HYDROLOGIA

Wykład I- 6.05

Hydrologia - nauka o wodach, jeden z elementów środowiska geograficznego

Hydrometeorologia- nauka o wodzie występującej w atmosferze

Potamologia - nauka o wodach płynących powierzchniowo (o ciekach)

Hydrogeologia- nauka o wodach podziemnych

Pedohydrologia - nauka o wodach w glebie i strefie aeracji (strefa napowietrzona między powierzchnią, a wodami podziemnymi)

Paludologia - nauka o mokradłach, bagnach, trzęsawiskach, torfowiskach

Limnologia -nauka o jeziorach i innych zbiornikach powierzchniowych (np. stawy)

Glacjologia -nauka o lodowcach (lądolody, lodowce górskie)

Oceanologia -nauka o morzach i oceanach

Wyróżnia się nauki badające cechy wody:

• hydrochemia -nauka o chemicznych właściwościach wody

• hydrofizyka -nauka o fizycznych właściwościach wody

• hydrobiologia -nauka o wodzie jako o środowisku życia

Hydrosfera - przestrzeń na ziemi w której znajduje się woda, obejmuje: litosferę i atmosferę

Zasoby wodne hydrosfery: % ogólnej ilości wody % ogólnej ilości H2O słodkiej

- wody w oceanach 95,96 % -

- wody podziemne w 4,12 % -

tym wody podziemne

w strefie aktywnej wymiany 0,27 % 14 %

- lodowce 0,65 % 85 %

- jeziora 0,019 % 0,6 %

- wilgoć glebowa 0,006 5 0,3 %

- woda w atmosferze 0,001 % 0,05 %

- woda w rzekach 0,0001 % 0,004 %

na kuli ziemskiej jest około 1,5 mld km wody. W wodach podziemnych jest około 4% wody na kuli ziemskiej. Wody słodkiej jest około 0,3, reszta 1,7 % to woda w zasadzie zasolona i występuje głęboko. Lodowce mają 1,65 % jest w nich najwięcej wody słodkiej bo aż 85 %, 14% wody podziemnych, w jeziorach 0,6%, wilgoć glebowa 0,3, w atmosferze 0,05, w rzekach 0,004. woda jest w ciągłym ruchu w przyrodzie wykazuje cykl krążenia, paruje głównie z oceanów część dostaje się nad lądy, i tu dostaje się do wód podziemnych , wody mogą być chwilowo zatrzymane i mówi się wtedy o retensji, np. w jeziorach i lodowcach i mówi się wtedy o retensji powierzchniowej, podziemna gdy woda zostaje zatrzymana pod ziemią.

Rys. Schemat krążenia wody w przyrodzie.

Retencja- wody mogą być chwilowo zatrzymane, np. w postaci pokrywy lodowej.

Retencja podziemna- woda może być zatrzymana pod ziemią.

2 obiegi:

1. obieg duży - dotyczy większych jednostek geograficznych oceanów i kontynentów, woda krąży między oceanem a kontynentem. W dużym obiegu odbywają się procesy:

• parowanie z oceanu

• przemieszczanie nad kontynent

• kondensacja pary wodnej, skraplanie

• odpływ do oceanu

2. obieg mały - dotyczy małej powierzchni, dorzecza, zlewnia, możemy tą wodę kontrolować na dorzeczu. W małym obiegu odbywają się procesy:

• parowanie z tej powierzchni

• kondensacja

• wsiąkanie, odpływ

Wyróżniamy 2 fazy:

1. Faza atmosferyczna: tu odbywa odbywa się parowanie i opad

2. Faza kontynentalna: następuje wsiąkanie wody, odpływ, retencja

Dorzecze - obszar z którego wody spływają do systemu jednej rzeki

Zlewnia - obejmuje część dorzecza

Zlewnia różnicowa - część dorzecza między dwoma profilami wodowskazowymi

Ta woda dostanie się do tej

rzeki i to jest ta zlewnia

różnicowa, czyli odcinki

miedzy wodowskazami

Wodowskaz mierzy

stan wody.

Zlewisko - zespół dorzeczy z których wody spływają do jednego morza lub oceanu np. zlewisko morza Bałtyckiego, zlewisko Oceanu indyjskiego. Każda zlewnia lub dorzecze jest ograniczona działem wodnym (wododział - linia rozgraniczająca dorzecza),

Dział wodny - wododział linia rozgraniczająca dorzecza, dzielą się na rzędy:

- dział kontynentalny, który rozgranicza obszary z których wody spływają do różnych mórz

- dział pierwszego rzędu to dział wodny dorzecza rzki wpadający bezpośrednio do morza.

• dział drugiego rzędu to dział wodny dorzecza, którego rzeka jest dopływem rzeki pierwszego rzędu

ocean

morza

I

I II

III

I dział kontynentalny

ocean

morze

Działy wodne powstają po wyniosłościach rzeki.

Ciągłość nachylenia terenu- jeżeli zapewniona jest ciągłość nachylenia terenu to wiadomo że wody dostają się do danej rzeki, jeżeli jest inny kierunek nie ma ciągłości to wody dostają się do innego dorzecza. Czasami się zdarza żę płynąca rzeka rozdziela się na 2 ramiona (to nie jest dopływ tylko rozdzielenie), teraz żeby przeprowadzić dział wodny rysujemy brame wodną i oznaczami takimi )( nawiasami

30m

20m To woda spływa

Żeby przeprowadzić dział wodny, trzeba nałożyć bramę wodną, wskazać gdzie ma być dział wodny. Dział wodny może przekroczyć rzekę.

Bifurkacja- to rozdzielenie się rzeki na 2 ramiona, które uchodzą do rzek sąsiednich dorzeczy (bo to są już inne rzeki), np. rzeka Obra której jedno ramie uchodzi do Odry a drugie do Warty na Wielkopolsce; np. rzeka Orinoko

Bifurkacja punktowa-to taka którą można zlokalizować do konkretnego punktu na rzece

Bifurkacja powierzchniowa-obejmuje pewną powierzchnię, mogą to być obszary zabagnione z których wypływają przynajmniej 2 cieki; może obejmować jezioro i wypływają z niego 2 cieki.

Bagno jezioro jezioro

Rozróżnia się 2 rodzaje działów wodnych.Woda wypływa z dwóch różnych kierunków.

- powierzchniowy-topograficzny

- podziemny- hydrogeologiczny

Rys. Stosunek działu wodnego topograficznego(powierzch.) do podziemnego (hydrogeologicznego)

Dział topograficzny

Dział hydrogeologiczny

Działy wodne przecinają poziomicę prostopadle.

Parametry morfometryczne dorzecza:

A - powierzchnia dorzecza [km2] , Al.- lewej, Ap- prawej części

L - długość dorzecza [km] jako długość doliny rzeki głównej od ujścia do działu wodnego w przedłużeniu odcinka źródłowego

P- długość działu wodnego, czyli obwód dorzecza [km]

B- szerokość średnia dorzecza B=A/L[km]

Różne kształty dorzecza:

- zlewnia kolista: ma wygląd koła

- zlewnia zwarta

- zlewnia dość wydłużona

- zlewnia bardzo wydłużona

Są różne kształty dorzecza koliste, dość zwarta, dość wydłużona i bardzo wydłużona,od kształtu dorzecza zależy rodzaj fali wezbraniowej. Kształty fal wezbraniowych:

Dla zlewni wydłużonych- fala niewysoka długa, płaska, długa

Dla zlewni kolistych- fala wysoka, stroma, krótka najczęściej są w kotlinach, wody zbiegają się do jednego punktu na krótkim odcinku w związku z tym tworzy się wysoka fala wezbraniowa.

Duża fala wezbraniowa

Poziomice są równolegle do rzeki.

Parametry rzeźby dorzecza:

Deniwelacja zlewni, różnica między max punktem zlewni a minimalnym, deniwelacja mówi nam o różnicy wysokościowej

ΔH= Hmax- Hmin [m]

Hmax- najwyższy punkt w zlewni [m.n.p.m.]

Hmin- najniższy punkt w zlewni

Średnia wysokość zlewni mówi nam jak wysoko wyniesiona jest zlewnia, te zlewnie wysoko położone mają małe parowanie bo jest tam niska temperatura.

h=1/2 (Hmax+Hmin)[m.n.p.m]

Średni spadek zlewni

J=ΔH/pierwiastekA [m/km, ‰]

A - powierzchnia zlewni [km2], deniwelacja zlewni mówi o różnicy wysokościowej. Większe opady, mniejsze parowanie jest w zlewniach wysoko położonych, jest niska temperatura powietrza i dlatego jest małe parowanie. Pod względem rodzaju pokrycia przez szatę roślinną, łąki, bagna, grunty orne.

Wskaźnik pokrycia terenu dorzecza:

Wskaźnik (stopień) lesistości άL=Al./A

Al.- wielkość powierzchni zalesionej

Wskaźnik zabagnienia άb=Ab/A

Ab- powierzchnia zabagniona

Wskaźnik jeziorności Jo= F/A

F= powierzchnia jezior

A= całkowita powierzchnia dorzecza

Rzeki- potamologia: nauka o ciekach, wodach płynących, strumieniach.

Cieki- wody znajdujące się w ruchu pod wpływem siły ciężkości i płynące koryto

Koryto- to zaklęsłość wyżłobiona przez ciek na dnie doliny

Rys. Profil poprzeczny doliny rzeki

Dolina

zbocze zbocze

załomy

terasy

obszar zalewowy

koryto

Łożysko

Dno doliny

Łożysko- obejmuje koryto wraz z obszarem zalewowym- w czasie wezbrań rzeka płynie łożyskiem, na łożysko składa się koryto i obszar zalewowy- teras, uformowane w epoce plejstocenu, każde terasy oddzielone są załomami- większe spadki.

Na zewnątrz zbocze doliny.

Rzeki płyną zatorami, wiją się.

Rys. Sytuacja odcinka rzeki i profil poprzeczny koryta

.bok wklęsły *** bok wypukły

***

odsypisko

Bok lewy bok prawy

W wyniku wypłukiwania brzegów wklęsłych czyli erozji, są podmywane brzegi i robią się większe zakola. Boki wklęsłe są brzegami głębokimi bo woda wykonuje tu ruch śrubowy podmywając i wyrzucając to na przeciwną stronę i tu tworzy się plaża tzw odsypisko. Bok wypukły jest dość płytki i są tu prądy wynoszące. W ruchu śrubowym ruch jest w przeciwną stronę do ruchu zegara. Jak zakola się jeszcze bardziej pogłębiają tworzą się meandry gdy kąt przekracza 180 stopni i więcej. Erozja boczna istnieje cały czas.

Odcinek rzeki z zatorami, wyróżniamy brzeg lewy, prawy, brzeg wklęsły i wypukły. Środkiem przebiega nurt- przerzuca się z jednego brzegu na drugi brzeg wklęsły. Są podmywane brzegi wklęsłe. Profil poprzeczny; odsypisko: wypłukany przez rzekę.

Ruch śrubowy- dookoła osi, do przodu, odwrotny do wskazówek zegara.

Meandry- kiedy kąt środkowy przekracza 180 stopni i więcej (już od półkola)

I stadium- niewielkie zakole

II stadium- półkole

III stadium- pełne meandry

Ten proces nie trwa nieskończenie, woda szuka największego spadku, płynąc prosto utworzy się nowe koryto. Meander stanie się dorzeczem.

Rys. Proces powstawania i likwidacji meandra.

Przekracza zakole i tak płynąc meandra

wyeroduje nowe koryto

Meander stanie się jeziorem jest to starorzecze. Takie starorzecza maja nazwy na wiśle - Wiśliska, Warta - Warwiska, na odrze- odrzyska. Siła rzeki zostaje zużyta na erozje i transport materiału wyerodowanego. Ten materiał który płynie w wodzie nazywa się Rumowisko (materiał transportowany przez rzekę), rzeka transportuje różny materiał drobny, gruby, organiczny i nieorganiczny.

Rodzaje rumowiska:

1. toczyny- gruby rumosz skalny toczony, przenoszony po dnie przy dużych wezbraniach

2. wleczyny- to piaski i żwiry wleczone po dnie koryta, frakcja jest mniejsza (ławy piaszczyste, kamienice- odkładany jest żwir i kamienie). Ten urobek może być odkładany i tworzą się wyspy, kamienice to miejsca odkładania żwiru i kamieni.

3. unosiny czyli iły (średnica mniejsza <0,01mm) wypełniają całą przestrzeń wodną, unoszone prądem wodnym.

4. zawiesiny- to materiał nieopadający, o ciężarze właściwym mniejszym od wody, niezatapialny, przeważnie pochodzenia organicznego.

5. roztwory- sole rozpuszczone w wodzie np. dla Wisły stanowią aż 65% rumowiska, rzeka słona, 18%- zawiesiny wraz z unosinami, 12% wleczony. HuanHo- rzeka żółta, najwięcej frakcji ilastej, transportuje 44 kg średnio/ m3 wody. Rzeki polskie transportują od 4- 400g/m3 iłu.

Dziczenie rzeki- rozgałęzienie się cieku na 2 lub więcej ramion w obrębie koryta w wyniku osadzania się łach piaszczystych.

Metodyta pomiarów niektórych parametrów rzeki:

Pomiar długości rzeki przeprowadza się wzdłuż koryta rzeki, w górę rzeki.

Kilometrowanie rzeki- czyli odkładamy na rzece odcinki 1 kilometrowe nanosząc odległości, ważne są tu też obiektu hydrograficzne np. na jakim km jest jezioro, elektrownia wodna, czyli obiekty hydrotechniczne.

Ujście rzeki- zakładamy, że jest to punkt stały, pomimo żę narasta delta długość rzeki już się nie zmienia, nie mierzy się od żródła bo od zródła w wyniku erozji wstecznej zródło może się zmieniać. Rzeka (źródło) może się wydłużać w erozji wstecznej.

Spadek rzeki- nachylenie: stosunek różnicy wysokości do odległości, można wyznaczyć dla całej rzeki lub dla odcinków. i - spadek

i=h[m]/d[km] [‰] bo m/km=promil

rzeki przeważnie największe spadki mają przy źródłach. Spadek wyznacza się dla zwierciadła.

Profil podłużny rzeki- jest graficznym obrazem spadku, jest kształtowany przez erozję rzek i tu wyróżniamy procesy zachodzące wzdłuż doliny rzecznej w górach dominuje przeważnie erozja wsteczna, w środkowej części erozja boczna dominuje- meandry, w dolnej części tworzą się łachy piaszczyste, dominuje akumulacja rumowiska.

Krzywa erozyjna (krzywa równowagi) gdzie odbywałby się jedynie transport wyerodowanego materiału ale rzeka nie utrzyma tego poziomu krzywej erozyjnej , ze względu na czynniki klimatyczne itp. Wtedy nazywamy ją krzywą hipotetyczną

Załamania spadku

Wodospady- duże załamania spadku, Wodospad Niagara cofa się średnio w górę rzeki 1,5m na rok

Progi- mniejsze załamania spadku

Rzeka musi spełniać warunki aby była rzeką główną:

- musi być najdłuższa

- musi mieć największe przepływy

- źródło rzeki powinno być położone najwyżej

- centralne położenie w dorzeczu

- tradycja

Jeśli spełnia te warunki jest rzeką główną

Wełtawa- Głowna rzeka to Łaba.

Wykład 2 hydrologia 15.05.2005

RZEKI MOŻNA POGRUPOWAĆ W TZW SYSTEMY RZECZNE, PRZYJMUJE SIĘ RÓŻNE KRYTERIA:

1. według intensywności zasilania w wodę wzdłuż biegu rzeki:

to kryterium zależy od warunków klimatycznych , w klimacie wilgotnym, gdzie przewyższa opad nad parowaniem, wody przybywa wzdłuż biegu rzeki. Wyróżnić tu można 3 obszary:

1. egzoreiczne obszary tu opad jest większy niż parowanie, te rzeki płyną na zewnątrz i dostają się do mórz, maja stale wode i największy przepływ przy ujściu.

2. Endoreiczne obszary czyli wewnątrz płynące i tu parowanie jest większe jak opad. Te rzeki nie dopływają do mórz i oceanów. Rejony przez które rzeka przepływa bardzo bogato zasilają rzekę w wodę z topniejącego śniegu ale dalej jest wysokie parowanie i wsiąkanie w glebę rzeka więc nie dopływa ani do morza ani do oceanu. Afryka jest obszarem endoreicznym czyli bezodpływowym, także w rejonie euroazji rzeki nie dostają się do mórz.

3. Areiczne obszary czyli tu gdzie nie ma rzek np. na Antarktydzie, Grenlandii na obszarach zlodowaconych i pustyniach rzek nie ma.

2. według okresowości płynięcia wody

1. cieki stale płynące - występują w klimatach wilgotnych w korytach w których jest stale woda i które nie wysychają.

2. Cieki okresowe - występują w określonych porach roku, w porach silnego zasilania rzeki w wodę np. pora deszczowa, topnienie lodu, lodowców. Pojawiają się w klimacie już śródziemnomorskim, suchym i półsuchym.

3. Cieki epizodyczne - pojawiają się raz na kilka lat, są to rejony półsuche i suche, np. z opadów burzowych.

3. ze względu na regiony przez które przepływają rzeki

4. według symetrii rzeki

5. według układu sieci rzecznych

SPOSOBY ZASILANIA RZEKI W WODĘ:

1. ze spływu powierzchniowego bezpośrednio po opadach, takie zasilanie występuje po silnych opadach gdy wsiąkanie nie nadąża i większość wody spływa powierzchniowo w postaci strużek które spływają do rzeki czy jeziora.

2. z topnienia pokrywy śnieżnej, topnienie pokrywy śnieżnej w naszym klimacie jest na wiosne (jeżeli w ogóle jest bo teraz się klimat ociepla i śniegu jest bardzo mało) we wschodniej części polski taka pokrywa zalega przez całą zimę i wiosną spływa. Ile tej wody dostanie się do rzeki zależy od:

• grubości pokrywy śnieżnej

• gęstości

• przemarznięcia gruntu

• od temperatury powietrza czyli czynników atmosferycznych, czy występują dodatkowo opady czy nie.

Jak grunt jest przemarznięty to mniej wody wsiąka i więcej spływa jest to też jedna z przyczyn zalewania nizin. W górach jak pokrywa topnieje to jest to stopniowo, najpierw wiosna obejmuje pogórze potem wyższe partie więc topnienie jest rozłożone w czasie i przestrzeni, więc powodzie nie są tu aż takie grożne jak wezbrania z opadów deszczów zwłaszcza burzowych.

3. z topnienia lodowców górskich, wezbrania z lodowców górskich, topnieją gdy są wysokie temperatury powietrza więc latem, topnieją w godzinach popołudniowych i wtedy rzeki zasilane są z topniejących lodowców mają największe przepływy: Ren, Pad te rzeki zasilane są z topniejącego lodowca.

4. z dopływu wód podziemnych, gdy są dobre warunki do wsiąkania wód opadowych, gromadzą wodę podziemną i zasilają rzeki. Tam gdzie jest pokrywa nieprzemakalna jest mniejszy przepływ rzek. Woda z opadów jak nie spłynie powierzchniowo i nie wsiąknie to wyparuje. Czyli woda jest rozdysponowana na spływ powierzchniowy, wsiąkanie i parowanie. Jeżeli jest silny opad to zdolności infiltracyjne nie nadążają więc spływają a gdy woda stoi w kałuży to odparuje.

METODY POMIARU PRZEPŁYWU WODY W RZECE:

Przepływ to ilość wody przepływającej przez przepływ koryta, ciek, w ciągu jednej sekundy. W przepływie jest ważna jednostka czasu. Jest to objętość dzielona przez sekunde.

Metody :

1. bezpośrednie,

1. należy tu metoda podstawionego naczynia (wolumetryczna, do kilku litrów na sekundę). Służy do mierzenia przepływu niewielkich cieków, czyli przepływ rzędu do kilku litrów na sekundę. Na cieku budujemy tamy, spiętrzamy wodę montujemy rynienkę i woda wpływa do naczynia i znamy czas napełniania oraz pojemność naczynia. Przepływ Q = V / T (l/s)

2. metoda pomiaru przepływu za pomocą przelewów (zastawek, do kilkuset litrów na sekundę). Polega na zbudowaniu przegrodu, spiętrzeniu wody i zamontowaniu naczynia przelewowego:

• bazina (kwadrat)

h - wysokość figury

• przelew panceleta (prostokąt)

h

• przelew Thomsona (trójkąt)

2. Pośrednie:

Zaliczamy tu metodę punktową, za pomocą młynka hydrometrycznego (jest to urządzenie podobne d9o wiatromierza ale mierzące prędkość przemieszczającej się wody w rzece) mierzymy to w m/s lub w km/godzinę. Tą metodą mierzymy przepływy w dużych rzekach.

Metoda punktowa za pomocą młynka hydrometrycznego. Wyznaczamy profile poziome w rzece:

I II III IV V VI VII

Ao A1 A2

* * * * * * *

* * * * * * *

* *

V1 * *

V2 * * * *

V7

V3

V4 V5 V6

W tych profilach mierzymy prędkość płynięcia wody na pewnej głębokości. Zanurzamy młynek w różnych głębokościach i wyznaczamy średnią. Miedzy profilami wyznaczamy powierzchnie np. między A0 - A1.

V1, V2.....- średnia prędkość dla poszczególnych profili pionowych

A0, A1, A2...- powierzchnia miedzy poszczególnymi pionami.

Prędkość (V) [m/s] * powierzchnia (przekrój)(A) [m2] = przepływ (Q) [m3/s] bo m/s*m2=m3/s.

Najszybciej woda płynie tuż pod powierzchnią wody bo jest mniejsze tarcie.

V powierzchni

Vmax

głębokość Vśred

pionu

Vmin

V to szybkość w m/s

Taki rozkład prędkości płynięcia wody w pionie nazywa się tachoidą.

Izotachy o jednakowej prędkości płynięcia wody, m/s, najszybciej płynie tuż pod powierzchnią.

max

izotachy [m/s]

Za pomocą pływaka czyli metoda odcinkowa za pomocą pływaka (pośrednia), Q -przepływ w m3/s, l/s.

start

Droga płynięcia pływaka

meta

Q = A*V*a

A - średnia powierzchnia przekroju

V - średnia prędkość pływaka

a = współczynnik redukcyjny - charakter koryta, 0,50 :0,90

Musimy zmierzyć prędkość pływaka na danym odcinku, czyli od startu do mety

a - współczynnik redukcyjny gdy ma duże tarcie to 0,50 a jak bardzo małe to 0,90

JAK MIERZYMY PRZEPŁYW NA DUŻYCH RZEKACH

Gdybyśmy chcieli znać przepływ codziennie to stwierdzono że istnieje zależność między wysokością stanu wody a przepływem.

Krzywa konsumpcyjna przedstawia związek między stanem wody w rzece a przepływem. Im wyższy stan wody tym jest większy przepływ. Aby stworzyć taką krzywą konsumpcyjna to jest to praca dla specjalistów na wiele lat.

Dla Odry szczecińskiej nie ma krzywej konsumpcyjnej bo występuje tu zjawisko cofki i woda na powierzchni może płynąć w innym kierunku niż zwykle, jest to spowodowane silnymi wiatrami i wlewaniem się wody morskiej do ujścia.

Odpływ - to ilość wody która odpływa przez dany profil koryta rzecznego w dłuższym okresie czasu, a więc w okresie miesiąca, pół rocznym, rocznym. Mierzymy go w sekundach.

Rok hydrologiczny - rozpoczyna się 1 listopada a kończy 31 pażdziernika.

Stan wody - to wzniesienie zwierciadła wody w danym profilu ponad przyjety umownie poziom zwanym zerem wodowskazu.

Zero wodowskazu - umieszczone jest poniżej dna po to aby nie było wartości ujemnej.

Do odczytywania stanu wody w rzece służą łaty wodowskazowe: liminigramy (od jeziora) i mareogramy (od morza) służą do rejestrowania stanu wody w postaci krzywej.

Miarami odpływu mogą być jednostki m3/rok, ale może być wskażnik odpływu w mm/rok, jest to warstwa wody która odpłynęła z terenu, wskażnik ten podawany jest w grubości w mm, jest to tylko ta woda odpływowa.

Odpływ jednostkowy mówi nam ile litrów w ciągu 1 sekundy odpłynie z powierzchni km2. w Polsce on waha się od 1,5 do 30 litrów na sekunde z 1 km2.

Współczynniki odpływu wyraża stosunek odpływu do opadu, możemy go podać w %.

Współczynniki odpływu - alfa = M/P * 100%

M - odpływ

P - opad

- W górach alfa = 70% dużo odpływa a mało paruje bo tylko 30%

- Na nizinach alfa = 20% dużo paruje mało odpływa, wyparuje aż 80%

- W strefie zwrotnikowej alfa = 0-20%, nawet czasami nie odpływa bo woda zdąży wyparować

- Umiarkowany alfa = 20-40%

- Równikowy alfa = 40-60%

- Polarnej alfa więcej jak 60%, niewiele paruje ze względu na niskie temperatury.

ŚREDNI ROCZNY PRZEPŁYW DLA DANEJ ZLEWNI - WZÓR ISZKOWSKIEGO

Q = 0,0317*alfa*P*A [m3/s]

P - średni opad roczny w (m)

A - powierzchnia zlewni w km

Alfa - współczynnik odpływu (w liczbach niemierzalnych)

- W górach 0,7 (70%)

- Na nizinach 0,2 (20%)

- W strefie zwrotnikowej 0,0 - 0,2 (0-20%)

- Strefa umiarkowana 0,2-0,4 (20-40%)

- Równikowa 0,4-0,6 (40-60%)

- Polarna >0,6 (>60%)

Charakterystyczne stany wody mamy dla roku i dla wielolecia.

1. dla roku:

• najwyższy WW (wysoka woda) WQ ( najwyższy przepływ)

• średni SW (średnia woda) SQ (średni przepływ)

• najniższy NW (najniższa woda) NQ (najmniejszy przepływ)

2. dla wielolecia możemy wyznaczyć grupę:

• maksima : najwyższy z wysokich (1 najwyższy stan wody),

• średnia z wysokich (wszystkie wysokie wody dzielimy przez lata np. przez 30 lat)

• najniższy z wysokich

grupa średnia: najwyższy średni, średni średni, najniższy średni.

Grupa minima: najwyższy z niskich, średni z niskich, najniższy z niskich.

Stany wody służą do określania reżimu wody

Reżim rzeki - określany jest przez zmienność przepływów, sposób zasilania co uzależnione jest od czynników tkj geologia, klimat itp.

Rzeki charakteryzują się małą zmiennością przepływów i dużą zmiennością przepływów. Rzeki o małej zmienności odznaczają się dużą retencją (chwilowe zatrzymanie wody). Jeżeli rzeka przepływa przez tereny bagniste, lasy to fala wezbraniowa nam się rozleje, jeżeli wokół jest dużo jezior, mokradeł to rzeka charakteryzuje się małą zmiennością.

WEZBRNIA I NIŻÓWKI W POLSCE:

Mamy 3 rodzaje wezbrań:

1. z deszczów nawalnych i rozlewnych - mamy do czynienia z chmurami burzowymi (kumulonibus), taki deszcz charakteryzuje się tym żę ma bardzo dużą intensywność. Deszcze rozlewne związane są z chmurami deszczowo warstwowymi, te chmury pokrywają duże powierzchnie o niezbyt dużym natężeniu ale o długim czasie opadu. dla dużych rzek grożniejsze są te rozlewne.

2. roztopowe czyli wiosenne - występują wiosną, zależą od grubości pokrywy śnieżnej itp., zależy też od przemarznięcia gruntu, formy i kształtu koryta rzecznego.

3. lodowe czyli zimowe - dzielą się na :

1. zatorowe, występują przeważnie w środkowej części zimy gdzie jest duże wypromieniowanie ciepła dając skupiska kaszy lodowej.

2. Śryżowe, występują zwykle na wiosnę i związane są z rozpadem pokrywy lodowej na rzece i taka kra płynąc osiada i tworzy barierę na rzece.

WEZBRANIA CHARAKTERYZUJĄ SIĘ:

Odpowiednią falą wezbraniową. Fale wezbraniowe dzielimy na wysoka, stroma, krótka, niewysoka-długa, i płaska. te fale wezbraniowe są asymetryczne, można obliczyć objętość tej fali jeżeli znamy jej powierzchnie.

Niewysoka, płaska, długa

wysoka

stroma

krótka

W Polsce dominują wezbrania wiosenne, w Polsce wschodniej, środkowej i dalej z roztajaniem pokrywy śnieżnej. W górach dominują wezbrania związane z ulewami. Województwo zachodnio pomorskie i wybrzeże dominują wezbrania zimowe, spowodowane silnymi wiatrami dolądowymi bo pojawiają się głębokie układy niżowe, wiatry naganiają wodę do brzegów i jest wysokie wezbranie. W okresie kiedy nie ma zasilania rzeki w wodę rzeka zasilana jest wodami podziemnymi, przejawia się to obniżeniem wód podziemnych i coraz mniej dostarczają wody w rzece według malejącego postępu geometrycznego.

Wody podziemne

niżówki - przepływy niżówkowe to przepływy niższe od najwyższego z minimów rocznych z okresu wielu lat. Rodzaje niżówek:

1. letnio jesienne, pojawiają się pod koniec lata lub na początku jesieni gdy występują stosunkowo duże wysokie temperatury i duże parowanie.

2. Zimowe, w okresie silnych mrozów nie ma zasilania rzeki wodami powierzchniowymi ale zasilane są wodami podziemnymi.

Zróżnicowanie niżówek w Polsce:

W centralnej części Polski gdy są wysokie temperatury od maja do sierpnia dominują niżówki letnie. Zimą niżówki występują na pomorzu bo są wiatry odlądowe przy których wody przy morzu są spychane od lądu co powoduje że wody rzeczne szybko spływają do morza.

HYDROGEOLOGIA:

Zajmuje się wodami podziemnymi. Wody podziemne można podzielić ze względu na pochodzenie:

1. infiltracyjne wody, są to wody opadowe które wsiąkają (infiltrują) one zasilają rzeki i jeziora w wodę.

2. Kondensacyjne, związane z kondensacją (skraplaniem) pary wodnej. Opady poziome to rosa, szron, szadż, są to produkty skraplania się pary wodnej.

3. Reliktowe, są to wody dawnych epok geologicznych uwięzione w skałach które nie biorą udziału w obiegu wody, są głęboko położone, zalegają bardzo głęboko.

4. Juwenilne, wody powstałe w wyniku procesów wulkanicznych głównie w postaci pary wodnej, gazu.

Ze względu na postać (stan skupienia) wody podziemne dzielimy na:

1. wody chemicznie związana, wchodzą w skład chemiczny minerałów np. w opalu jest woda i jest to ta woda chemiczna, nie podlega sile grawitacyjnej.

2. Woda fizycznie związana, jest z danym ziarenkiem minerały ona otacza to ziarenko np.: woda higroskopijna 1/1000 mikrometra, błonkowata do 0,5 mikrometra, nie podlega sile grawitacyjnej.

3. Woda kapilarna występuje w kapilarach, czyli w małych przestrzeniach rzędu dziesiętnych części milimetra, woda ta podlega sile przyciągania, ta siła przyciągania to siła napięcia powierzchniowego ale nie podlega sile ciężkości., może być wykorzystywana przez rośliny.

4. Woda wolna, to woda ciekła która podlega sile grawitacyjnej, może być wykorzystywana przez rośliny i człowieka.

Przekrój przez warstwę wodonośną:

Strefa aeracji (napowietrzona)

Zwierciadło wody podziemnej

* * *

* * *

* * * * strefa saturacji (nasycona wodą)

utwory przepuszczalne można podzielić na strefę aeracji (napowietrzoną), saturacji (wypełnioną wodą).

20.05.05 WYKŁAD

Opad w postaci kroplistej (deszcz, mżawki) ulegają infiltracji (wsiąkanie). Warunki infiltracji zależą od warunków środowiska geograficznego:

• od przepuszczalności gleb i skał - przepuszczalność gleb i skał zależy od frakcji, najbardziej przepuszczalne są te gruboziarniste, natomiast te drobno ziarniste jak gliny iły są praktycznie nieprzepuszcalne.

• rzeżby terenu - rzeżba terenu może ułatwić lub utrudnić wsiąkanie, jak teren ma duże spadki to nie ma czasu na wsiąkanie i jest wtedy spływ, jak teren jest płask8i to tworzą się kałuże i jest wtedy czas na wsiąkanie.

• szaty roślinnej - ona zatrzymuje wodę spływową i jest czas na wsiąkanie, jak nie ma roślin to tworzą się strużki i woda wtedy spływa a wsiąkanie jest minimalne.

• czynników metereologicznych - im więcej opadów tym więcej wody wsiąka, słabe opady mżawki prawie wszystka woda z nich wsiąka. Jak jest duży opad to gleby nie nadążają z wsiąkaniem i zaczyna się wtedy spływ powierzchniowy.

• od nasycenia wodą środowiska skalnego - zbyt suchy grunt nie sprzyja wsiąkaniu, dopiero gdy trochę nasiąknie rozpoczyna się wsiąkanie. Zbyt mokry grunt też jest zły bo gleba nie przyjmuje już wody i następuje spływ powierzchniowy.

• od przemarznięcia gruntu - taki grunt zachowuje się jak skała nieprzepuszczalna i ten grunt najpierw musi odtajać. Jak jest mocno przemarznięty to są spływy i nie ma wsiąkania.

• działalność człowieka - w mieście nie ma wsiąkania bo są utwardzone powierzchnie, czyli działalność człowieka. W lasach natomiast woda w całości wsiąka i część wyparowuje.

• Temperatura - wysoka temperatura niezbyt sprzyja wsiąkaniu bo jest wtedy duże parowanie i mniejsza ilość wody wsiąka, np. na pustyni gdy pada to wszystko wyparowuje bo jest za wysoka temperatura. Największa gęstość powietrza jest przy 4 stopniach C, bo woda jest najcięższa i najlepiej wsiąka. Im bardziej suche powietrze tym większe parowanie.

1. 
   
   
   
   utwory wodonośne: są to skały okruchowe, warstwa nieprzepuszczalna to gliny i iły. Zwierciadło wody jest swobodne gdy nad warstwą wodonośną nie występuje warstwa nieprzepuszczalna, jak taka warstwa występuje to zwierciadło wody jest napięte.

Swobodne zwierciadło warstwa nieprzepusz miąższość

Utwory warstwy

wodonośne Warstwa wodonośna warstwa wodonośna wodonośnej

* * * * * * * * * * ** *

Warstwa nieprzepuszczalna warstwa nieprzepusz

SWOBODNE NAPIĘTE

2. warstwy wodonośne - to utwory wodonośne wypełnione wodą. Warstwa wodonośna ma grubość od kilku cm do kilkudziesięciu metrów.

WYRÓŻNIAMY FORMY ZBIORNIKÓW WÓD PODZIEMNYCH:

1. zbiorniki -warstwa wodonośna rozprzestrzenia się na dużych obszarach, warstwa nieprzepuszczalna ma kształt niecki

. ................................lj

warstwa wodonośna

warstwa nieprzepuszczalna

2. strumienie
   
   
   - buduje ją warstwa wodonośna która leży na podłożu nieprzepuszczalnym która jest w kształcie rynny, koryta, występuje w dolinie i w pradolinie lub w rowach tektonicznych.

Rynna, koryto

warstwa nieprzepuszczalna

3. żyły - występują w utworach litych uszczelnionych i spękanych, przyjmują formę żył wodn7ych kanałów, jaskiń, grot. Szczeliny mogą być ze sobą połączone.

4. soczewki - to małe zbiorniki wody dookoła otoczone utworami nieprzepuszczalnymi. Występują przeważnie w glinie zwałowej, niewielkie zbiorniki nie mające kontaktu hydraulicznego z innymi utworami. Soczewka może być nie w pełni wypełniona wodą lub w pełni.

soczewka nie w pełni wypełniona wodą

warstwa nieprzepuszczalna

woda

WODY PODZIEMNE ZE W ZGLĘDU NA GŁĘBOKOŚĆ WYSTĘPOWANIA:

1. przypowierzchniowe (zaskórne) - Najpłyciej zalegają wody zaskórne dlatego że warstwa nieprzepuszczalna zalega wysoko woda zaskórna, położone są do 2 metrów pod powierzchnią. Te wody przefiltrowane i zanieczyszczone bakteriologicznie , kształt zwierciadła jest współ kształtny do powierzchni terenu. Te wody bardzo szybko reagują na czynniki atmosferyczne, w czasie opadu szybko podnoszą się, w terenach wklęsłych tworzą się kałuże, zimą wody te mogą zamarzać, w czasie upałów wysychać. Zwierciadło jest swobodne czyli nad nim nie ma warstw nieprzepuszczalnych, wody te uczestniczą w obiegu w przyrodzie.

3. gruntowe - od powierzchni tworzą trwałą warstwę wodonośną. Położone do kilkunastu kilkudziesięciu metrów. Ich zwierciadło jest współ kształtne do powierzchni terenu, wykorzystywane są do celów gospodarczych (studnie). Są czyste a w okresie opadów poziom wody podnosi się w czasie suszy natomiast obniża się, zwierciadło jest swobodne bo nie ma nad nim utworów nieprzepuszczalnych. Wiosną i zimą podnosi się stan wody gruntowej, jesienią i latem obniża się.

Woda gruntowa

H2O

Warstwa

Woda wgłębna nieprzepuszczalna

4. wgłębne - to woda podziemne występujące w warstwach wodonośnych przykryte warstwą nieprzepuszczalną. Występują między dwoma warstwami nieprzepuszczalnymi. Reagują słabiej na czynniki atmosferyczne bo są izolowane. Są silnie przefiltrowane a więc czyste. Zwierciadło wody wgłębnej jest pod ciśnieniem hydrostatycznym bo jest przykryte warstwą nieprzepuszczalną. Gdybyśmy nawiercili warstwę nieprzepuszczalną to poziom wody bardzo by się podniósł, obszar zasilania jest przy powierzchni ziemi.

Obszar zasilania

Wody wgłębne

Zasilane przez uskok:

zasilane

wody wgłębne

zasilane przez okna hydrogeologiczne które powstały w wyniku wyklinowania się utworów nieprzepuszczalnych:

SEDYMENTACYJNE

wgłębne

WYERODOWANE

OKNA

Wgłębne

PRZEZ ZASILANIE POŚREDNIE

Wgłębne

WODY ARTEZYJSKIE - czyli naporowe występują w strukturach nieckowatych i synklinarnych, przykryte są warstwą nieprzepuszczalną, po nawierceniu tej warstwy nieprzepuszczalnej następuje samowypływ, czyli wypływ wody na powierzchnie terenu.

Strefa ciśnień piezametrycznych

Ciśnienie subartezyjskie

ciśnienie

Strefa zasilania artezyjskie strefa zasilania

I

II

Ciśnienie subartezyjskie - w wyniku przewiercenia wody podnosi się ale nie wypływa, zależy to od rzeżby terenu. Wody artezyjskie wydostają się na powierzchnię po nawierceniu. Monoklinalne - czyli nachylenie w jednym kierunku, wody artezyjskie płyną w jednym kierunku.

Strefa zasilania

Strefa ciśnień piezometrycznych

Strefa

drenażu

*

* H2O *

* * * *

H2O *

* * H2O *

* * *

*

* * *

Baseny Artezyjskie: wyróżnia się Wielki Basen Australijski, Basen Dakoty w USA, Basen Moskiewski, Paryski, Londyński, w Polsce basenami artezyjskimi są: Niecka Mazowiecka, Niecka Wielkopolska.

5. głębinowe - występują na dużych głębokościach liczone w setkach metrów a nawet w kilometrach, są one odizolowane od wyższych poziomów wodonośnych a więc nie mają kontaktu hydraulicznego z wyższymi warstwami. Są to wody reliktowe , pozostałości po starych wodach, występują pod ciśnieniem petrostatycznym związanym z ciśnieniem nadległych warstw skalnych. Są zasolone, mało wydajne w wode, raz wyczerpane nie odnawiają się.

WYRÓŻNIAMY JESZCZE WODY:

1. Szczelinowe - występują w uskokach tektonicznych oraz w szczelinach wietrzeniowych skał osadowych, skał magmowych. Szczeliny mogą być przykryte utworami przepuszczalnymi, ale generalnie są to wody słabo przefiltrowane, zanieczyszczone bakteriologicznie. Zasilanie wód szczelinowych może odbywać się bezpośrednio przez szczeliny albo pośrednio przedostając się przez warstwy przepuszczalne czyli zasilanie lateralne inaczej boczne.

LATERALNE

Lub zasolone kosztem warstw wyżej ułożonych przez uskoki:

PASOŻYTNICZY SPOSÓB

H2O *

** *

* *H2O

*

*H2O

* * *

Wody w szczelinach są swobodne i przeważnie nie są zmineralizowane

* POŚREDNIE ZASILANIE PRZEZ

* * * * WARSTWE UTWORÓW

PRZEPUSZCZALNYCH

2. Krasowe - występują w próżniach, kanałach, formy te powstały w wyniku rozpuszczania tych skał. Zasilane są przeważnie przez wody opadowe, te wody są bardziej zanieczyszczone niż szczelinowe bo w krasie cieki gubią wodę, taki ciek dostaje się do podziemi i nie jest przfiltrowany. One cały czas schodzą głębiej i stąd możemy wyróżnić 3 strefy hydrogeologiczne.

• górna (sucha), gdzie przepływa tylko woda opadowa

• środkowa (wilgotna), okresowo wypełniona wodą

• dolna, stale wypełniona wodą

wraz z upływem czasu te strefy obniżają się.

Najbardziej znane wody krasowe są na:

• wybrzeżu Adriatyku

• Alby

• Ural

• Kaukaz

• Płd. Francja

• Floryda

W Polsce to przede wszystkim Wyżyna Małopolska ale i Karpaty, Sudety.

SPOSOBY PRZEDSTAWIANIA ZWIERCIADŁA WÓD PODZIEMNYCH NA MAPIE: Można je przedstawić za pomocą :

1) HYDROIZOCHIPS - to linie łączące punkty o jednakowej wysokości zalegania zwierciadła wody podziemnej względem poziomu morza. Mówią nam o rzeżbie zwierciadła wody podziemnej. W celu wykonania takiej mapy nanosi się wszystkie punkty wysokości zalegania wody podziemnej na mapę. Przy wykreślaniu hidroizochips musimy brać pod uwagę czy chodzi o tę samą warstwę wodonośną, zwierciadło wody nawiązuje do rzeżby terenu i musimy brać to pod uwagę.

Za pomocą hidroizochips można wyznaczyć:

• kierunek płynięcia wody podziemnej

• spadek zwierciadła wody podziemnej

• 
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  
  dział wód podziemnych

144 144 143 142 rzeka 142 143 143

147 146 145 144 143 142 142,143,144,145 146

2) HYDROIZOBATY - to linie łączące punkty o jednakowej głębokości zalegania zwierciadła wody podziemnej pod powierzchnią terenu. Oznaczamy je w metrach, aby sporządzić mapę wystarczy znać głębokość studzien.

1 0 1 2 3 4 5 5 4 3 2 1 0 1

Im bliżej wysokości terenu tym izobaty rosną.

Znaczenie hydroizobat: jak głęboko znajduje się żródło wody podziemnej np. w budownictwie buduje piwnice tam gdzie nie jest płytko tylko głęboko żródło wody.

ZWIĄZEK WÓD PODZIEMNYCH Z WODAMI RZECZNYMI:

Rzeka w dolinie nie ma kontaktu z rzekami podziemnymi ten związek może być różny, chodzi o to czy rzeka zasila wody podziemne czy wody podziemne zasilają rzekę.

Rzeka z prawego brzegu jest zasilana wodami podziemnymi a oddaje wode do aluwiów na lewym brzegu

* *

* * *

*

m.n.p.m

82

80

80

78

78

6

wody rzeczne zasilają wody podziemne:

H2O

94 94

92 92

m.n.p.m.

90 90

Wody podziemne zasilają rzekę;

82 82

80 80

78 78

Wody w aluwiach płyną równolegle z wodą w rzece (w pradolinach)

hydroizochipsy

96 96

94 94

92 92

90 90

KRENOLOGIA - to nauka o żródłach. Żródło to naturalny wypływ wody podziemnej na powierzchnię w miejscu przecięcia warstwy wodonośnej przez powierzchnię topograficzną. Najwięcej urzezbiona jest powierzchnia gór i tu występuje najwięcej żródeł. Żródła można poklasyfikować: ze względu na:

1. na rodzaj siły powodującej wypływ wody spod ziemi

• spływowe - gdy woda podziemna grawitacyjnie wypływa w postaci żródeł. Spływa z wyższych terenów do niższych.

• Podspływowe - woda musi być pod ciśnieniem i musi wypływać do góry w wyniku działania hydrostatycznego

• 
  Intermitujące (lewarowe) - woda podziemna wypływa na zasadzie zassania wtedy woda wypływa kiedy poziom wody w tej grocie wzniesie się powyżej wyniesienia w tym kanale lewarowym. Jak nastapi zassanie powietrza nastepuje ustanie wypływu wody, płynie do momentu obniżenia się.

Kanał lewarowy

* * *

*H2O *

2. rodzaj przewodów hydrogeologicznych wyprowadzających wodę podziemną, wyróżniamy żródło:

• warstwowe - drenuja warstwy porowate wśród tych warstwowych wyróżniamy: warstwowo erozyjne (gdy warstwa porowata nacięta jest powierzchnia erozyjną), warstwowo kontaktowe, warstwowo zaporowe kiedy zmniejsza się warstwa wodonośna lub kiedy zmniejsza się frakcja tej warstwy to powoduje zatamowanie wody w tej warstwie i woda wydostaje się w postaci żródeł.

• Szczelinowe - odwadniają skały spękane, magmowe, żródła szczelinowe charakteryzują się dużą wydajnością.

• Krasowe - one wypływają z utworów krasowiejących, odprowadzają wodę często z całego systemu kanałem, mają nawet 100l/ sekundę wydajności, takie żródła o dużej wydajności nazywane są wywierzyskami (wywierzysko Chochołowskie, Bystre).

• Uskokowe - zródła te wypływają w miejscach gdzie występuje uskok. Cęsto mają podwyższoną temperaturę bo zasilane są wodami głęboko pochodzącymi. Żródła uskokowo zaporowe gdy mamy warstwe przepuszczalną i z drugiej strony nieprzepuszczalną.

• położenie morfologiczne - są to żródła: korytowe, przykorytowe, terasowe, podzboczowe, zboczowe, stokowe, grzbietowe, klifowe, stożkowe, morenowe, sandrowe, osuwiskowe.



grzbietowe


stokowe


zboczowe

podzboczowe





terasowe przykorytowe


korytowe

4. na stopień mineralizacji - wyróżnia się żródła:

• słodkie - jak mniej soli niż 1g/1l H2O

• mineralne - one zawierają powyżej 1g soli na 1 litr wody

• na temperaturę wody:

• bardzo zimne - 0 - 4 C

• zimne - od 4 - 20C

• ciepłe - (cieplice) temp powyżej 20C

szczególnym rodzajem żródła są gejzery występują w obszarach czynnych wulkanicznie, taki wypływ jest burzliwy i okresowy. Gejzer ma komin, woda tu ogrzewa się i następuje gwałtowna przemiana wody w parę wodną potem spływa do wnetrza znowu się nagrzewa itd.

OD CZEGO ZALEŻY TEMPERATURA ZRÓDEŁ?

• od głębokości wypływu wód podziemnych

• jeżeli zródło zasilane jest wodami podziemnymi leżącymi na głębokości poniżej 20m to takie zródło ma temperaturę zmienną czyli latem wyższą a zimą niższą, to wynika z kontaktu z powierzchnią., są to zródła o zmiennej temperaturze wody.

• O stałej temp. Wody zbliżonej do średniej rocznej temperatur powietrza (T,Pp), leżą ok. 20m pod powierzchnią.

• Zródła o stałej tepmeraturze wody ale wyższy od średniej rocznej temperatury powietrza (TPR) gdy warstwa położona jest powyżej 20metrów.

• Kiedy temperatura zródeł jest stała ale niższa od średniej rocznej temperatury powietrza (TPR) występuje w górach.

Studnie które maja do 2 metrów głębokości mają duże wahania temperatury, zimą bliskie 0 a latem kilkanaście stopni. Im głębiej tym temperatura rośnie ze względu na ciepło geotermiczne.

WODY MINERALNE W POLSCE: WYRÓŻNIA SIĘ 4 PROWINCJE WÓD MINERALNYCH:

1. solanki - Kujawsko pomorskie z odwiertami w Ciechocinku, Kamieniu Pomorskim, Kołobrzegu.

2. Szczawy - Sudeckie (Swieradów, Kudowa, Polanica, Duszniki), szczawy to wody kwaśne ich głównym składnikiem jest CO2.

3. Solanki i wody siarczane - podkarpackich (Rapka, Jastrzębie, Busko, Solec) jest to podkarpacie.

4. Solanek i szczaw karpackich (Kościeńsko, Krynica, Szczawnica, Rymanów)

SKŁAD CHEMICZNY WÓD MINERALNYCH:

1. szczawy: główny składnik to dwutlenek węgla (CO2) z węglanem wapnia żęlaza, sodu, siarczan sodu.

2. Solanki - główny składnik to chlorek sodu (NaCl),

3. Wody siarczanowe - głównym składnikiem jest siarczan sodu (Na2SO4), dodatki to siarczan wapnia i sól kamienna.

Wykład IV 22.05.2005r.

LIMNOLOGIA- nauka o jeziorach i innych zbiornikach powierzchniowych jak stawy

Jezioro naturalny, śródlądowy zbiornik wodny powstający w zagłębieniu terenu, o brzegach ukształtowanych pod wpływem działania falowania i prądów wodnych, charakteryzujący się stosunkowo powolną wymianą wody. Jeziora mają różne pochodzenie, kształty i rozmiary; zajmują powierzchnię od kilku m² do kilkuset tysięcy km^2. Musi być podłoże nieprzepuszczalne aby jezioro mogło istnieć. Straty- odpływy do wód podziemnych, - parowanie Musi być równowaga strat nad zasilaniem.

Jeziora ze względu na relacje jeziorami a ciekami:

1. Jeziora wypływowe: jezioro jest miejscem źródliskowym, z takiego jeziora wypływa ciek; Jeziora zasilane są wodami podziemnymi







wypływa

2. 
   
   Jeziora przepływowe: ciek wypływa i dopływa z jeziora; Jeziora mogą być zasilane wodami podziemnymi jeżeli odpływ jest większy od wypływu a dopływ mniejszy od wypływu.

Kiedy ciek dopływa i wypływa




3. jeziora dopływowe: Wpływa ciek i ta woda jeżeli nie ulega wyparowaniu to część musi wsiąknąć bo nie mogą być cały czas nadwyżki.





4. Jeziora bezodpływowe: nie ma odpływów i przypływów




Ze względu na czas wypełnienia misy jeziornej wodą:

1. Stałe- Woda stale występuje to dzieje się w klimatach wilgotnych (w Polsce), gdzie nie ma bardzo wysokiego parowania.

2. Periodyczne- występują okresowo, w okresie intensywnego zasilania, w porze deszczowej roztopu pokrywy śnieżnej i topnienia lodowców, a w suchej porze roku wysycha ( jez. wydmowe), w klimacie półsuchym.

3. Epizodyczne- rzadko występują, raz na kilka lub wiele lat, występują w klimacie suchym, półsuchym.

Sposoby zasilania jeziora wody:

1. Bezpośrednio przez opady (9h):opady bezpośrednio zasilają jezioro, bezpośrednio na zwierciadło misy jeziornej, gdy znamy grubość warstwy opadowej i powierzchnie jeziora mnożymy przez sumę opadów i otrzymujemy wynik w m2 (P*h)=m2

Powierzchnia razy suma opadów = otrzymujemy wynik w m3

2. Spływy powierzchniowe-jak jest intensywny opad, infiltracja nie nadąża i następują spływy powierzchniowe w postaci strużek wody spływają i dostają się do jezior, jest to woda zanieczyszczona.

3. Poprzez cieki-jak jest dopływ i odpływ, gdy więcej dopływa niż odpływa to jezioro zasilane jest ciekiem.

4 .Przez morze- dotyczy jezior przybrzeżnych (kanały), w czasie sztormów dolądowych mamy wysokie poziomy u wybrzeży i prąd zmienia swój kierunek to wtedy jezioro jest zasilane wodami morskimi.

5. Zasilanie podziemne- misa jeziorna może nacinać kilka warstw wodonośnych i ma kontakt hydrologiczny z warstwami wodonośnymi,





Zasilanie jezior - opad powierzchniowa warstwa

Zasila w wyniku spływu

* *

* * * * *







* * * * * *
























tu woda jest pod ciśnieniem hydrostaty-

utwory przepuszczalne cznym i zasila i zasila bo podnoszą się













wyżej








`''' `'''

` `'' `''' `''' ;;;;

`'''

`'' ;;; ;;;; `'''



`''' `'''



`'''' tu też ta woda zasila


`''''

Miksja krenogeniczna

Zasilanie jezior- jeziora zasilane wodami podziemnymi to jeziora dopływowe( przepływowe).

- jeziora zasilane rzekami to jeziora odpływowe( przepływowe)

Morfometria jezior określają parametry dotyczące powierzchni jeziora i parametry głębokościowe dotyczące misy jeziornej.

1. Parametry powierzchni jeziora:

1. powierzchnia jeziora P[ km2, km, ha, m2], małe jeziora w ha, duże w m2.

2. długość jeziora D[m, km], odcinek między najdalszymi punktami na lini brzegowej jeziora. Jak jesioro ma kształt S to wtedy długość mierzymy liniami łamanymi.

3. szerokość maksymalna jeziora S[ m, km], linia szerokości musi być prostopadła do długości

4. średnia szerokość jeziora Sśr.= P(powierzchnia jeziora)/D(długość jeziora)

5. wskaźnik wydłużenia jeziora λ=D/Sśr.

6. Rozwinięcie linii brzegowej K= L/2√Л…….?

7. Uwyspienie I=i/p*100%

i=powierzchnia wysp, 1-2% max

2. Parametry misy jeziornej( głębokościowe)

1. głębokość max. Jeziora

2. głębokość śr. Jeziora Hśr.=v(pojemność jez.)/q(powierzch.jez.)

3. głębokość względna jeziora Hw= Hmw/√q

4. głębokość kryptodepresji (Miedwie-28m n.p.m.-dno, położone), maksymalna głębokośc tego jeziora jest poniżej poziomu morza wtedy mamy do czynienia z kryptodepresją.

5. wskaźnik odsłonięcia jeziora oznacza wpływ warunków klimatycznych na jezioro

Wo=Q[ha]/Hśr.[m]

Im większa jest powierzchnia tym większy jest wpływ warunków klimatycznych na to jezioro. Jezioro Łebsko i jez. Gardno bardzo szybko reagują na temperaturę powietrza, najszybciej się wychładzają i szybko się nagrzewają.

6. objętość jeziora [m3, km3]

1. Wyznaczenie objętości jeziora metodą sumowania objętości cząstkową

Izobaty- linie o jednakowej głębokości

Plan batymetryczny jeziora.

BATYMETRIA [gr.], dział hydrometrii zajmujący się pomiarami głębokości wód w rzekach, jeziorach i morzach; wyniki pomiarów naniesione na mapę lub plan akwenu w postaci punktów głębokości (opisanych w metrach) pozwalają na wykreślenie → izobat obrazujących ukształtowanie dna akwenu; pomiary batymetryczne wykonuje się za pomocą → sond: ręcznych, ciśnieniowych, akust. i innych.(batymetria-to ściągnęłam z encyklopedii), izobaty to linie o jednakowych odległościach.

V=P*h[m3] (powierzchnia* głębokość)

V=V1+V2+V3

Rys.?????

Przykład: V1=p1*22

V2=p2*17,5

V3=p3*12,5

V4=p4*7,5

2. Za pomocą krzywej batygraficznej

Przykład:

Głębokość m(h)śr h	Powierzchnia(p)		Sumaryczna objętość powierzchni
		Na planie cm2			Faktyczna m2
24 20 24 22 15 20 17,5 10 15 12,5 5 10 7,5 0 5 2,5	0 P1 5,5 P2 12,5 P3 12,0 P4 15,0 P5 16,0	0 13750 31250 30000

Typy genetyczne jezior:

Geneza- sposób powstania jeziora.

Jeziora powstały w wyniku sił wewnętrznych i zewnętrznych

Wewnętrzne siły- endogeniczne:

1. tektoniczne- powstałe w zapadliskach, rowy tektoniczne, formach synklinarnych wklęsłych.

2. wulkaniczne- powstałe w kraterach (krater Lake) wulkanicznych ale też jeziora powstałe w wyniku przegrodzenia doliny rzecznej lawą, jeziora kraterowe i te które w wyniku wypływu lawy utworzyły zagłębienia.

Formy synklinalne (formy wklęsłe) np. Jez. Rowu Afrykańskiego, jez. Martwe, jez. Bajkał

Zewnętrzne siły- egzogeniczne:

1. Jeziora polodowcowe( erozyjna i akumulacyjna działalność lodowców)

1. Jeziora polodowcowe związane z działalnością lądolodu

1. Jeziora rynnowe: mają kształt wydłużony ich brzegi są symetryczne przeważnie strome, wystepoują liczne przegłębienia i wypłycenia głęboczki. No Raduńskie powstałe w wyniku erozyjnej działalności wód z lodowca..

2. Jeziora moreny dennej: jeziora mają duże powierzchnie o urozmaiconej linii brzegowej,powstałe w yniku haotycznej akumulacji osadów polodowcowych, nie należą do zbyt głębokich.

3. Jeziora moreny czołowej

4. Oczka polodowcowe;

- eworsyjne, powstałe w wyniku drążącej działalności opadających wód z lodowca, te wody wypłukały te oczka.

- wytopiskowe: wytapianie się brył martwego lodu który był przysypana osadami.

- pseudokrasowe: związane z krasem, to chodzi o zagrzebane skały rozpuszczalne w utworach nierozpuszczalnych które w końcu się rozpuściły. skały rozpuszczalne(dolomit)

1.1.5 kotły

- eworsyjne

- wytopiskowe: linia brzegowa ma kształt owalny, okrągły np. jez. Gostyńskie

1.2 Jeziora polodowcowe związane z działalnością lodowców górskich:

- cyrkowe(karowe): np. Stawy Tatrzańskie, z 3 stron ma strome zbocza

- fiordowe

- morenowe np. Stawki Toporowe

2. Jeziora zaporowe (przegrodowe): powstałe wskutek przegrodzenia doliny rzecznej; przez osuwiska, wydmy, lawę, lodowiec

3. Jeziora krasowe: zapadanie się próżni krasowych, zapadają się groty i tym wypełnieniem jest jez. krasowe

4. Jeziora wydmowe: tworzą się na obszarach gdzie występują wydmy, podłoże musi być nieprzepuszczalne aby mogła występowąc tam woda.np. Mierzeja Łebska. Jezior niewielkie, płytkie, brzegi mają kształt łuków.

5. Jeziora zakolowe(starorzecza): powstają w wyniku odcięcia meandru od biegu rzki, maja kształt łuku w formie półkolistej, zblizone prawie do koła, są płytkie, zarastajace..

Burzyska na rzece Bug

Warciska na rzece Warta.

6.Jeziora w obszarach wiecznej zmarzłoci: jeziora wystepują w klimacie polarnym, jeziora bardzo płytkie, zabagnione, w okresie zimy zamieniają się w soczewkę, a latem odtajaną.

7. Jeziora przybrzeżne: występują wzdłuż wybrzeża np. jez. Łebsko, Bukowo- duże jeziora, ale płytkie, powstałe w wyniku odcięcia zatok morskich- mierzei. Ulegają zarastaniu, sporo soli, potasu, bujna roślinność, trzcina. Leża na terenach płaskich a wokół są trzciny, które są porośnięte hektarowo- trudna dostępność do jeziora.

8. Jeziora deltowe np. jez. Dąbie, Drużno: odcięcie zbiornika deltą rzeki, powstałe w wyniku odcięcia zbiornika deltą rzeki np. Dąbie, kiedyś było połaczone z Zalewem Szczecińskim,rzeka Ina niosła bardzo dużo osadu i odcięła to jezioro.

9. Zbiorniki antropogeniczne: stawy, sadzawki

C) Jeziora poligenetyczne powstałe w wyniku wielu sił, najpierw były jeziorami tektonicznymi i przez plejstocen(zlodowacenie) zostały przekształcone przez zlodowacenie. Są to duże jeziora np. jez. Onega, Ładoga, część kanadyjska- jez. Niedźwiedzie.

Zbiorniki antropogeniczne, wyróżniamy:

1. Stawy i sadzawki (budowane w celach rekreacyjnych0

2. Zbiorniki poeksploatacyjne (powstałe po kopalniach odkrywkowych np. jez. Szmaragdowe, Turkusowe, Murowanka)

3. Zbiorniki retencyjne czyli gromadzące wodę dla celów gospodarczych, energetycznych, rolniczych.

Charakterystyka, morfometria misy jeziornej, można wyróżnić:

1. Linię brzegową- stroma linia brzegowa, występuje klif, przez falowanie, prądy

2. Przybrzeże- platforma abrazyjna, ławica. Powstało wybrzeże w wyniku działania prądów, wypłukiwany jest z platformy a odkładany na ławicy.

Ławica- forma akumulacyjna, jest płaska od lądu, można bezpiecznie się kąpać, ale spadki wzrastają przy krawędzi ławicy- spadki są znaczne. Po wybrzeżu występuje stok jeziora, misy jeziornej, nachylenie misy jeziornej, zajmuje dużą powierzchnię. Dno jeziora pokryte jest osadami(mułami), mogą występować przegłębienia- głęboczki. W obrębie jeziora występuje delta cieków. Im starsze jest jezioro tym delta wydłuża się.

3. Stoki

4. Dno

Jeziora starzeją się:

1. Stadium młode- jest stok i dno i ewentualnie głęboczki

2. stadium dojrzałe- ma platformę abrazyjną, ławicę, osady, deltę

3. stadium starcze- spłaszcza się klif, rozpłaszczają się formy erozyjno- akumulacyjne, dużo osadów, roślinność. (trzęsawisko, torfowisko)

Strefa roślinności- krążele, grzybiele od 3- 5m, po obumarciu tworzą muł gytwioły- są to cząstki rozpuszczone.

Wyróżniamy:

- sitowie od 2-3m

- torf sitowy

- pałki trzciny od 1-2m

- torf trzcinowy

- tatarak- w strefie brzegowej

- mchy

Aż do zarośnięcia jeziora.

Na powierzchni kożuch roślinności- trzęsawisko, powierzchnia niestabilna. Sapropel- półpłynny osad, występuje pod kożuchem roślinności.

Na trzęsawisku występuje sosna, żurawiny- rosną w klimacie wilgotnym. W klimacie suchym jest silne parowanie, wysycha jezioro, powoduje to koncentrację soli i jezioro przekształca się w słone bagnisko. Na dnie misy jeziornej są suche sołonczaki- białe wykwity solne. Zanieczyszczone jezioro solami szybko zarasta.

Cechy fizyczne wód jeziora:

1.Temperatura wody zależy od temperatur powietrza i natężenia pow. wody. Woda ma małe przewodnictwo cieplne i wciągu dnia wierzchnie warstwy wody nie przekraczają 1 stocniC

Nagrzewanie jest niewielkie do 1 st.C- wachania dobowe. Wachania sezonowe- zimą temperatura wody przy 0 st. C zamarzająca, słodkie wody zamarzają przy 0 st.C, słone zaś przy temp. Mniejszej niż 0 st.C. Latem od 20- 25 st.C a nawet do 30 st.C. Wody w jeziorach nie ulegają dużym wachaniom. Jeziora zasilane wodami podziemnymi- zimą wody będą podgrzewać jezioro, jest wypływ stosunkowo ciepłych wód podziemnych. Latem temp. Jeziora są wysokie, temp. Wody są niższe, źródła będą ochładzać jezioro. Wody podziemne łagodzą warunki termiczne wód jeziora. Temp. Wody są cieplejsze niż temp. Powietrza. Wiosną temp. Powietrza jest wyższa niż temp. Wody, np. w kwietniu- woda w jeziorach, mogą być zjawiska lodowe, a temp. Powietrza jest wysoka i dlatego w tym miesiącu jest inaczej.

Jezioro Głębokie charakteryzuje się stratyfikacją.

Zima: katotermia, stratyfikacja odwrotna: im głębiej tym temp. Wody jest wyższa od 0-4st.C. Woda o temp. 4st.C ma największą gęstość i jest najcięższa. Najlżejszy jest lód i zalega na powierzchni.

Stagnacja??????????????????????????????????????????????

Wiosna: homotermia: temp. Powietrza i wody wzrasta. Temp. Wód rośnie od 0-3st.C. Zapada się i jest wymiana, wody mieszają się aż uzyskają 4st.C. Natleniają jako chłodniejsze- ogrzewają się. Dochodzi do wymieszania wód do 4st.C. Homotermia występuje wiosną i jesienią. W misy jeziornej temp. Ma 4st.C.

Jeżeli temp. Jest wyższa niż 4st.C to dzieje się to latem.

Lato: anotermia, stratyfikacja normalna- Im głębiej zalegają chłodniejsze masy wody to jest to anotermia. Temp. Spada wraz z głębokością. Występuje stagnacja wód i nie ma wymiany. Po lecie są spadki temp. Powietrza, ochładzają się temp. Wód. Następuje wymieszanie do 4st.C. Natleniają się dolne warstwy.

Jesień:Homotermia

Wykład 10,06,05

Uwarstwienie letnie (fanotermia) temperatura wraz z głębokością wzrasta:






Kierunek wiatru


x x




x epilimnion x





x (nadskokowe)

x x

x metalimnion


x (skokowe) x

x

x hipolimnion x


x (podskokowe)

x x

x

x x

x x x x x

PODZIAŁ JEZIOR ZE WZGLĘDU NA WARUNKI TERMICZNE:

• j. Zwrotnikowe - (ciepłe temperatura zawsze powyżej 4 C)

• j. Umiarkowane - (mieszane, teperatura latem wyższa od 4 C, a zimą niższa od 4 C)

• j. Polarne - (zimne, teperatura zawsze niższa niż 4 C)

FORMY ATRAKCYJNE DLA TURYSTYKI ZWIAZANE Z WODĄ: (wąwozy, doliny, jary)

Jary - przypominają wąwozy ale są głębsze i bardziej wcięte, płynie w nich woda, dość strome zbocza przeważnie nie skaliste, np. jary rzeki Raduni w rejonie Babidołu, Jar rzeki Wałrzy w rejonie Warmińsko Mazurskim. Dolina Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym wyżłobiona w skałach wapiennych.

Przełomy rzeczne - śa to erozyjne powierzchnie ziemi najliczniej wystepujące w górach i na terenie wyżynnym, wzniesienia moren czołowych pojezierzy. Przełomy rzeczne powstałe na skutek rozcięcia wodami rzek na skutek naturalnych przeszkód np. przełom Dunajca na Dunaju, przełom Nysy Kłodzkiej w rejonie Bardo.

1. wodospady - popularny jest wodospad Wodogrzmoty Mickiewicza wyst na potoku Roztoka, Wielka Siklawa też na tym potoku. Są one niedaleko szosy koło morskiego oka ( w Tatrach), Sudety i tu Wodospad Szklarki i wód Kamieńczyka w Szklarskiej Porębie.

2. żródła - zródło Wisły, Łyny i Wiercicy (żródło Zygmunta) one występują na wyżynie krakowsko częstochowskiej. Niebieskie zródła wystepują w rejonie Pylicy mają kolor turkusowy.

3. wywierzyska - to wypływające na powierzchnię duże źródła wody wnikającej szczelinami w głąb skał. Przeważnie znajdują się w dnach dolin, u podnóża masywów lub na granicy ze skałami nierozpuszczalnymi. Są bardzo wydajne: z największego wywierzyska w Polsce (Lodowe Źródło w Dolinie Kościeliskiej w Tatrach) podczas silnych opadów atmosferycznych wylewa się około 10 tys. litrów wody na sekundę.

Jaskinie - występują w obszarze krasowym są to naturalne wnętrza powstałe w wyniku wypłukującej działalności wód gdy wody są zakwaszone CO2. długość korytarzy jaskiń mają od kilkudziesięciu do kilkuset metrów. W latach 90 było ich 2 tysiące, a teraz jest około 3 tysięcy. Największa jaskinia w Polsce to Mrożna (Wielka śnieżna) w Tatrach ma długość ponad 17 km i głębokość 814 metrów.

Groty - pochodzenia niekrasowego w Mechowie koło Płucka, oprócz grot w Mechowie są groty krystaliczne powstałe w utworach solnych np. Wieliczka z wielkimi kryształami, Inowrocław i tu podobna grota.

ABY JASKINIE I GROTY BYŁY ATRAKCYJNE TURYSTYCZNIE MUSZĄ SPEŁNIAĆ WARUNKI (warunki bezpieczeństwa):

1. muszą mieć piękne formy naciekowe, stalaktyty, stalagmity.

2. Można po nich chodzić bez konieczności posługiwania się sprzętem speleologicznym.

3. Odpowiednio dyże wnętrza

4. Możliwie poziomy przebieg korytarzy

5. Muszą być odpowiednio oświetlone

W Polsce są 3 jaskinie oświetlone, przystosowane do zwiedzania: Mrożna w Tatrach, Niedzwiedzia w Masywie Śnieżnika, Raj w górach Świętokrzyskich.

Niektóre jaskinie mają znaczenie archeologiczne w nich są resztki ognisk, stare narzędzia, kości zwierząt żyjących tu dawno temu, to wszystko jest ukryte w warstwach osadu.

WALORY KAJAKOWE I ŻEGLARSKIE:

3 rodzaje turystyki:

1. kajakowa

2. żeglarska

3. motorowodna

W Polsce jest około 160 rzek o długości 20 tysięcy kilometrów, głównie są to rzeki stosunkowo głębokie i szerokie o niewielkim spadku.

Jeziora o powierzchni 1h, jest ich 9300 w Polsce, łączna ich powierzchnia wynosi 3170 km2.

Pojezierze Pomorskie i Mazurskie tu jest 80% jezior. Są to przeważnie ciągi jezior rynnowych. Największe w Polsce to Śniadry, Mamry, Łebsko, Dąbie.

Zbiornik Otmochowski, Nyski, Turkowski, Soliński, Żegrzyński, Koronowski, Sulejowski to są głównie zbiorniki sztuczne o powierzchni 2 km2.

Żeby wody były atrakcyjne to muszą być:

• czyste

• wokół powinno być cicho

• lesistość tych terenów

• wartość widokowa krajobrazu

• dostępność do brzegu

Parametry techniczne szlaków wodnych: muszą posiadać określoną głębokość i szerokość.

W Polsce mamy 118 szlaków wodnych w tym 30 żeglarskich, najważniejsze dla turystyki to:

Szlaki kajakowe o przepustowości indywidualnej:

1. Poprad - od Muszyny do Dunajca (54km)

2. Radunia - od jeziora Stężyckiego do Motłowy (97km)

3. Pasłęka - (156 km)

Szlaki kajakowe o przepustowości masowej:

1. Dunajec (199 km)

2. Krutynia (90 km)

3. Czrna Hańcza (51 km)

4. J. Brodnickie (48 km)

5. Brala (208 km)

6. Wola (194 km)

7. Drawa (194 km)

Szlaki żeglarskie przystosowane są do przepustowości masowej:

1. Wielkie jeziora mazurskie (110 km), od Węgorzewa przez Giżycko

2. Wielkie jeziora mazurskie od jeziora Śniardwy (20 km)

3. Kanał Augustowski (70 km)

4. J. Iławskie (46 km)

5. Kanał Elbląsko Ostrowski (77 km)

Ogólne długości szlaków kajakowych w Polsce wynosi 11,5 tyś km. (dokładnie 11560 km),wyróżnia się:

1. o walorach międzynarodowych 1614 km (14%)

2. o walorach ogólnokrajowych 6764 km (58,5%)

3. o walorach regionalnych 3182 km (28,5 %)

Powierzchnia dla szlaków żeglarskich (łącznie 3000 km)

1. o walorach międzynarodowych -1410 km2 (47%)

2. o walorach ogólnokrajowych - 630 km2 (21%)

3. o walorach regionalnych 960 km2 (32%)

Walory wędkarskie wód, wody te można podzielić na 2 typy:

1. wody typu nizinnego obejmujące pojezierze i środkową Polskę.

2. Wody górskie

Komercyjne łowiska odpływowe nad jeziorami i stawami. Mamy 7 rejonów turystyki wędkarskiej:

1. Słowiński 520 km2 (Bukowo, Janno, Wicko)

2. Drawski 1470 kn2 (Drawsko, Siecina, Krosino, Wieliczkowo, Wąsocze)

3. Chorzykowsko - Wdzydzki 1360 km2 (Wdzydze, Radolne, Gołuń, Bieławy, Lubiszewskie, Schadno)

4. Iławsko - Brodnicki 2300 km2 (Szeląg Wielki i Mały, Bachotek, Strożym, Zbiczna)

5. Wielkich jezior Mazurskich 1950 km2 (rejon płn Skorliński)

6. Wigier 310 km2 (Wigry, Białe, Czarna Hańcza)

7. Żmigrodzko - Milickie 1570 km2 (stawy hodowlane w dorzeczu Baryczy, Barycz z dopływami)

Wody podzielono na 2 kategorie:

• wody przybrzeżne

• Zalew Szczeciński i wiślany

• Jeziora i zbiorniki sztuczne powyżej 100 hektarów

• Cieki wodne przydatne do wszystkich form wędrówek

Musi być jeziorność przynajmniej 1%.

Wody mineralne - lecznicze występują w górach w Polsce jest ich około 60, w Beskidzie, Góry Izerskie, Karkonosze, Kotlina Kłodzka.

Wody chlorkowo sodowe - Kamień Pomorski, Kołobrzeg, Świnoujście, Połczyn Zdrój, Dziwnówek, Ustka.

Wody lecznicze :

• uzdrowiska Pusko Zdrój (wody chlorkowo sodowe)

• Ciechocinek (wody chlorkowo sodowe, bromkowo jodkowe)

• Cieplice w Sudetach - wody termalne o podwyższonej temperaturze

• Duszniki - wody kwaśne czyli szczawy

• Dziwnówek - wody termalne, chlorkowo sodowe

• Iwonicz

• Kamień Pomorski wody chlorkowo sodowe

• Kołobrzeg - chlorkowo sodowe

• Krościenko - szczawy

• Krynica - szczawy

• Kodawa o szcawy wodorpwęglanowe i wapniowe

• Londek Zdrój

• Łagów termalne i chlorkowo sodowe

• Międzywodzie

• Ńałęczów wody żelaziste

• Polanica

• /Połczyn Zdrój - chlorkowo sodowe

• Rapka

• Rymanów

• Solec Zdrój

• Szczawnica - szczawy

• Świeradów

• Świnoujście - chlorkowo sodowe, bromkowo jodkowe

• Ustka

Sporty zimowe: łyżwiarstwo na jeziorach bo nie można uprawiać łyżwiarstwa na rzekach.

Pokrywa lodowa:

Wschód - tu na jeziorach przekracza 60 dni

Środkowa część - 40 dni

Płn zach i góry - 20 dni

Jezioro Łebsko około 70 dni ale dlatego że jest płytkie a w Morskim Oku około 160 dni.

Zróżnicowanie przestrzenne jezior:

Najwięcej jezior występuje na obszarach polodowcowych czyli obszarach ostatnich zlodowaceń kontynentalnych, w Basenie Morza Bałtyckiego i w Kanadzie najwięcej jest jezior, w europie najwięcej jezior jest w Finlandii.

29

---