Metodologia badań naukowych (28.01) wykład 1

Istota i pojęcie nauki

Nauka rozumiana jest jako społeczna działalność zmierzająca do poznania i przekształcania określonej rzeczywistości poprzez wykrywanie istniejących relacji między pojęciami, zjawiskami lub obiektami (przedmiotami, osobami).

Funkcje nauki

• opisowa (deskryptywna)
  odpowiada na pytanie jak jest ?

• wyjaśniająca (eksplanacyjna) odpowiada na pytanie
  dlaczego tak jest ?

• prognostyczna (prewidystyczna) odpowiada na pytanie jak będzie ?

• utylitarna (aplikacyjna, technologiczna) informuje jakie podejmować działania, by zmienić określoną rzeczywistość

Klasyfikacja dyscyplin naukowych

Kryterium podziału	Klasyfikacja	Przykłady dyscyplin lub główne zadania
Przedmiot badań	Nauki przyrodnicze, tj. badające zjawiska otaczającej rzeczywistości fizycznej; Nauki społeczne - badające człowieka i jego życie społeczne	Fizyka, chemia, zoologia, morfologia, genetyka, ekologia itp.; Socjologia, ekonomia, psychologia, pedagogika, filozofia, kultura fizyczna itp.
Metody badań	Nauki formalne (dedukcyjne); Nauki empiryczne (indukcyjne)‏	Matematyka, logika itp.; Fizyka, chemia, biologia, psychologia, socjologia, kultura fizyczna itp.
Główne zadania badawcze	Nauki o charakterze teoretycznym; Nauki o charakterze stosowanym (praktycznym)‏	Obiektywne poznanie procesów i zjawisk rzeczywistości oraz wyjaśnianie, przewidywanie przemian. Praktyczne wyjaśnianie sposobów i zastosowań poznanych praw.

Podział nauki

W zależności od wyjaśniania nieznanych lub niedostatecznie poznanych faktów:

• nauki dedukcyjne (formalne) - nowe zdania uzyskujemy za pomocą reguł wnioskowania dedukcyjnego z aksjomatów lub twierdzeń pierwotnych,

• nauki indukcyjne (empiryczne) - nowe zdania uzyskane indukcyjnie, jako uogólnienia zdań obserwacyjnych (spostrzeżeniowych) będących rezultatami przeprowadzonych pomiarów podczas badań.

Ogólne założenia przyjmowane w nauce

1. Natura jest poznawalna

Jednostki oraz zjawiska biologiczne i społeczne wykazują wystarczającą powtarzalność, uporządkowanie i dające się empirycznie udowodnić wzorce, by zostały one poddane naukowemu badaniu. Umysł ludzki może nie tylko poznawać naturę, ale również poznawać siebie i populację w której żyje.

2. Natura jest uporządkowana

Podstawowym paradygmatem przyjmowanym w nauce jest założenie o istnieniu poznawalnej konformacji (uporządkowaniu) oraz regularności w świecie rzeczywistym. Przyjmuje się, że nawet w dynamicznie zmieniającym się środowisku istnieje wystarczający stopień uporządkowania i ustrukturyzowania. Zmiana konformacji ma własny schemat i dlatego może być zrozumiana.

3. Zjawiska natury mają poznawalne zjawiska

Założenie, że zjawiska naturalne mają naturalne przyczyny lub da się wskazać inne zjawiska je poprzedzające jest kwintesencją ogromnych osiągnięć nauki. Dopóki nauka będzie potrafiła wyjaśnić zjawiska w terminach natury, będzie ona odrzucać powody o konieczności innych, ponadnaturalnych wyjaśnień.

4. W nauce wszystko trzeba dowieść

Wiedza naukowa nie jest prawdziwa sama w sobie. Jej prawdziwość musi być obiektywnie dowiedziona. Wyniki badań nie mogą być pochodną tradycji, subiektywnych wierzeń czy też „zdrowego rozsądku”.

5. Wiedza może być osiągana z przesłanek jak i nabywanego doświadczenia

W nauce zakłada się, że wiedza nie jest zdobywana wyłącznie na drodze percepcji, za pomocą posiadanych przez człowieka zmysłów. Wiele wskazuje na to, że fakty mogą nie tylko potwierdzać daną teorię, ale także na ich podstawie mogą być tworzone nowe teorie.

Nauka o kulturze fizycznej

Kultura fizyczna to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie, to umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego [Demel, Skład 1976].

Przedmiot badań w naukach o k. f.

Przedmiotem badań są zarówno postawy wobec różnorodnych (zdrowotnych, utylitarno-sprawnościowych, hedonistycznych, estetycznych czy agonistycznych) wartości ciała; zachowania stymulacyjne (rozwojowe), korekcyjne, rekreacyjne i rehabilitacyjne względem struktury i funkcji ustroju, a także różnorodne rezultaty tych zachowań, widzianych i ocenianych w funkcji czasu (zmian ontogenetycznych) oraz zmian cywilizacyjnych.

Przynależność nauk o kulturze fizycznej

Nauki o kulturze fizycznej ze względu na główne zadania należą do nauk stosowanych (o charakterze praktycznym), ze względu na przedmiot badań do nauk realnych, zaś ze względu na metody - do nauk empirycznych.

Sport, nauki o sporcie i ich miejsce w systemie nauki

Sport rozumiany jest jako dobrowolne, świadome i aktywne podejmowanie działalności ruchowej w celu zabawy, popisania się, walki sportowej, doskonalenia własnej osobowości, w trakcie systematycznego wykonywania różnorodnych zadań (nie tylko ruchowych) w celu jak najwyższego rozwoju fizycznego, umysłowego, wolicjonalnego oraz społecznego [Demel 1973, 1980].

Teoria sportu

Teoria sportu posiada dobrze określony przedmiot badań (zawodnik w systemie:
trening → zawody → biologiczna odnowa jego ustroju), zakres badań (system empiryczny sportu, a szczególnie treningu sportowego), zadania badawcze (modele adaptacji wysiłkowej ustroju zawodnika w funkcji struktury obciążenia wewnętrznego i zewnętrznego), aparaturę pojęciową oraz metody, techniki i narzędzia badawcze.

Teoria sportu

Jako nauka, teoria sportu rozwiązuje złożone (ustrukturyzowane) problemy badawcze (organizacja sportu, zarządzanie sportem, rozwój sportu jako całości i poszczególnych jego dyscyplin, doskonalenie treningu w poszczególnych dyscyplinach sportu itd.) w obrębie sportu zmuszona jest do zastosowania podejścia systemowego, a szczególnie metod analizy systemowej.

Teoria sportu

Dyscypliny naukowe specjalizujące się w rozwiązywaniu systemowych problemów sportu, a szczególnie treningu sportowego:

• teoria treningu sportowego,

• teoria walki sportowej,

• teoria selekcji sportowej,

• teoria wyniku sportowego.

Zasady naukowego poznania - czynności instrumentalne

• postępowanie badawcze, prowadzone zgodnie z metodami i technikami badawczymi, zapewniającymi metodologiczną poprawność, pozwalające na zdobywanie nowej informacji (wiedzy),

• język, warunkujący ścisłe i jednoznaczne formułowanie wyników poznania naukowego

• twierdzenia, będące efektem poznania naukowego,

• twórczy charakter, efektów poznania naukowego,

• wewnętrzna niesprzeczność, zbioru twierdzeń, będących efektem badania naukowego (poznania naukowego),

• krytycyzm wobec własnych poczynań badawczych oraz istniejącego systemu twierdzeń naukowych.

Zasady naukowego poznania - dyspozycje psychiczne

• rozległa wiedza o przedmiocie badań - wszechstronna analiza piśmiennictwa,

• śmiałość i niekonwencjonalność myślenia - obrazowo wyraził ją Albert Einstein, który stwierdził: „nie dokonuje wielkich odkryć - kto nie bada niemożliwości”,

• ostrożność, krytycyzm, ścisłość i precyzja - drogą do osiągnięcia tego celu jest wielokrotne powtarzanie i sprawdzanie osiągniętego efektu przy pomocy różnych narzędzi,

• wszechstronność i obiektywizm - badacz nie powinien sugerować się ani uprzedzać co do metod czy też reguł metodologicznych, wypracowanych i stosowanych przez inną grupę uczonych. Winien zachować postawę otwartą, a zarazem krytyczną oraz intelektualnie dociekliwą.

Cele i efekty poznania naukowego

Zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej o maksymalnej zawartości informacji [Such 1973].

Proces poznania jest naukowym sposobem transferu tajemnicy w informację [Życiński 1983].

Prawa nauki

Prawa nauki są to należycie uzasadnione i dostatecznie sprawdzone twierdzenia nauki mające postać zdań ogólnych lub w przybliżeniu ogólnych [Pilch 1995].

Prawa nauki muszą spełniać określone wymagania:

• muszą być empirycznie rozstrzygalne,

• muszą być empirycznie uzasadnione uniwersalnymi twierdzeniami jakiejś nauki.

Podział praw nauki:

• prawa ogólne - oznaczające stały oraz zupełny związek pewnych zjawisk (w naukach o sporcie przykładem takiego prawa jest wyjaśnienie zjawiska nadwyżki restytucyjnej (superkompensacji)),

• prawa statystyczne (zwane sprawozdawczymi) - stwierdzają występowanie pewnych prawidłowości lub relacji w określonej zbiorowości statystycznej.

Prawidłowości nauki

Prawidłowością nauki nazywamy obiektywne, stale powtarzające się związki lub relacje cech i zdarzeń zachodzących w rzeczywistości [Przełęcki, Szaniawski, Wójcicki 1976].

Filozoficzne pojęcie determinizmu utożsamiane jest z twierdzeniem, iż wszystkie zjawiska podlegają jakimś prawidłowościom.

Rodzaje prawidłowości nauki

• prawidłowości przyczynowe - zgodnie z ich treścią przyjmuje się, że po każdym zdarzeniu wcześniejszym (przyczynie) stale i koniecznie występuje zdarzenie późniejsze (skutek). Relacja „przyczyna - skutek” jest jednym z ważniejszych problemów naukoznawstwa.

• prawidłowości strukturalne -(współistnienia) - polegają na tym, że pewne zdarzenia (właściwości) stale występują łącznie, tworząc określone struktury.

• prawidłowości funkcjonalne - występują, gdy pewnym zmianom ściśle określonych cech odpowiadają w sposób systematyczny zmiany innych cech tego samego lub związanego z nim zjawiska (czasowego lub czasowo-przestrzennego).

Teoria naukowa

• Teoria naukowa jest systemem zdań powiązanych ze sobą logicznie i rzeczowo oraz spełniających pewne kryteria pragmatyczne [Kamiński 1970].

• Teoria naukowa powinna być:

• uporządkowana,

• niesprzeczna wewnętrznie (koherentna),

• empirycznie dowiedziona (obiektywna),

• informatywna (intersubiektywnie komunikowalna),

• weryfikowalna.

Wiedza

Wiedza stanowi uporządkowany zbiór informacji wytworzonych przez człowieka w wyniku jego związków z przyrodą lub systemami abstrakcyjnymi jakie sam tworzy.

Wiedza naukowa posiada trzy podstawowe funkcje, dotyczące danych zjawisk empirycznych:

• pozwala je lepiej zrozumieć,

• pozwala je lepiej wyjaśnić,

• pozwala je lepiej przewidzieć.

Informacja

Informacja to uświadomienie sobie, a tym samym zrozumienie, zespołu docierających do podmiotu sygnałów.

Informacją poznawczą jest taka informacja, która zwiększa zasób wiedzy jej odbiorcy o poznawanej rzeczywistości.

Istota i pojęcia metodologii nauk

metodologia - gr. methodos = badanie
+ logos = słowo, nauka

Podział Metodologii Nauk

Podział Metodologii Nauk:

• w aspekcie pragmatycznym,
  jako naukę o metodach działalności naukowej i stosowanych w nauce procedurach badawczych,

• w aspekcie apragmatycznym, jako naukę o elementach i strukturze systemów naukowych, to jest o wytworach nauki w postaci pojęć, twierdzeń, teorii nauki itd.

Podział Metodologii Nauk:

• metodologia ogólna - traktująca o prawidłowościach rządzących procesem poznawczym, wspólnym dla wszystkich nauk (np. klasyfikowanie, definiowanie, wnioskowanie, wyjaśnianie itp.),

• metodologia szczegółowa (metodologie szczegółowe) - dotycząca danej dyscypliny naukowej i zajmująca się charakterystycznymi dla tej właśnie dyscypliny naukowej procedurami poznawczymi (np. planowanie eksperymentów, budowa testów itp.)‏

Metodologia nauk o sporcie

Metodologia nauk o sporcie - jest rozumiana jako nauka o metodach i procedurach zdobywania informacji (wiedzy) oraz tworzeniu teorii naukowych, wyjaśniających zjawiska systemu treningu sportowego w oparciu o metodologię nauk empirycznych.

Cele nauczania metodologii:

• Wiedza z zakresu metodologii badań jest niezbędna do zrozumienia naukowych tekstów i procedur, z którymi badacz (student, pedagog, trener) zapoznaje się w trakcie lektury naukowych opracowań z zakresu danej nauki, a zwłaszcza tych ich części, które dają sprawozdanie z przeprowadzonych przez danego autora badań empirycznych.

• Badacz (student, pedagog, trener) powinien umieć: samodzielnie zaprojektować badanie empiryczne, samodzielnie je przeprowadzić, samodzielnie zinterpretować i uogólnić uzyskane wyniki. Aby to osiągnąć musi on posiąść odpowiednie kompetencje metodologiczne.

Znajomość bierna:

• kontekst studiowania, ze zrozumieniem literatury naukowej,

• kontekst poprawnego wykorzystania, w praktyce nauk o kulturze fizycznej, rezultatów badawczych zaczerpniętych z literatury przedmiotu,

• kontekst umiejętnego formułowania pytań adresowanych do specjalistów z zakresu metodologii i statystyki.

Znajomość czynna:

• kontekst prowadzenia własnych badań empirycznych,

• kontekst integrowania rezultatów badawczych powstałych w różnych pracowniach,

• kontekst powtarzania (replikacji) badań empirycznych,

• kontekst psychologii badania empirycznego i etyki zachowań badawczych.

---