PROGRAM TERAPII GŁOSKI [š] - ćwiczenia artykulacyjne

1. Ćwiczenia artykulacyjne

Prezentacja wyrazu podstawowego: szafa

Wyraz podstawowy „szafa” jest słowem pochodzącym z najbliższego otoczenia dziecka. Jest wyrazem dwusylabowym, nieabstrakcyjnym, prostym artykulacyjnie. Głoska [š] występuje w nagłosie.

Charakterystyka głoski [š]

Głoska [š] jest spółgłoską przedniojęzykowo-dziąsłową, szczelinową, bezdźwięczną. Dla wymówienia poprawnej głoski [š] język bokami musi się zwierać z dziąsłami, zaś przednią częścią (apeksem i preadorsum) zbliżać się do dziąseł, tworząc łyżkowatą szczelinę. Szczelina dla artykulacji [š] musi być szersza od szczeliny potrzebnej do artykulacji [s], [ś]. Trące o ścianki artykulatorów powietrze wydaje dźwięk przypominający szum drzew. Podniebienie miękkie przywiera do tylnej ścianki jamy gardłowej. Głoska [š] jest więc głoską ustną. Wiązadła głosowe nie drgają. Mamy do czynienia z głoską bezdźwięczną. Wargi są wysunięte do przodu, ale znacznie mniej niż w czasie artykulacji [u], są zaokrąglone.

Głoska [š] należy do głosek detalizowanych. Określenie dentalizowane oznacza, że głoski są realizowane ze znacznym zbliżeniem górnych i dolnych zębów. Wyróżniamy ich trzy szeregi: szereg I ciszący, tj. [ś], [ź], [ć], [з]; II - syczący, tj. [s], [z], [c], [з]; III - szumiący, tj. [š], [ž], [č], [з]. Najczęściej spotykamy wadliwą realizację głosek sz, ż, cz, dż, które są wymawiane jak [s], [z], [c], [з] lub [ś], [ź], [ć], [з]

Głoska [š] pojawia się zwykle około 4-5 roku życia.

Schemat głoski [š] wg M. Abińskiego

Wywołanie głoski [š]

I sposób

Wzorowy układ języka i warg pokazujemy w lustrze. Następnie polecamy dziecku zrobić to samo, tzn. unieść język za górne żeby, zęby zewrzeć i wargi lekko wysunąć do przodu. W takim układzie polecamy dziecku wymawiać [š]. Jeżeli dziecko nie wyczuwa położenia języka, stosujemy uczulanie miejsc artykulacyjnych. W tym celu trzeba dotknąć czubek języka i miejsce za wałkiem dziąsłowym zimną metalową szpatułką, trzonkiem zimnej łyżeczki lub zmoczoną watką owiniętą na watotrzymaczu lub druciku (najlepiej na metalowym szydełku - tępą stroną). W trudnych przypadkach pomagamy dziecku unosząc szpatułką język za górne zęby. Zęby zbliżamy i wargi lekko wysuwamy do przodu poprzez symetryczne naciśnięcie policzków.

II sposób

Stopniowe unoszenie czubka języka do dziąseł podczas długiego s przekształca je w spółgłoskę [š].

III sposób

Etap wywołania głoski poprzedzamy ćwiczeniami w szerokim ułożeniu języka, np. żucie brzegów języka włożonych między zęby trzonowe, unoszenie i opuszczanie przedniej i środkowej części języka, podczas gdy jego brzegi ujęte są między zęby trzonowe.

Po wyćwiczeniu umiejętności szerokiego ułożenia języka prosi się dziecko o to, by w trakcie dmuchania przesuwało tzw. szeroki język w głąb jamy ustnej, z jednoczesnym oblizywaniem wargi, potem zębów aż do wałka dziąsłowego (w tym miejscu powinna się pojawić głoska [š], gdyż jest to właściwe miejsce jej artykulacji. Po uzyskaniu głoski [š] pozostałe trzy głoski wywołuje się metodą pokazu prawidłowego układu artykulacyjnego.

Etap utrwalania głoski [š] w izolacji

• Zabawa w „szumiący las”

Dziecko stoi, nabiera nosem powietrze i wypuszcza je podczas artykulacji „szszsz”. Przypominamy o dokładnym ułożeniu warg w „ryjek” i języka za górnymi zębami. Dziecko wykonuje ruchy rękami nad głową. Ruchy palców symbolizują poruszanie się liści.

Dziecko otrzymuje gazety i podczas ćwiczenia gniecie je w kulkę, jedną bądź dwiema rękami (ćwiczenia manualne).

• Zabawa „Król Wiatrów”

Podczas opowiadania dziecko z berłem chodzi wokół Sali i naśladuje szum wiatru. Naśladując szum wiatru stosuje różne natężenie głosu przy wymawianiu głoski [š].

Na ogromnej górze mieszkał Król Wiatrów. Na wiosnę zlatywał z góry i szumiał łagodnie [ššš], by nie postrącać płatków z kwitnących drzew. W lesie najczęściej leżał na swym łożu i obserwował bawiące się dzieci. Szumiał tylko wtedy, gdy chmury zbierały się nad placem zabaw, by je rozpędzić lub wówczas, gdy słońce za mocno piekło i dzieciom było bardzo gorąco; wtedy też szumiał lekko: [ššš]. Gdy nadchodziła jesień, przeganiał czarne, kłębiące się listopadowe chmury, szumiąc groźnie: [ššš]. Najwięcej jednak hulało świecie podczas mroźnych, srogich zim i wołał: [ššš]. Zaglądał przy tym do okien, by zobaczyć, jak bawią się dzieci w domach i przedszkolach, stukać w okienka, jakby wywołując je na dwór. Ale dzieci wolały zostać w ciepłym pokoju i tylko przez szybę przyglądać się tańcom Król Wiatrów.

Utrwalenie głoski [š] w sylabach

Zestaw sylab do ćwiczeń:

sza szo sze szu szy

asza aszo asze aszu aszy

osza oszo osze oszu oszy

esza eszo esze eszu eszy

usza uszo usze uszu uszy

asz osz esz usz ysz

Ćwiczenie 1

Każdą głoskę wymawiaj najpierw oddzielnie, a potem łącznie z innymi, tworząc sylabę. Łącz paluszkiem głoskę [š] z samogłoską, tworząc sylabę.

sz a

sz a

sz o

sz o

sz u

sz u

sz y

sz y

Ćwiczenie 2

Odczytaj sylabę z „suwaka”

Ćwiczenie 3

Utwórz sylabę dopisując dowolną samogłoskę, odczytaj ją.

sz_ _sz _sz_

sz_ _sz _sz_

sz_ _sz _sz_

Utrwalanie głoski [š] w wyrazach - w nagłosie

Ćwiczenie 1

Odczytaj głośno wyrazy. Połącz strzałką obrazek z właściwym wyrazem.

Ćwiczenie 2

Utwórz wyrazy i odczytaj

Ćwiczenie 3

Połącz właściwe sylaby. Odczytaj wyrazy i napisz je w liniach.

Ćwiczenie 4

Posłuchaj zagadki. Co to jest?

1. Chociaż drzwi jak dom posiada

nie ma okien ni komina.

W niej płaszcz wiesza zawsze Adam,

gdy powróci z mamą z kina. (szafa)

2. Do tego służy szyja,

by ją nim w zimę owijać. (szalik)

Utrwalenie głoski [š] w wyrazach - w śródgłosie

Ćwiczenie 1

Odczytaj głośno wyraz i wykonaj samodzielnie rysunek w zeszycie. Logopeda pomaga dziecku.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj obrazki, w nazwie których słyszysz głoskę [š]. Powiedz głośno te nazwy.

Ćwiczenie 3

Odczytaj głośno wyrazy i podziel kreską na sylaby

pa|sza maszyna nosze leniuszek dyszel kieliszek liszaj

Ćwiczenie 4

Utwórz wyrazy

ka

sza

na

Ćwiczenie 5

Odczytaj wyrazy i napisz je obok.

Ćwiczenie 6

Rozwiąż zagadkę

Ma jeden mały haczyk

i dwa drewniane ramionka

wisi najczęściej w szafie,

a na nim ubranie Bolka. (wieszak)

Ćwiczenie 7

Odczytaj wyrazy, w których głoska [š] znajduje się w środku wyrazu.

kasza, szkoła, kalosz, wieszak

Utrwalenie głoski [š] w wyrazach - w wygłosie

Ćwiczenie 1

Co to jest? (Logopeda wykonuje rysunek w zeszycie dziecka, podpisuje go).

mysz klosz kosz kapelusz kalosz

Ćwiczenie 2

Wpisz brakującą literę sz. Przeczytaj głośno każdy wyraz.

gula___ afi___ dobo___ listono___

tu____ plu___ koklu___ lemie___

Ćwiczenie 3

Dobierz wyrazy, podpisz ilustracje i przeczytaj głośno.

kapelusz kalosz klosz kosz

Utrwalanie głoski [š] w zwrotach dwuwyrazowych

Ćwiczenie 1

Odczytaj głośno wyrazy. Połącz strzałką właściwe wyrazy wg wzoru.

szary szalik

szeroki szatnia

nasza szelki

puszysty szalik

szara szyba

oszroniona myszka

Utrwalenie głoski [š] w zdaniach

Ćwiczenie 1

Odczytaj zdania, obrazki zastąp wyrazami.

Na
wisi
.

W
jest
.

W
wiszą
.

Mama szyje
.

W
są
.

To jest
, a to jest.
.

Na fotelu leży
.

Szymek ma
.

Ćwiczenie 2

Powtórz zdania.

W szatni stoją wieszaki.

Mama szyje na maszynie.

Szymek ma szarą koszulę.

W szkole jest szatnia.

Nasza pani pisze na maszynie.

Ćwiczenie 3

Wpisz literę „sz” i odczytaj głośno zdania.

W __afie wisi kapelu__ i __lafrok.

My__ __schowała się pod __afę.

W __ufladzie są __klanki i kieli__ki.

W ko__yku leżą __y__ki.

Ćwiczenie 4

Przeczytaj zdania. Sprawdź czy to prawda.

Koło szafy stoi Szymon.

Na fotelu jest poduszka.

Na wieszaku wisi kapelusz,

a w koszyku leży gruszka.

Ćwiczenie 5

Uzupełnij zdania wyrazami z ramki. Przeczytaj.

Gdy pada, zakładam …………………….

Do ……………… idę w kurtce.

Szyję otulam ……………….

Utrwalenie głoski [š] w wierszach

Ćwiczenie 1

Przeczytaj głośno wiersz. Powiedz:

- O jakiej roślinie jest mowa w wierszu?

- Dlaczego pokrzywa była nieszczęśliwa?

Pokrzywa

Stoi pod płotem pokrzywa

i patrzy na wszystko krzywo.

Nikt jej nie lubi na świecie!

Nikt z niej wianuszków nie plecie

i do bukietów nie zrywa!

Każdy ją tylko przezywa!

Biedna, ach, biedna pokrzywa….

Szedł sobie chłopiec przez drogę

pokrzywa cap! go za nogę.

Przebiegło wesołe prosię

Pokrzywa łup! je po nosie.

Stoi pod płotem pokrzywa,

Okropnie jest nieszczęśliwa!

Danuta Wawiłow

Ćwiczenie 2

Przeczytaj tekst głośno. Opowiedz o jego bohaterach.

Przyszła myszka do szewca i prosi:

Uszyj mi puszyste bambosze

takie, jak teraz się nosi.

Zerknął szewc na myszkę radosny

i rzekł: Mam dużo roboty,

zaczekaj do przyszłej wiosny.

- Naucz się tekstu na pamięć.

- Powtórz wyrazy z „sz”.

- Podkreśl te wyrazy.

Utrwalenie głoski [š] w krótkich tekstach

Ćwiczenie 1

Posłuchaj rozmowy mamy i Oli. Opowiedz co robiła mama? Co zrobiła Ola? Przeczytamy tekst z podziałem na role. Podkreśl wyrazy z sz i przeczytaj je.

W szaliku do szkoły

Ola: Co robisz, mamo?

Mama: Oglądam twoje ubranka i układam w szafie.

Ola: Pomogę ci. Na wieszaku powieszę sukienki i szary skafander.

Na półce poukładam bluzki, swetry i koszule. Do szuflady trafi
i
.

Mama: A szalik?

Ola: Szalik jutro powędruje ze mną do szkoły.

Ćwiczenie 2

Posłuchaj opowiadania i powiedz: Z czego Szymon zrobił szopkę dla babci?

Szymon postanowił zbudować szopkę dla babci. Maryję, Józefa i Jezusa wyciął z kolorowego papieru. Ze sznurka zrobił żłóbek, z szyszek choinki, a z białego szala śnieg. Z szarego kartonu wyciął krowę i osiołka. Z plasteliny ulepił ptaszka i małą myszkę.

- Szymusiu! Jaka piękna szopka! - zawołała babcia. - Postawię ją na szafce, żeby wszyscy mogli ją obejrzeć.

Różnicowanie głosek [š - s]

Ćwiczenie 1

Zabawy z lusterkiem

Powtórzenie zabawy „ryjek - uśmiech” z lusterkiem. Podczas wykonywania ryjka i wypowiadania, np. uuu, podnosimy język do podniebienia i mówimy: uuuu- szszsz. Podczas rozciągania warg w uśmiech i artykulacji, np.: eee, pamiętamy o ułożeniu języka za dolnymi zębami i wypowiadamy: eee-sss.

Ćwiczenie 2

Każdą sylabę wymawiaj najpierw oddzielnie, a potem łącznie z inną.

sza sa szasa

szo so szoso

szu su szusu

sze se szese

szy sy szysy

sa sza sasza

so szo soszo

su szu suszu

se sze sesze

sy szy syszy

Ćwiczenie 3

Powtórz sylaby

se - szu

sy - szo

si - sza

so - szo

sz - sze

Ćwiczenie 5

Podpisz obrazki. Pomogą ci litery obok obrazków.

poszman arsuksza szprycni

Opracowała: Hanna Ambroziak

B. Rocławski, Poradnik fonetyczny dla nauczyciela, WSiP Warszawa 1986

T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Logopedia…, op. cit.

A. Balejko, Jak pokonać…, op. cit.

G. Demel, Elementy…, op. cit.

I. Styczek, Logopedia, PWN Warszawa 1979.

T. Gałkowski, G. Jastrzebowska, Logopedia, op. cit.

Elżbieta Sachajska, Uczymy…, op. cit.

A. Balejko, Jak pokonać…, op. cit.

U. Szymańska, Już w szkole, Nowa Era Warszawa 2000.

B. Bień, G. Trzeciak, Chcę dobrze czytać, Juka, Warszawa 2001.

G. Demel, Minimum logopedyczne…., op. cit.

A. Balejko, Jak pokonać…, op. cit.

St. Łukasik, H. Petkowicz, Karty pracy ucznia, WSiP, Warszawa 2000.

G. Demel, Minimum…, op. cit.

A. Balejko, Jak poradzić…., op. cit.

St. Łukasik, H. Petkowicz, Podręcznik kl. I, WSiP, Warszawa 2000.

B. Mazur, M. Wiązowska, K. Zagórska, Świat ucznia. Podręcznik do kształcenia zintegrowanego kl. I. Juka Warszawa 2004.

2

a

o

e

u

y

a

o

e

u

y

sz

szata

szalik

szyba

szybowiec

szachy

szuflada

fa

sza

ta

na

szy

ta

sza

fer

ka

szo

szyn

koszyk

daszek

kasza

zeszyt

wieszak

koszula

ptaszek

………………………

ko

……………………..

ka

sze

lo

………………………

no

kalosze szkoły szalikiem

---