GEOGRAFIA LUDNOŚCI - nauka badająca wzajemne zależności pomiędzy człowiekiem, a środowiskiem geograficznym.

Główne pola badawcze:

• rozmieszczenie ludności na świecie, jej przyczyny i skutki

• gęstość zaludnienia i koncentracja ludności

• ruch naturalny (urodzenia, małżeństwa, rozwody, zgony), jego zmienność w czasie i przestrzeni oraz skutki jego zróżnicowanego tempa

• ruch wędrówkowy (migracyjny), jego przyczyny, cechy charakterystyczne i skutki

• struktury ludności (do głównych należą: rasowa, etniczna, językowa, społeczno-zawodowa, płci, wieku)

Czynniki przyrodnicze

• Bariera świetlna

• Klimat

• Rzeźba terenu

• Woda

• Warunki glebowe

• Szata roślinna

Czynniki społeczno-gospodarcze

• Warunki rozwoju dla rolnictwa

• Baza surowcowo-energetyczna

• Handel /ekspansja morska/

• EKUMENA - obszary na kuli ziemskiej stale zamieszkane i wykorzystywane gospodarczo przez człowieka

Ekumena wynosi obecnie około 91% powierzchni globu

• ANEKUMENA - obszary na kuli ziemskiej niezamieszkane na stałe przez człowieka i nie wykorzystywane gospodarczo

• SUBEKUMENA to obszar na kuli ziemskiej zamieszkany przez człowieka jedynie okresowo (np. koczownicy na terenach półpustynnych) bądź niezamieszkany, ale wykorzystywany gospodarczo, np. kopalnie

• Stan liczby ludności - na świecie żyje

ok. 6 632 660 000 osób /stan na listopad 2007/

• Tempo przyrostu ludności - 1,14% /2006 r./

• Najwięcej ludzi zamieszkuje Azję (60,6%),

następnie: Afrykę (13,8%),

Europę (11,4%),

Amerykę Łacińską (8,6%),

Amerykę Północną (5,1%),

Oceanię (0,5%)

• W Polsce mieszka 0,6% populacji ludzkiej

Gęstość zaludnienia - liczba osób w przeliczeniu na km²

• Świat - 41 osób/km2

• Azja - 119

• Europa - 103

• Afryka - 23

• Ameryka N i Śr - 18

• Ameryka S - 17

• b. ZSRR - 13

• Rosja - 8

• Australia + Oceania - 3

• Makau - 23 375 os/km2

• Monako - 15 789 os/km2

• Hongkong - 5 665 os/km2

• Gibraltar - 5 167 os/km2

• Singapur - 4 644 os/km2

• Bermudy - 1 170 os/km2

• POLSKA - 122 os/km2

Tab. Urodzenia, zgony oraz przyrost naturalny w wybranych krajach (2005)

Eksplozja demograficzna - szybkie tempo przyrostu rzeczywistego liczby ludności. O eksplozji demograficznej mówimy, gdy przyrost rzeczywisty przekracza 3%, co oznacza podwojenie liczby ludności w ciągu 24 lat czyli w ciągu jednej generacji

Przyczyny: spadek liczby zgonów (wydłużenie czasu trwania życia) ludności, poprawa warunków życia, rozwój medycyny, zachowanie dotychczasowego wysokiego współczynnika urodzeń

Implozja demograficzna - zjawisko bardzo niskiego przyrostu

rzeczywistego

Wyż kompensacyjny

„Echo wyżu demograficznego” - w Polsce 1974-1983 r. PN = pow. 10‰ = bardzo liczne roczniki z lat 50-tych, wchodzące w wiek zawierania małżeństw

PN w Polsce wynosi 0,9‰ (2008):

woj. Pom. + 3,6‰;

woj. Wielkp. + 2,9‰;

woj. Warm.-maz + 2,5‰;

woj. Małop. + 2,2‰;

woj. Łódzkie - 2,3‰;

woj. Świętokrz. - 0,9‰;

woj. Opolskie - 0,6‰;
Miasto = 0,5‰; Wieś = 1,5‰

MODELE TRANSFORMACJI DEMOGRAFICZNEJ

1. Pierwotny /4-fazowy/ model transformacji demograficznej:

I. faza (high stationary)

• mocno wahające się, pozostające na wysokim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów

• śladowy przyrost naturalny, przy szybkiej wymianie pokoleń

II. faza (early expanding)

• nożyce otwierają się poprzez spadek wskaźnika umieralności przy stałym poziomie urodzeń

• rosnący przyrost naturalny

III. faza (late expanding)

• nożyce zamykają się w wyniku zmniejszenia liczby urodzeń, która maleje szybciej niż liczba zgonów

• przyrost naturalny spada, zbliża się do zera

IV. faza (low stationary)

• słabo wahające się, pozostające na niskim poziomie i leżące blisko siebie wskaźniki urodzin i zgonów

• zerowy przyrost naturalny, mała wymiana pokoleń

Typy przyrostu naturalnego /PN/:

1. prymitywny /pierwotny/

2. tzw. „eksplozji demograficznej”

3. europejski

PRZYROST RZECZYWISTY - różnica pomiędzy wielkością przyrostu naturalnego i salda migracji

PR = PN +/- SM (I+E) 

Ruchy migracyjne

1800-1950 r. - w ruchu Transatlantyckim 67 mln osób /w tym 60 mln z Europy/

1881-1930 r. - opuściło Europę 40 mln

1918-1939 r. - imigracja: Francja, Niemcy - 2 mln, - emigracja: Polska 0,6 mln,

Hiszpania, Włochy

1944 r. - II wojna światowa - przemieszczenie ok. 50 mln , w tym 16 mln

Niemców, 5,5 mln Polaków

1947-1949 r. - Indie - Pakistan = 10 mln, E - muzułmańska, I - hinduska

1960-1970 r. - wędrówki ludności afrykańskiej /etniczne, religijne, polityczne,

ekonomiczne/

1950-1990 r. - USA, Kanada I = 13 mln, Europa Zachodnia I = 13 /Europa S
= 6 mln, E = 4 mln/, Australia, Nowa Zelandia 2,5 mln

Czynniki wpływające na migracje

• Czynniki wypychające - wywołują chęć opuszczenia danego miejsca

• Czynniki przyciągające - dają jakąś alternatywę i skłaniają do przyjazdu

do danego miejsca

Przyczyny migracji

• ekonomiczne

• polityczne

• religijne

• kulturowe

• etniczne

• językowe

Podział migracji ze względu na:

zasięg

• migracje wewnętrzne - przemieszczanie się ludności w granicach danej

jednostki administracyjnej (miasto, gmina, województwo, etc.) lub

politycznej (państwo) - w Polsce 1952-1993 ze wsi do miast przemieściło się

11,6 mln osób

• migracje zewnętrzne - przemieszczanie się ludności z jednej jednostki

administracyjnej lub politycznej do innej

czas trwania

• czasowe - sezonowe, wahadłowe /praca, nauka, usługi/

• stałe - trwałe

cel

• turystyka

• lecznictwo

• pielgrzymki

• zarobki

Formy migracji

• emigracja - wyjazd

• imigracja - przyjazd

• reemigracja - powrót z emigracji czasowej

• uchodźstwo - ucieczka

• ewakuacja - zorganizowana przez państwo w celu uniknięcia

spodziewanego zagrożenia

• repatriacja - powrót obywateli z obcego terytorium zorganizowany przez

ich państwo

• przesiedlenie (transfer) - przesiedlenie obywateli danego państwa w

ramach jego granicy

• deportacja - przymusowe przesiedlenie danej osoby lub grupy osób na

peryferie danego państwa lub poza jego granice

Drenaż mózgów /elit intelektualnych/ - emigracja ludzi dobrze wykształconych do krajów wysoko rozwiniętych, które oferują im lepsze warunki materialne i zawodowe

Imigranci w Niemczech /b. Jugosławia, Turcy/, Francja /Portugalia, Algieria, Maroko, Włosi/, Luksemburg 1/3 ludności = imigr.,

Szwajcaria ¼ ludności = imigranci

„Gastarbeiterzy”- lata 60-te = Włosi, Hiszpanie, Grecy,

lata 80-te = Jugosłowianie, Turcy, Arabowie, Polacy

Migracje zarobkowe w Afryce: RPA, Wybrzeże Kości Słoniowej /z Gwinei, Mali, Burkino Faso/

Ograniczenia imigracyjne - „miasta zamknięte”, „kwoty imigracyjne”- np. USA 1921 r. - 158 tys.

Przyczyny małej mobilności ludności

• bariery polityczne - prawdopodobnie główna przyczyna niskiej mobilności

ludności w skali świata

• bariery językowe - jedna z głównych przyczyn niskiego poziomu migracji

międzynarodowej w Unii Europejskiej

• bariery kulturowe

• bariery infrastrukturalne - np. słaby rozwój mieszkalnictwa (ważne np. w

Polsce)

Struktura płci i wieku

Liczba urodzeń chłopców: 515-520/1000 urodzeń

Wskaźnik feminizacji - określa ile kobiet w danym społeczeństwie przypada na
określoną liczbę mężczyzn

Wyrażany jako liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn,

Rosja 113/100, Austria 109/100, Polska 107/100, Belgia, Czechy, Francja - 105/100

Wskaźnik maskulinizacji - wskaźnik demograficzny określający ilu mężczyzn w
danym społeczeństwie przypada na określoną liczbę kobiet

Wyrażany jako liczba mężczyzn przypadająca na 100 kobiet

Kuwejt - 133/100; ZEA, Katar - 130/100; Indie, Chiny 107M/100; Bangladesz- 105/100; Pakistan - 106/100, Egipt - 100/100

Wysoka umieralność kobiet = młodo zawierane małżeństwa, częste macierzyństwo, ciężka praca/

Grupy wiekowe

• Wiek przedprodukcyjny: 0-14 lat/ 0-17 lat

• Wiek produkcyjny:

- mężczyźni 18-64 rok życia

- kobiety 18-59 rok życia

Wiek produkcyjny dzielony jest także na:

- wiek mobilny: 18-44 lata mężczyźni i kobiety

- wiek niemobilny: 45-64 lata mężczyźni i 45-59 lat kobiety

• Wiek poprodukcyjny: 60 (K) 65(M) lat i powyżej

Największy udział dzieci i młodzieży: Indie 47%, Brazylia 44%;

najmniejszy udział: Niemcy, Szwajcaria - 20-22%, Australia, Dania, Japonia - 24%, Belgia, Finlandia, Szwecja - 25%, Kanada - 28%, USA - 29%

Przeciętna długość życia:

Świat - ok.66 lat (64M/68 K),

Afryka - 40-50 lat,

Azja - 50-60 lat,

WRKK - pow. 75 (80) lat

a. Japonia 82 (79M/86K)

b. Islandia 80 (78/83)

c. Szwecja 81 (78/83)

d. Kanada 80 (77/84)

e. Szwajcaria 81 (78/84) Australia

f.  Francja 81 (77/84)

g. Norwegia 80 (77/82,5)

Polska śr. 75 lat 71,8 M / 79,9 K - (2006)

67/75 nadumieralność mężczyzn

Trzy typy społeczeństw wg G. Sundbarga

POZIOM ANALFABETYZMU

STRUKTURA ZATRUDNIENIA

• zawodowo czynni

• zawodowo bierni: emerytury, renty, stypendia, opieka społeczna,

sprzedaż posiadanych dóbr, rentierzy, inni

Stopień aktywności zawodowej: 35 - 55% (ryc.)

najwyższy: Dania 57% ludności zawodowo czynnej do ogółu ludności,

Japonia, Rosja - 53%, Bułgaria, Czechy, Słowacja - po 52%,
Ukraina, Szwecja, Szwajcaria - po 51%,
Finlandia, Norwegia, Kanada, USA - po 50%,
Polska - 47%

Aktywność zawodowa kobiet: KSR - pon. 10%, WRKK - 20-40%,
KS - 40-50%

Wskaźnik obciążenia ekonomicznego - liczba osób niepracujących (uczący się, bezrobotni, emeryci, renciści) na 100 osób pracujących

SEKTORY ZATRUDNIENIA

Zatrudnienie w rolnictwie (ryc.)

1. WRKK: W. Brytania 2%, Belgia 2,5%, USA 2,8%, Szwecja, Kanada, Niemcy

3%, Holandia 4%, Australia 5%, Japonia 6,2%

b.  BKS: Rumunia 29%, Polska 18%, Bułgaria 16,5%, Węgry 15%

c.  KSR: Nepal 92%, Burundi 91%, Rwanda 91%, Burkina Faso 89%,

Mozambik 81%, Tanzania 80%, Etiopia 74%, Indie 70%, Indonezja

54%, Pakistan 45%, Turcja 44%, Nigeria 43%

Zatrudnienie w przemyśle (ryc.)

WRKK: 20-25%,

BKS: 25-35%,

KSR: 10-20%

Zatrudnienie w usługach (ryc.)

WRKK: Luksemburg 86%, Wlk.Brytania 80%, Dania 79%, Holandia 73%

BKS: Polska 55,5%, Ukraina 44%, Rumunia 38%, Albania 28%

KSR: Burundi 4%, Bhutan 5%, Gambia 6%, Afganistan 10% - Jordania 83%, ZEA 78%

BEZROBOCIE

Stopa bezrobocia - udział bezrobotnych wśród aktywnych zawodowo w danej kategorii ludności

Aktywni zawodowo - osoby pracujące plus osoby poszukujące pracy plus bezrobotni plus niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia w niektórych zawodach)

Przyczyny bezrobocia

• likwidacja niektórych gałęzi gospodarki, np. górnictwa

• zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi

• ograniczanie produkcji

• brak informacji o miejscach pracy

• przeniesienie zakładu do innego rejonu

• niedostosowane do potrzeb rynku
  wykształcenie pracowników

• zmiany w technologii

• wysokie obciążenia fiskalne

Rodzaje bezrobocia

• bezrobocie strukturalne

• bezrobocie technologiczne

• bezrobocie koniunkturalne

• bezrobocie frykcyjne

• bezrobocie sezonowe

W zależności od formy występowania wyróżnia się

• bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia

• bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia

• bezrobocie długookresowe - od 6 do 12 miesięcy i powyżej

• bezrobocie ukryte

STRUKTURA RASOWA /cechy antropologiczne/

>50% ludności Świata /5 narodów/: Chińczycy, Hindusi, Amerykanie,

Indonezyjczycy i Brazylijczycy

Kraje wielonarodowościowe: b. ZSRR, b. Jugosławia, Belgia, Kanada,

Szwajcaria

Mniejszości narodowe lub etniczne: np. Francja: Algierczycy,

Marokańczycy, Tunezyjczycy, Portugalczycy, Hiszpanie,

Włosi, Polacy, b. Jugosłowianie

Polska: 3%, [Niemcy 300-350 tys., Ukraińcy - 300 tys., Białorusini - 200-250 tys., Romowie - 20 -25 tys., Litwini, Słowacy - 20 tys., Żydzi 15 tys., Rosjanie 10-15 tys., Czesi - 3 tys., Grecy - 5 tys.

Jugosławia: Serbia 41%, Chorwacja 23%, Słowenia 9%, Macedonia 6%

Albania, Czarnogóra, Węgry - po kilka %

POLONIA = 30 krajów tab.

ŚWIAT = 900 narodów i narodowości

Polonia na świecie (szac. w 2003 r.)

STRUKTURA JĘZYKOWA

RODZINY JĘZYKOWE - Eurazja

Języki indoeuropejskie - największa rodzina językowa świata pod względem liczby mówiących (ok. 45% mieszkańców Ziemi), np. języki: bałtyckie, celtyckie słowiańskie, germańskie, romańskie

Języki uralskie - języki z północnej Eurazji i Węgier

Języki ałtajskie - języki Azji północnej, środkowej i Turcji, ok. 6% ziemskiej populacji

Języki drawidyjskie - języki południowych Indii i Sri Lanki, ok. 3% ziemskiej populacji

Języki chińsko-tybetańskie - języki wschodniej i południowo-wschodniej Azji, pod względem liczby mówiących druga rodzina językowa świata (ok. 22% ziemskiej populacji)

Języki północno-wschodniokaukaskie - języki Czeczenii i Dagestanu, dawniej używane też na terenach Bliskiego Wschodu

Języki kartwelskie (południowokaukaskie) - język gruziński i pokrewne dialekty

STRUKTURA WYZNANIOWA - GŁÓWNE RELIGIE ŚWIATA

---