PRAWO UNIJNE

Najczęściej źródła prawa UE dzielimy na prawo pierwotne i prawo wtórne(pochodne). Większość aktów normatywnych prawa wspólnotowego jest publikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (do 2003 r. nosił on nazwę Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich). Jest on wydawany we wszystkich językach oficjalnych UE, każda z wersji językowych jest jednakowo autentyczna.

1. PRAWO PIERWOTNE - do jego źródeł zalicza się przede wszystkim prawo ustanowione przez państwa członkowskie drogą umów międzynarodowych(traktatów). Ogólnie rzecz biorąc do prawa pierwotnego zaliczane są nie tylko normy zawarte w przepisach traktatów, ale także tzw. ogólne zasady prawa UE.  Obecnie tryb zmiany traktatów opisany jest w artykule 48 Traktatu o Unii Europejskiej.

Do kategorii pierwotnego prawa pisanego UE zaliczamy traktaty założycielskie wraz ze wszystkimi protokołami i deklaracjami jakie zostały do nich dołączone, tj.:

• Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali

• Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (mocą TUE jego nazwę zmieniono na Traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej(TWE))

• Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej(TWA)

Ponad to do prawa pierwotnego zaliczone są modyfikacje (tj. nowelizacj) traktatów założycielskich:

• Jednolity Akt Europejski (JAE)

• Traktat o UE (Traktat z Maastricht, określany skrótem TUE)

• Traktat amsterdamski(TA)

• Traktat nicejski (TN)

Cechy:

1.Główną cechą prawa pierwotnego jest to, że jest ono tworzone przez państwa wchodzące w skład unii.

2.Prawo to ma charakter statyczny(może ono być zmienione wyłącznie przy współudziale wszystkich państw członkowskich)

3. Cechuje się nadrzędnością względem prawa wtórnego.

Zasady ogólne:

1.Zasady strukturalne regulujące funkcjonowanie porządku prawa Unii wyznaczają pozycję państw członkowskich i instytucji wspólnotowych.

Główne reguły to:

• zasada prymatu(inaczej pierwszeństwa bądź supremacji) prawa wspólnotowego

• bezpośredniej skuteczności tego prawa

• zasada solidarności (lojalności)

2. Ogólne zasady prawa wspólne dla wszystkich państw członkowskich zaliczanych współcześnie do kanonów praworządnych i demokratycznych państw.

3. Prawa podstawowe.

Traktat z Lizbony - jest traktatem zmieniającym Traktaty stanowiące Unię Europejską: Traktat o Unii Europejskiej (TUE), Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (TWE) i Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Został podpisany 13 grudnia 2007 r. w Lizbonie natomiast wszedł w życie - stosownie do art. 6 ust. 2 dopiero 1 grudnia 2009 r. Unia Europejska ma jak dotychczas bazować na tych dwóch Traktatach:

• Traktacie o Unii Europejskiej (tzw. traktat z Maastricht, TUE);

• Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Gospodarczą (później Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, TWE).

Traktat jest to umowa międzynarodowa zakładająca m.in. reformę instytucji UE

Najważniejsze postanowienia:

1. Unia Europejska, jako organizacja międzynarodowa, nabywa osobowość prawną;

2. Zlikwidowana została Wspólnota Europejska, jej następcą prawnym jest Unia, nazwa TWE została zmieniona na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE);

3. Zniesiony został także system filarowy, jednak pewne odrębności dawnego II i III filaru zostały zachowane;

4. Wzrasta rola Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajów członkowskich w procesach decyzyjnych UE;

5. Obywatelom UE, w liczbie co najmniej 1 mln z różnych krajów, przysługuje inicjatywa obywatelska w zakresie unijnego prawodawstwa

6. Dopuszcza się możliwość wystąpienia z Unii;

7. Unia będzie działać skuteczniej: uproszczone zostaną metody pracy i zasady glosowania a instytucje UE zmodernizowane i uproszczone;

8. Traktat lizboński chroni istniejące prawa i wprowadza nowe - zapewnia poszanowanie wolności i zasad określonych w Karcie Praw Podstawowych i nadaje im wiążącą moc prawną;

9. Solidarność państw członkowskich: państwa członkowskie działają wspólnie w duchu solidarności jeżeli którekolwiek państwo członkowskie stanie się przedmiotem ataku terrorystycznego lub ofiarą klęski żywiołowej bądź katastrofy spowodowanej przez człowieka;

10. Traktat z Lizbony, podpisany 13 grudnia 2007 roku, powinien wejść w życie od 1 stycznia 2009 roku, po jego wcześniejszym ratyfikowaniu przez wszystkie kraje, należące do Unii Europejskiej.

11. Ustanawia się urząd Przewodniczącego Rady Europejskiej oraz urząd Wysokiego Przedstawiciela UE d/s Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa;

2. PRAWO WTÓRNE (POCHODNE) - to przepisy tworzone przez instytucje UE, działające na podstawie i w granicach regulacji zawartych w aktach prawa pierwotnego. Prawo wtórne znajduje swoje umocowanie w art. 288 Traktatu z Lizbony, dawny art. 249 TWE i obejmuje:

Wiążące:

• Rozporządzenia

• Dyrektywy

• decyzje

Niewiążące(nie trzeba brać pod uwagę zaleceń i uwag):

• zalecenia i opinie

• akty nienazwane

Rozporządzenia - charakterystyka:

• wynika z art. 249 TWE

• mają najszerszy zasięg pod względem geograficznym i podmiotowym

• mają charakter ogólny - są kierowane do pewnej klasy adresatów wyróżnionych ze względu na jakąś cechę wspólną a jego normy prawne mają zastosowanie do nieograniczonej liczby przypadków danego rodzaju spraw

• normy rozporządzeń obowiązują bezpośrednio - oznacza to, że obowiązuję ono we wszystkich swoich częściach i nie wymaga żądnych wewnętrznych przepisów wykonawczych dla uzyskania mocy wiążącej na terytorium państw członkowskich

• obowiązuje zawsze w formie w jakiej zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej

• organy prawodawcze państw członkowskich nie są upoważnione do wydawania wytycznych odnośnie wykładni rozporządzeń

• państwa członkowskie mogą wydać przepisy krajowe związane z rozporządzeniem wyłącznie wtedy kiedy przepisy samego rozporządzenia przewidują taką możliwość

Dyrektywa - charakterystyka:

• zasadniczo adresatami dyrektyw są państwa członkowskie, od rozporządzeń odróżnia je zatem fakt, że nie są one adresowane do innych poza państwami podmiotów

• wiążą państwa, do których są skierowane wyłącznie w zakresie celów które mają być osiągnięte, pozostawiając organom krajowych swobodę wyboru środków i form ich realizacji w ramach ich wewnętrznego porządku prawnego

Decyzja - charakterystyka:

• akt prawny o charakterze indywidualnym skierowany do konkretnego podmiotu

• ma za zadanie rozstrzygnięcie określonej sprawy

• w odróżnieniu od dyrektyw decyzja wiąże jako całość , może zatem wskazywać jakie środki winny zostać podjęte w celu jej realizacji

• obowiązuje automatycznie na terenie państw członkowskich , nie wymaga krajowych przepisów wykonawczych dla uzyskania mocy wiążącej

Zalecenia i opinie - charakterystyka:

• nie mają charakteru wiążącego , co oznacza, że adresaci nie mają obowiązku stosowania się do nich (pomimo braku mocy wiążącej akty te mogą stwarzać obowiązki o charakterze politycznym (polityczno-moralnym))

• zalecenia wydawane są przez organy wspólnotowe w przypadkach, gdy nie mają one prawa wydawania aktów wiążących lub nie zachodzi potrzeba wydawania takich aktów

• opinie mają mniej władczy charakter niż zalecenia

• opinie występują najczęściej w toku postępowania między różnymi organami Wspólnot

Akty nienazwane - charakterystyka:

• noszą one różne nazwy: uchwały, rezolucje, wytyczne, wyjaśnienia, komunikaty, obwieszczenia, sprawozdania, projekty, zawiadomienia, memoranda, programy i plany

• przedmiotem regulacji powyższych aktów są przeważnie sprawy wewnętrzne i organizacyjne, niekiedy jednak ich adresatami są podmioty usytuowane na zewnątrz struktury organów wspólnotowych

• jako źródła prawa wtórnego muszą być zgodne z prawem pierwotnym oraz aktami nazwanymi (wymienionymi w art.249 TWE, tj. rozporządzeniami, dyrektywami itd.)

Bibliografia:

1. „Podstawy europeistyki” pod redakcją naukową Wiesława Bokajły i Anny Pacześniak;

Wyd. atla 2, Wrocław 2009, str.368-387

2. „Prawo ustrojowe Unii Europejskiej” redakcja Michał Pyka, Bartłomiej Wojtyniak,

Wyd. Oficyna , Warszawa 2010, str. 30 -33

---