PRAWO UNIJNE
Najczęściej źródła prawa UE dzielimy na prawo pierwotne i prawo wtórne(pochodne). Większość aktów normatywnych prawa wspólnotowego jest publikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (do 2003 r. nosił on nazwę Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich). Jest on wydawany we wszystkich językach oficjalnych UE, każda z wersji językowych jest jednakowo autentyczna.
PRAWO PIERWOTNE - do jego źródeł zalicza się przede wszystkim prawo ustanowione przez państwa członkowskie drogą umów międzynarodowych(traktatów). Ogólnie rzecz biorąc do prawa pierwotnego zaliczane są nie tylko normy zawarte w przepisach traktatów, ale także tzw. ogólne zasady prawa UE. Obecnie tryb zmiany traktatów opisany jest w artykule 48 Traktatu o Unii Europejskiej.
Do kategorii pierwotnego prawa pisanego UE zaliczamy traktaty założycielskie wraz ze wszystkimi protokołami i deklaracjami jakie zostały do nich dołączone, tj.:
Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (mocą TUE jego nazwę zmieniono na Traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej(TWE))
Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej(TWA)
Ponad to do prawa pierwotnego zaliczone są modyfikacje (tj. nowelizacj) traktatów założycielskich:
Jednolity Akt Europejski (JAE)
Traktat o UE (Traktat z Maastricht, określany skrótem TUE)
Traktat amsterdamski(TA)
Traktat nicejski (TN)
Cechy:
1.Główną cechą prawa pierwotnego jest to, że jest ono tworzone przez państwa wchodzące w skład unii.
2.Prawo to ma charakter statyczny(może ono być zmienione wyłącznie przy współudziale wszystkich państw członkowskich)
3. Cechuje się nadrzędnością względem prawa wtórnego.
Zasady ogólne:
1.Zasady strukturalne regulujące funkcjonowanie porządku prawa Unii wyznaczają pozycję państw członkowskich i instytucji wspólnotowych.
Główne reguły to:
zasada prymatu(inaczej pierwszeństwa bądź supremacji) prawa wspólnotowego
bezpośredniej skuteczności tego prawa
zasada solidarności (lojalności)
2. Ogólne zasady prawa wspólne dla wszystkich państw członkowskich zaliczanych współcześnie do kanonów praworządnych i demokratycznych państw.
3. Prawa podstawowe.
Traktat z Lizbony - jest traktatem zmieniającym Traktaty stanowiące Unię Europejską: Traktat o Unii Europejskiej (TUE), Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (TWE) i Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Został podpisany 13 grudnia 2007 r. w Lizbonie natomiast wszedł w życie - stosownie do art. 6 ust. 2 dopiero 1 grudnia 2009 r. Unia Europejska ma jak dotychczas bazować na tych dwóch Traktatach:
Traktacie o Unii Europejskiej (tzw. traktat z Maastricht, TUE);
Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Gospodarczą (później Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, TWE).
Traktat jest to umowa międzynarodowa zakładająca m.in. reformę instytucji UE
Najważniejsze postanowienia:
Unia Europejska, jako organizacja międzynarodowa, nabywa osobowość prawną;
Zlikwidowana została Wspólnota Europejska, jej następcą prawnym jest Unia, nazwa TWE została zmieniona na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE);
Zniesiony został także system filarowy, jednak pewne odrębności dawnego II i III filaru zostały zachowane;
Wzrasta rola Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajów członkowskich w procesach decyzyjnych UE;
Obywatelom UE, w liczbie co najmniej 1 mln z różnych krajów, przysługuje inicjatywa obywatelska w zakresie unijnego prawodawstwa
Dopuszcza się możliwość wystąpienia z Unii;
Unia będzie działać skuteczniej: uproszczone zostaną metody pracy i zasady glosowania a instytucje UE zmodernizowane i uproszczone;
Traktat lizboński chroni istniejące prawa i wprowadza nowe - zapewnia poszanowanie wolności i zasad określonych w Karcie Praw Podstawowych i nadaje im wiążącą moc prawną;
Solidarność państw członkowskich: państwa członkowskie działają wspólnie w duchu solidarności jeżeli którekolwiek państwo członkowskie stanie się przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiarą klęski żywiołowej bądź katastrofy spowodowanej przez człowieka;
Traktat z Lizbony, podpisany 13 grudnia 2007 roku, powinien wejść w życie od 1 stycznia 2009 roku, po jego wcześniejszym ratyfikowaniu przez wszystkie kraje, należące do Unii Europejskiej.
Ustanawia się urząd Przewodniczącego Rady Europejskiej oraz urząd Wysokiego Przedstawiciela UE d/s Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa;
PRAWO WTÓRNE (POCHODNE) - to przepisy tworzone przez instytucje UE, działające na podstawie i w granicach regulacji zawartych w aktach prawa pierwotnego. Prawo wtórne znajduje swoje umocowanie w art. 288 Traktatu z Lizbony, dawny art. 249 TWE i obejmuje:
Wiążące:
Rozporządzenia
Dyrektywy
decyzje
Niewiążące(nie trzeba brać pod uwagę zaleceń i uwag):
zalecenia i opinie
akty nienazwane
Rozporządzenia - charakterystyka:
wynika z art. 249 TWE
mają najszerszy zasięg pod względem geograficznym i podmiotowym
mają charakter ogólny - są kierowane do pewnej klasy adresatów wyróżnionych ze względu na jakąś cechę wspólną a jego normy prawne mają zastosowanie do nieograniczonej liczby przypadków danego rodzaju spraw
normy rozporządzeń obowiązują bezpośrednio - oznacza to, że obowiązuję ono we wszystkich swoich częściach i nie wymaga żądnych wewnętrznych przepisów wykonawczych dla uzyskania mocy wiążącej na terytorium państw członkowskich
obowiązuje zawsze w formie w jakiej zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej
organy prawodawcze państw członkowskich nie są upoważnione do wydawania wytycznych odnośnie wykładni rozporządzeń
państwa członkowskie mogą wydać przepisy krajowe związane z rozporządzeniem wyłącznie wtedy kiedy przepisy samego rozporządzenia przewidują taką możliwość
Dyrektywa - charakterystyka:
zasadniczo adresatami dyrektyw są państwa członkowskie, od rozporządzeń odróżnia je zatem fakt, że nie są one adresowane do innych poza państwami podmiotów
wiążą państwa, do których są skierowane wyłącznie w zakresie celów które mają być osiągnięte, pozostawiając organom krajowych swobodę wyboru środków i form ich realizacji w ramach ich wewnętrznego porządku prawnego
Decyzja - charakterystyka:
akt prawny o charakterze indywidualnym skierowany do konkretnego podmiotu
ma za zadanie rozstrzygnięcie określonej sprawy
w odróżnieniu od dyrektyw decyzja wiąże jako całość , może zatem wskazywać jakie środki winny zostać podjęte w celu jej realizacji
obowiązuje automatycznie na terenie państw członkowskich , nie wymaga krajowych przepisów wykonawczych dla uzyskania mocy wiążącej
Zalecenia i opinie - charakterystyka:
nie mają charakteru wiążącego , co oznacza, że adresaci nie mają obowiązku stosowania się do nich (pomimo braku mocy wiążącej akty te mogą stwarzać obowiązki o charakterze politycznym (polityczno-moralnym))
zalecenia wydawane są przez organy wspólnotowe w przypadkach, gdy nie mają one prawa wydawania aktów wiążących lub nie zachodzi potrzeba wydawania takich aktów
opinie mają mniej władczy charakter niż zalecenia
opinie występują najczęściej w toku postępowania między różnymi organami Wspólnot
Akty nienazwane - charakterystyka:
noszą one różne nazwy: uchwały, rezolucje, wytyczne, wyjaśnienia, komunikaty, obwieszczenia, sprawozdania, projekty, zawiadomienia, memoranda, programy i plany
przedmiotem regulacji powyższych aktów są przeważnie sprawy wewnętrzne i organizacyjne, niekiedy jednak ich adresatami są podmioty usytuowane na zewnątrz struktury organów wspólnotowych
jako źródła prawa wtórnego muszą być zgodne z prawem pierwotnym oraz aktami nazwanymi (wymienionymi w art.249 TWE, tj. rozporządzeniami, dyrektywami itd.)
Bibliografia:
„Podstawy europeistyki” pod redakcją naukową Wiesława Bokajły i Anny Pacześniak;
Wyd. atla 2, Wrocław 2009, str.368-387
„Prawo ustrojowe Unii Europejskiej” redakcja Michał Pyka, Bartłomiej Wojtyniak,
Wyd. Oficyna , Warszawa 2010, str. 30 -33