUSZY EYSENCKA

1. MMQ - Maudsley Medical Questionnaire (1947)

• 40 pytań, skala neurotyzmu roznicuje neurotykow od zdrowych, do badania doroslych

• odpowiedzi: Tak- Nie; punktacja: 0, 1

2. MPI - Maudsley Personality Inventory (1956)

• podręcznik wydany w 1959 r.

• 48 pytań (po 24 na neurotyzm i extra)

• odpowiedzi: Tak - ? - Nie; punktacja: 0, 1, 2

• służył do badania dorosłych

• polska wersja tej metody (1968, 1971- II wyd.) zawierająca 64 pytania, bo dodano skalę kłamstwa

3. MPI - S (wersja skrócona)

- 12 pytań (po 6 na extra i neurotyzm)

4. JMPI (J - junior)

- wersja dla młodzieży i dzieci

- nie wiemy ile pytań

- punktacja: 0, 1, 2

5. EPI - Eysenck Personality Inventory (1963)

-składa się z równoległych wersji A i B (każda po 57 pytań)

-po 24 na extra i neurotyzm i 9 w kluczu kłamstwa

-odpowiedzi: Tak - ? - Nie; punktacja: 0, 1, 2

-do badania dorosłych

-miał swoją skróconą wersję

6. EPI - S

- 12 pytań na extra i neurotyzm

7. JEPI (wersja młodzieżowa)

- 60 pytań (po 24 na extra i neurotyzm i 12 w kluczu kłamstwa)

8. PEN - Psychoticizm Extraversion Neuroticizm Inventory (1968)

• 78 pytań (nie wiemy ile na którą)

• nie znamy sposobu odpowiedzi

• metoda dla dorosłych

9. JPEN (wersja dla młodzieży)

- 95 pytań

10. EPQ - Eysenck Personality Questionnaire (1975)

• 90 pytań (23 neurotyzm, 21 extra, 25 psychotyzm, 21 kłamstwa)

• skala C - przestępczości ma 34 pytania nałożone na pozostałe

• odpowiedzi Tak - Nie (2, 0)

• do badania osób dorosłych

11. JEPQ (wersja młodzieżowa)

• 81pytań (20N, 24E, 17 P, 20K, 40C)

• odpowiedzi Tak - Nie (2, 0)

12. EPQ - R (revised) (1985)

• 100 pytań (24N, 23E, 21K, 32 P)

• odp. Tak - Nie (1,0)

• do badania dorosłych

13. EPQ - RS

• 48 pytań (po12 na 4 skale)

Z ekstrawersją wiąże się podwyższenie nastrojów. Introwertyk preferuje kontakty indywidualne, preferuje działanie wynikające ze skupienia, samotności. Dominują nastroje pesymizmu, skłonność do refleksji, bogate życie wewnętrzne, dużo lojalności, przyjaźni.

Zrównoważenie i niezrównoważenie (neurotyzm). Oba te krańce mają swoje dobre i złe strony.

Wymiar psychotyzmu:

• tendencje do zachowań autystycznych

• skłonność do tworzenia własnego świata, ale też do twórczości

• skłonności cyniczne, ale też twórcze

MPI

Druga z metod z rodziny Eysencka. Metoda znana w Polsce. Dobrał pytania z MMQ, jak i szereg pytań z 13 skal kwestionariuszy Guilforda (ponad 200 pytań). W sumie było 261 pytań. Wśród skal Guilforda ważna były:

C - cykloidalna uczuciowość (intro -ekstrawersja)

R - beztroska, lekkomyślność, bardzo skoncentrowani na samokontroli (neurotyzm)

• przebadał po 200 kobiet i mężczyzn, wyróżnił grupy o wysokich i niskich wynikach, wg kluczy tych 2 skal (wysokie w C - typ temperamentu odpowiadający ekstrawersji; R - skrajne grupy, ludzie z dużą gotowością do zachowań beztroskich, a z drugiej bardzo samokontrolujący się, wokół tej skali oscylował neurotyzm)

• dla każdego pytania obliczono I² , na ile każde pytanie różnicuje te dwie skrajne grupy

• wybrał po 24 pytania na N i E (w sumie 48)

• zastosował analizę czynnikową, aby wyjaśnić, że zmienność tych 2 czynników różnicuje się zgodnie z tymi dwoma wymiarami, że te zmienne dają się wytłumaczyć na podstawie tych dwóch czynników (N, E). Potwierdziło się to.

• w Polsce w 1968 r. Choynowski (12 lat po powstaniu) tłumaczenie i polska adaptacja. Do badań dorosłych, jak i VIII klasy szkoły podstawowej

• z eksperymentalnej wersji wziął 29 pytań z N i 30 z E; 21 pytań, które miały służyć do wykrywania kłamstwa z MMPI - WISKAD (klucz L). Zasada: zaprzeczanie bardzo pospolitym zachowaniem. Większość ludzi posiada wady pospolite i jeśli ktoś im zaprzecza, to można podejrzewać, że jest nieszczery. MPI nie miała klucz kłamstwa, ale Choynowski go wprowadził.

• tym zestawem 80 pytań przebadano 370 osób i sprawdzono moc dyskryminacyjną każdego pytania. Włączono te, które miały najwyższe korelacje z własną skalą i jak najniższe z pozostałymi (zasada jednorodności pytań w skali !). Skale testowe powinny być niezależne. Takie były założenia Eysencka

• dobrano po 24 pytania dla E i N i 16 dla K, czyli w sumie 64 (niektóre zamieniono z oryginału)

• ten sposób konstrukcji nie był najlepszy, bo N koreluje z E: 0,27 dla kobiet i 0,38 dla mężczyzn. Czy jest to właściwość testu czy psychiki człowieka, Chyba jednak psychika człowieka. Choynowski twierdzi, że jego metoda jest lepsza psychometrycznie niż oryginał.

• są 2 wersje : z 1969 i z 1971r.

• stałość skali: test- retest w Polsce: N- 0,89; E- 0,96; K- 0,77; w Anglii: N- 0,81; E- 0,83; K- 0,66

• zgodność wewnętrzna (spójność) w Polsce: N- 0,88; E- 0,80; K- 0,67;

• Choynowski opracował dla osób dorosłych normy. Grupa normalizacyjna: 240 M. i 430 K. Normy są w stenach i centylach. W praktyce 4,5-6,5 sten to jest norma; 3,5-4,5 oraz 6,5-7,5 sten to tendencja do niskich lub wysokich; pozostałe niskie (bardzo niskie: 1-1,5) i wysokie (bardzo wysokie: 9,5-10)

• w K: 13-17 punktów to duże prawdopodobieństwo zafałszowań, powyżej 17 - nie powinno się interpretować wyników testu. NB. bardzo niski wynik (np.1) też o czymś świadczy

• normy dla młodzieży z VIII klasy (15 lat): 1105 dzieci

• obliczono normy tetronowe i centylowe

• normy środowiskowe ze względu na płeć i środowisko

• obszar graniczny dla K: 13-16 tetronów

• I klasa szkoły średniej (1500 osób): normy tetronowe i centylowe

HOLLAND na podstawie skal Eysencka ustala, jakie są charakterystyczne typy osobowościowe dla różnych zawodów:

1. N+E typ artystyczny: literaci, plastycy, muzycy, aktorzy, fizycy, matematycy, architekci, inżynierowie, psychologowie eksperym.

2. N+ E+ typ społeczny: nauczyciele, lekarze, sędziowie, działacze, trenerzy, psychologowie kliniczni

3. N- E+ typ przedsiębiorczy: politycy, prawnicy, dyrektorzy, oficerowie, pielęgniarki, komandosi, psychologowie przemysłowi

4. N- E- *typ realistyczny: mechanicy, kierowcy, monterzy, elektrycy, stolarze, kucharze, leśnicy, piloci, oficerowie policji

*typ konwencjonalny: urzędnicy, księgowi, kasjerzy, kontrolerzy, korektorzy

Zastosowanie metody:

• pozwala na ustalenie typu osobowości, np. ważna w poradnictwie zawodowym tak u młodzieży, jak u dorosłych

• metoda przesiewowa dla młodzieży, która ma problemy psychologiczne i którą warto zaprosić na specjalne badania, np. wywiad

Arkusz odpowiedzi: Klucz: PKT

1. T?N T(+)albo kolor czarny 2

2. T?N T(+) 1

3. T?N T(+) 0

4. T?N N(-)albo kolor czerwony 0

5. T?N N(-) 1

6. T?N N(-) 2

EPQ

Metoda znana jest w Polsce od niedawna. Powstała w 1975 r. Autorzy: Eysenckowie. Ma dodatkowo psychotyzm i przestępczość nałożoną na pozostałe. Psychotyzm: a. Nie daje jednoznacznych wyników; b. Ma słabsze wyniki psychometryczne od pozostałych

1. W skali P chodziło im o poszukiwanie wrażeń, brak emocjonalności, ekstrawagancję, ryzykanctwo, skłonności paranoidalne (inni przeciw mnie, poczucie zagrożenia, alienacja). Tymczasem wysokie wyniki otrzymywali nie tylko pacjenci Schizofrenicy), ale przestępcy, twórczy artyści lub humaniści. To było zaskoczenie. Nie mierzy patologii, ale niekonwencjonalność.

2. skala E i N rzetelność ponad 0,80 a skala P. tylko 0,70 (słabsza). W E rozkład normalny, a w P. przesunięty, skośny - mało ludzi o wysokich wynikach. Z tego powodu w 1985 r. powstała skala EPQ-R (Eysenck, Eysenck, Barrett)- rewizja tej metody, która zawiera o 10 pytań więcej. Zrezygnowano ze skali przestępczości (nakładka mało skuteczna). Chodziło o poprawienie skali P. Wcześniej nie łączono z nią impulsywności (była w E) a teraz przesunięto ją do P. Szereg pytań wymieniono (szczególnie w P). Nic nie zmieniono w skali K, bo była dobra. Drwal i Brzozowski - dobre polskie tłumaczenie, tłumaczenie zwrotne (z angielskiego na polski i odwrotnie). Polski tekst maksymalnie wiernie oddaje angielski. Mocna strona to prowadzenie badań międzykulturowych. Słaba strona - uzyskaliśmy zdania, które niedokładnie oddają ducha języka polskiego (wrażenie sztuczności) oraz nie pozwalają na wymianę pytań (pytanie dobre w języku angielskim nie różnicuje pewnej cechy - pewne zachowania różnie są oceniane w danej kulturze). Dlatego jest kilka pytań, które mają zerowe korelacje z własnymi skalami (zwiększa to błąd pomiaru, ale niewiele). Przeprowadzili badania kilku grup, począwszy od 1989 r., częściowo korzystali z badań innych osób (np. prof. Zaleski). Przebadali uczniów szkół średnich (575), studentów (525), dorosłych (z rodzin pacjentów leczących się - 314). Dobór nie jest najszczęśliwszy a badania były dokonane w dużych miastach. W sumie 1414 osób. Normy stenowe, osobno dla K i M.

Rzetelność: na 454 osobach. NB. do diagnozy powinniśmy używać α=0.90 i więcej, ale takich właściwie nie ma (dlatego nie możemy robić diagnozy klinicznej). Trzeba mieć krytyczne nastawienie do tych wyników, zalecana ostrożność.

	α- zgodność wewnętrzna	rtt - wskaźnik stałości
P.	0,67	.58
E	0,83	.82
N	0,84	.78
K	0,75	.72

Stałość: dla 126 osób

E i N korelują -0,22 częściej z neurotyzmem idzie intro niż extrawersja

E i P. 0,15(16)

N i P. 0,13(14)

K i P. -0,30 gdy rośnie K to P. słabnie

K i N -0,30

K i E 0,00 nie ma zależności

NB. miało nie być zależności, a jednak są.

Anglicy i Polacy:

N, P., K - średnie są w Polsce wyższe. Od lat 60-tych Polacy zawsze wychodzili wyżej w N i P.: depresja, pesymizm. Ustrój się zmienił a Polacy nie. W E mężczyźni Polacy wyżej niż Anglicy a kobiety Polki bardziej introwertywne niż Angielki.

Kobiety i mężczyźni w Polsce

w P. - mężczyźni wyższe (w Anglii też)

N - kobiety wyższe (w Anglii też)

E - kobiety wyższe

Brzozowski i Drwal doskonale sprawdzają rzetelność i trafność zbieżną i różnicową. Porównywano ze skalą machiawellizmu, Claridge (osobowośc graniczna). Przeprowadzili analizę czynnikową w Polsce, aby udowodnić, że te 3 wymiary są niezależne i uzyskali 34 czynniki. Nie załamali się, sprawdzili jakie są czynniki najmocniejsze i rzeczywiście ograniczyli do 4, które pokryły się z 4 skalami metody. Te 4 czynniki wyczerpują tylko 21% zmienności zawartej w metodach a pozostałe to 66%.

Odpowiedzi Tak, Nie; diagnostyczna 1 punkt, czyli w sumie może być tyle surowych, ile pytań. Stosujemy skalę stenową. Od 16 r.ż., z wykształceniem podstawowym. Może być stosowana w poradnictwie zawodowym, w psychologii klinicznej (daleko idąca ostrożność - nawet wysokie N nie musi być nerwicą, a P. jest wieloznaczny), w psychologii penitencjarnej. W takich zawodach jak: polityk, pedagog, psycholog, duchowni - osoby z wysokimi wynikami w P. lepiej żeby nie pracowały, bo mogą innym robić krzywdę. Naukowcy, artyści - nie ma przeciwwskazań.

ANALIZA TEMPERAMENTÓW

Guilford - Zimmerman Temperament Survey (1949)

por. Sanocki: Kwestionariusze... najbardziej znana metoda Guilforda (nie tylko w Polsce) i stosowana po dziś dzień. Jego model osobowości przedstawia się w postaci gwiazdy 7-ramiennej.

Morfologia

Fizjologia Temperament

OSOB.

Potrzeby Uzdolnienia

Postawy

Zainteresowania

To był bardzo oryginalny pomysł, bo są, np. potrzeby biologiczne: fizjologia i morfologia. Temperament widzimy, gdzie się sytuuje. Dla Guilforda temperament jest tym, co w innych koncepcjach uważamy za osobowość. Wg niego temperament: to właściwy dla jednostki układ cech, które leżą u podstaw jej stylu bycia. Inna def. „sposób, w jaki jednostka realizuje i wyraża swe dążenia, realizuje cele życiowe, uruchamia własne uzdolnienia” (tak rozumiany to wypadkowa cech wrodzonych i środowiskowych).

Koncepcja badania: nawiązuje do cech - to, z jakich cech składa się temperament można ustalić przy pomocy statystycznej. Wystarczający, obszerny zestaw pytań, przeprowadzamy analizę czynnikową i w ten sposób ustalimy, z ilu cech składa się temperament (indukcyjny sposób budowania metody). Uzyskał 10 czynników, które jego zdaniem wystarczająco opisują temperament. Są to czynniki:

G - ogólna aktywność (szybkość, energia, odporność na zmęczenie)

R - powściągliwość (opanowanie, rozwaga - lekkomyśność, beztroska)

A - dominacja (władczość, przewodzenie - uległość, podporządkowanie)

S - towarzyskość (kontaktowość, zainteresowanie ludźmi - nieśmiałość, załamanie się)

E - zrównoważenie (stałość nastrojów, optymizm - zmienność, pesymizm)

O - obiektywność (bezstronność, brak wrażliwości - nadwrażliwość, subiektywizm)

F -życzliwość (zyczliwe nastawienie do ludzi - nieżyczliwość, wojowniczość, niechętny stosunek do ludzi)

T - refleksyjność (dociekliwość, wnikliwość - zainteresowanie aktywnością zewnęt.)

P. - stosunek do ludzi (tolerancja, szacunek - krytycyzm, podejrzliwość)

M.-męskość (zainteresowanie aktywnością typowo męską, odwaga - zainteresowania typowo kobiece i wrażliwość uczuciowa) NB. męskość i kobiecość to nie płeć.

Wiele skal odbiega od typowego pojęcia temperamentu. Każda skala ma 30 itemów, stąd w sumie 300. W Polsce ma 400 (100 eksperymentalnych Choynowskiego - pytania 151-200 i 351-400 można wykreślić, bo się nie liczą)

• polski przekład: Gryglewska (1959)

• odp. T?N (odp. diagnostyczna -2; ? -1; niediag. - 0)

• brak polskich norm: w Polsce amerykańskie dla mężczyzn (skala C - uwzględnia środki przedziałów i zero) i Witolda Kaliny dla kobiet polskich (skala stenowa)

• skala jest chętnie stosowana w badaniach naukowych

• od 16 roku życia; w poradniach wychowawczo-zawodowych, przydatność do różnych zawodów, poznawanie struktury osobowości

Interpretacja:

Można rozpocząć od G, bo odnosi się do cechy bardzo ogólnej (jest najmocniejszy). Potem zespoły: społeczne funkcjonowanie: P. A E S F; intelektualne: T O R; emocjonalne: O R M. E ; konstytucjonalne: G A E T;

THURSTONE TEMPERAMENT SCHEDULE (1953)

Jest to przerobiona skala Guilforda - Zimmermana

Tetrony	Centyle	Wyniki
17-20	95-100	bardzo wysokie
13-16	74-94	wysokie
8-12	27-73	średnie
4-7	6-26	niskie
0-3	0-5	bardzo niskie

Podobnie jak Guilford przeprowadził analizę czynnikową; do 10 skal dołączył jeszcze 3. Wybrał z kwestionariuszy zainteresowań obszerny zestaw kilkuset pytań i przeprowadził badania metodą analizy czynnikowej, wyodrębniając 7 czynników. Pytania nie dotyczyły objawów psychopatologicznych (bo to mogłoby dać większą liczbę czynników). Doszedł do wniosku, że przy pomocy 7 a nie 10 czynników da się opisać osobowość człowieka. Wybrał 320 pytań z kwestionariuszy Guilforda, każde przyporządkował do jednej z 7 hipotetycznych skal i ustalono klucz aprioryczny. Potem przebadano 198 osób i obliczono moc dyskryminacyjną- wybrano po 20 takich pytań, których moc była najwyższa. Powstał kwestionariusz ze 140 pytań. Sama analiza była metodą eksploracyjną, poszukiwawczą. Sama skala jest budowana metodą dedukcyjną, czyli racjonalną.

3 zastosowania analizy czynnikowej:

1. Guilford -Zimmerman: jakie czynniki osobowości tworza analizę

2. Eysenck: szukał potwierdzenia swoich założonych wymiarów, czy rzeczywiście są niezależne

3. Thurstone: jako czynność wstępna, eksploracyjna, przy pomocy ilu czynników da się opisać analizę

Rzetelność: od 0,61 dla skali Z do 0,82 dla D

A - aktywność jako szybkość działania

W - wigor fizyczny, preferencje do aktywności fizycznej, wydatkuje się dużo energii, sporty, praca na wolnym powietrzu, duże grupy mięśni

I - impulsywność, szybkie podejmowanie decyzji, zmiany

D - dominatywność, przywództwo, kierowanie innymi

Z - zrównoważenie, pogodne usposobienie i stabilność emocjonalna

T - towarzyskość, życzliwość, przyjazne nastawienie do ludzi

R - refleksyjność, preferencja zagadnień teoretycznych i dokładność w pracy

Polska wersja tej skali z 1956 roku, w tłumaczeniu M. Choynowskiego. Dodał on 14 pytań eksperymentalnych i po przebadaniu ponad 200 osób sprawdził moc dyskryminacyjną pozycji testowych. W wyniku tych działań opracował 136-itemową wersję eksperymentalną (część usunął, część eksperymentalnych weszła w to miejsce). W 1959 roku kolejny etap- do 136 dodał 23 ekperym. i po przeprowadzeniu kolejnych badań zredukował do 140 (tak jak w oryginale, eliminując te o najsłabszej mocy dyskryminacyjnej).

Zbieżność z oryginałem:

-usunięto 24 pyt. oryginalne (wymieniono)

-9 pytań przeniesiono do innych skal

-7 przeformułowano

Rzetelność: metodą test- retest: od o,78 dla R do 0,86 dla W i D

Interkorelacje: zależności między skalami są podobne jak w USA, między D i Z najwyższa ≈ 0,50 (wspólna zmienność)

Mamy normy dla młodzieży - 1402 uczniów VIII klasy z różnych środowisk i obliczono normy centylowe dla różnych środowisk i teronowe dla całego kraju. Przebadano też 1466 uczniów z I klasy szkoły średniej (podobne normy ustalono jak poprzednio). Zastosowanie: głównie wobec osób, które dokonują wyboru zawodu, a więc w poradnictwie wychowawczo-zawodowym, np.

A+ mechanik, handlarz

W+ górnik, drwal

I+ szybkie decyzje, dużo zmian; I- korektor, tłumacz

D+ handel

Z+ pielęgniarka, kierowca

R+ w zawodach intelektualnych

Odpowiedź: T?N (diag.2, ?-1); w każdej skali od 0-40 punktów surowych.

Obecnie odchodzi się od skal centylowych, bo jest duża dyspersja, rozrzut, np. 27-73 przy 8-12 tetronach.

R.B. CATTELL

Pracował i był szefem w Institute of Personality and Ability Testing (IPAT). Otrzymywali bardzo duże fundusze na badania, stąd mógł stosować analizę indukcyjną. Brał mnóstwo itemów i patrzył, co wyszło. Deskryptywne podejście do osobowości, stara się opisać osobowość za pomocą cech (nawiązanie do koncepcji Allporta). Są cechy stałe i wspólne wszystkim ludziom. W podobnych sytuacjach zachowają się w podobny sposób. Cel Cattella to zbudowanie ścisłej, obiektywnej i wynikającej z empirii koncepcji osobowości. Osobowość jest tym, co pozwala przewidzieć jak dana osoba zachowa się w określonej sytuacji. NB. 1) nie tylko zachowanie widzialne, ale także myśli, uczucia, a nawet reakcje biologiczne; 2) to, co przewiduje odnosi się do ukrytych czynników (cech), które warunkują ludzkie zachowanie; 3) ustalenie praw, które zachowaniem rządzą; 4) w odniesieniu do sytuacji podkreśla wagę elementów środowiskowych, które modyfikują zachowanie.

Podstawową jednostką do opisywania zachowań jest cecha.

Cecha - jest zbiorem reakcji stanowiących pewnego rodzaju jedność, która pozwala reakcje te podciągnąć pod jedno określenie.

CECHA

JEDYNE (Allport) WSPÓLNE (Allport)

POWIERZCHNIOWE ŹRÓDŁOWE

KONSTYTUCJONALNE ŚRODOWISKOWE

dynamiczne uzdolnienia temperamentalne dynam uzdol temper

Powierzchniowe: obserwowana sposoby zachowania, które ze soba spółwystępują, np. ktoś mówi cicho i mało (wiązki, zespoły); można korelować elementarne zachowania i tak ustalć listę cech powierzchniowych, np. Cattell wyodrębnił listę 50 cech powierzchniowych.

Źródłowe: nie są obserwowalne, identyfikuje się je przy pomocy analizy czynnikowej. Te cechy odpowiadają za współwystępowanie cech powierzchniowych, tłumaczą powiązania cech powierzchniowych. NB. nas będą interesować na poziomie testu: cechy wspólne; skale będą na poziomie źródłowym a pytania będą na poziomie powierzchniowym (to, co widzimy).

Cechy źródłowe, zdaniem Cattella, wykrywa się przy pomocy analizy czynnikowej (wykrywa - to dobrze oddaje jego filozofię. Uznał, że analiza czynnikowa służy do wykrywania struktury osobowości, czyli nie tylko wyodrębniamy i porządkujemy zmienne, ale odkrywamy, jak jest osobowość skonstruowana). Jeżeli zmierzyć zachowanie i poddać je analizie czynnikowej, to ta metoda pokażę nam, jak zbudowana jest osobowość. To jest ryzykowne stwierdzenie, bo, np. skąd wiemy, ile jest czynników - zależy czy chcemy ogólne czy bardziej szczegółowe.

Konstytucjonalne: zależą od wewnętrznych stanów człowieka, np. na ile człowiek jest towarzyski.

Środowiskowe: zależą od wpływów zewnętrznych, np. zaufanie lub brak zaufania do ludzi - tego się uczymy.

Dynamiczne: takie cech, które skłaniają człowieka do działania.

Uzdolnienia: skuteczność w osiąganiu celu.

Temperamentalne: odnoszą się do szybkości, energii, reaktywności emocjonalnej.

Cattell uważa, że każde zachowanie obejmuje kompozycję tych 3 ostatnich cech.

Dlaczego cechy temperamentalne należą do środowiskowych - wynika to z innego rozumienia temperamentu: wg niego to nie tylko sama biologia, to co ukształtowane.

Cattell ułożył metody przy okazji - jego program to sprawdzić czy osobowość badana na 3 różnych drogach ujawni się jako tożsama na tych 3 drogach czy też nie.

3 rodzaje danych, którymi dysponował Cattell i którymi badał:

1. L - Data (live - życie): dane z obserwacji. Sposób zbierania - obserwacja i skale szacunkowe (średni czas spóźnień, liczba dni opuszczonych w pracy). Było dużo skal obserwacyjnych: lista 171 określeń pochodziła z zagęszczenia listy, którą wykonali w latach 30-tych Allport i Odbert (wszystkie słowa, które służyły do określenia osobowości, nawet slangowe - w sumie 17953 słowa).

2. Q - Data: dane z samoobserwacji, przy pomocy kwestionariuszy, dane introspekcyjne.

3. T - Data: dane testowe, pochodzące z testów obiektywnych, np. pomiar reakcji skórno -galwanicznej, czas reakcji, reakcje na bodźce projekcyjne (mierzalne), testy sytuacyjne, wybory estetyczne.

Hipoteza Cattella: ponieważ zmienne typu L Q T dotyczą tego samego przedmiotu, czyli osobowości - to wyniki analizy czynnikowej przeprowadzonej oddzielnie na tych typach zmiennych, powinny w zasadzie dać te same czynniki, doprowadzić do wyłonienia tej samej struktury osobowości. (niezupełnie się sprawdziła ta hipoteza, bo poziom ogólności jest różny dla tych 3 struktur; zbieranie informacji też ma wpływ). Był też sukces: do pewnego stopnia uzyskano podobne struktury osobowościowe - T: 19 czynników; L: 15; Q: 22, ale 12 czynników w L i Q było takich samych. Najbardziej szczegółowe są dane typu T, zaś najbardziej szczegółowe typu Q. Zakłał, ze za pomocą analizy dwuczynnikowej da się dotrzeć do struktury osobowości. Produktem ubocznym analizy czynnikowej jest 16 - czynnikowy kwestionariusz.

THE SIXTEEN PERSONALITY FACTOR QUESTIONAIRE CATTELL 16 PF (1950)

I wydanie - 1950; II - 1957; aktualnie V - 1994: mocno zmodyfikowane, zwłaszcza inteligencja.

Metoda miała 16 skal, 2 wersje: A i B, każda po 187 pytań, w tym diagnostycznych 184. Diagnozujemy te same czynniki, ale każdy w inny sposób - najbardziej rzetelny, gdy sumujemy wyniki z A i B. W USA wystarczy tylko 1 wersja, w Polsce nie (nie mamy norm dla 1 wersji). Służy do badania osób zdrowych od 16 r ż, czyli nie jest to metoda do odróżniania norm od zaburzeń oraz nie zawierając pytań diagnostycznych dla patologii, można z przybliżeniem przyjąć, że każdy wynik mieści się w normie. Mogą być tylko hipotezy diagnostyczne, ale potem trzeba to sprawdzić innymi metodami.

• zgodność między połówkami: 0,80 (64-65% wspólnej zmienności), ale to również informacja, że części nie są w pełni równoważne (trochę inne aspekty tej samej rzeczywistości)

• w ramach każdego czynnika 10 lub13 pytań, czyli A+B=20 lub26

• za każdą odpowiedź diagnostyczną jest 2 punkty dla wszystkich skal, oprócz skali B - więc dla każdej skali 0-40 lub 0-52 punktów surowych (tabela przeliczeniowa dla 0-52 surowych)

• skala B ma 26 pytań; diagnostyczne 1 punkt, czyli maksymalnie 26

• wszystkie skale, oprócz B, dotyczą osobowości

• skala B to inteligencja i tylko 1 odpowiedź może być poprawna

• normy podane są w stenach

• w B normy są wyśrubowane, bo tylko 26=10 stenów, 25-9; a 13 (połowa) tylko 1

• po skali B można rozpoznać czy ktoś uważnie rozwiązuje test lub czy jest inteligentny; jeśli student to musi być inny powód (może nie lubi matematyki)

• w Polsce znana jest też inna wersja Cattella. Ta właściwa pochodzi z 1953 roku w tłumaczeniu Choynowskiego. W latach 1962-3 Maria Nowakowska rozpoczęła prace nad polską adaptacją i wydała w 1970 roku polską adaptację (por. Psychologia Wychowawcza 1970). Ta wersja ma 305 pytań, najdłuższa skala ma 20 pytań, zakres wyników surowych: 0-40. Obydwie wersje są w Polsce - rozpoznajemy po normach: jeśli w tablicach 0-40 to na pewno Nowakowskiej, jeśli 0-52 to na pewno oryginalny Cattell. Interpretacja Nowakowskiej trochę odbiega od Cattellowskiej, stąd na KUL-u wersja starsza, bo jest bardziej uniwersalna.

• czynniki nazwane są kolejnymi literami alfabetu, ale ponieważ metoda oparta jest na koncepcji rozwojowej, niektóre nie ujawniają się u dorosłych (tylko u dzieci - stąd ich nie ma)

• 12 pierwszych ujawniło się na danych typu L i Q a 4 następne Q₁ - Q₄ tylko z danych samoobserwacyjnych

A Cyklotymia- Schizotymia

B Wysoka - Niska inteligencja

C Zrównoważenie - Brak zrównoważenia emocjonalnego

E Dominacja - Submisja

F Surgencja - Desurgencja (extra - introwersja)

G Wysokie - Niskie superego

H Śmiałość - Nieśmiałość

I Wrażliwość - Brak wrażliwości (kobiecość - męskość)

L Podejrzliwość - Brak podejrzliwości

M Niekonwencjonalizm -Konwencjonalizm

N Przenikliwość - Prostot

O Skłonność do samoobwiniania - Spokojna ufność

Q₁ Radykalizm - Konserwatyzm

Q₂ Samowystarczalność - Zależność od grupy

Q₃ Silna integracja osobowości - Słaba integracja osobowości

Q₄ Wysokie napięcie nerwowe - Niskie napięcie nerwowe

Dobrano obszerny zestaw pytań, częściowo z innych kwestionariuszy, częściowo z danych samoobserwacyjnych (171 cech). Przebadano 370 osób i przeprowadzono analizę czynnikową. Pytania o najwyższych ładunkach w danym czynniku weszły do odpowiedniej skali. Odrzucił klasyczną teorię testów: a) nie dbał, by pytania w skali były jednorodne (parafrazy), ale jednorodność zastąpił prawdziwością, tzn. każde zachowanie pokazuje cechę, ale pytania nie muszą ze sobą korelować. Wskaźnikami danej cechy mogą być bardzo różne zachowania. b) druga zmiana: skale nie muszą być niezależne - prawdziwy będzie taki test, w którym skale są ze sobą skorelowane, bo taka jest natura osobowości. Uzyskanie skal wzajemnie skorelowanych było możliwe dzięki analizie czynnikowej z rotacją skośną.

• czynniki są dwuwymiarowe (2 krańce: wysoki jako pierwszy)

• stałość: 0,38-0,73 dla różnych skal, czyli stosunkowo mało

• niezmienność, czyli w różnych kulturach sprawdzono istnienie tych samych czynników osobowości (Japonia, Chiny, Czechosłowacja)

• każdy czynnik opisany jest w 5 etapach:

• lista przymiotników opisujących cechę; wysokich i niskich

• lista przymiotników słabiej opisujących tę cechę

• korelacje z kryterium zewnętrznym, np. osiągnięcia akademickie

• zmiany związane z wiekiem i ewentualnie zaburzenia zdrowia psychicznego

• hipotezy interpretacyjne, tzn. związek z innymi cechami lub biografią

• u Choynowskiego: 2x240 pytań, stosujemy normy amerykańskie (błąd kulturowy)

• Nowakowska badała 370 osób i zrekonstruowała test stosując założenia klasycznej teorii testów, czyli kwalifikowała tylko takie pytania, które miały najwyższe korelacje z własną skalą i jak najniższe z innymi. Dążyła do uzyskania jednorodności pytań w skalach oraz niezależności skal (odwrotnie niż Cattell). Nie przeprowadziła analizy czynnikowej na skalach celem potwierdzenia 16 czynników, alezrekonstuowała skalę w taki sposób, że w sumie „wypadło” 108 pytań oryginalnych, weszły zaś 33 pytania eksperymentalne, tak że w sumie ma 305 pytań, w tym 2 buforowe.

Zalety kwestionariusza Nowakowskiej:

• jest metodą krótszą

• dobra rzetelność (lepsza od oryginału: 0,50-0,90)

• dobrze różnicuje neurotyków od osób zdrowych

• bardziej skorelowane są czynniki niepokoju, czyli C L O Q₃ Q₄ i dodatkowy H (te są w oryginale), które u Nowakowskiej mają postać: C O Q₃ Q₄ i tu korelacje są lepsze. Struktura niepokoju została zagubiona

• istnieją polskie normy, co jest dużym plusem

bWady Nowakowskiej:

1. zmiana pytań spowodowała, że ten test ma inną strukturę drugorzędową

2. nie jest jasne czy tak daleko idąca ingerencja w pytania nie zmieniała sensu psychologicznego skal (nie ma pewności czy zachowany czy zmieniony)

2. przeróbka test spowodowała niemożność stosowania hipotez interpretacyjnych Cattella

Zaburzenia motywacyjne:

Taki sposób wypełniania testu, który uniemożliwia jego interpretację. Sa tu 3 możliwości:

1. świadomy sabotaż (przypadkowo lub celowo nieprawdziwe)

2. nieświadomie zniekształcona motywacja, np. badany wchodzi w szczególną rolę wykonując test: rola chorego lub osoby poszukującej pracy

3. poważna niewiedza jednostki na swój temat, brak wglądu, chwiejna, nieokreślona koncepcja siebie: szczególnie trudność w pytaniach typu „często”, „inni ludzie uważają, że jestem...” Po czym poznajemy?

• A+ C+ F+ G+ H+ L- M.- O- Q₂- Q₃+ Q₄- (są wszystkie czynniki niepokoju): pokazują siebie jako człowieka zrównoważonego

• A+ F+ H+: pokazują siebie jako człowieka kontaktowego, otwartego na ludzi (osoby duchowne:F-)

• G+ Q₃+: osoba wolitywna, ma system wartości i go realizuje

Niepokój ogólny: (tylko w wersji A+B Choynowskiego: wyniki w stenach)

N=(38+2L+30+4Q₄-2C-2Q₃):10

Wyniki w granicach: 0-10; w Polsce poziom jest wyższy i dlatego rzadko wyniki bliskie 0, często zaś przekraczają 10.

Niskie wyniki:

Jej życie jest ogólnie satysfakcjonujące, zdolna do osiągania tego, co uważa za ważne, chociaż bardzo niskie wyniki mogą świadczyć o braku motywacji do wykonywania bardzo trudnych zadań.

Wysokie wyniki:

Osoba nie musi być neurotykiem, bo niepokój może być sytuacyjny albo charakterologiczny i nie jest to nerwica. Ale jest pewne prawdopodobieństwo, że osoba jest w pewnym sensie nieprzystosowana, np. nie jest zadowolona z tego, w jakim stopniu potrafi spełniać wymagania życia i dawać sobie w nim radę oraz spełniać to, czego pragnie. Bardzo wysoki niepokój wpływa zaburzająco na zdolność do osiągania celów i sprzyja występowaniu zaburzeń fizycznych.

Ekstra - introwersja:

EX=(2A+3E+4F+5H-2Q₂-11):10 (wyniki podstawiamy w stenach)

Rezultaty zbliżone do skali stenowej. W Polsce przesunięcie w kierunku introwersji: rzadko będzie około 10, natomiast często poniżej 1.

Wysokie wyniki:

Otwarta w kontaktach społecznych, ekspansywna, łatwo nawiązuje i podtrzymuje kontakty interpersonalne. Może to być korzystne w niektórych zawodach, np. sprzedawca, ale nie jest dobrym prognostykiem dla osiągbięć akademickich.

Niskie:

Osoba nieśmiała, samowystarczalna, zahamowana w kontaktach interpersonalnych. Może być korzystne lub nie, zależnie od sytuacji. Duża precyzja w pracy.

Czynniki II rzędu:

Analiza czynnikowa na wynikach 16 skal (wyniki stenowe) doprowadziła do wyodrębnienia ogólniejszych struktur. 2 z tych czynników powtarzaja się w bardzo wielu badaniach (USA, Polska - jeśli wersja Choynowskiego):

1. Niepokoju - Integracji (zrównoważenie emocjonalne):

Q₄+ O+ L+ Q₃- C- H- (kolejność czynników sugeruje, który jest najważniejszy)

2. Extra - Introwersja:

H+ F+ A+ Q₂- (introwersja - przeciwne bieguny)

Układ typowy dla nerwicy:

3. E- F- H- I+ L+ M.+ O+ Q₄+, czasem: G- Q₃-

Czynnik C- charakterystyczny dla zaburzeń zdrowia psychicznego. Wtedy warto dowiedzieć się czegoś więcej, np. złe zdrowie fizyczne, złe trawienie - charakterystyczne dla osób uzależnionych, często spotyka się w psychopatii i psychozach. C- maja osoby z zaburzeniami psychoseksualnymi.

E+ F+: charakterystyczne dla psychopatii (F+ lekkomyślność, im niższe F tym bardziej człowiek reflektuje to, co robi: F zestawione z G dotyczy sfery moralnej, etycznej)

8. : tendencja do reagowania lękiem w nowych sytuacjach

M.+: nasilenie postawy Marii, może to być wyraz skłonności artystycznych, nie przylega do rzeczywistości

Psychoterapia nerwic: są to cechy konstytucjonalne, trudno je zmienić. Po psychoterapii podwyższa się: C F E H; obniża Q₄

Najbardziej typowe dla nerwicy: C- F- O+ Q₄+;

C-: jądro nerwicy; niskie zrównoważenie, obniżenie pewności siebie, napięcie

F-: obniżony optymizm, nastrój, duża powaga życiowa

Układ dla chorób psychosomatycznych:

Q₄+ F- H- I- M.+ Q₁- N-

Ludzie o dużym napięciu nerwowym;

F-: nadmiernie poważny stosunek do życia, rzeczywistości; o małej uczuciowości, nastawienie zadaniowe

N+: ludzie, którzy potrafią zagrać rolę, potrafią się zachować; trzeba na nich zwracać uwagę przy interpretacji; zachowania cyniczne

Q₁-: przywiązanie do wartości tradycyjnych

Inny schemat psychosomatyki:

G+ A- N+: osoba o sztywnych zasadach; A-: nie odreagowuje emocjami, ani też w empatycznym kontakcie. Mechanizm: człowiek dąży do niezależności, autonomii a emocjonalnie czuje się zależny od innych. Choroby psychosomatyczne mają podłoże psychiczne.

Homoseksualiści: A+ B- C- E- F- I+ L+ M.+ O+ Q₂+ Q₄+

Q₂+ oznacza tu niezależność od grupy

Narkomani: N- A+ B- C- E- F- I+ M.+ O+

Alkoholicy: B- C- F- I+ M.+ O+ Q₄+

jest tu nasilony niepokój - alkohol łagodzi lęk; mało praktyczności i duża wrażliwość uczuciowa

Czynniki zdrowia psychicznego: C+ F+ O- Q₄- (F+: skłonność do działań lekkomyślnych)

WERSJE CATTELLA dla dzieci:

• PSPQ (Preschool Personality Questionnaire -1961); 4-6 lat; 72 pytania; 12 czynników

• ESPQ (Early School P. Q - 1963); 6-8 lat; wersja A i B po 80 pytań każda; 13 czynników; autorzy: Cean i Cattell

• CPQ (Children P. Q. - 1963); 8-12 lat; wersja A i B po 70 pytań; 14 czynników

• HSPQ (Hight School P. Q. - 1969); 12-16 lat; wersja Ai B po 142 pytania; 14 czynników

Sens badań dzieci:

1. Wyniki uzyskane przez dziecko pozwalają na indywidualne podejście do dziecka w ramach poradnictwa, pozwala określić, jakiego typu konflikty może dziecko przeżywać. Możemy tu odkryć nadzwyczajną wrażliwość emocjonalną dziecka, co sugeruje potrzebę troskliwego prowadzenia dziecka i dawkowania stresu w małych ilościach (poradnictwo, profilaktyka).

2. Jeżeli w toku kształcenia ważna jest ocena zdolności intelektualnych, to dla dobrze rozumianego poradnictwa i dopingowania dzieci do celów ważna jest znajomość ich cech osobowości. Trzeba łączyć wiedzę o zdolnościach intelektualnych z wiedzą o osobowości, aby dobrze pracować.

3. Charakter rozwojowy - można śledzić rozwój osobowości - co się zmienia, czy kształtuje się sfera charakteru.

4. Obiektywizowanie informacji, które są potrzebne do współpracy rodziców z nauczycielami.

Wersje dla dorosłych:

• wersja A i B; 2x187 pytań; czas około 100 minut; dla dorosłych z wykształceniem przynajmniej średnim i wyższym

• wersja C i D; 2x 105 pytań; czas około 40 minut jedna; dla osób z wykształceniem podstawowym; w Polsce używana nieoficjalnie w niektórych klinikach

• wersja E i F; 2x128 pytań; maja bardzo proste słownictwo; dla osób z wykształceniem niskim (ten kto czyta i rozumie, co czyta)

Rodzina testów Cattella ma te zaletę, że można nią badać w szerokim zakresie wiekowym (4lata -...) i daje dobry przegląd cech osobowości; obejmuje wszystkie ważne wymiary osobowości; może być stosowany w badaniach indywidualnych i grupowych. Wyniki mówią o podstawowej strukturze osobowości. Może służyć do identyfikowania problemów osobowościowych, trudności rozwojowych, pozwala określić predyspozycje do różnych zawodów, zadań, bywa użyteczny w badaniach naukowych (porównaniach kulturowych).

Ocena:

9-10 bardzo wysokie

8-10 wysokie

7 tendencja do wysokich

5-6 średnie

4 tendencja do niskich

3-1 niskie

2-1 bardzo niskie

Przykład: Mężczyzna, lat 20, student:

A-1; B-6; C-3; E-4; F-1; G-5; H-1; I-10; L-6; M.-9; N-1; O-7; Q₁-5; Q₂-10; Q₃-7; Q₄-6.

1. F- H-: bardzo głęboka introwersja, może uchodzić za samotnika, z trudnym kontaktem w grupie rówieśniczej, lojalny, potrzebuje wejść w głęboki związek;

N- I+: sentymentalizm, wzruszenie;

1. stosunkowo niskie jak na studenta, może się wiązać ze specyfiką myślenia - typ artysty (I+ M.+). Może mieć istotne zdolności twórcze, dużą wrażliwość estetyczną na przyrodę, sztukę, może religię. To może go odsuwać od sztywnego myślenia związanego z B - kojarzenie niekonwencjonalne, humanistyczne. W życiu kieruje się intuicją, dobrze rozbudowana wyobraźnia.

E-: sugeruje, że w większości przypadków podporządkowuje się otoczeniu

H-: lęk sytuacyjny

Q₂+: wewnętrzna wolność w zakresie przekonań, poglądów, postaw - nawet gdy robi, co inni każą, to wie swoje - zdolny do reakcji biernego oporu. Nie zmienia przekonań, może tylko zmienić zachowanie.

M.+: porusza się w świecie idei, przeżyć, twórczości; mało praktyczny

C-: sugeruje, że ma wahania nastroju, może mieć dolegliwości fizyczne; przy introwersji nie jest niepokojące

Q₃+: dobra integracja i dość wysoka samoocena

Q₄ i O: nie sugeruje nerwicy, bo nie są na zbyt wysokim poziomie

L: nie odsuwa się od ludzi, zdrowy krytycyzm wobec innych

N-: zdolność do wzruszeń, empatia, rozumienie innych

G i Q₁: nie jest pewien norm, zasad, jego superego nie jest zbyt wysokie; Q sugeruje kwestionowanie tradycyjnych norm i wartości, co w połączeniu z jego wrażliwością może rodzić konflikty wewnętrzne, ale te konflikty nie zaburzają, bo integracja (Q₃) jest dobra

F-: skłonność do pesymizmu; nie jest wesoły i dynamiczny; pozostaje z dużym dystansem do świata i innych ludzi

Q₄: może dobrze mobilizować się w sytuacji stresowej

I+ N-(?): ludzie o dużej wrażliwości intuicyjnej, robią sobie problemy, gdy wszystko jest O.K., ale gdy jest rzeczywiście trudna sytuacja, potrafią się mobilizować

B: myśli w kategoriach intuicyjno-wyobrażeniowych; B świadczy na ile ktoś używa rozumu w życiu; jest to człowiek mało praktyczny, w niewystarczającym stopniu wykorzystuje swoją inteligencję

Czynniki II-go rzędu

	USA Cattell 1950	USA 1970	Polska 1970-Nowak.
1	Q4+ O+ Q3- C- H-	C-H- L+ O+ Q3-Q4+	O+ C- H- Q4+
2	H+ F+ A+ Q2-	A+ E+ F+ H+ Q2-	G+ Q3+ M.- F-
3	I- A- N+	A- I- M.-	Q1+ Q2+ A- E+ N+
4	Q1+ Q2+ M.+ E+ A-	E+ L+ M.+ Q1+ Q2+	B+ I+ N+
5	N+ Q3+ Q2-	N+	L- Q2- E- C+ B-
6	M.+ I-	I+ M.+ L-	Q4+ N+
7		B+
8		G+ Q3+ F-

Kolejność jest ważna, ponieważ pierwszy czynnik wchodzi najbardziej w skład tego wskaźnika.

OPIS CZYNNIKÓW:

1. Niepokój - integracja: u Nowakowskiej jest uboższy, ale lepiej różnicuje neurotyków (nie bierzemy pod uwagę L i Q₃)

2. Ekstra - introwersja: u Cattella się nie zmienia; u Nowakowskiej nie występuje

3. Chłodny racjonalizm - popędliwość: z roku 1970 nazwał: cortertia - pathemia

4. Niezależność - podporządkowanie: radykalne postawy społeczne, dominacja, schizotymia, niekonwencjonalność

5. Taktowność - impulsywność: z 1970: roztropność - naturalność

6. Egocentryczny brak wrażliwości - konwencjonalna wrażliwość: niekonwencjonalizm połączony z małą wrażliwością (typowe dla Amerykanów; w Polsce M.+ I+); z 1970: rozrzutny subiektywizm - chłodny racjonalizm

7. Inteligencja

8. Duża - mała siła superego

U Nowakowskiej:

1. Niepokój - integracja

2. Internalizacja społecznych wzorców zachowania

3. Zawężenie stosunków społecznych

4. Wrażliwość emocjonalno - intelektualna

5. Bierność

6. Radykalizm

Cattell się jednak mylił, ponieważ struktura zmienia się z biegiem lat. Czy to cecha testu czy ludzi, którzy się zmieniają? Porównując Cattella z Nowakowską, widać, że testy są zbieżne ale widać też różnice, ponieważ gubi się extra-intowersja - czy Polacy są inni (raczej nie). Plusem Nowakowskiej jest to, że kiedy używamy jej testu, od razu czynniki te dają schematy interpretacyjne.

F+ G-: lekkomyślny człowiek, zachowanie nie jest przemyślane

6. G+: bardziej myśli niż działa

Charakterystyka dla różnych grup zawodowych:

A

B

C

E

F

G

H

I

L

M

N

O

Q1

Q2

Q3

Q4

pedagog

+

+

+k

+m

-k

+k

-m

-k

np. menadżer

+

+

+

+

+

wybitni badacze

-

+

+

-

+

-

+

+

+

administracja

+

+

+

+

+

+

+

dużo mogą się nauczyć

+

-

+

+

pracują bezpiecznie

+

-

+

-

stewardesy

+

+

+

+

+

+

-

-

+

-

+

-

+

-

pilot wojskowy

+

+

+

+

olimpijczycy

+

+

+

-

nauczyciele

+

policjanci

+

rolnicy

-

-

+

prac. naukowi

+

-

-

-

+

+

administracja uniwersytecka

-

przedsiębiorcy

+

księża

+

+

-

-

-

NB. olimpijczycy: czy jest to cecha uwarunkowana biologicznie czy środowiskowo - a może trzecia możliwość: trenować tylko tych, którzy już mają wysokie wyniki?

KWESTIONARIUSZ NEUROTYZMU - NSQ- Neuroticism Scale Questionnaire -1961

Autorzy: Iwan Scheier, R.B. Cattell. 40 twierdzeń zostało wziętych z Cattell 16 PF i utworzyły one 4 skale:

I - nadwrażliwość

F- depresyjność

E- submisyjność

An (anxiety) - niepokój:

O - obwinianie

Q₄- napięcie

C - niezrównoważenie

Porównano 213 osób z rozpoznaną nerwicą z porównywalną liczbą osób zdrowych. Najpierw porównano, które czynniki różnicują normę i patologię: I, F, E, An (O, Q_4, C ) a potem w ramach tych 6 czynników, przez analizę dyskryminacyjną, wyodrębniono najbardziej różnicujące pytania.

V wydanie 16 PF R.B. Cattella (koniec 1993 roku)

• jedna wersja:185 pytań

• powyżej 16 roku życia

• do badań indywidualnych i grupowych (25-50 minut)

• 10-15 itemów na poszczególne czynniki, znacznie przerobione wobec poprzednich; bardzo znacznie B (3 grupy zdolności: werbalne, liczbowe i logiczne), ten czynnik jest na końcu testu w zwartym bloku

• oprócz profilu w 16 czynnikach jest też profil 5 czynników II rzędu (extrawersja, niepokój, autokontrola, niezależność, postawa racjonalna)

• nowością są 3 skale kontrolne: 1. Korzystnego wrażenia 2. Wyborów o rzadkiej częstotliwości (chce pokazać, że jest nadzwyczajna lub odpowiada na chybił - trafił) 3. Odpowiedzi twierdzących (tendencja do udzielania twierdzących, bo ma słaby wgląd w siebie)

• próba normalizacyjna z 1990 roku (USA) dla 2,5 tys. osób: płeć, wiek, rasa itd. (reprezentatywna)

• rzetelność w miarę dobra

• trafność czynnikowa - korelacje czynników z wynikami w poprzednich wersjach testu: 0,17 dla M. do 0,80 dla H

LĘK

Istnieje lęk normalny obok lęku neurotycznego (odróżnić od strachu).

Niepokój - obiekt lęku może nie być uświadomiony; w lęku jest uświadamiany (np. przed śmiercią); odróżnia się też nasileniem - w niepokoju jest lekkie nasilenie.

Jak odróżnić lęk normalny (charakterologiczny) od neurotycznego?

1. proporcjonalny do zagrożenia płynącego z zewnątrz

2. nie wywołuje mechanizmu obronnego represji (wyparcia poza świadomość)

3. dla pokonania go nie używamy mechanizmów neurotycznych (projekcja, racjonalizacja); lęk nie jest wyrzucony poza świadomość

NB. wyparcie - lęk zastaje zepchnięty, wyparty; tłumienie - lęk został zmniejszony

4. można walczyć z lękiem w sposób twórczy, wykorzystując świadomość: wykorzystywanie świadomych mechanizmów radzenia sobie ze stresem (mechanizmy obronne są nieświadome). Najpierw jest ocena pierwotna - ocenia sytuację jako zagrażającą; potem ocena wtórna - czy dam sobie z tym radę?

Lęk daje okazję do twórczości, do rozwoju. Te przykłady są szczególnie akcentowane przez psychologię egzystencjalną - mówi się nawet o lęku egystencjalnym, który jest typowy dla człowieka i jest mu potrzebny.

Paul Tillich (podział lęku):

1. spowodowany ludzką skończonością

2. wynikający z konieczności podejmowania działań, których skutków nie znamy

3. przed bezsensownością życia

NB. u nas: lęk noetyczny (Frankl-Popielski) i 3-czynnikowa koncepcja lęku egzystencjalnego Jurosa.

Tillich mówi, że każdy z 3 rodzajów lęku może przerodzić się w lęk neurotyczny, jeśli ma wysoki stopień nasilenia.

Generalnie mamy 4 elementy lęku:

1. poznawczy (człowiek boi się, że umrze)

2. emocjonalny (np. poczucie winy)

3. somatyczny (pocą się ręce)

4. behawioralny: ucieczka; bezruch (stupor, apatia); agresja (atak)

NB. agresja to druga strona lęku.

Współczesne zaburzenia zdrowia psychicznego związane z lękiem:

DSM wyróżnia 4 rodzaje zaburzeń, gdzie istotą jest lęk:

• fobie - agrofobia, społeczne, zwierząt, konkretnych przedmiotów nieożywionych, chorób i uszkodzeń ciała.

• zespół stresu pourazowego - lęk powraca wraz ze wspomnieniem przeżycia, które przerastało naturalną odporność człowieka, np. ludzie po obozach koncentracyjnych, atakach terrorystycznych

• atak paniki - krótkotrwały, silny stan lęku, połączony często z zaburzeniami somatycznymi (syndrom paniki)

• zespół uogólnionego lęku - cały czas lęk utrzymuje się na wysokim poziomie

Lęk neurotyczny a charakterologiczny (wg Cattella)

1. kiedy doświadczany lęk nie ma związku z zewnętrznymi wydarzeniami ani z zagrożeniem płynącym z wewnątrz

2. temperamentalnie uwarunkowany i związany z cechą „trwożliwości”; łatwość reagowania lękiem, gotowość lękowa, oczekiwanie na coś, co nie musi się zdarzyć

3. lęk ten może być związany z poziomem aspiracji i stawianymi sobie celami i zadaniami

Jaka jest granica między normą a nerwicą - trudno powiedzieć. To zależy co człowiek robi z tym lękiem - czy robi to, czego się boi, czy się wycofuje (np. żeni się, choć się boi); czy na bazie tego lęku tworzy, rozwija się; jakie mechanizmy wykorzystuje: obronne czy adaptacyjne. Nie znamy biologii - czy rodzimy się z tendencją do nerwicy?

JAK MIERZYĆ LĘK?

Mocną stroną jest to, że lęk można mierzyć, ale ograniczeniem tych pomiarów jest to, że obraz może być wypaczony.

U Cattella lęk, niepokój jest gdy: C- L+ O+ Q₃- Q₄+ i H-

integracja: C+ L- O- Q₃+ Q₄-

Lęk u Cattella wysoko koreluje z badaniami psychiatrycznymi, stąd pomysł Cattella, aby zbudować test do badania niepokoju. W początkach lat 50-tych prowadził prace z Scheierem. Wybrano z 16 PF te pytania, które dotyczyły lęku. Przebadano 3 tys. osób i policzono moc dyskryminacyjną - wybrano 40 pytań o najsilniejszej mocy dyskryminacyjnej.

Q₃- C-: odwrotnie niż w 16 PF (trzeba o tym pamiętać)

Q₃ - 8 pytań: C- 6; L - 4; O - 12; Q₄ - 10, a więc skale są nierówno reprezentowane, ale jest to esencja niepokoju, ponieważ pytania były o najwyższej mocy dyskryminacyjnej. W 16 PF jest to niepokój rozlany, a tu ostro wycelowano w cel, którym jest lęk.

NB. L=8 punktów surowych (paradoks: mniej surowych niż stenów).

Są 2 części:

• pytania 1-20 dotyczą symptomów niepokoju jawnego, z którego ludzie zdają sobie sprawę

• pytania 21-40 dotyczą ukrytych symptomów lęku, z których ludzie na ogół nie zdają sobie sprawy, np. nagła zmiana zainteresowań, zazdrość, pragnienie rozpoczęcia życia od nowa lub reakcje somatyczne, przejmowanie się opiniami innych ludzi itd.

ARKUSZ SAMOPOZNANIA (IPAT ANXIETY SCALE)

W Polsce Arkusz Samopoznania, ponieważ podtytuł brzmi: sposób autoanalizy, czyli self-analisis form.

• I wydanie -1957; II - 1963

• w Polsce w 1959 roku opublikował Krzysztof Hirszel

• bada lęk jako stan (nie cechę), stąd po jednym badaniu nic nie możemy wnioskować, ale po 5-7 badaniach w ciągu roku i powtarzających się wynikach, świadczących o wysokim niepokoju, możemy postawić hipotezę, że duże nasilenie reakcji lękowych może wskazywać na jakieś trudności psychiczne lub kłopoty ze zdrowiem psychicznym

• metoda daje kilka wskaźników:

1. niepokój ogólny (ogólne nasilenie niepokoju)

2. pięć wskaźników w czynnikach

3. stosunek niepokoju jawnego do ukrytego. Cattell twierdzi, że niewiadomo, jakie znaczenie ma ten stosunek.

Niskie wyniki w niepokoju ogólnym świadczą o stabilności emocjonalnej, co może się źle odbijać na motywacji człowieka. Norma: 4-7 stenów; nasilony: 8-10. Przy wysokich nie można ferować diagnozy: lęk neurotyczny. Badamy lęk jako stan; przy wielu pomiarach możemy mówić o cesze. W 16 PF mówi się, że zbliżamy się do pomiaru cechy. Mocną stroną Arkusza Samopoznania jest to, że informuje o strukturze niepokoju (5 czynników).

Stosujemy tłumaczenie wersji oryginalnej z kluczami i tabelami norm opracowanymi w Ameryce. Miejmy nadzieję, że różnice są niewielkie, bo takie cechy, jak lęk i niepokój przejawiają się podobnie. Oryginalne tłumaczenia miały 60 zadań (41-60 pytania eksperymentalne).

STATE-TRAIT ANXIET INVENTORY - Inwentarz Stanu-Cechy Lęku

Autorami testu są C. D. Spielberger, R. L. Gorsuch, R. E. Lushene. Powstał on jako kontynuacja myślenia Cattella na temat niepokoju. Badania u Cattella wykryły stan i cechę lęku i na tym tle powstał pomysł metody badającej stan i cechę lęku.

Początek pracy nad testem datuje się na 1964 rok, kiedy autorzy przebadali 288 studentów 3 metodami (Cattell 5 PF, MAS oraz skalą lęku Welsha). Na podstawie tego badania wybrano z testów 177 itemów, które miały najwyższe korelacje z wynikami ogólnymi badania danym testem. Sformułowano dwie równoległe instrukcje (do cechy i do stanu lęku czyli „jak się zwykle czujesz” i „ jak się czujesz teraz”). W II etapie dano 177 itemów studentom psychologii, którzy mieli ocenić ich trafność - zostało 124 itemy. Potem przebadano grupę studentów i na tej podstawie odrzucono te itemy, które korelowały niżej od 0,35 z wynikiem ogólnym jako cecha lub stan. W ten sposób pozostało 66 itemów. Potem przebadano 265 studentów, którzy odpowiadali zgodnie z 3 instrukcjami: „jak się czujesz zwykle”, „jak się czujesz w sytuacji egzaminacyjnej”, „jak się czujesz w sytuacji odprężenia”? Przebadano też Cattellem 5 PF i skalą J. Taylor; po obliczeniu mocy dyskryminacyjnej i korelacji z tymi dwoma skalami, wyeliminowano kolejne itemy - pozostało 44. Były jeszcze 3 etapy: przebadano 561 studentek i 249 studentów też z trzema różnymi instrukcjami, lecz tym razem analizowano wyniki oddzielnie dla kobiet i mężczyzn - zostało 32 itemy. Potem zbadano 400 studentów w trakcie kursu i przed egzaminem z instrukcją do stanu - te o najwyższej mocy dyskryminacyjnej zakwalifikowano do 20-itemowej skali lęku jako stanu. Następnie zbadano 300 osób z instrukcją do cechy lęku i skorelowano z 5 PF Cattella i J. Taylor. Wybrano 20 najmocniejszych itemów i utworzono skalę lęku jako cechy.

W Polsce test został wydany w 1987 roku przez PTP jako Inwentarz Stanu Cechy Lęku. Autorami są Spielberger, Strelau, Pisarczyk i Wrześniewski (pierwsze tłumaczenie: Hanna Choynowska; w 1975 roku dwa eksperymentalne tłumaczenia: jedno - Pisarczyk i drugie - Wrześniewski. Te 3 wersje uzgodniono i jest wersja obecna. Polski podręcznik opracowali: K. Wrześniewski i T. Sosnowski. Test służy do badania osób zdrowych i z zaburzeniami zdrowia psychicznego powyżej 19? (lub 15) roku życia a także do badań grupowych.

Test składa się z 40 itemów (po 20 na stan i cechę).

X - 1: odpowiedzi: zdecydowanie nie, raczej nie, raczej tak, zdecydowanie tak; 1- 4 punkty; wymusza odpowiedzi, bo nie ma odpowiedzi neutralnej; 10 pytań jest wprost a 10 nie (trzeba odwrócić klucz)

X - 2: też 4 odpowiedzi i 1-4 punkty; 13 pytań wprost i 7 odwróconych

wyniki: tenowe, stenowe i centylowe

oddzielne normy dla różnych grup

Lęk jako cecha i jako stan wg Spielbergera:

STAN - subiektywnie, świadomie postrzegane uczucia obawy i napięcia, którym towarzyszy, związana z nimi, aktywacja lub pobudzenie autonomicznego układu nerwowego.

CECHA - motyw lub nabyta dyspozycja behawioralna, która czyni jednostkę podatną na postrzeganie szerokiego zakresu obiektywnie niegroźnych sytuacji jako zagrażających i reagowanie na nie stanami lęku nieadekwatnymi w stosunku do obiektywnie zagrażającego niebezpieczeństwa (wyuczony charakter lęku).

X - 1: lęk jako stan

X - 2: lęk jako cecha

U Eysencka neurotyzm łączyłby się z cechą, ale wyniki badań są niekonsekwentne, ponieważ neurotyzm był połączony u niego z AUN, czyli tak jak w stanie lęku u Spielbergera. Nie jest więc to takie oczywiste a zależności między neurotyzmem i lękiem (cechą i stanem) nie są prostoliniowe.

Rzetelność: STAI ISCL

α Cronbacha X - 1 X - 2 X - 1 X -2

0,83-0, 92 0,86-0,92 0,84-0,94 0,87-0,91

stałość:r_tt 0,16-0,54 0,73-0,86 0,46 0,79

1 godz, 20 i 104 dni: 4 miesiące

dobrze, że niskie wyniki, bo chodzi o stan

Trafność: cechę korelowano z innymi metodami do badania lęku - wyniki były zadawalające. Stan: badano w różnych sytuacjach, np. studenci przed egzaminem, sportowcy przed startem, uczniowie przed pracą klasową oraz wyobraź sobie, że jesteś przed pracą klasową (wyżej jest u dziewcząt). Lęk jako stan jest bardziej podatny na zagrożenia społeczne, mniej na fizyczne (tylko badania eksperymentalne).

	X - 1	X -2
X-2	0,63	------
MAS	0,60	0,81
N (Eysenck)	0,44	0,45
E (Eysenck)	-0,35	-0,29

WIELKA PIĄTKA

Jest to hipoteza z 1949 roku, która głosi, że osobowość człowieka składa się z 5 wymiarów. Nikt nie zwrócił uwagi na dowodzenie autora hipotezy. Natomiast prace Christal, Tupes, Norman (lata 60-te) doprowadziły do wyodrębnienia 5 czynników. Chyba nie jest to przypadek, skoro prace były prowadzone niezależnie od siebie. Dopiero w latach 80-tych zaczęto się jeszcze raz zastanawiać czy osobowość nie składa się z 5 czynników. Byli to: Costa, McCrae, Goldberg. Prowadzą do tego 2 drogi:

• analizy psychometrycznej: czynnikowej (zakres zmiennych, adaptacja czynników, ile czynników przyjmujemy jako interpretowalne; to wszystko obarczono subiektywizmem)

• analizy leksykalne: zbieramy słowa, które służą do analizy osobowości, potem segregujemy stosownie do aspektu osobowości i stopniowo prowadzi to do wyodrębnienia 5 dziedzin

Na jednej i na drugiej drodze uzyskujemy te same czynniki:

E - ekstrawersja (exstraversion)

A - ugodowość (agreeableness)

C - sumienność (conscientiousness)

N - neurotyzm (neuroticism)

O - otwartość, kultura (openess)

A: zdolność współpracy, współtworzenia - agresja, rozbicie grupy

C: rzetelne, zaplanowane działanie - chaotyczne, nieprzemyślane

O: gotowość poznawania nowych rzeczy, odkrywanie; wrażliwość artystyczna, twórczość, wyobraźnia - konwencja, przyziemne zainteresowania.

To jest 5 ogólnych czynników, z których każdy ma szczegółowe zmienne. Są prowadzone badania, które mówią, że wszystkie obecne testy można sprowadzić do 5 czynników (np. Cattella), nawet testy kliniczne (MMPI). Niektórzy twierdzą, że można je wykorzystać do interpretowania psychopatologii, ale niektórzy się z tym nie godzą.

W 1991 roku rozpoczęła się polemika między Eysenckiem a zwolennikami modelu 5- czynnikowego. Eysenck dowodzi, że osobowość składa się z N, E, P. i że są one silnie zakorzenione w cechach wrodzonych - co więcej - są w organizmie markery, które powodują nasilenie takich a nie innych cech. Polemizuje z analizą czynnikową i leksykalną. Przytacza literaturę, która pokazuje inne wielkie piątki oraz tę, która potwierdza jego model. P. koreluje ujemnie z A i C (-0,50), czyli sugeruje, że A i C składają się na psychotyzm. A C O nie mają podstaw biologicznych, przynajmniej nie ma pewności. Powołuje się na badania Zuckermana, który jest zwolennikiem innej 5-ki : Uspołecznienie, Impulsywność- poszukiwanie wrażeń, Agresywność- wrogość, Niepokój, Aktywność. Jeżeli sprowadzić je do 3-czynnikowej, to twierdzi on, że będzie to jego model.

Costa, McCrae, Goldberg odpowiadają, że:

• nauka powinna wyprzedzać fizjologiczne ekwiwalenty; może A C O mają korelaty biologiczne; poza tym jeśli O to zdolności intelektualne, to są one wrodzone

• jeśli C i A sprowadzają się do P., to też można je sprowadzić do biologii

• wzięli badania Zuckermana i zrobili analizę czynnikową z inną rotacją i otrzymali swoją Wielką Piątkę, twierdząc, że to oni nadali właściwy kierunek, orientację. Zuckerman mówi, że jest to okaleczenie a nie nadanie właściwej orientacji. Wg niego te struktury powinny być powtarzalne w wielu badaniach, kulturach, rasach, powinny być wrodzone i mieć korelaty biologiczne - i dodaje - że powinny to być takie czynniki, które można odnaleźć nie tylko u ludzi, ale także u zwierząt żyjących gromadnie.

Były też inne pomysły, np., że mamy tylko 2 wymiary: por. Digman:

1. neurotyzm - sumienność, ugodowość

2. E, O

W innych badaniach nie uzyskano podobnych wyników. Pierwszy czynnik: neurotyzm - ugodowość, sumienność jest artefaktem, bo pod tym jest ukryta zmienna aprobaty społecznej; odpowiadano tak, jak chciano się pokazać

W latach 94-95 dyskusja się wyczerpała, każdy pozostał przy swoim. Odezwały się głosy z innych stron. Pokazano, że stopień wrodzoności 3 wymiarów sięga 40%, ale nie potwierdzono tego wśród A C O. Jest też różnica w analizie psychometrycznej (tu lepiej E N); w leksykalnej lepiej A O.

Block: stwierdził, że nie potwierdza się teza 5-ki między językami, poza tym język naturalny nie musi odpowiadać językowi naukowemu (a więć leksykalna jest bardzo wątpliwa).

Block, McAdams, Pervin - oponenci 5-ki- stawiają pytanie czy tego rodzaju poznanie osobowości coś nam daje; to jest statystyczne, strukturalne ujęcie osobowości i nic nie mówi o dynamizmie, o motywacji i gdyby psychologia osobowości była zdominowana przez 5-kę, to dla psychologii jest to bardzo duża strata. Nas interesuje, jak to się dzieje, że człowiek stanowi całość, jak się zmienia. To jest osobowość ateoretyczna; nie wiemy do czego to przypasować; człowiek, który jest nam obcy (poznawanie kogoś obcego). My chcemy widzieć statykę i zmienność zachowania. Człowiek jest często nieprzewidywalny i zaskakujący. Wielka Piątka na to nie pozwala.

Do dyskusji włącza się Loeuinger (ma 80 lat) i pokazuje, że nikt nie zwrócił uwagi, że analizy czynnikowe bazują na liniowej współzależności zmiennych, a przecież nie mamy żadnej pewności, że tak jest - może mieć charakter krzywoliniowy. Stąd u samego źródła może być błąd. Jest przeciwny temu sposobowi poznawania.

Cały ten wywód po to, aby pokazać, jakie słabości ma teoria cech, która ujmuje osobowość statycznie i jednostronnie. Pokazuje jak zbudowana jest osobowość, ale nie pokazuje, jak funkcjonuje człowiek. Dlatego ujęcie 5-ki musi być połączone z dynamicznym aspektem osobowości, połączyć strukturę z dynamiką.

Test Przymiotnikowy ACL (Adjective Check List) H. G. Gough, A. B. Heilbrun

Self- koniec XIX wieku

1. „ja” - jako podmiot poznający

2. „ja” - jako przedmiot (to, co moje; to, co określam „siebie”; sądy, wyobrażenia o sobie)

Funkcje self:

1. mamy poczucie odrębności

2. mamy poczucie ciągłości (ten sam człowiek przez całe życie)

3. intencjonalność - poczucie, że kierujemy naszymi myślami

Dlaczego w psychologii wprowadza się pojęcie „self”? Bo człowiek zachowuje się w sposób zintegrowany zgodnie ze wzorcem. W człowieku jest coś koordynującego działanie, oceny o świecie, o sobie czyli „self”. Powody używania „self”:

1. Świadomość siebie reprezentuje ważną część subiektywnego doświadczenia. Człowiek bardzo się z tym identyfikuje, jest reprezentacją doświadczenia przeżywania siebie - swoich słabości i zalet (człowiek jest czymś więcej niż sumą cech, poza koncepcją teorii cech)

2. Sposób, w jaki doświadczamy siebie, myślimy o sobie, wpływa na nasze zachowanie. Człowiek postępuje zgodnie z przekonaniem, jakie ma o sobie (ten, kto boi się wystąpień publicznych - ucieka przed nimi). Wiedza o sobie bardzo silnie oddziałuje na nasze zachowanie - można ją modyfikować, ale wpływ pozostaje.

3 Dla wyrażenia aspektu organizacji: integracji osobowości. Wyraża się to w celowych działaniach. Z punktu widzenia obserwatora zachowanie człowieka jawi się jako zintegrowane, spójne, sensowne (nie umawiamy się z 3 osobami w tym samym czasie).

Koncepcja siebie - zespół przekonań, wyobrażeń, uczuć dotyczących posiadanych przez siebie właściwości, cech. Umieszczana jest na poziomie „ja przedmiotowego”, które ma 3 aspekty:

-ja fizyczne (właściwości organizmu, ubiór)

-ja społeczne (pełnione role, dobre imię)

-ja duchowe (wyobrażenia i myśli)

SELF - CONCEPT: stosownie do koncepcji siebie zachowuje się tak, a nie inaczej.

Obraz siebie jest w przybliżeniu tym samym, co koncepcja siebie, ale obraz jest czymś bardziej płaskim, a koncepcja czymś wielowymiarowym.

Przy badaniu koncepcji siebie można się odwołać do różnych koncepcji psychologicznych:

-poznawczej (Reykowski)

-humanistycznej (Rogers - psychologia selfu)

-neopsychoanaliza (Horney)

To, co kieruje osobowością, można znaleźć w różnych teoriach, ale przede wszystkim u Jamesa (XIX-XX w.) i Allporta (humanistów).

W 1949 r. w Berkeley rozpoczęto badania nad ACL. Gough i Heilbrun chcieli poznać ludzi w sposób bardziej naturalny, tak jak w naszym potocznym poznaniu. Zapraszali 10-15 osób na weekend i przy okazji przebywania razem, psychologowie opracowali charakterystyki osób. Stosowali obserwację, skalę ocen (psychologów i innych osób i pytano, na ile byli zgodni w ocenach na podstawie dwukrotnej obserwacji), wywiad oraz test Q-Sort. W tej metodzie jedna kartka była najbardziej opisująca. Nie była to więc najbardziej satysfakcjonująca metoda, bo jeśli człowiek znalazł 2-3 najważniejsze kartki, to nie mógł ułożyć wszystkich. Ponadto niekoniecznie człowiek musi siebie doświadczać jako coś mniej a coś bardziej. Nie wszystkie zdania muszą pasować do doświadczeń. Jest to narzucenie schematu. I wtedy zrodził się pomysł przymiotników. W latach 30-tych Allport i Odbert zadali sobie trud wyszukania wszystkich słów opisu człowieka ­ było ich 17953. Wielu zaczęło je klasyfikować. Cattell ułożył na tej podstawie listę 171 słów, co stanowiło podstawę do danych typu Q. Z zestawu Cattella 125 słów przejął Gough i dodał drugie tyle z pism Freuda, Junga, Murraya i Meada. Pomysł powstał więc w 1949 r. a w 1950 r. pierwsza lista 279 słów, w 1951 miała 284 słowa a w 1952 r. została zamknięta na 300 słowach. Lista została sporządzona tak, aby określenia pochodziły z języka naturalnego (dla ludzi o różnym wykształceniu). Nie ma tu przesłanek racjonalnych, ale jest działanie intuicyjne, język potoczny.

Na początku lat 50-tych rozpoczęto program badawczy, aby zobaczyć czy przymiotniki wybierane do charakterystyki siebie mają odniesienie do zachowania człowieka, czy obserwatorzy też wybiorą te przymiotniki, czy samoopis zgadza się z opisem. Stwierdzono dużą zbieżność. Jeśli jest zgodność, to świadczy to o tym, że człowiek jest konguentny. Stwierdzenie tej zależności spowodowało tworzenie metod, kategorii.

Następnie zaczęto robić eksperymenty z tą listą. Opisywano za jej pomocą zjawiska, przedmioty, np. park, miasto, samochód. W latach 80-tych bardzo się rozwinęły różne pomysły co do jej zastosowania.

McKinon zaczął realizować program badawczy, w którym szukał odpowiedzi na pytanie, czy ludzie wybierający różne przymiotniki rzeczywiście się różnią, czyli czy jest związek między samoopisem i samooceną a rzeczywistym zachowaniem. Czy po przymiotnikach można poznać, jaki ten człowiek jest?

Okazało się, że zbieżności (zależności) istnieją. Ta obserwacja jest podstawą do budowy skal w ACL. Założenie: Człowiek opisując siebie daje wyraz nie tylko koncepcji siebie, ale i swojemu rzeczywistemu funkcjonowaniu.

Pierwsza obserwacja, którą poczyniono była taka, że są osoby, które zaznaczają mało przymiotników, ale są i tacy, którzy wybierają dużo - stąd I skala - liczba zaznaczonych przymiotników. Potem zwrócono uwagę, że są osoby, które wybierają wiele negatywnych określeń, a są tacy, którzy wybierają pozytywne - stąd II skala pozytywnych i III negatywnych przymiotników. Gough poprosił współpracowników o określenie, które przymiotniki są pozytywne, a które negatywne. Określono po 75 skrajnych, które włączono do skali. 150 przymiotników jest neutralnych. Listę przymiotników można stosować jako metodę idiograficzną (jest możliwa, gdy tylko analizujemy poszczególne przymiotniki) lub testową (wyniki indywidualne doprowadzamy do profilu). Jest też możliwość manipulowania instrukcją (np. jaki powinieneś być - ja powinnościowe, ja idealne)

Obraz siebie ma:

1. Treść.

2. Cechy formalne:

- wyrazistość (wybiera wiele konkretów) - mglistość (niewiele),

- pozytywny - negatywny,

- stabilność (niewielkie różnice) - niestabilność (duże zmiany w czasie),

- zawyżony - zaniżony (w stosunku do realnych możliwości).

Jak konstruowano dalsze skale? Sposoby konstrukcji testu:

1. Empiryczny (z badań dochodzimy do teorii).

2. Racjonalny (wychodzenie z teorii).

Skale: S-Cfd, S-Cn, Lab. P.-Adj wyodrębniono metodą empiryczną. Proszono o wskazanie wśród swoich znajomych osób o dużym zaufaniu do siebie i samokontroli itd. Dawano im metodę i porównywano wybierane przymiotniki.

Skala Lab (labilność, spontaniczność) powstała w ten sposób, że wszyscy badani opisywali siebie, jacy są oraz oceniali siebie w grupie wybierając najbardziej i najmniej spontaniczne osoby. Brano protokoły osób najbardziej i najmniej spontanicznych i porównywano Które przymiotniki miały istotnie różną ilość wyborów, wchodziły do klucza skali.

Szkoła Gougha nawiązuje do nurtu rogeriańskiego (wiele tam było o przystosowaniu osobistym). W grupie oceniano, kto jest najbardziej przystosowany i najmniej, a następnie porównywano przymiotniki. I tak powstała skala przystosowania osobistego.

Początkowo w 1952 r. wydano test, który zawierał 7 skal utworzonych na zasadzie, jak wyżej. W 1965 dodano skalę Df (postawy obronne - obecnie jej nie ma), która pełniła też rolę klucza kontrolnego. Wysokie wyniki to tendencja do pokazywania się w lepszym świetle; niskie w gorszym. W tworzeniu tej skali manipulowano instrukcją. Badano studentów, którzy mieli: 1. zakreślić przymiotniki, które ich opisują; 2. te, które miałyby pokazać ich w lepszym świetle; 3. te, które miałyby pokazać ich w gorszym świetle.

W 1965 r. metoda miała 24 skale (w Polsce jest używana do tej pory). W 1965 r. padł pomysł skali potrzeb. Do Murraya teorii potrzeb istniała skala Edwardsa, a Heilbrun wpadł na pomysł aby sprawdzić, czy odpowiadają temu przymiotniki. 19 doktorantów psychologii otrzymało więc 15 definicji potrzeb i na liście przymiotników mieli zaznaczyć te, które wyrażają wskaźniki danej potrzeby i przeciwwskaźniki (np. przy potrzebie dominacji: wskaźnik - władczy, przeciwwskaźnik - uległy). Kryterium było 9 trafień przymiotnika jako wskaźnik lub jako przeciwwskaźnik - i wtedy włączano go do skali. Tak zbudowano 15 skal,które zostały podzielone na kilka grup:

Potrzeby odnoszenia sukcesu i realizowania zadań:

Ach (osiągnięć) przedsiębiorczość

Dom (dominacji)

End (wytrwałości) systematyczność działań, rzetelne wykonanie

Ord (porządku)

Potrzeby w kontaktach interpersonalnych:

Int (rozumienia siebie i innych; miara wglądu)

Nur (opiekowania się)

Aff (afiliacji, przyjaźni)

Het (czerpanie przyjemności z kontaktów heteroseksualnych)

Potrzeby siły przebicia, autoekspresja:

Exh (ujawnianie siebie, ekshibicjonizm)

Aut (autonomii)

Agg (agresji) ma też pozytywny aspekt, gdy pomaga przejść przeszkodę

Cha (zmiany)

Potrzeby, które mogą mieć negatywny wydźwięk, gdy są zbyt wysokie wyniki:

Suc (potrzeba oparcia)

Aba (poniżania się)

Def (uległości)

NB. skale potrzeb są konstruowane w sposób racjonalny.

Potem przeprowadzono trafność tych skal i przeprowadzono normalizację.

Skala gotowości do poradnictwa - Crs - są osoby, które korzystają z psychoterapii, treningu interpersonalnego, żeby coś w sobie zmienić, ale są takie osoby, które nie odnoszą z tego korzyści. Do stworzenia tej skali użyto protokołów z posiedzeń psychoterapeutycznych, za pomocą których opisywani byli klienci i szukano ich na skali przymiotników. Przymiotniki te okazały się na tyle różne, że zbudowano klucz dla tej skali inny dla kobiet i inny dla mężczyzn. Zauważono, że mężczyźni korzystają z psychoterapii, gdy sa przybici problemami - kobiety, gdy są aktywne, dominujące. Sprawdzono to badaniami walidacyjnymi.

Przy konstrukcji testu wystąpiły trudności:

• dać jasną instrukcję. Do instrukcji można dodać, że wśród przymiotników zdarzają się sprzeczności, niezrozumiałe i wieloznaczne; przymiotnik można pominąć; można zaznaczyć, ile się chce. Jeśli badamy ja-realne i ja-idealne, można dodać, że w ja-idealnym mogą powtórzyć się przymiotniki z ja-realnego.

• obliczanie wyników. W obliczaniu wyników bierzemy pod uwagę tylko wybrane przymiotniki. Pełnią one rolę wskaźników lub przeciwwskaźników danej postawy. Wskaźnik daje + punkt, przeciwwskaźnik - 1 punkt (tylko jeśli zostały wybrane). Stąd wynik może być ujemny lub 0 (nic nie wybrał albo się zrównoważyły).

• pojawia się w konstrukcji - różna ilość zaznaczonych przymiotników. Skonstruowano więc różne normy ze względu na wybraną ilość przymiotników:

W wersji a 1965 r. było 4 kategorie A B C D, w wersji z 1983 r. 5 kategorii A B C D E. Im więcej kategorii, tym dokładniejszy opis. Polacy wybierają mniej niż Amerykanie - dlaczego?

KATEGORIE	MĘŻCZYŹNI	KOBIETY
A	0-48	0-54
B	49-73	55-78
C	74-110	79-116
D	111-138	117-140
E	139-300	141-300

Grupa normalizacyjna zawierała 5238 mężczyzn i 4164 kobiety.

Zmiany z 1980 r. to nowy układ skal (ich uporządkowanie). W nowej wersji nie znalazły się 2 skale: labilności i postawy obronne. Nie wiemy, dlaczego zrezygnowali. Wyróżniono 5 grup:

Modus operandi - 4 skale o sposobie wypełniania metody.

No Ckd (ogólna liczba wybranych przymiotników)

Fav (pozytywne)

Unfav (negatywne)

Com (typowość): ma charakter klucza kontrolnego; jeśli są zbyt niskie wyniki, to możliwe oszustwo lub odpowiedzi na chybił-trafił

15 skal potrzeb - powtórzone z 1965 roku (skale racjonalne)

9 skal tematycznych - powstały empirycznie i odpowiadają cechom, które wydawały się warte zbadania (np. zdolności przywódcze, zdolności twórcze, self idealne).

Crs (gotowość do poradnictwa)

S-Cn (samokontroli) i

S-Cfd (zaufania do siebie)

P.-Adj (przystosowania osobistego)

Iss (self idealny): stopień zbieżności między samoopisem a ideałem osobowości; miała zastąpić ja idealne, ale okazało się, że to jest coś innego

Cps (Osobowość twórcza): na grupie architektów

Mls (przywództwa wojskowego): na oficerach marynarki i lotnictwa; z karierą i ci, którzy nie zrobili kariery - bada zdolność do samodyscypliny i regularności

Mas (męskości)

Fem (kobiecości) NB. chodziło o odróżnienie preferencji seksualnych, ale się nie udało - raczej typ emocjonalności.

5 skal analizy transakcyjnej - w oparciu o teorię Berna (metoda racjonalna). Były to slale zrobione przez państwa Williamsów, którzy należeli do Międz. Towarz. Analizy Transakcyjnej. Sedziowie oceniali, w jaki sposób dany przymiotnik oddawał dany stan ego. Nie mamy przeciwwskaźników (po 44 przymiotniki)

CP (rodzic krytyczny)

NP. (rodzic opiekuńczy, wychowawczy)

A (dorosły): rozwaga; stosownie do potrzeb i sytuacji

FC (wolne dziecko): działanie na luzie

AC (adoptowane dziecko): element podporządkowania i buntu

4 skale oryginalności i inteligencji - w oparciu o teorię Welsha (psycholog ameryk. - na 2 wymiarach można opisać działanie człowieka: inteligencja i oryginalność

A-1 (wysoka oryginalność, niska inteligencja)

A-2 (wysoka , wysoka )

A-3 (niska , niska )

A-4 (niska , wysoka )

Inteligencja

+

A-2++ A-4-+

+ -

Oryginalność

A-1+- A-3--

-

Osoby o różnym układzie mają preferencje do różnych zawodów, ale to wszystko jest słabo sprawdzone - chociaż indywidualnie da się

Podzielono studentów na takie cztery skrajne grupy na podstawie kryterium zewnętrznego i sprawdzono, czy w ACL różnie się oni opisują. I rzeczywiście w ten sposób powstały skale.

Różnice między wersją z 1965 i 1980 roku (1983 -nowe wydanie)

• dodanie 15 nowych skal; anulowanie 2 (Lab i Df); razem jest 37 skal

• rewizja kluczy: skrócono klucze do najdłuższych skal a wydłużono do najkrótszych. Chodziło o zmniejszenie korelacji między skalami, co jednak się nie udało.

• wprowadzono bardziej precyzyjne normy oraz 5 kategorii.

• uporządkowano skalę w nowy sposób i podzielono na wyraźne 5 części

• w 1983 r. opublikowano program komputerowy do obliczania testu. Wyniki uzyskiwane w oparciu o ten program autoryzował Sweede i Gough, pozwoliły one na dokładniejsze przeliczanie niż w tabelach norm.

Trafność - sprawdzano różnie z różnymi kryteriami zewnętrznymi; na ile zbieżne z ocenami obserwatorów; badani oceniają siebie w metodzie Q-sort

Rzetelność:

1. Zgodność wewnętrzna α- Cronbacha na:

- 501 mężczyzn - 0.56 (Cha) - 0.95 (Fav); mediana (Me) = 0,76

- 588 kobiet - 0.53 (Crs) - 0.94 (Fav); Me = 0,75

2. Stałość:

• w grupie 199 mężczyzn w odstępie pół-rocznym: 0.34 (A-1) - 0.77 (Agg); Me=0.55,

• w grupie kobiet w odstępach 1 roku: 0.45 (Fem, A-1, A-2) - 0.86 (Exh); Me=0.65.

Wnioski z profilu są dosyć zbieżne nawet po jakimś czasie, stąd można badać, chociaż parametry na to nie wskazują. Z badań autora wynika, że osoby szczęśliwe, zadowolone z życia, aktywne uzyskują bardziej stabilne profile osobowości w wielokrotnych badaniach. Osoby konwencjonalne, flegmatyczne, przytłumione - wyniki mniej stabilne (rzetelni i nierzetelni badani, ich stan w danej chwili).

Wskaźniki samoakceptacji:

Fav Fav Fav - Unfav

S₁ = Unfav S₂ = No Ckd S₃ = Fav + Unfav

- dla wersji 24-skalowej:

∑ (a - b)² a - wynik badania ja realnego

(D) = S_A = 24 b - wynik badania ja idealnego

- dla wersji 37-skalowej:

∑ (a - b) ²

(D) = S_A = 37

Gdy różnica (a - b) wynosi 10, to D = 10, czyli niski wynik.

Stosując tylko wersję „jaki jesteś” (bez „jaki chciałbyś być”), zyskujemy czas, ale tracimy informację, w jakich sferach osoba dąży do rozwoju, jakie cechy w sobie akceptuje. Jeżeli różnica 10-15 - to sprzyja rozwojowi; 20 i więcej - silna frustracja (nie sprzyja rozwojowi); mniej niż 5 - nie ma napięcia rozwojowego.

Zastosowanie testu:

- dla osób od ok. 15 r. ż., górną granicę określa stan osoby,

- do badania koncepcji siebie,

- różne rodzaje ja, np. retrospektywne, oczekiwane, powinnościowe,

- obserwacja i ocena osób trzecich,

- opis postaci historycznych,

- opis miejsc, miast,

- opis stereotypów, np. etnicznych,

- zmiany obrazu siebie, np. pod wpływem teorii.

Zastosowań może być więcej. Więcej może być także skal, bo metoda jest otwarta na nowe pomysły.

Każdy język ma pewną pulę przymiotników, które służą do opisu człowieka. Czyli należałoby szukać listy słów po polsku i od początku konstruować skalę, a nie tłumaczyć z angielskiego. Radosław Drwal rozpoczął pracę nad taką skalą, ale nie skończył, bo trudno było mu dobrać racjonalne kryterium selekcji.

Interpretacja ACL:

Normy wykonano na bardzo licznej grupie ludzi, zbliżonej do reprezentatywnej: 5238 mężczyzn i 4164 kobiet.

W Polsce młodzież wybiera dużo przymiotników negatywnych (jest to norma psychologiczna), związane jest to z poszukiwaniem swojej tożsamości (z okresem adolescencji). Ludzie w wieku średnim mają profile bardziej podobne do amerykańskich. Osoby z nerwicą oceniają siebie jeszcze bardziej ujemnie. Bezpieczniej jest zatem nie interpretować wyników ujemnych.

Wyniki średnie zawierają się w granicy 45-50; μ = 50; σ = 10.

Wyniki przedstawione na skali tenowej - w praktyce wyniki nigdy nie sięgają 0 i 100, ponieważ skala tenowa jest bardzo precyzyjna

I. Interpretacja według Gougha: (właściwości psychologiczne)

1. Sprawdzić, czy profil nadaje się do interpretacji; nie mniej niż 20 i więcej niż 250; między 10-20 oraz 250-270 można wyliczyć przy pomocy tabel; przy mniej niż 10 i więcej niż 270 wyliczanie nie ma sensu a badanie oznacza niezrozumienie instrukcji lub nieprawidłowe wypełnienie testu.

2. Kolejny bezpiecznik to skala typowości

-jeżeli wynik 10 lub mniej i w Unfav 73 i więcej - to duże prawdopodobieństwo, że badanie było zrobione w sposób przypadkowy (w Polsce to nie do końca działa)

-do tego niskie wyniki w skalach Fav, Int, Mls i wysokie w Crs, AC

Wskaźnik zafałszowania: 2Com + Mls - Unfav (wstawiamy wyniki przeliczone)

Jeżeli wynik jest wysoki, to badanie jest wiarygodne. Wynik 20-50 może sugerować przypadkowe wypełnienie lub zafałszowanie. Wynik poniżej 20 świadczy o zupełnej przypadkowości wypełniania testu (w Polsce należy obniżyć o 10).

W Polsce typowość studentów=35 a w Ameryce ok. 50

Typowość - pokazywanie się pozytywnie w autoprezentacji, nawet, jeśli jest źle (USA). W Polsce skłonność do negatywizmu. U osób starszych tylko 30, ale obserwuje się tendencje do przesuwania w górę do ok. 50 - podobnie jak w USA.

3. Skale o wynikach 40 i poniżej oraz 60 i powyżej mają dużą wagę w interpretacji. 40-60: poszerzone wyniki średnie; 45-55: wyniki średnie; 55 i więcej: tendencje, skłonności do wysokich.

4. Sprawdzić niezwykłe właściwości profilu, np. rozbieżności między skalami, które zazwyczaj mają podobne wyniki, np. wytrwałość i porządek (korelacja End i Ord = 0.80). Jest więcej takich par, np. skala poniżania i podporządkowania. Nur i Aff czasem mogą słabo korelować - zapytać dlaczego.

5. Sprawdzić części profilu dotyczące analizy transakcyjnej oraz oryginalności i inteligencji - niosą one implikacje diagnostyczne. Podobną rolę pełnią skale potrzeb.

6. Synkretyczny opis na podstawie wysokich i niskich wyników.

Gough jest zwolennikiem opisu w języku naturalnym, ateoretycznie.

II. Opis w kategoriach teorii.

1. Wiarygodność profilu.(modus operandi)

2. Bierzemy pod uwagę wybraną kategorię skal (potrzeby, analiza transakcyjna, skala Welsha). Koncentrujemy się na wybranej części profilu, korzystając z teorii, na której była ona zbudowana. Znając korelacje międzyskalowe można poszukać dookreśleń wśród korelatów danej skali, np. CP (krytyczny rodzic) koreluje z wysoką Agg ( potrzebą agresji): NP (opiekuńczy rodzic) z wysoką Aff (potrzebą afiliacji) i Nur (potrzebą opiekuńczości). AC (adoptowane dziecko) z Suc (potrzeba wsparcia), Aba (upokorzenia), Def (podporządkowania - wystarczą średnie wyniki), Agg (element buntu).

III. Analiza czynnikowa.

Najpierw sprawdzić rzetelność profilu. Czynniki oznaczają, że skale grupują się według wspólnego sensu.

1. Siła: Ord+ (porządek), End+ (wytrwałość), A+ (dorosły), Ach+ (osiągnięcia), Mls+ (uzdolnienia przywódcze), AC- (dziecko przystosowane).

- dążenie do wytrwania w każdym podjętym działaniu,

- zdolność do osiągania celów,

- staranność i organizacja w działaniach,

- wydajność i zdyscyplinowanie,

- dążenie do efektów i sukcesów,

- pewna doza przymusu w działaniu,

- brak autentyczności,

- trzymanie się tego, co wypróbowane bez odkrywania tego co nowe.

Czyli „osobowość Kantowska”, ma odniesienie do psychologii pracy.

2. Pewność siebie: Exh + (exhibicjonizm), Agg+ (agresja), Aba- (poniżanie się), Dom+ (dominacja), Def- (podporządkowanie), FC+ (wolne dziecko).

- zwracanie na siebie uwagi,

- zaufanie do siebie graniczące z brakiem krytycyzmu,

- brak wątpliwości co do własnych zdolności do osiągania celów,

- łatwość w nawiązywaniu kontaktów, inicjatywa,

- zdolność kierowania grupą, apodyktyczność,

- nie liczenie się ze zdaniem innych,

- zniecierpliwienie w przeciwnościach,

- ograniczona kontrola zachowania,

- agresja, upór, rywalizacja, gruboskórność.

3. Uspołecznienie: Aff+ (afiliacja), Nur+ (opiekowanie się), NP+ (opiekuńczy rodzic), A-3+ (niska oryginalność niska inteligencja), CP- (krytyczny rodzic).

- dobre samopoczucie w sytuacjach społecznych,

- łatwość przystosowania do zmian w grupie,

- pomaganie innym (motywacja prospołeczna - altruizm),

- cierpliwość, wyrozumiałość,

- taktowność, naturalność,

- zapominanie o własnych interesach w obliczu kłopotów innych ludzi,

- obrona tradycji, wartości,

- obniżona zdolność do generowania twórczych oryginalnych skojarzeń, pomysłów.

4. Panowanie nad sobą: Com+ (typowość), P-Adj+ (przystosowanie osobiste), Cps+ (osobowość twórcza), Mls+ (zdolności przywódcze), A-1- (wysoka oryginalność, niska inteligencja).

Interpretacja intuicyjna.

5. Życzliwość: Nur+ (opiekowanie się), Het+ (kontakty heteroseksualne), Suc+ (potrzeba wsparcia), Aba+ (poniżanie się), Fem+ (kobiecość).

-ciepły, emocjonalny kontakt z otoczeniem

6. Indywidualność, wrażliwość intelektualna: Cps+ (osobowość twórcza), Int+ (rozumienie siebie i innych), Cha+ (zmiana), A-2+ (wysoka oryginalność, wysoka inteligencja).

A-2+: duża spostrzegawczość i zdolność do ciekawych, szybkich, oryginalnych skojarzeń.

IV. Analiza skupień.

Jest to metoda porządkująca, która łączy dwie najbardziej podobne zmienne i dołącza następne mniej podobne, aż włączy wszystkie. Wysoko korelujące zmienne łączą się na niższych poziomach analizy skupień, zaś najmniej korelujące łączą się na końcu. Wychodzą wtedy pewne skupienia. Gdy zastosujemy inną analizę skupienia, czy inne kryterium podobieństwa, to wyjdą inne skupienia. Ale jest to sposób porządkowania skal.

Wyróżnia się cztery grupy skal:

A	Ach Dom End Ord	Związane są ze zdolnościami osiągania sukcesu, celowego działania: przedsiębiorczość, ambicja, rzutkość, inicjatywa, dokładność, organizacja, planowanie i porządek.
B	Int Nur Aff Het	Związane są z emocjonalnymi kontaktami z innymi ludźmi: motywacja prospołeczna, poczucie bezpieczeństwa i czerpanie przyjemności z kontaktów interpersonalnych. Jeśli wyniki są obniżone, znaczy to, że człowiek ma trudności emocjonalne do nawiązywania psychicznych więzi z innymi. Jeśli wyniki są wysokie oznacza to, że człowiek ma motywację prospołeczną, cechuje go altruizm.
C	Exh Aut Agg Cha	Związane z ekspresją siebie: dążenie do uzyskania znaczenia i przewagi nad innymi, niezależność, siła przebicia rywalizacja, siła przebicia, szukanie prestiżu i poklasku, poszukiwanie nowych doświadczeń, samodzielność. Jeśli niskie wyniki: chce zasłużyć na uznanie innych kosztem siebie, dobrze współpracuje, nie upomina się o swoje.
D	Suc Aba Def	Związane z podporządkowaniem, zależnością: szukanie bezpieczeństwa i akceptacji w kontaktach interpersonalnych. Mają charakter kompensacyjny, jeśli człowiek nie potrafi zaspokoić którejś z potrzeb, to nasilenie innych potrzeb rośnie.

Gdy przeprowadzono analizę skupienia w całym ACL-u, to uzyskano 7 wyraźnych grup.

• End, Ord, A, Mls, A-4, Iss

Wytrwałość, dokładność, obowiązkowość, zdyscyplinowanie wewnętrzne, stałość, efektywność, precyzja, przestrzeganie norm i zasad.

• Fav, NP, Int, Nur, P-Adj, Com, Aff, A-3

Kontakt interpersonalny i przystosowanie osobiste, wrażliwość, życzliwość, delikatność, tolerancyjność, cierpliwość, otwartość, rozwaga, przywiązanie do tradycji.

• Suc, Aba, Def, S-Cn

Zależność od ludzi, poszukiwanie wsparcia i opieki, samokrytycyzm, obawy przed światem, zahamowanie w działaniu.

• Dom, S-Cfd, Ach, Mas, Crs

Energia, siła woli, przedsiębiorczość, zdecydowanie w pokonywaniu przeszkód, twórcza aktywność, zaangażowanie w realizację dążeń.

• Exh, FC, Het, Cha

Ekspresja, zainteresowanie życiem i kontaktami z osobami płci przeciwnej, dążenie do różnorodności i zmiany, radość życia, lekkomyślność.

• Aut, Agg, CP

Agresja, rywalizacja, niezależność (samowola), krytycyzm wobec otoczenia, zmniejszenie wrażliwości na potrzeby i uczucia innych.

• Unfav, AC, A-2, Crs

Niezadowolenie z siebie, buntowanie się wobec innych, koncentrowanie się na własnych problemach i sposobach ich rozwiązywania, bystrość i oryginalność myślenia.

1+2 = spolegliwy i opiekuńczy przyjaciel, rzetelny wykonawca.

1+2+3 = j. w. ale niezbyt duża pewność siebie, potrzeba aprobaty i zachęty do działania.

4+5 = człowiek czynny z dużą siłą przebicia i inicjatywą, spontaniczny, egocentryczny.

4+5+6 = j. w. oraz rywalizacja, samowola, odgrywanie się na innych.

4+5+6+7 = j. w. oraz niecierpliwy, oryginalny, błyskotliwy, krytyczny. Jest to typ osobowości A: nastawienie na sukces, rywalizacja, osiągnięcia kosztem odprężenia, kontaktów interpersonalnych, radości życia, zdrowia (choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze).

Interpretacja zdroworozsądkowa

• Sprawdzamy, czy profil jest prawdziwy. Profil jest prawdziwy, jeśli wynik w Com jest powyżej 15, najlepiej jeśli wyniki mieszczą się w granicach 30-70.

Tendencja do pokazywania się z dobrej strony: Fav > Unfav, Iss jest powyżej 55-60, S-Cfd powyżej 60 (zaufanie do siebie). Często oznacza to, że naprawde tak o sobie myślę, co jest niedobre szczególnie dla otoczenia (brak krytycyzmu)

Tendencja do pokazywania się ze złej strony: Unfav > Fav (o około 30 punktów), Com poniżej 30, wyniki w wybranych potrzebach od Ach do Aff są poniżej 25 punktów, bardzo wysokie wyniki, czyli około 70- 80 w Suc, Aba, Def; P-Adj poniżej 30.

• Sprawdzamy, jakie są predyspozycje intelektualne.

A-2 myślenie twórcze, A-3 i A-4 logika i precyzja; End i Ord - wytrwałość i uporządkowanie w myśleniu; Cps - zdolność do realizowania twórczych pomysłów.

• Ogólny poziom przystosowania i funkcjonowania w środowisku (czy jest szczęśliwa)

Dobre przystosowanie, osoba jest szczęśliwa w życiu: P-Adj, S-Cfd i A - przynajmniej średnie; AC, S-Cn - nie wyższe niż średnie.

Osoba nieprzystosowana, mająca problemy: P-Adj-iskie; S-Cfd, S-Cn i AC wysokie; A niskie.

• Pewność siebie:

Brak dużej różnicy między Fav i Unfav (do 10-15 punktów przewagi Unfav, ale lepiej przewaga Fav); średnie lub wysokie S-Cfd, A, Aut; średnie lub niskie AC.

• Przedsiębiorczość i inicjatywa:

Średnie lub wysokie Ach i Dom; S-Cfd nie niżej niż S-Cn (niż 10); A i FC średnie lub wysokie, im wyższe, tym większa tendencja do działań lekkomyślnych i poszukiwania przyjemności (FC > A o 10 punktów).

• Dokładność planowania i wytrwałość działania:

Conajmniej średnie Ord, End, S-Cfd, S-Cn (jeśli S-Cfd sporo poniżej a S-Cn wyżej - to robi tylko dlatego, że to powinność); inicjatywa i ambicja Ach i Dom; zdolności wykonawcze End i Ord - średnie. Jeśli S-Cfd+ a S-Cn-; to nigdy nie będzie wysoko End i Ord (ten układ niemożliwy)

• Nawiązywanie kontaktów emocjonalnych, okazywanie uczuć:

średnie albo wysokie Aff, Nur, NP.

• Niezależność emocjonalna od innych:

Lekko powyżej średniej Aut; średnie lub niższe A; nie wyższe niż średnie - AC, Suc, S-Cfd. (S-Cfd dobrze gdy jest średnie)

• Przewaga kontaktu emocjonalnego lub intelektualnego:

Int > Aff przesłanki intelektualne, rozumie, ale nie współczuje; jeśli Int < Aff to znaczy, że w kontaktach człowiek kieruje się tylko uczuciami, współczuje. Jeśli są podniesione wyniki w Suc, Aba i AC, nie można mówić o kierowaniu się wyłącznie intelektem.

• Zdolność do współdziałania i współpracy:

Lekko obniżone Agg, Aut, Exh; lekko podwyższone Aba, Aff, Int, End, Ord (ok.60)

• Siła przebicia:

Powyżej średniej Aut, Agg, S-Cfd, Exh, Dom. Im wyższy Exh, tym bardziej człowiek jest motywowany do prestiżowych osiągnięć (egoistycznie)

• Asertywność:

średnie lub wyższe Aut, A, S-Cfd; conajmniej średnie S-Cn; średnie lub lekko obniżone Suc, Aba, Def.

• Konflikty, agresja:

Średnie lub wyższe Agg, Exh, AC, Aut, CP; średnie lub niższe Int, NP, Aff, S-Cn.

• Spontaniczność czy zahamowanie: spontaniczność jeśli wysokie FC i S-Cfd > od S-Cn (ok.15-20) i Exh powyżej średniej;

zahamowanie jeśli niskie FC i S-Cn > od S-Cfd ( o 15) i niski Exh

• Zdolność do odprężenia i zabawy:

FC powyżej średniej - jest mocno nasycone ekstrawersją, S-Cn: niezbyt wysokie (do średnich); średnie lub wyższe Aff i Het.

• Stosunek do zasad i norm:

Średnie lub wyższe Mls, S-Cn, Mas, Iss; niższe od średniej Cha. Człowiek stara się przestrzegać zasad i norm. Jeśli Mls i Iss są obniżone, człowiek nie przestrzega zasad i norm. Jeśli Iss jest zbyt wysokie - niekrytyczne spojrzenie na siebie. Iss+ i Mls-: wysokie morale, ale nie przestrzega tego; Iss - stosunek do wartości, morale; Mls - przestrzeganie zasad.

• Motywacja do rozwoju i zmian (otwartość na doświadczenia):

Średnie lub wyższe Cha, Crs, Cps.

• Typ emocjonalny (męski, kobiecy):

Męski - średnie lub wyższe Mas, Mls, CP, A, Aut, Agg; kobiecy - średnie lub wyższe Fem, Nur, Aff, NP.

• Konflikty potrzeb:

Jeśli obie wysokie to występuje konflikt - Aut i Suc; Aff i Agg; Exh i Aba.

• Funkcja ideału osobowości:

D = 10 lub kilkanaście - motywacja do rozwoju; jeśli jest duża rozbieżność występują frustracje, „samobiczowanie”; jeśli bardzo mała - samouwielbienie, brak krytycyzmu.

Funkcja idealnego obrazu siebie:

-czy motywuje do rozwoju

-czy ja idealne (self) jest realistyczne, czy pasuje do tego typu, jaki człowiek reprezentuje

-czego dotyczy motywacja do zmian

-czy dostrzega swoje słabe i mocne strony

Nie należy stosować ACL w ostrych kryzysach i stanach psychopatycznych, chyba że chcę to potwierdzić.

Można stosować, gdy człowiek chce siebie poznać, chce pracować nad sobą, ponieważ ma kryzys tożsamości, kłopoty w nawiązywaniu kontaktów intymnych, we wchodzeniu w dorosłość. Metoda służy do badania koncepcji siebie (różnych); służy do opisu innych ludzi; może badać stereotypy etniczne; badania dynamiczne (np. z przeszłości; przed i po psychoterapii - w psychoterapii duża przewaga samokontroli nad zaufaniem do siebie)

NB. poziom niepokoju w ACL jest słabo reprezentowany (duża rozbieżność w Fav i Unfav oraz niskie: Dom, Het, S-Cfd, FC)

Kwestia związana z self (przegląd poglądów)

• James - ja jako podmiot poznający:

- ciągłość - ja jestem ten sam od dzieciństwa do dorosłości,

- odrębność - jestem kimś innym od wszystkich innych,

- intencjonalność (wolitywność) - czuję się autorem moich działań.

Ja-empiryczne, to jest ja-materialne (ciało), ja-duchowe (myśli i przeżycia) oraz ja-społeczne (dobre imię). Ja-empiryczne poznajemy za pomocą testów osobowości.

Prof. Łukaszewski (lata 80-te) doszedł do wielu wniosków, które dopiero później pojawiły się na świecie.

Są 2 drogi do badania selfu:

1. poznawcza, np. Kelly, Łukaszewski

2. fempmenologiczno-humanistyczna (personologia), np. Murray, Rogers; ale też inspiracje z psychoanalizy (Horney)

3 tezy dały postęp w dziedzinie badania selfu

1. Koncepcja siebie nie jest jednolita

a.)-ja retrospektywne - ja aktualne - ja możliwe (nie zawsze jest osiągalne)

b.)-ja realne - ja idealne

-ja powinnościowe (system wartości moralnych)

-ja możliwościowe (reprezentuje rzeczywiste uzdolnienia i możliwości (osiągalne)

Czasem idealne i powinnościowe się zlewa.

c.)-ja prywatne (wypracowane samodzielnie) - ja publiczne (formułuję swoje ja na podstawie tego, co mówią inni)

Pani Marcus mówi, że istnieje cała rodzina „ja”, których używamy w różnych sytuacjach. Różne koncepcje uruchamiane w zależności od sytuacji.

2.) Funkcjonowanie ja zależy od 2 motywów (twórcą jest Higgins, chociaż korzeni szukamy już u Rogersa, bo u niego też występuje kongruencja - zgodność)

1. dążenie do spójności

Dążenie do weryfikacji własnego ja - zmierza do spójnej i zgodnej z rzeczywistością koncepcji ja, poczucie integracji siebie i zdolność do przewidywania, na co nas stać. Polega na wzajemnym uzgadnianiu spostrzeżeń o mnie oraz nadchodzących informacji z samym sobą. Zależy mu na tym, ąby koncepcja była prawdziwa, więc włącza również elementy negatywne. Duże poczucie integralności wewnętrznej i przewidywalności. Jeżeli nie ma spójności, rośnie stres.

2. dążenie do umocnienia siebie

Dążenie do wzmocnienia własnego ja - zmierza do pozytywnej samooceny. Polega na próbach znajdowania takich informacji, które utrzymają lub podniosą samoocenę.

Badania pokazują, że są osoby nastawione na weryfikację siebie (dążenie do spójności) a są osoby nastawione na potwierdzenie siebie (umocnienie). Nastawienie na umocnienie poprawia koncepcję siebie, ludzie nie pamiętają o swoich porażkach, dostrzegają problemy w innych a nie w sobie. Poszukują jednak czasem negatywnych wiadomości o sobie, bo obawiają się zbyt pozytywnej samooceny i dotkliwych doświadczeń zewnętrznych, mogą się zawieść. Stosują strategię uprzedzania ciosów - dobrze jest mieć w zapasie choć trochę złej koncepcji siebie. Czyli często motywy ze sobą współpracują.

3. Nie ma jasnego odwzorowania między koncepcją siebie a zachowaniem (zmiana koncepcji siebie bez zmian w zachowaniu). Odbicie następuje w nastroju, samoocenie, interpretacji sytuacji życiowej; skuteczniej radzi sobie ze stresem, ale tylko na poziomie poznawczym.

Higgins - koncepcja rozbieżności „ja”:

• ja aktualne (realne) - ja idealne: jeśli duża rozbieżność to człowiek czuje, że nie da rady; reakcja - przygnębienie, smutek, depresja

• ja aktualne - ja powinnościowe: gdy jest rozbieżność to człowiek czuje się niezdolny do wypełnienia zobowiązań i przestrzegania norm - stąd wynika poczucie bezwartościowości, poczucie winy, czyli lęk

• ja aktualne - ja możnościowe i idealne (te są blisko siebie): skutkiem może być depresja, ale jeśli możnościowe jest między aktualnym a idealnym to nie jest źle, bo nie czuje się odpowiedzialny za to, że jest daleko od idealnego. Przekonanie o swoich możliwościach, wiara w siebie nie zawsze jest dobre, bo prowadzi do mechanizmu autodestrukcji. Negatywny obraz siebie nie pociąga za sobą niskiej samooceny, jeśli ja idealne danej osoby jest bliskie aktualnemu.

• Rosengerg - można odróżnić kognitywne i emocjonalne (afektywne) elementy koncepcji siebie. Kognitywne: zaufanie do siebie, przekonanie,że dam sobie radę w życiu; afektywne: samoocena, która jest bliska samoakceptacji. Te dwie rzeczy nie muszą iść w parze, np. dobrze sobie radzę, ale mam niską samoocenę.

• Rogers - istnieje ja-realne i ja-idealne.

Miarą przystosowania jest zbieżność ja-realnego i ja-idealnego. Ja-idealne jest to koncepcja siebie jaki chciałbym być. W procesie terapeutycznym następuje zbliżenie ja-realnego i ja-idealnego i wtedy człowiek jest w stanie żyć według swych oczekiwań. Jeśli jest zbyt wysoka zbieżność oznacza to reakcję obronną bądź niezdolność do spostrzegania własnych wad. Kongruencja - zdolność między doświadczeniem a koncepcją siebie, zdolność do odzwierciedlania siebie według moich własnych doświadczeń siebie.

Czy człowiek bardziej dąży do potwierdzenia własnej wartości (zbieżność z ja-idealnym, czy do realnego (prawdziwego) obrazu siebie (zgodność z doświadczeniem).

• Koncepcje poznawcze

Kelley - dobre ja i złe ja.

Markus - tzw. schematy dotyczące ja są różne, np. ludzie mają kategorię zależności bądź niezależności od innych, ale są tacy, co jej nie mają. Nie ma jednej koncepcji siebie, człowiek ma wielowymiarową koncepcję siebie, która składa się z różnych systemów. W człowieku funkcjonuje „rodzina różnych ja”. W jednym człowieku np. znajduje się ja jako dziecko moich rodziców, ja jako człowiek określonego zawodu itd. jest to koncepcja ja-użytecznego (working-self), stosowanego do konkretnych sytuacji.

Carrer i Scheier - ja-prywatne (jak ja myślę o sobie) i ja-publiczne (jak ludzkie myślą o mnie).

Markus, Hermans - ja-retrospektywne (ja z przeszłości) i ja-możliwe (ja wybiegający w przyszłość, ja wymarzone, jest często motywujące).

JA MOŻLIWE

Wyobrażenie siebie w stanach przyszłych, obrazowe ujęcie samego siebie po zrealizowaniu jakiegoś celu albo po zajściu jakiegoś zdarzenia. To ja możliwe rozpada się na pożądane i niepożądane. Niepożądane będzie dotyczyło obaw, np. ja jako bezrobotny, jako pacjent szpitala.

• ja możliwe nawiązuje do ja aktualnego

• odnosi się do przyszłości

• jest osobiste i specyficzne; subiektywne znaczenie

• są realistyczne, tzn. wyrażają prawdziwe nadzieje i obawy

• są giętkie

• wyrastają z własnych doświadczeń oraz obserwowanych wydarzeń u innych ludzi

Funkcje ja możliwego:

• znaczenie motywacyjne - nabieramy ochoty, aby coś zrealizować albo uniknąć. Najlepiej, jeśli pozostają w równowadze. Jeśli tylko ja pożądane - nie ma silnego imperatywu, aby do tego dążyć; jeśli tylko niepożądane (bez pożądanego) - to, co innego mogę robić, jeśli tylko negatywnie siebie widzę. Resocjalizacja to wypracowanie równowagi między pożądanym i niepożądanym.

• daje kontekst dla samooceny - jeśli pożądane zbyt daleko od aktualnego to jest niska samoocena; jeśli niepożądane daleko to też źle, ale mogę manipulować i poprawiać samoocenę, np. gdy idę do lekarza i widzę, że inni są bardziej chorzy - to od razu czuję się lepiej; gdy ukradną mi zegarek - mogę się pocieszać, że nie ukradli mi samochodu. Pani Campbell mówi, że pewność koncepcji siebie może mieć różną siłę. NB. techniki modyfikacji zachowania bazują na tych 2 motywacjach: „Wyobraź sobie...” . Kontekst może działać dobrze i źle, tzn. jeśli wiem, że jest to możliwe, to zaczynam się do tego przygotowywać; ale też negatywne, bo akceptując treści możliwe jestem coraz bliższy, żeby to zrealizować, np. ja jako niewierny mąż.

• możliwość postawienia siebie w roli innego człowieka

• sprzyja prowadzeniu wewnętrznego dialogu; pan Hermans pokazuje dialogiczną funkcję self, prowadzenia dialogu z różnych pozycji, np. z pozycji mojej matki

Kiedy możemy formułować ja możliwe?

• kiedy mamy zdolność do abstrakcji (płaty czołowe są w porządku)

• w psychopatologii ludzie tak dobrze opowiadają, że im wierzymy

Poczucie tożsamości, realizm (różnie w ciągu życia)

• w młodości mniej możliwe, bardziej abstrakcyjne, przewaga pożądanych (zjawisko nierealistycznego optymizmu)

• osoby starsze bardziej na poziomie ja niepożądanego niż pożądanego; zmienia się funkcja ja niepożądanego, ja jako osoba z zaburzeniami pamięci, ja potrzebujący pomocy od dzieci. To bardzo silnie prowadzi do działań zapobiegawczych, obronnych.

• niektórzy chorują z powodu szczęścia - zależy to od niskiej samooceny; gdy samoocena jest wysoka i doświadcza czegoś dobrego, to jest to zgodne z jego samooceną i jego stan zdrowia się poprawia; jeśli niska samoocena to coś pozytywnego wywołuje niezgodność z jego koncepcją siebie, chwieje się poczucie tożsamości, musi ja przebudowywać i tracić energię, co powoduje pogorszenie zdrowia. Działają tu 2 motywy: w pierwszym przypadku one współpracują; w drugim występuje konflikt, bo pozytywne wydarzenie jest w konflikcie z negatywna koncepcją siebie samego, człowiekowi wali się świat. NB. nie życzyć wszystkiego dobrego komuś, kto ma niska samoocenę, bo zawalimy mu świat i jego własną koncepcję siebie.

Test CPI - Gougha CaliforniaPsychological Inventory

Test po raz pierwszy został wydany w 1957; jego drugie wydanie ukazalo się w 1987. Jest to test złożony z 480 itemow (200 pochodziło z MMPI); w Polsce 580 (dodał je Choynowski). Istnieją tylko dwie odpowiedzi: P-prawda i F-fałsz. Często piszemy „plus” nad numerem twierdzenia i „minus” pod numerem. Nie ma odpowiedzi pośrednich. Odpowiedź diagnostyczną punktujemy 1 punktem, złą 0 punktów.

Służy do badania osób od 12-70 lat (najlepiej jednak w Polsce od 17-18 lat, bo mają większy zasób doświadczeń życiowych, wcześniej dla tych , którzy charakteryzują się większą aktywnością życiową). Bada osobowościowe wyznaczniki przystosowania osobistego - jak zachowa się dana osoba w danej sytuacji.

Posługujemy się normami amerykańskimi. W wersji amerykańskiej normy są w tetronach (średnia = 50) - i obowiązują te normy. W polskiej wersji normy są w tenach (średnia = 5,5).

Test posiada 18 skal (o charakterze dwubiegunowym) podzielonych na 4 zespoły:

Miary zrównoważenia, wpływu na innych i pewności siebie

Do - dominacja

Cs - ambicja, zdolność do osiągania prestiżowych pozycji

Sy - towarzyskość

Sp - swoboda towarzyska, asertywność

Sa - poczucie własnej wartości

Wb - dobre samopoczucie (klucz kontrolny)

Miary uspołecznienia, dojrzałości i odpowiedzialności

Re - odpowiedzialność

So - uspołecznienie

Sc - opanowanie

To - tolerancja

Gi - chęć podobania się, robienie dobrego wrażenia

Cm - typowość

Powodzenia i wydajności umysłowej

Ac - osiągnięcia przez konformizm

Ai - powodzenie przez niezależność

Ie - wydajność umysłowa

Miary sposobu myślenia i typy zainteresowań

Py - wnikliwość psychologiczna

Fx - rzutkość, giętkość

Fe - kobiecość (typ zainteresowań)

Powstanie skali:

Gough uznaje metody empiryczne, czyli bierze pod uwagę te zmienne, które są ważne w funkcjonowaniu społecznym, nawet jeśli są do siebie podobne. Używa pojęć, które mają odzwierciedlać sens skali (folk concepts), dobre etykiety, które mają obejmować mierzoną cechę.

* Określano zmienną, która będzie badana a potem dobierano osoby do badania (np. dyrektorzy i niebieskie ptaki). Wybierano te, które różnicują - tak powstało 11 skal: Do, Sy, Cs, Re, So, Ac, Ai, Ie, Py, Fe.

• 4 skale powstały metodą zgodności wewnętrznej: Sp, Sa, Sc, Fx.

• 3 skale kontrolne, do których opracowano klucze (Wb, Gi, Cm)

Wb - badano neurotyków i symulantów (studentów) i wybierano te itemy, które bardziej różnicowały niż te, które wybierali prawdziwi neurotycy

Gi - odwrotnie, tendencja do pokazywania się w dobrym świetle od osób odpowiadających rzetelnie. Studenci odpowiadali rzetelnie a potem tendencyjnie - wybierano te, które różnicowały

Cm - oznacza, że 90% odpowiada tak samo; normalnie się wyrzuca takie twierdzenia, a tu pod koniec skali umieszczono, kiedy osoby są zmęczone. Jeśli inaczej odpowiada, to znaczy, że symuluje.

Empiryczny sposób budowy tej skali powoduje, że test bada osobowość na poziomie zdolności, czyli nie są to cechy, które muszą się ujawnić w zachowaniu, ale wtedy, kiedy człowiek znajdzie się w odpowiedniej sytuacji. Metoda ta może służyć do przewidywania zachowań społecznych i tu widać genialność skal empirycznych. Generalnie (oprócz Fe) im wyższy wynik, tym lepiej funkcjonuje człowiek, bardziej dojrzała osobowość.

Zastosowanie: poradnictwo zawodowe, wybór lidera itd.

Budowa empiryczna skali powodowała, że dobierano ludzi, którzy charakteryzowali się odpowiednimi właściwościami. Gough zrealizował myśl Cattella: badanie osobowości to przewidywanie zachowań. Podobieństwo człowieka do pewnego typu ludzi - w określonych sytuacjach będzie się zachowywał tak jak oni.

• ułożona bez wyraźnego zaplecza teoretycznego; autor starał się ustalać, jakie cechy są ważne

• zachodzenie skal i badanie tych właściwości, które wydają ważne: tolerancja, empatia, dominacja, uspołecznienie (słowa powszechnie znane)

W doborze itemów Gough posługiwał się 3 kryteriami:

• żeby były łatwe do czytania, zrozumiałe, wzięte z języka naturalnego, potocznego; polskie tłumaczenie nie może być wierne (wierność itemów - nie; zasadzie - tak)

• treść ma angażować osoby odpowiadające („Broniłbym się, gdyby ktoś odbierał mi prawa”)

• zamaskowanie intencji, tak by nie były one całkiem jasne - do czego służy i jaki jest klucz

Interpretacja:

• Im większy wynik w skali, tym lepsze przystosowanie (wyjątek Fe); kontakty interpersonalne dotyczą mniejszej grupy, kontakty społeczne - w odniesieniu do społeczeństwa.

• Porównanie profilu z zespołami skal, np. ktoś jest pewny siebie, a zawodzi w grupie, bo jest nieodpowiedzialny i egoistyczny.

• Analiza poszczególnych wyników: średnia=50, odchylenie stan.=10; wynik poniżej 40 oznacza trudność.

• Określenie czy profil jest prawdziwy:

Jeżeli wynik w skali Cm (typowość) jest 30 lub mniej, to odpowiedzi mogą być przypadkowe. Jeżeli wynik w skali Wb (dobre samopoczucie) i Cm jest 30 lub mniej oraz ewentualnie Gi (chęć podobania się) mniej niż 40, to możliwa jest tendencja do ukazywania się w gorszym świetle. Może to być wołanie o pomoc; oczekuję wsparcia lub pomocy. Jeżeli Gi i Ie jest powyżej 70, a Ie jest wyższy niż w innych skalach, to możliwa jest tendencja do pokazywania się w lepszym świetle.

Skale mierzące sposób społecznego przystosowania się.

a) dominacja - osoby, które usiłują zmienić i przyporządkować sobie otoczenie,

b) chęć podobania się - mierzy tendencję do podporządkowania się innym, do wymagań i oczekiwań otoczenia.

Uzyskujemy cztery konfiguracje profilu:

1. Wysokie Do i Wysokie Gi - życzliwy przywódca.

2. Wysokie Gi i niskie Do - miła osoba, ale nie potrafiąca pokierować.

3. Wysokie Do i niskie Gi - nieżyczliwy dyrektor, ma zdolności przywódcze, ale nie zależy mu na ludziach.

4. Niskie Do i niskie Gi - skwaszony samotnik.

Interpretację rozpoczynamy od skal kontrolnych:

1. Dobre samopoczucie Wb - skala ta może ujawnić tendencje badanego do udawania złego samopoczucia (niskie wyniki). Bardzo niskie wyniki (ok. 10-20) wskazują, że badany ma skłonność do wyolbrzymiania swoich zmartwień i trudności oraz stosunku w stosunku do stanu faktycznego. Niskie wyniki (ok. 30-40) są wskaźnikami faktycznego złego samopoczucia adekwatnego do przyczyn, albo może być symptomem zaburzeń psychicznych.

2. Chęć podobania się Gi - ukazuje, w jaki sposób badany chce się przedstawić w oczach innych. Bardzo niskie wyniki (ok. 10-20) uzyskują osoby, którym absolutnie nie zależy na aprobacie społecznej. Usiłują się pokazać gorszymi, niż są w rzeczywistości. Nieco obniżone wyniki (30-40) sugerują istnienie pewnych trudności w przystosowaniu społecznym i faktycznie małej potrzeby aprobaty społecznej. Dobrze przystosowane są osoby uzyskujące wyniki powyżej średniej. Wyniki te identyfikują osoby, którym zależy na dobrej opinii ze strony innych, potrafią współdziałać oraz wychodzić innym naprzeciw. Bardzo wysokie wyniki wskazują na nieszczerość w ocenianiu, ale zmierzają w kierunku pokazania siebie w lepszym świetle, niż się jest w rzeczywistości.

3. Typowość Cm - mierzy stosunek badanego do sytuacji badania. Szczególnie diagnostyczne są bardzo niskie wyniki, które sugerują, że badany dawał odpowiedzi w sposób przypadkowy, co może świadczyć o negatywnym stosunku do badania i nie należy interpretować otrzymanego profilu. Jeżeli wynik jest mniejszy niż 30 (mężczyźni) i 25 (kobiety), to może budzić wątpliwości, czy to jest przypadkowe. Jeżeli w wyniku jest powyżej 30, gdzie zakreślone są P i F, to należy mieć wątpliwość, czy profil jest prawdziwy.

Skale mierzące osiągnięcia w nauce:

• powodzenie przez niezależność Ai,

• powodzenie przez konformizm Ac,

• wydajność umysłowa,

• uspołecznienie,

• odpowiedzialność.

Są cztery typy różnego funkcjonowania, które warunkują wysokie i niskie osiągnięcia w nauce i pracy:

• Wysokie Ac i wysokie Ai - osoby twórcze, inteligentne, samodzielne, posiadające rzetelny zakres wiadomości, wysokie osiągnięcia, ogólnie dobre przystosowanie społeczne.

• Wysokie Ac i niskie Ai - osoby mało twórcze, ale pracowite i systematyczne.

• Niskie Ac i wysokie Ai - osoby twórcze, ale ich inwencja nie bazuje na rzetelnych podstawach, jest często sprzeczna z wymaganiami otoczenia . Niskie osiągnięcia wskazują na niekorzystne możliwości.

• Niskie Ac i niskie Ai - osoby o niskim stopniu przystosowania, mało twórcze o bardzo niskich osiągnięciach.

Wysokie wyniki - konwencjonalność i przywiązywanie dużego znaczenia do norm.

Niskie wyniki - niekonwencjonalność, indywidualizm, niezwykłe spojrzenie na świat.

Wyniki należy interpretować wraz z historią życia.

-Polskie normy opracowano 30 lat temu i są podawane na skali stenowej (średnia 5,5).

-W 1987 przeprowadzono rewizję testu [w Polsce (KUL)???!]

-zewnętrznie z 468 itemów zredukowano do 462, istotnie zmieniła się zawartość; wiele z kluczy istotnie skrócono:

-Sp skrócono o 18 pozycji

-Fx bez skrótów

-Com dodano na 13

-Do: nie dodano nic, kilka wymieniono

-Ie: 2 wymieniono i kilka dodano

-najwięcej itemów wymieniono w skali Com (10)

W jakim stopniu wpłynęło to na test?

• najdłuższe skrócono, najkrótsze wydłużono - poprawiły się wskaźniki (rzetelność, zgodność wewnętrzna); nie zmieniło to sensu skal

• korelacja nowych skal ze starymi: powyżej 0,90 - z wyjątkiem Com dla kobiet; 0,99 Sy dla mężczyzn

• obliczenia korelacji: stara - nowa wersja oparto na 2000 badań; nie dodano nowych itemów - wymieniono je (weszły nowe z innych skal), dlatego można było policzyć wyniki wg nowych i starych kluczy

• 2000 badań nie były przypadkowe

• na zasadzie reprezentatywnej próbki dla USA opracowano normy dla 6-7 tys.,ale nie były reprezentatywne

• dodano 2 skale stworzone z itemów, które były wcześniej: In (niezależność) i Em (empatia)

• zespoły skal wyglądały następująco:

1. Do, Cs, Sy, Sp, Sa, In, Em

2. Re, So, Sc, To, Gi, Cm, Wb NB. 3 skale kontrolne są obok siebie!

3. Ac, Ai, Ie

4. Py, Fx, Fe

Właściwości psychometryczne:

stabilność: 0,53 (Em) - 0,80 (Sc)

.................0,52 (Sa) - 0,80 (....)

Dodano 3 skale czynnikowe:

Opisy osobowości są krótkie, ukazują trzy wymiary osobowości :

1. Ekstrawersja - zaufanie do siebie, zrównoważenie, zdolność do podtrzymywania kontaktów (czynnik ten twoerza przede wszystkim skale I części testu)

2. Przystosowanie; stosowanie się do norm społecznych - samokontrola, integracja, kontrola uczuć (mniej więcej II część testu)

3. Samorealizacja, stopień zintegrowania i realizowania osobowości.

W profilach ogólnie wysokich pojawiały się wysokie: Ie, To, Wb

Wymiary osobowości:

V 1 - intro - ekstrawersja

Najwyższe wyniki (introwersja) - pacjenci psychiatryczni, matematycy; niskie wyniki (extra) - menadżerowie.

Opis: wysokie wyniki - powściągliwy, nieśmiały, z rezerwą, umiarkowany, skromny, niechętnie podejmujący inicjatywę i wchodzacy w działania społeczne.

Niskie - wychodzi naprzeciw, pełen zaufania, rozmowny, zdobył i prezentuje pewność w społecznych sytuacjach

V 2 - uznawanie norm - kwestionowanie norm

Wysokie - oficerowie, kadeci, menadżerowie; niskie - członkowie grup religijnych o wschodniej orientacji (zen), studenci psychologii.

Opis: wysokie- zorganizowany, sumienny, konwencjonalny, obowiązkowy, o silnej samokontroli; niskie - buntowniczy, niespokojny, szukający przyjemności, pobłażliwy w stosunku do siebie, kwestionuje normy.

V 3 - samorealizacja (poczucie osobistego spełnienia - poczucie niespełnienia).

Wysokie wyniki - naukowcy, badacze, studenci psychologii, niskie - pacjenci psychiatryczni, przestępcy.

Opis: wysokie - wolny od tendencji neurotycznych i konfliktów, umiarkowany, dojrzały, z wglądem, optymistyczny, o szerokich zainteresowaniach; niskie - niepewny siebie, niezadowolony, źle toleruje sytuacje niepewne lub złożone, o wąskich zainteresowaniach. Ten wymiar mierzy też poczucie integracji psychicznej. Wysokie wyniki uzyskują osoby utalentowane, zdolne do radzenia sobie ze stresem, z poczuciem realizacji; niskie charakteryzują ludzi niezdolnych do radzenia sobie, wrażliwych na traumy życiowe, z poczuciem niespełnienia, przegranej.

4 typy osobowości:

Akceptowanie norm

V2

Alfa Beta

na zewnątrz 1 do wewnątrz

Gamma Delta

Kwestionowanie norm

8% 12% 19% 22% 19% 12% 8%

V3

1 2 3 4 5 6 7

niskie tendencja średnie tendencja wysokie

do niskich do wysokich

Gough przedstawił 4 typy funkcjonowania, przystosowania (lub 4 sposoby funkcjonowania osobowości). Tu zaczyna już budować teorie osobowości.

I typ - alfa: osoby ekstrawertywne i akceptujące normy.

Mogą być dobrymi liderami, zorientowane na zadania, produktywne, zainteresowane kontaktami z innymi ludźmi, asertywne, wielomówne. Korzystna prezencja społeczna i duże osiągnięcia społeczne. Przy dużym nasileniu tych cech mogą być charyzmatycznymi liderami ruchów społecznych, menadżerami. Przy niskiej samorealizacji osoby te są skłonne do manipulacji, działań szkodliwych i egoistycznych. Przedstawiciele: menadżerowie, kadeci szkół wojskowych, uczniowie szkół medycznych.

II typ - beta: introwersja i przestrzeganie norm.

Preferują zewnętrzną strukturę, przywiązanie do ról społecznych. Z dużą samokontrolą, zależne, konserwatywne, uznają tradycyjne wartości, czasem potrzeby innych ludzi preferują przed własnymi. Przy wysokim nasileniu opiekuńcze, skoncentrowane na ideałach moralnych (kwestia dobra). Uznają i starają się przekazywać wiedzę wg konwencjonalnych źródeł. Przy niskim stopniu samorealizacji są sztywne, nadmiernie konformistyczne, o zawężonych zainteresowaniach. Przedstawiciele: urzędnicy, zajmujący się pracą korektorską, księża, matematycy (M.), studenci farmacji

.

III typ - gamma: ekstrawersja i kwestionowanie nor, wartości, przekonań.

Jawnie okazują swoje odmienne przekonania i wątpliwości, co do układu ról i organizacji społeczeństwa. Sceptyczne, wątpiące, często prowokujące, próbujące zmienić społeczeństwo (nie siebie). Spostrzegają świat w sposób bardzo indywidualistyczny, ale maja liczne powiązania i kontakty z innymi. Mogą sprawdzać pewne ograniczenia, robić to w sposób buntowniczy lub teatralny. Przy wysokiej samorealizacji mogą by innowacyjne, spostrzegawcze, z wyobraźnia, wręcz wizjonerskie; łatwo staja się twórcami, kreują nowe idee, przekraczają ograniczenia w danej dziedzinie. Przy niskiej samorealizacji są nietolerancyjne, buntownicze, wojujące, destruktywne i mało krytyczne wobec siebie. Przedstawiciele: studenci psychologii, członkowie religii wschodnich, młodociani przestępcy, studenci pielęgniarstwa (również Wałęsa).

IV typ - delta: do środka i kwestionowanie norm.

Osoby bardzo refleksyjne i oderwane od świata, zatopione w myślach, zaabsorbowane własnymi fantazjami i marzeniami. Mogą preferować to, by inni podejmowali za nich decyzje. Przy wysokiej samorealizacji: twórcza wyobraźnia, bogata, artystyczna wizja świata - ale często ich twórcza aktywność nie zostanie dostrzeżona, bo często się nie ujawniają (zamknięcie). Przy niskiej samorealizacji: niezorganizowane, wycofujące się, chłodne, z postawą obronną, autystyczne. Przedstawiciele: matematyczki, więźniowie i niektóre grupy chorych psychicznie.

INTERPRETACJA (głównie do nowej wersji):

Osoby o inteligencji przeciętnej odpowiadają około 1 godziny (w Polsce 1,5). Jeżeli poniżej 1 godz., to podejrzenie, że niedokładnie czytały. W Polsce naturalność języka została zachwiana. W USA, jeżeli powyżej 1,5 godz. (w Polsce powyżej 2) jest rozwiązywany test, podejrzewa się zaburzenia psychiczne (nawet depresję i psychozę); niską inteligencję i słaba umiejętność czytania; organiczne uszkodzenie mózgu. Jeżeli około 20 min. (w Polsce 30) sugeruje się nieprawdziwy wynik; impulsywną osobowość; obydwie możliwości jednocześnie. W USA jest ok. 1,7% profili sfałszowanych, z czego 0,7% na chybił-trafił (w Polsce prawdopodobnie o wiele wyżej - obciążenie kulturowe).

Prawdziwość profilu: jeżeli na więcej niż 30 pytań nie udzielono odpowiedzi (lub są dwie), to wynik może być nierzetelny.

3 równania do nowej wersji(Lanning):

1. prawdopodobieństwo, że osoba przedstawiła się na „plus”:

44,67 + 0,15Do + 0,18Em + 0,35Gi - 11Wb - 0,13To - 0,12Fx ≥ 56,65

2. nieprawdziwy z innego powodu niż pierwszy:

75,77 - 0,68Cm - 0,18Wb + 0,12Ac ≥ 58,55

3. (liczymy tylko, gdy 2-gi jest ≥ 58,55):

41,95 + 0,13In + 0,22Gi - 0,06Cm + 0,14Py + 0,13Fx ≥ 50, to wyniki przypadkowe

jeżeli < 50, to przedstawienie się w niekorzystnym świetle

McAllister: opracował 132 kody - najwyższe wartości w profilu (dwie lub trzy najwyższe wartości w profilu) i na ich podstawie interpretacja. NB. niektórzy są temu przeciwni, np. Płużek. Następnie sprawdzić niskie (poniżej 40) i wysokie (powyżej 60) i odnieść te wyniki do pozostałych skal, co wzmacnia lub osłabia wnioski wyprowadzone ze skal skrajnych. Następnie dokonanie całościowego opisu osoby:

1. Poziom intelektualny (To, Ac, Ai, Ie, Py, Fx)

Jeżeli podniesione (ok. 55), to świadczą o wysokich zainteresowaniach intelektualnych i , co najmniej, przeciętnej inteligencji. Jeżeli obniżone (40 i mniej), to ograniczone zdolności intelektualne i wąskie zainteresowania, co może być skutkiem przeszłych lub aktualnych wydarzeń, które silnie angażowały emocje.

McAllister zwraca uwagę, że test bada 2 aspekty inteligencji społecznej, zawartej w teście inteligencji Wechslera (historyjki i rozumienie). Rozumienie jest porównywalne z Cs, Fx, Cm a historyjki z Cs, Fx, Fe. Wysokie wyniki w Cs, Fx świadczą o dużej inteligencji społecznej.

2. Osiągnięcia (Ie, Ac, Ai, Re, So, To, Py)

Jeżeli ktoś ma duże osiągnięcia w szkole przy przeciętnej inteligencji, często ma wysokie Re, So (często także Ie, Ac i Wb). Czasem Wb (problemy osobiste) wpływają na inteligencję, dobre myślenie i stąd może być niski wynik w inteligencji.

• osiągnięcia w szkole średniej: wysokie Re, Ac, Ie (Wb, To).

• na studiach: Re+, So+, Ai+, Ie+, Py+, Sp-, Sy-, Sc-, Gi-, Cm-

• dla alumnów niekorzystne są Sy+ i Sa+, bo są zbyt mało refleksyjni

NB. Ai > Ac -wierzy we własne siły i sądy bardziej niż zewnętrznym standardom i jeśli do tego Do+, to tendencja do kwestionowania i walki z autorytetami.

Ac > Ai -człowiek preferuje zewnętrzne zasady, jest mu dobrze jako podwładnemu; łatwo przyjmuje narzucane mu role.

3. Przywództwo (Do)

Do+ Cs+ Sp+ charyzmatyczny, ekspansywnt, przyciągający uwagę lider

Do+ Sa+ Ac+ lider kontroluj¹cy, ¿¹daj¹cy posłuchu, lubi jasne i okreœlone

zasady (sztywny lider)

Do+ Ai+ lider twórczy, niezale¿ny, z inicjatyw¹

Wyniki analizy czynnikowej: s¹ 4 lub 5 (w nawiasie nowa wersja)

F1: Do, Cs, Sy, Sp, Sa (Ie, Em) - społeczne zrównowa¿enie i efektywnoœæ interpersonalna

F2: Wb, Re, So, Sc, To, Gi, Ac - ogólny indeks zdrowia psychicznego oraz przystosowania (człowiek nie ma konfliktów wewnętrznych) i dostosowania społecznego (dostosowanie do otoczenia)

F3: Ai, Fx, To, Ie, Py - stopień, w jakim osoba może myśleć i zachowywać się niezależnie

F4: Cm, Re, So, Wb - stopień, w jakim osoba dostosowuje się do norm i oczekiwań społecznych

F5: Fe - zainteresowania typu kobiecego: emocjonalność, wrażliwość, czynniki estetyczne

Interpretacja kliniczna CPI

Służy do odróżnienia osób zdrowych od chorych i ustala, jakiego rodzaju jest zaburzenie. Czasem jest charakterystyczny układ wyników w teście, który sugeruje ryzyko pewnych typów zaburzeń, ale nie znaczy to, że osoba musi je mięć albo może mieć. Problem etyczny: czy jeśli zobaczę taki układ, to należy o tym mówić pacjentowi?

• Nieprzystosowanie - ogólnie obniżony profil (na ok. 30-35); Fe+ a u mężczyzn dodatkowo: Ac- i Ie-

• wrażliwość na stres - So- (35 lub niżej), czyli źle znosi stres. Często sygnalizuje to charakterystyczna tzw. „dolinka”: So (35 lub niżej) i Re, Sc (45 lub wyżej). Jest to osoba defensywna, wrażliwa na skutki stresu sytuacyjnego, często z rodzin zdezintegrowanych, gdzie był zbyt duży stres. Nauczyli się, że świat jest zagrażający i wykształcili formę samo-obrony, tzn. kontrolują swoje emocje i starają się unikać konfliktów, ale oczekują, że może się pojawić w każdej chwili. Ich dopasowanie do otoczenia wynika z obaw i chęci uniknięcia przykrych stanów sytuacji konfliktowych. Może wystąpić tendencja do gwałtownych wybuchów emocjonalnych, tym większych, im głębsza jest „dolinka”.

• Depresja - pierwszych 6 skal jest obniżonych (40 lub mniej); ponadto u M. obniżone w Sy-, So-, Ie- a u kobiet Wb-, So- Ie-. Zwrócić uwagę na Do-, Cs-, Sy-, Sp-, bo mogą oznaczać niepewność, nieśmiałość, słabe związki z ludźmi; natomiast Ac-, Ai-, Ie-: oznacza apatię.

• Psychosomatyka - Wb-, Sc- (40 lub mniej), Cm+, dla M.: Ie- (często, niezależnie od płci, So+). Z Wb jest często poniżej 35 i jeśli do tego Fe powyżej 60, to mogą pojawić się bóle głowy, gastryczne, skurcze. Są to osoby o niezaspokojonej potrzebie zależności od innych, maja poczucie osamotnienia, niskie zaufanie w kontaktach z innymi.

• mechanizmy obronne (wg Byrne) - można podzielić je na: represje (spychanie do podświadomości bodźców wywołujących lęk) i somatyzacje (reagowanie dolegliwościami somatycznymi, co zmierza do próby panowania nad sytuacją, poprzez zwracanie na siebie uwagi swoją chorobą). Gdy wysokie: Sy, Wb, Sc, To, Gi, Ac, Ie, to przeważają mechanizmy represji - gdy odwrotnie, to somatyzacja.

• przestępczość (Re-, So- (Wb-, Ac-, To-) - ich zachowanie jest niekonwencjonalne i nie jest w sposób twórczy kanalizowane. Przestępcy samotnicy maja dodatkowo: Ie-, Fe-; uspołecznieni przestępcy dodatkowo: Sy+, Sp+, Sa+; gwałtowni: Sp+, Sa+, Fe-supergwałtowni dodatkowo Sc+ (paradoks). NB. im silniejsza jest samokontrola, tym większa agresja, gdy tu wszystko puszcza. Nadmierna samokontrola u niektórych załamuje się, prowadząc do napastliwych zachowań.

• uzależnienia (Sp+, Sa+, Re-, So-, Wb-)

• dojrzałość społeczna: So+ - NB. Zdaniem Gougha jest to przede wszystkim posiadanie wysokiego poziomu standardów etycznych; ludzie ci mogą odbiegać od wartości akceptowanych przez innych ludzi, od konwencji w środowisku; stąd człowiek o wysokiej dojrzałości społecznej może odczuwać potrzebę przeciwstawiania się presji społecznej. Może dostrzegać niedoskonałości i błędy systemu społecznego i chcieć je dojrzale zmieniać, korygować. Jest to twórcze przeżywanie sytuacji społecznej i przekraczanie ograniczeń sytuacyjnych, tworzenie nowego porządku - a nie samo przystosowanie. Może to ujęcie Gougha wynika z kultury, gdzie reformatorskość, tworzenie jest cenione. U nas wszystko robione jest pod linijkę i jest to akceptowane. Niektóre instytucje, systemy wychowawcze (np. seminaria) mogą hamować tego typu jednostki.

wzory na dojrzałość społeczną: SM

a.) SM = 25,701 + 0,408Re + 0,478So - 0,296Gi (nie może mieć za dużo Gi)

2. SM = 28,062 + 0,148Do + 0,334Re + 0,512So - 0,317Gi - 0,274Cm + 0,227Fx

• sukces w pracy - wysokie:Do, Cs, Sp, Sa, Re, So, Sc

• przywództwo i empatia: Do+, Gi+

• podejmowanie decyzji:Sa, Wb

a.) Wb- Sa (0 lub +) polega raczej na własnej ocenie a innych uważa za gorszych dlatego niegodnych zaufania. Jeśli Wb jest bardzo nisko, to alienacja i nieufność

b.) Wb (0 lub +) Sa- sądy innych sa lepsze niż jego własne (może z braku akceptacji siebie), jest lojalny wobec osób wyżej postawionych, słabo zauważa błędy i ograniczenia innych ludzi. Może to być skutek nadopiekuńczych rodziców, ale także może mieć małe zdolności i nie ufać sobie

c.) Wb- Sa- duże wątpliwości, co siebie samego; zależny, lękliwy a równocześnie niezadowolony ze swej zależności

NB. było kilka prób stworzenia polskich norm, ale były one dla wybranych grup - zresztą są już stare a CPI nie jest obojętny aksjologicznie.

Q - sort

Test powstał w 1953 roku, jego autorem jest Stephenson.

Dane jakościowe i ilościowe można zbierać od badanych przy pomocy wymuszonego rozkładu normalnego. Jest 9 pozycji, na każdej pozycji może być określona ilość pozycji testowych. Sposoby odpowiedzi: T N; T ? N; 1 2 3 4 5 (od „nie zgadzam się zdecydowanie” do „zgadzam się zdecydowanie”)

1 4 11 21 26 21 11 4 1 - gdy jest 100 twierdzeń

1 4 10 13 18 13 10 4 1 - gdy jest 74 twierdzeń

___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___

najmniej mnie bardzo mnie

charakteryzuje charakteryzuje

Przypomina to rozkład normalny. Zamiast twierdzeń mogą być kolory, ikony, zdjęcia.

Butler i Haigh wykonali tali rozkład na twierdzeniach służących do oceny postępów psychoterapii Rogeriańskiej. Jest to metoda „Chicago Q - sort”.

Stephenson - sposób zbierania danych ilościowych, który służy do opisu człowieka lub danych ilościowych (? - może jakościowych). Zadaniem osoby badanej jest sortowanie określonej puli pozycji na określoną liczbę kategorii o ustalonych z góry liczebnościach. Na jednym końcu mają się znaleźć twierdzenia najtrafniej charakteryzujące daną osobę, a na drugim sprzeczne z jej charakterystyką. Q- sort powinien zawierać od 60 do 100 pozycji (jako sposób zbierania danych). Gdy jest mniej niż 60, to test jest mniej rzetelny, a gdy więcej niż 100- jest mniej operatywny.

Wg Rogersa obraz realny jest stosunkowo bliski idealnemu, jest to wyraz przystosowania. Nieprzystosowanie - kiedy obrazy bardzo odbiegaja od siebie. Po psychoterapii obraz realny powinien się zmienić, bardziej przystawać do idealnego.

17. sort: można badać „ja realne” i „ja idealne”. Skąd materiał? Do „Chicago Q- sort” wybrali początkowo 100 twierdzeń, które były zdaniami wyjętymi z posiedzeń psychoterapeutycznych: po 50 pozytywnych i negatywnych. Potem pracowano dalej: dwóch psychologów klinicznych miało wskazać, które ze 100 twierdzeń są dobrymi wskaźnikami przystosowania. Wyeliminowano 26 twierdzeń, dbając o to, by była równowaga twierdzeń pozytywnych i negatywnych (po 37)

• wymusza uporządkowaną koncepcję siebie (choć może być niezintegrowana)

• samo rozłożenie kart ma aspekt terapeutyczny dla badanego

• stosowany najczęściej w psychoterapii: ja realne i idealne i powtórzenie tego po okresie spotkań z psychologiem lub z grupą terapeutyczną, żeby zobaczyć, co się zmieniło, jaka jest odległość;

• pogłębia wgląd; dobra dla okresu szukania tożsamości, problemów młodzieńczych

• metoda diagnostyczna; daje informacje jakościowe i ilościowe; metoda psychoterapeutyczna (zwłaszcza dla młodych)

INSTRUKCJA: (do ja realnego) Uporządkuj te karty tak, aby opisywały ciebie zgodnie z tym, jak sam siebie widzisz w tej chwili. Uporządkuj je od najmniej do najbardziej ciebie charakteryzujących. [ do tej instrukcji należy dodać, jak je ułożyć na stole]

NB. Dobrze jest mieć schemat kreskowy, aby nanosić na nim numerki (każde twierdzenie ma numer).

(do ja idealnego): Uporządkuj te karty tak, aby opisywały twój ideał osoby, którą najbardziej chciałbyś być.

Jest możliwość wykonywania obliczeń, aby porównać 2 rozkłady (informacja ilościowa)

• przypisujemy punkty do poszczególnych pozycji:

0 1 2 3 4 5 6 7 8

__ __ __ __ __ __ __ __ __

• wskaźnik podobieństwa 2 rozkładów:

D²

r = 1 - ---------

2N δ² 2Nδ² - jest to pewna stała: dla 100=468; dla 74=196

D² - suma kwadratów różnic między punktacją każdego zdania w 2 rozkładach

Jest to jakby korelacja między dwoma rozkładami.

• wskaźnik samoakceptacji, gdy jest porównanie ja realnego z ja idealnym

Literatura: J. Brzeziński. „Elementy badań psychologicznych”. (Technika Q)

5. Paszkiewicz. „Technika Q - sort”. Materiały do nauczania psychologii. Seria III, t. 3. Wa-wa 1978, str. 241-256.

NB. Nie wskazane jest stosowanie metody w ostrym stanie emocjonalnym lub psychotycznym oraz u tych, u których wgląd nic nie daje, bo nie są podatne na zmiany.

• jeżeli jest wyraźna potrzeba można test zastosować już na wstępie rozmowy z pacjentem, nawet jeśli nie mamy dobrego kontaktu

• pośrodku mogą być takie treści, których pacjent nie chce zdeklarować albo, co do których nie jest zdecydowany

• zaczynać od około 12 roku życia (zaczyna się myślenie abstrakcyjne, refleksyjne), ale decyduje dojrzałość człowieka (wyczucie psychologa wskazane)

Test Preferencji Figur Geometrycznych (tzw. Test Welsha - Kalifornia: 1959)

Test nawiązuje do skal empirycznych. Składa się z 400 wzorów (figur). Zadaniem osoby badanej jest wstawienie krzyżyka w odpowiedniej kratce: jeśli się jej dana figura podoba (like) nad numerem, jeśli się nie podoba (dislike) pod numerem

Wszystkie figury są czarno-białe i zróżnicowane, ale 181-200 i 361-380 są te same figury.

Jest to test niewerbalny; do badania dzieci od lat 3 i dorosłych (dziecko nie ma tyle cierpliwości i trzeba rozkładać badanie na etapy. Nie jest podatny na sfałszowania; nie wchodzi w grę zmienna aprobaty społecznej, ale mogą wchodzić w grę odpowiedzi przypadkowe. Może służyć nie tylko do badania osobowości, ale także wyborów estetycznych, pamięci, spostrzegania. Opracowano kilka skal (punkty surowe przeliczane na skale T). Najbardziej znana: Barron-Welsh Art. Scale do badania uzdolnień artystycznych.

Jako skala empiryczna była opracowana w ten sposób, że dano figury artystom i laikom i wyodrębniono 65 kryteriów, w zakresie których artyści różnili się od pozostałych. Jest to więc skala osobowości twórczej. Opracowano skale: konformizmu; męskości - kobiecości; zaburzeń spostrzegania (neuro-psychiatryczna); symboli seksualnych. W sumie jest 11 znanych skal; można dobudować nowe; interpretacje uzyskano na podstawie korelacji wyników w tych skalach z innymi metodami

ZASTOSOWANIE:

-do badań międzykulturowych

-psychologia i antropologia kulturowa (jest jednak trochę zależny kulturowo, tzn. bardziej europejski)

-badania rozwojowe; patrzymy, co się dzieje w ciągu całego życia

-można badać osoby upośledzone umysłowo i chore psychicznie

-można badać niesłyszących, ale należy dobrze przedstawić instrukcję

INWENTARZ TEMPERAMENTU (Jan Strelau - 1969)

Jest to metoda oparta na koncepcji Pawłowa. Na początku składała się z 150 itemów, które tworzyły 4 wymiary: siła pobudzenia; siła hamowania; ruchliwość procesów nerwowych i równowaga (to wszystko są właściwości CUN). W latach 80-tych metodą tą zainteresowali się Niemcy: Alois Angleitner i Wilibald Ruch, którzy przerobili tę metodę i przyczynili się do jej upowszechnienia. Skupili się na 3 pierwszych wymiarach a równowagę uznali za cechę wtórną, czyli stosunek hamowania do pobudzania.

Cała skala zawiera 166 itemów(STI - R); wersja skrócona - 84 (STI - RS). Są 2 i 4 możliwości odpowiadania; są bez środka, czyli wymuszają odpowiedź; autorzy preferują wersję dłuższą z 4 możliwościami.

Metoda ma wysoką trafność i rzetelność, co wynika z przedmiotu badania; są to zmienne, które ze swej natury są stałe, stąd możliwa wysoka rzetelność. Problemem może być jednak zrozumienie pytań i właściwy osąd. Inwentarz ten jest stosowany do selekcji np.: do zawodów narażonych na duży stres

SE (siła pobudzania) - funkcjonalna zdolność CUN manifestująca się zdolnością do trwałego i intensywnego wysiłku lub długotrwałej stymulacji bez przechodzenia do obronnego hamowania.

SE-1: sytuacje zagrażające nie powstrzymują od zaplanowanych działań

SE-2: osoba podejmuje działania w warunkach wielu bodźców

SE-3: osoba preferuje ryzyko lub trudne zadanie

SE-4: wykonywanie działań w warunkach obciążeń fizycznych lub społecznych nie powoduje zaburzeń emocjonalnych

SE-5: w warunkach silnej stymulacji nie spada znacznie efektywność wykonania

SE-6: odporność na zmęczenie przy wykonywaniu długotrwałej lub intensywnej aktywności

SE-7: zdolność do adekwatnych reakcji emocjonalnych w warunkach dużego napięcia nerwowego, pomimo dużego napięcia nerwowego, czyli np. lęk nie paraliżuje

SI (siła hamowania) - odnosi się do uwarunkowanego hamowania (wyuczone), które rozwija się w życiu; zdolność do osiągania stanów uwarunkowanego hamowania, jak: wygaszanie, różnicowanie, odraczanie.

SI-1: łatwo powstrzymuje się od zachowania, które z przyczyn społecznych nie jest oczekiwane lub pożądane

SI-2: osoba nie ma trudności z oczekiwaniem na wykonanie zadania, jeśli taka zwłoka jest potrzebna

SI-3: zdolność do przerwania działania, kiedy trzeba

SI-4: zdolność do odraczania reakcji, kiedy jest to wymagane ze względu na warunki

SI-5: zdolność do powstrzymania reakcji emocjonalnej, kiedy jest to wymagane

MO (ruchliwość) - zdolność do adekwatnego reagowania tak szybko, jak to jest możliwe, na nieustanne zmiany w środowisku.

MO-1: adekwatna reakcja na nieoczekiwane zmiany środowiska

MO-2: szybka adaptacja do nowych warunków

MO-3: łatwe przejście od jednej aktywności do drugiej

MO-4: łatwe zmiany nastroju (krańcowe) stosownie do znaczenia sytuacji

MO-5: preferencje sytuacji, które wymagają różnych form aktywności do jednoczesnego wykonania

METODA KONFRONTACJI Z SOBĄ (Hubert Hermans -1976 -I wyd.)

Jest to metoda analizy biografii opracowana przez holenderskiego naukowca Hermansa w katolickim uniwersytecie. Dokładny rozwój tej metody przypada na połowę lat 80-tych. Postać Hermansa wiąże się z psychologią „self” - ja, rozumianego jako proces, który integruje i organizuje doświadczenia, czyli wszystko, co do nas dociera. Jest to bardziej promień, strumień niż struktura i jego interpretacja dokonuje się właśnie w ramach self. Badanie dokonuje się przez analizę systemów wartościowania. Wartościowanie to fragment życia osobistego ujętego w zdania, wyrażające jakąś ważną dla osoby treść. Konieczny jest proces autorefleksji. Metoda oparta jest na pewnej metaforze - człowiek jako narrator opowiadający o swoim życiu (np. „Lord Jim” Conrada). Osoba przez kilkadziesiąt zdań może wyrazić swoje wartościowanie. Metoda bazuje na metodzie Merleau-Ponty: człowiek z teraźniejszości na zasadzie łuku intencjonalnego może odnosić się do swojej przeszłości i przyszłości.

• pierwsza część metody to wywiad, gdzie jest kilkanaście sfer, a w każdej pytania, które są zaproszeniem do analizy życia. Najważniejsze sfery to te pierwsze 3: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość. Psycholog jest ekspertem od tego, aby „wyłapać” to, co tkwi w sformułowaniach pacjenta, jakie wartościowania, Np. „rodzice wyrzucili mnie z domu, gdy miałem 16 lat”.

• potem odnosimy to do uczuć (24 lub 30 stanów afektywnych podanych na liście).

• motywy podstawowe (coś ukrytego, z czego człowiek nie zdaje sobie sprawy)

-dążenie do umocnienia samego siebie (siła, moc, autonomia)

-dążenie do zjednoczenia z kimś lub czymś poza sobą (gdy przeważają miłość, troska itd.). Tu również kontemplacja przyrody, kwestie religijne.

Jest 6 typów wartościowania, które rozpoznajemy po kompozycji uczuć negatywnych i pozytywnych.

S - motyw do umocnienia siebie (autonomia, siła)

O - motyw do zjednoczenia z kimś poza sobą (doświadczenie miłości)

S+ O+

S+ O+

S- O-

_ _

S+: zaspokojony w autonomii

S+O+: równocześnie autonomia i miłość

O+: zaspokojony w miłości

Dolna część koła to niespełnione motywy.

S-: motyw jest, ale towarzyszą mu uczucia negatywne (żal, złość, lęk); to jest doświadczenie agresji

O-: doświadczenie tęsknoty, niespełnionej miłości (lęk, depresja), chociaż motyw, jako taki, jest

--:doświadczenie bezsilności i osamotnienia; żaden z motywów nie jest zarysowany; są tylko uczucia negatywne

Cała metoda służy do badania, eksploracji różnych doświadczeń ludzkich, np. jakie wartościowania formułują. Oprócz aplikacji badawczej jest metodą psychoterapii indywidualnej, bo kolejny etap to:

• rozpisanie na koło i prowadzenie dyskusji z osoba badaną, co to wszystko znaczy. Wskaźniki liczbowe z osobistym komentarzem człowieka, np. coś z dalekiego dzieciństwa jest podobne do tego, co robię teraz - odpowiedź dlaczego. Możemy porównać to po kilku tygodniach - wtedy osoba znacznie głębiej to interpretuje. Metoda autorefleksji, cały czas pacjent interpretuje to, co pokazują wskaźniki liczbowe.

Pomysł jest prosty, ale nauczenie się tej metody wymaga czasu. Metoda została wydana w Polsce (certyfikat: Piotr Oleś). Każde z wartościowań jest oceniane na skali uczuć od 1 do 5. Obliczenia może zrobić komputer.

METODY PROJEKCYJNE

Lepiej używać słowa metoda (nie test), bo test ma swoje ścisłe reguły. Tu nie jest to ważne. Różne mogą być interpretacje, stąd nazywanie ich testami jest pewna niekonsekwencją. Metodą może być ACL, gdy bierzemy pod uwagę konstelację przymiotników, które wybiera badany.

Testy projekcyjne opierają się na teorii analitycznej, a właściwie na psycho-dynamicznej koncepcji osobowości. Brana jest pod uwagę podświadomość, która kieruje się swoimi prawami. Tylko część życia psychicznego człowieka objęta jest świadomością. Metody projekcyjne służą do badania podświadomości. Allport mówi, że zdrowy człowiek jest świadomy w bardzo dużym stopniu i można go o to zapytać. Gdy oddalamy się od zdrowia psychicznego, wówczas należy eksplorować to, co ukryte. Np. w nerwicy człowiek nie wie, że źródłem lęku jest frustracja, bo robił coś, czego nie chciał. Człowiek zdrowy może rozwiązywać konflikt i go nazywać. Jest też druga strona medalu - człowiek zdrowy przy użyciu tych metod odkrywa w sobie coś nowego, nowe konflikty. Wszystkie wydarzenia nie objęte pamięcią nadal istnieją i maja wpływ na nasze obecne życie (często wchodzi w grę okres przedwerbalny). Te metody są bardzo ciekawe, ale też ich interpretacje są niesprawdzalne (zarzut).

Potrzebujemy tych metod, gdy:

• nie możemy zrobić testów obiektywnych, np.: CPI (niski poziom intelektualny, brak umiejętności czytania, bariera języka, narodowości)

• symulanci, np. podsądni - czy byli przy zdrowych zmysłach w chwili popełniania przestępstwa

• kiedy sądzimy, że u osoby leczącej się mają miejsce jakieś głębokie, podświadome konflikty, których rozpoznanie ma duże znaczenie dla terapii. NB. problem etyczny - musi być zgoda na udział w badaniach psychologicznych (np. podsądni), bo często występuje lęk, że psycholog odkryje coś strasznego, prawdę, która jest zagrażająca.

• psychologia dzieci - bardzo ważne zastosowanie, bo omijają sprawności werbalne: pisanie, czytanie, rozumienie; pomija zdolność do długotrwałego skupienia uwagi; pomija zdolność do krytycznego osądu własnego stanu psychicznego.

Kiedy stosować?

-dla dzieci przede wszystkim projekcyjne

-u dorosłych, gdy nie mamy pewności, co do sensownego wypełnienia testów oraz jako uzupełnienie.

W Polsce stosowane są:

• Test Rorschacha

• Test TAT - w opracowaniu C. D. Morgana i H.A. Murraya (tu są różne interpretacje; często pół diagnostyczna, pół terapeutyczna: można nagrać osobę badaną i prosić o interpretację, tak jakby dotyczyło to samej osoby badanej). Dla dzieci: CAT w opracowaniu L. i S. Bellak

• Test Drzewa - Kocha

• Test Barwnych Piramid (24 kolory; ) - K.W. Schaie, R. Heiss; aktualnie Test Piramid Barwnych (12 kolorów; 3 piramidy, które się podobają i 3, które się nie podobają) - R. Heiss, P. Halder. Test ujawnia afektywna stronę osobowości, również popędową.

Co mierzą kwestionariusze, które poznaliśmy?

• Eysenck i Cattell 16 PF: cechy konstytutywne (ekstrawersję, neurotyzm, obserwowalne właściwości: 12 czynników, bo Q₁ - Q₄ to czynniki oparte na samoobserwacji)

• ACL: koncepcja siebie, przystosowanie (poczucie szczęścia), konflikty, potrzeby wewnętrzne

• CPI: człowiek w grupie, funkcjonowanie społeczne, poziom dojrzałości społecznej

• MMPI: norma czy psychopatologia

Użycie metody zależy od celu, który sobie postawiliśmy. Na początku praktyki psychologicznej lepiej badać wieloma metodami, aby wyrobić sobie swój styl pracy. Ważne jest też, aby być krytycznym wobec metod, bo mają swoje słabości i ograniczenia. Odwaga diagnostyczna - trzeba poczekać na przyrost doświadczenia.

Metody badania osobowości - prof. P.Oleś

44

---