WARZYWA KAPUSTNE

Rodzina:Brasicaceae

Pochodzenie: Kapusta dzika Brassica oleraceae

Występowanie: Anglia, Włochy, Irlandia

Kapusta głowiasta - Brassica oleraceae var.capitata

Forma: alba rubra

Kapusta włoska - Brassica oleraceae var sabauda Kapusta brukselska - Brassica oleraceae var gemmifera

Kalafior - Brassica oleraceae var botrytis

Brokuł włoski - Brassica oleraceae var.botrytis italica

Kalarepa Brassica oleracea var gyngolydes

Jarmuż - Brassica oleraceae var acephala

Kapusta pekińska - Brassica pekinensis

Kapustne łatwe w uprawie, przechowalnictwie

Brokuł i kapusta pekińska- 1 roczne Małe wym. Term. 15-20°C, Temp. Min. -5°C Opt. 15-20°C >25°C słabe zawiązywanie głowek >35°C ustaje wzrost roślin

Rozsada znosi do -5°C Wyrośnięte główki znoszą -6, -8°C ,Okres chłodów <10°C → jarowizacja odmian wczesnych (mimo, że 2 letnie zakwitną w 1 roku) Gleby: pH 6,2-7,5 (lekko kwaśne → obojętny)Gleby średnie, ciężkie, Dużo składników pok potrzebują, Większość upraw z rozsady

7,7- dla głowiastej

KAPUSTA GŁOWIASTA (biała, czer, włoska)

1.Biała - Starożytność; Egipt, Rzym… niskokaloryczna Gat. Dominujący1,6 mln- 1,9mln ton kapusty - 1/3 warzyw prod. Jest Polsce~30% → kapusta kiszona 20-30% → przechowywanie reszta → stan świeżyskładniki chemiczne: masa sucha 5 wczesna-10% późna w główce (kap biała)wit.C- zawartość wzrasta 6,5-10,5% (kapusta czerwona) w miarę kwaszeniaRyzyko jarowizacji → okrywać!Wys. Wym. świetlne zwłaszcza w czasie produkcji rozsady, gat. światłolubny , Wys. Wym. wodne,70-80% ppw Min. opady roczne 600MM Zmienność plonu w różnych latach Odm. wczesne korzystają z zapasów h2o po zimie

Nawadnianie: Odm wczesne: faza 6-7 liści az do zbiorów, od poł.V i w VI Śr.wcz.: VII i VIII Późne: poł.VII-poł.IX, bo potem obniżona zdol. przechowa. (mniejsza zdol. przech., gdy długo polewane) Dawka polekowa Lekka 15mm, Średnia 20mm Ciężka 25mm Kapusta biała odporna na wiatr (czasami wywracanie główek)

WYMAGANIA GLEBOWE:

Żyzne, zasobne w próchnicę, wodę, składniki pok.

Czarnoziemy, czarne ziemie, lessy, mady Gleby gliniaste- piaszczyste, torfy niskie (dla późnych) Gleby lżejsze, nagrzewające się: odm. Wczesne, średnio-wczesne

Stanowisko: uprawiana nie częściej niż co 4-5 lat

Przedplony: mieszanki koniczyny z trawami Motylkowe na paszę Strączkow na nasiona Ogórek (po oborniku) kapusta (w 2 roku po oborniku),seler, strączkowePrzedplon dla kapusty późnej: szpinak, sałata Kapusta wczesna jako przedpl dla: szpinaku na zbiór jesienny, na zbiór VI i VII kalarepa, jarmuż, rzodkiewka, rzodkiew Kapusta późna jako przedplon dla: cebula, mar, pietr

ODMIANY WCZESNE ODMIANY POŹNE

włóka orka przedsiewna

kultywator potrzeba nawadniania

brona

NAWOŻENIE:

Obornik 30-60t/ha zależnie od zawartości N w glebie 170 ton N/ha-nawozu standardowo!, Kompost 60t/ha (lub nawozy zielone) ,150-200kg N/ha odm.wcz. w 2 cz. (100-150 przedsiew, 50- po przyjęciu się rozsady) 200-250kg N/ha odm.późne w 3 cz. (przed siewem, przyjęcie rozsady, przed zwarciem rzędu przez rośl. do k.VII) Dawki: N 100-125mgN/dm3 P (mg/dm3) K(mg/dm3) Gleba mineralna 50 150-17 Gleba torfowa 65 300

Przy braku analizy gleby70-90 kg P₂O₅/ha, 200-240 kg K₂O/ha lub 600-900kgNPK 2:2:3 Na GL. Kw. wapnowanie 1-2 tCaO/ha (wiosną lub, gdy zab.miesz.glebę: orka przedzim. podorywka) poplony ścierniskowe, ozime, letnie

Nawozy zielone zamiast obornika N w formie mocznika (amidowej)-gorszy smak Odmiany kapusty: b. wczesne- okres wegetacji 60-90 dni (od posadzenia rozsady do zbioru) dość luźne główki 0,8-1,5kg główki spożycie bezpośrednie śred.wcz.-120-100dni, 1,5-2,5kg główki zwięzłe, plenne śred.późne-140 dni, nie do długiego przechowywania późne- 140160dni główki zwięzłe, twarde gęsto osadzone liście, duża masa do 5 kg do kwaszenia, przechowywania Zdolność do przechowywania- min.8% suchej masy Kwaszenia >3% cukrów prostych w św. Masie

Wit.C>40% Głąb nie więcej niż 1/3główki Cienkie unerwienie Nie można zostawić kapusty wczesnej na polu, bo będzie pękać, późną można zostawić

PRODUKCJA ROZSADY

Termin siewu Miejsce uprawy Uwagi

Kap.wcz. 2 poł.I do poł.II szklarnia (2g/skrzynkę) pikowanie siewek do don o śr 6 2 poł.I do poł.II szklarnia do wielodoniczek beZpikowa

Kap.śr.wcz. II szklarnia nie ogrzewana tunel foliowy

(rzędowo co 10cm)

Kap.późna IV, p.VRozsadnik (rzędowo co 15-20cm)

Terminy sadzenia i rozstawa kapusty:

Odmiany wcz. I poł .IV 40-50x40cm

Odmiany śr.wcz. V 50x50

Odmiany późne poł.V-poł.VI 60-70x50-60cm

Pielęgnacja mechaniczna-dostosowana do kół silnikowych Maszyny: 45,0-odm.wcz.67,5cm-odm.późne 20-25 tys roślin/ha 400-600g nasion/ha Pielęgnacja rozsady-odm.wcz.:16-18°C wschody po 3-4 dniach Gdy dobrze rozwinięte liścienie-pikujemy (do doniczek ziemnych 6-7cm, wielodoniczek) Potem temp. 10-12°C, podlewanie, wietrzenie, ochrona, odchwaszczanie Nawożenie startowe rozsady 1,5% nawóz wieloskładnikowy 4l/m²x2 (2-4 dni przed sadzeniem rozsady) Hartowanie rozsady (odm.wcz., ograniczenie podlewania 10 dni przed sadzeniem) <temp. Pod koniec hartowania taka temp. Jak na dworze Właściwa rozsada 10-15cm Średnica łod.3-5mm 4 liście właściwe Wysiew w III rozsada odmiany średnio wczesne (3-4 g/m²)

Nasiona rzutowo, rzędowo Odmiany późne-rozsadnik (rozsada na 1ha pola~300m² rozsadnik)Ręcznie, siewnik Pasowo-rzędowy 3-4g/m² rozsadnika, Obfite podlanie rozsady przed sadzeniem, zaprawić system korzeniowy (glina+torf+hydrożel+środki ochronne Wyznaczyć rzędy, Sadzonki półautomatycznie

UPRAWA Z SIEWU:

Śred.wcz. p.IV Późne p.V Norma wysiewu 0,7kg/ha Odl.rzędów 67,5cm Ilość wysiewu: rzędowo 10-12 szt. Na 1 m²→6-8 roślin, dlatego przerywka Gniazd. po 2-3szt. Co 40-50cm Głębokość siewu 1,5-2,5cm

Przerywka w fazie 2-3 liści, co 40cm

SIEW: Staranne przygotowanie pola: równe-bez brył i kamieni, w celu uzyskania równej głębokości siewu i prawidłowych wschodów. Precyzyjny siewnik

Skuteczne zwalczanie chwastów-herbicydy!

Terminowe zwalczanie szkodników-pchełki

Uprawa przyspieszona kapusty

Sadzenie rozsady- pocz. IV Rozstawa sadzenia- 40x40 cm Zdjęcie folii po 3-5 tyg Zdjęcie włókniny po 4-5 tyg Przyspieszenie zbioru o 1-2 tyg Zwyżka plonu do 50% *główki min 700 g- zbiór w okresie dorastania PLON Wczesne (tylko ręcznie)VI i VII 20-30 t/haŚr.-wcz. VIII i IX 40-60 t/ha Późna (ręcznie i mechaniczne) k.X i XI 40-80 t/haZbiór mechaniczny-warunki:• główki wyrównane pod wzgl. Wysokości• równomierne dojrzewanie• nie podatne na przewracanie→ kombajny jednorzędowe, wydajność 10-15 Przechowywanie;Kapusta głowiasta czerwona do białejWartość odżywcza- zbliżonaWym. klimatyczne- b.wrazliwe na suszęWym. gl. Wymaga gleb żyźniejszychNawożenie liści- wyższe dawki K powodują intensywne zabarwienie Uprawa, pielęgnacja- podobne przy kapuście głowiastej białej Plon- niższy (śr. 30-40 t/ha)

KAPUSTA WŁOSKA

Wartość odżywcza- większa, więcej suchej masy, białka, wit. A i C Mniejsze wymagania klimat.-glebowe, mniejsza wrażliwość na niskie temp. i suszę

Nawożenie, uprawa, zbiór- podobne do białej

Plon- niższy (30-50 t/ha)

KAPUSTA BRUKSELSKA

Wart.odżywcza. Sucha masa 14-18% Białko 4-5%

Cukry 2-5% Wit.C 90-150mg% Β-karoten 0,1-1,3mg Sole P, Ca, Fe 300kg/ha Wymagania klimatyczne i glebowe:

-klimat morski o wys wilg pow i umiark temp w lecie

-optymalna temp. do wiązania główek 12ºC. Znosi mrozy do -8ºC, -12ºC -wym. Glebowe niższe od kapusty białej, gleby średnie, gliniasto-piaszczyste, zasobne w próchnicę i Ca, pH 6,5-7,5 -stanowisko- nie po kapustnych, można po przedplonach wiosennych zbieranych do k.V

Nawożenie; -b. wys. Wymagania Stanowisko I lub II rok po oborniku, Zaw. P-50mg/l K-175 (g cięższe)-200mg/l(g lżejsze) N-120-150kg N/dm³ Dawka N 150-200 kg N/ha

Przy niedoborze Mo: molibdenian amonu lub sodu 2-4kg/ha lub 2-3g/m³ ziemi do produkcji rozsady

Uprawa z rozsady:Siew nasion na rozsadniku poł.IV 3-4 g/m²,Czas produkcji 6-8tyg,Sadzenie rozsady w I poł. VI

Rozstawa 67,5x50-60cm dla przemysłu: 50-60X50cm

Zabiegi pielęgnacyjne-ogławianie przez usunięcie wierzch. wzrostu Termin: śr.głowki.15 mm (poł.IX do pocz. X)

-zbyt wczesny-główki rozpierzchł,-zbyt późny-brak efektów,Korzyści: bardziej równomierne dojrz.głowek

przyspieszone dojrz., większa średnia masa główek

większy plon główek

ZBIÓR:-zbiór jednorazowy w prod. Towa.-zbiór wielokrotny w prod. Amat.: usunięcie rozety liści

-termin: XI-XII, nawet I-min śred. Główek 10-15mm dla potrzeb przemysłu- główki 2-3cm, plon 15-20 t/ha

plon handlowy 70-90% plonu ogólnego,plon przemysłowy 50-70% plonu ogólnegoPrzechowywanie: dość dobrze, w formie mrożonej do 2-2,5 miesiąca.

KALAFIOR wartoś pod wzgl. Odż, lekkostraw

-jednoroczna -część jadalna-róza -uprawiana w Europie Zach., duża prod. Na eksport

Wymagania: -temp.min. 6-8ºC opt. 14-18ºC

Przy temp.>25ºC roslina nie tworzy róż Rozsad dohartowywana znosi przymrozki do -5ºC

Róze ulegają uszkodzeniu przy temp. <0ºC

-roslina dnia długiego Nawadnianie: wysokie wym.

W uprawie wiosennej rozp. Po 15V- 6-7 liści

Stos. 3-4 dawki polewowe co ok.7 dni Latem: pierwsza dawka wody bezposrednio po sadzeniu

Dawki Rok

Średni śr.suchy suchy

40 mm 80mm 120mm

wielkośc dawki polewowej 15-20mm

-wzrost plonu 60-100% -niezawodność plonowania

Wymagania glebowe: największe z kapustnych, gleby najlepsze, zasobne w próchnicę, czarnoziemy, czarne ziemie, mady, torfowe przedplon dla późnego

-ziemniak wcz., groch, jęczmień ozimy, sałata, szpinak

Po kalafiorze wczesnym.-szpinak, sałata, nawozy zielone

Nawożenie:Obornik: 30-40 t/ha (na gl.żyznych)

60t/ha (na gl.słabszych) Kompost 60-70 t/ha (lub n.zielone0 Dawki:200-250kg N/ha, w lata wilgotne i przy stos.nawadniania-300 kg N/ha Standardowe zawartości

600kg NPK (2:3:3) bez nawadniania800 kg NPK (2:3:3) z nawadnianie Mo- niedobór - biczykowatość liści kalafiora

Guzikowatość rózNaw. N ½ przed sadzeniem rozsady

¼ 2 tyg. Po posadzeniu rozsady ¼ 4-5 tyg. Po posadzeniu rozsady Mg-sól gorzkaTermin uprawy z rozsady-zbiór

-zbiór wczesny w V i VI letnie w VII i VIII

jesienny w IX i X Produkcja rozsady:

-przy uprawie na zbiór w różnych porach roku siew nasion poł. I do poł. VI -na zbiór wczesny w doniczkach

w tunelach foliowych, wysiew w szklarni w 2 poł. I

w uprawie na zbiór letni- siew w końcu III i w IV do tunelu foliowego i na rozsadnik -w uprawie na zbiór jesienny- siew od poł. V do poł. VI na rozsadnik -okres produkcji: w szklarni 40-45 dni, w rozsadniku 30-35 dni

Termin sadzenia rozsady-pod osłonami- III/IV, rozstawa 50x40m 50x50cm-w polu zbiór wczesny ok. 10 IV 50x40cm 50x50cm-letni V i VI 60x60cm70x50cm jesienny ½ do k. VII 60x60cm 70x50cm

Zabiegi pielęgnacyjne → ochrona róż przed światłem

-kolor róży biały (barwa zależna od dostępu światła)

-okrywanie róż (załamywanie liści, w celu okrycia róży)

Przechowywanie;

Temp.opt. -0,5 do 0°C-Wilg. Pow. 90-95%

Kalafiory letnie można przechowywać przez 2-3 tyg. (w opakowaniu z folii 5-6 tyg.)-Kalafiory jesienne można przechowywać przez 4-6 tyg. ( w opakowaniu z folii 8-10 tyg.)-W kontrolowanej atmosferze!

ZBIÓR:-wieloetapowy w okresie dorastania róż

-zbiór z liśćmi→transport bez liści→przemysł

-zbiór ręczny,polon 15-20t/ha

BROKUŁ WŁOSKI Sucha masa 9-14% (róże boczne o 3% wiecej), Cukry 1-2% Wit.C 70-110 mg%

Karoten 1,5-3,6mg% Sole min. P,Ca, FeBialko 3,6% (więcej niz kalafior)Glukozynolany (sulforofan)-wykorzystuje silne dzialanie antyrakoweRóże brokula nie mogą być zakwitnieteStanowisko

Przedplon: ziemniak wczesny, zboża, cebula, marchew, seler, pomidor, ogórek Poplonycebula na zbiór pęczkowy, marchew na zbiór pęczkowy, groch na zielono, sałata, por wcz. - gleby żyzne, próchniczne, pH 6,5-7,0, mady, lessy, gleby brunatne, torfy - roslina jednoroczna, o krótkim okresie weg.→roslina przedplonowi Nawożenie: Obornik 30-40 t/ha (I rok)

P-60mg/l K-175-200 mg/l N 150-200 kg N/ha

Molibdenian Na lub NH₄ 2-4 kg/ha,2-3 g/m³ ziemi lub 10 g/m³ torfu, można podlać roztw. 0,1% 1-1,5l/m²

Boraks 20-30kg/ha z superfosfatem lub sola potasowa

Terminy uprawy:

Siew nasion sadz.rozsady zbiór

Wcz.wiosenne od poł. II 1-10 IV od k.V

(włóknina)

wiosenne III 15-30IV od poł.VI

letnie 15-30 IV 1-15 VI od poł. VII

jesienne k.V-15 VI 10-25 VII od pocz.IX

→ uprawa tylko z rozsady

rozsatwa 60-67,5x30-40cm 60x40 cmPielegnacja→ podlewanie po posadz. Rozsady i w trakcie formowania róż, dawka 20-25mm Zbiór i przech. -róża wraz z łodygą- dł. Do 20cm, średnica pąków kwiatowych 2mm, w uprawie wiosennej i letniej co 2-3 dni, jesiennej 1 raz w tyg. po ścieciu róży głownej wyrastaja róże boczne -plon róż gł. 10-20 t/ha bocznych 2-4t/ha

Przechowywanie- przez kilka dni, temp. 0-3°C; wilg. 90-95% Dłuższe-wiedniecie i brunatnienie pąków

KALAREPA

Sucha masa ok.10% Białko 2,1%Węglowodany 6,1% Tłuszcze 0,2% Wit.C 60-100mg% (liście o 50% wiecej). Sole min Ca,Fe Wart.energ. 210 KJ (48kcal)cześcia jadalną jest zgrubienie i liście Wymagania:Temp.opt. 12-18°C; min. 6°C Temp.>22°C + susza→ drewnienie tkanek

Dłuższy okres chłodów-jarowizacja odm.wcz. Rozsada zahartowana-znosi przymrozki do -4°CWahania wilg. Gleby-pękanie zgrubień-gleby dobre, odczyn lekko kwaśny, pH 5,5-6,8 zasobne w skł. Pok.

Nawożenie: 2-3 rok po obornikuzaw.P 50mg/dm³K125-150 mg/ dm³, N80-150 kgN/ha

Terminy uprawy:

Siew sadzenie rozsady zbiór

Poł.II 1 dek. IV 2 poł.IV

IV V-VI latem

K.VI k.VII,VIII jesienia

Rozstawa: odm. Wcz. 20-30x20cm

Odm. Późne 30-40x20-30cm

1kg nasion/ha

Przechowywanie:Temp.opt. 0°C Wilg.wzgledna pow. 95-98%, Okres przech. 2-3 miesiace ,Kalarepa paczkowana z liścmi 2-3 tyg. ( w skrzyniach wyłożonych folia0

Kopce głęb. 20cm Szer. 70-80cm

JARMUŻ Sucha masa 11,3-35,6% (zależneie od terminu zbioru) Wit.c 60-390 mg% Β-karoten 0,9-7,5 mg%

Wit. C,H,K Białko 2,4-9,6%Cukry 1,8-3,6%

Uprawa: - z rozsady siew V-VI (0,6 kg/ha)

czas produkcji rozsady 35-45 dni sadzenie w k.VI 4-5 szt/m² (50-40 cm, 70x35 cm)

przy późniejszych terminach 16-32 szt/m²- z siewu: do poł.VII norma siewu 1-6 kg/ha→ znosi mrozy. Może zimować w polu Zbiór i przechowywanie:Termin zbioru- od XI przez całą zimę, W prod. towarowej- zbiór 1-krotny

W prod. automatycznej- zbiór wielokrotny,Plonu ogółem 50-70 t/ha,Plonu handlowego 35-50 t/ha

Przech.- w chłodni w temp. 0°C,Wilg. Pow. 90-95%

KAPUSTA PEKIŃSKA Białko 1,3% Cukry 1,4-5,1%

Wit.C 80mg% Wit.A 0,7mg %Sole min Ca, P, Fe

-roślina jednoroczna Wymagania:Opt.temp. 18-20°C w pocz. Okr. Wzr.,15-16°C w okresie zawiązywania główek

10-13°C w koń okr wzr, W temp.<16°C w pocz. Okresie wzrostu ulega wernalizacji i przedwcześnie wybija w pędy nasienne, Do -4°C znosi przymrozki Stanowisko:

Przedplony: rośliny motylkoweBurak, ziemniaki, ogórek, pomidor, cebula,Por selerkrótki okres wegetacji Nawożenie:Obornik 40-50 t/ha, Nawozy min. N 130-170 kg/ha, P₂O₅ 80-100 kg/ha, K₂O 150-220 kg/ha, Nawożenie N:½ przed siewem lub sadzeniem rozsady

¼ 2-3 tyg od daty siewu lub 1-2 tyg po posadzeiu

½ 2 tyg. Później→ wrażliwa na Tigburn- problem z gosp. Ca (nadmiar, niedobór Ca, brak wody), oprysk 0,5% roztw. Saletry wapniowej,CaCl₂ roztw. 1,0%

Termin uprawy z rozsady doniczkow

Wiosenny letni jesienny

Siew 12-25 III 1-30 VI 15 VII- 5 VIII

Sadzenie 15-25 IV 25 VII-20 VII 10-30 VIII

Zbiór VI VIII-IX X

300-400 g/ha nasion→wrażliwa na wiatry (przewracanie główek) →uprawa na zbiór jesienny→ większe wymagania wodne (słaby system korzeniowy) →podlewanie poposadz. i w okresie wzrostu główek PrzechowywanieTemp 0°C-3°C Wilg. Względna 95-98%, Okres przech. 3-4 misiące

Straty w przech. Do 30%, Zbiór ręczny - jedno (poźne) lub wieloetapowy (wczesne) Plon - dość wysoki

WARZYWA RZEPOWATE

Rodzina: Krzyżowe - Cruciferae (Brassicaceae)

rzodkiewka - Raphanus dativus var. radicula

rzodkiew - Raphanus dativus var.major

rzepa - Brassica rapa var. ropifera

brukiew - Brassica napus var. hapobrassica

- warzywa o dość krótkim okresie wegetacji- wrażliwe na niedobór wody- częścią użytkową jest zgrubienie pod-, nadliścieniowe- wrażliwe na niedobory światła- rośliny dnia długiego (do uprawy dzień krótki < 15 godzin)

- małe wymagania termiczne

RZODKIEWKAsucha masa - 5-6% białko - 1%, węglowodany 2-3%,wit C - 20 mg% olejki eteryczne, sole Ca, P, Fe,wczesna, bo spod osłon już w lutym,raczej mała wartość odżywcza,ma bardzo krótki okres weg 40-50 dni

małe wymagania termiczne, 2-3⁰C żeby wykiełkowała, ale optimum 12-14⁰C,silna reakcja na wysoką temp przy, tem18-20 zgrubienia tracą jakość dobrze znosi przymrozki do 4⁰C Gleba- żyzna, zasobna w próchnicę i wodę (na zbyt lekkich wybija w pędy kwiatostanowe, a na zbyt ciężkich zgrubienia są niekształtne)- wilgotność duża > 70 ppw, przy niedoborze zgrubienia są złej jakości, zbyt duża wilg. - zgrubienia pękają - co wynika ze słabego systemu korzeniowego Nawożenie- obornik II rok po obornik

- kompost 30-40t/ha Nawożenie N 40-50 kg/ha- może gromadzić azotany- 150-250 NPK 1:1:2 Płodozmian

- pod osłonami bez znaczenia- w uprawie polowej:

siew:wiosenny - koniec III początek IV, do V wysiew etapami, co 10-14 dni, żeby plon był rozłożony w czasie,jesienny - VIII-IX- odległość rzędów na zagonie 120 cm- ilość wysiewu: 15-40 kg/ha- głębokość 1-2 cm

Zabieg: frakcjonowanie nasion, bo z większych nasion większe zgrubienia (to jest wyjątek!)- czasami nasiona rzodkiewki stosuje się do zraszania pędów roślin wolno kiełkujących (marchew) Zbiór- w miarę dorastania prze 10-14 dni- pęczki - 10 szt. Od 16.X - 15.V; 15 szt. W pozostałym okresie- Ø zgrubień 1,2-2,0 cm- plon 10-15 t/ha nie stosujemy herbicydów

RZODKIEWSucha masa 8-10% Białko 2%Węglow 3% Wit C 14 mg%,Sole Fe, P Olejki eteryczne (siarka)

- mniejsze znaczenie, raczej amatorskie

Nawożenie- obornik 3 rok po oborniku- kompost 30-40t/ha

- w warunkach przeciętnych 150-250 kg/ha NPK (2:2:3) N do 100 kgTerminy siewu- odmiany wczesne - początek IV

- odmiany późne w VII- 1 połowie VIII- norma wysiewu 6-8 kg/ha- rozstawa rzędów 40-50 cm, przerywka co 8-10 cm

- głębokość siewu 1-2 cm- okres wegetacji 40-50 dni; 80-110 dni odmiany późnePlon- odmiany wczesne 10-20 t/ha (V/VI, pęczki)- odmiany późne 20-25 t/ha (X/XI)

- wrażliwe na zmiany wilgotności - optimum 70 ppw

RZEPA- sucha masa 10% wit A, B₁, B₂ i C

- klimat wschodu 2-3⁰C, siewki znoszą do -4⁰C, dorosłe rośliny -8⁰C- gleby średnio gliniaste, gliniasto-piaszczyste

- znaczenie w kosmetyce, w rolnictwie amatorsko

Nawożenie i uprawa- II i III rok po oborniku, mineralne 150-300 kg NPK/ha (2:2:3)- wysiew nasion:* odmiany wczesne jak najwcześniej wiosną, rzędy co 20 cm * odmiany późne w VII, rzędy co 40 cm- norma wysiewu 2-4 kg/ha, przerywka co 8-10 cm Zbiór- wczesne w VI, 8-15 t/ha (pęczki)- późne 15-20 t/ha- kiedyś pasz dla krów

WARZYWA KORZENIOWE

Selerowate-Apiaceae marchew - Daucus carota var. sativa

pietruszka - Petroselinum hortensje (P. sativum)

seler korzeniowy - Opium graveolens var. Rapaceum

pasternak - Pasternaca sativa

Komosowate - Chenopodiaceae

Burak ćwikłowy - Beta vulgaris (Polska potentatem w uprawie)

Astrowate - Asteraceae

Skorzonera - Skorzonera hispanica

Salsefia - Tragopagon porrifolius

- dwuletnie- użytkujemy korzenie- pietruszka, seler, burak - wykorzystujemy tez liście- prosta uprawa, klimat umiark

MARCHEW- bardzo wartościowa- podstawowe źródło wit A- sucha masa 12%- cukry 4-8%- bialko 0,7-12 %

- błonnik 1,1-3,1 %- karotenoidy (α i β) 6-15 mg %- wit C 3-5 mg %- sole min K, Ca, Fe. P- łatwostrawna, nie gromadzi niebezpiecznych substancji, azotanów, mało metali ciężkichWym kli - gleb- roślina klimatu umiarkowanego- min temp. kiełkowania 4-6⁰C- optimum wzrostu 19-20⁰C- dłuższy okres wschodów <10⁰C - jarowizacja siewek- siewki znoszą przymrozki do - 8⁰C

- korzenie znosza przymrozki do -20⁰C- opt wilg gleby 60-65% ppw- wahania wilg gleby - pękanie korzeni

- gleby - najlepsze lżejsze, piaszczysto-gliniaste, torfowe

- gleby ciężkie - rozwidlanie i zniekształcenia korzeni

- optymalne pH 6,0-6,5- krytyczne momenty zapotrzebo na wodę wschody, moment intensywnego przyrastania korzeni na grubość Nawożenie- źle znosi nawożenie obornikiem w II i II roku po oborniku- standardowe dawki N* odmiany wczesne 80-15 kg/ha* odmiany późne150-200 kg/ha* nie więcej niż 100 kg/ha - do spożycia w pęczkach- standardowe dawki P i K (mg/dm³)

* gleba lekka 40 i 150* gleba ciężka - i 125* przeciętnie zaleca się 400-600 kg NPK (2:2:3)- w razie potrzeby wapno stosować przed przedplon ( nie bezpośrednio pod marchew!)Sposoby uprawy marchwi- bezpośredni wysiew nasion na głębokość 1-3 cm, rzędowo lub siew wstęgowy- zagęszczenie roślin* wczesne 150 szt/m² * późne 120 szt/m²- uprawa na płask lub zagonach, odległości między rzędami 30 cm
- uprawa na redlinach w rozstawie 45 lub 67,5 cm- odległości roślin w rzędzie:

* zbiór pęczkowy 1,5-2,5 cm* dla korzeni średniej wielkości 3-4 cm* na przechowywanie 5-6 cm

Marchew na zbiór pęczkowy termin siewu - koniec III lub siew przedzimowy,Użytkowanie letnie i jesienne siew w IV

Odm. późne do przechowywania siew koniec IV iV

Nasiona wysiewa się w zależności od ich jakości i celu produkcji w ilości 3-8 kg/haSiew przedzimowy wysiewamy nasiona w XII i I, one tylko pęcznieją (faza chemiczna kiełkowania), na wiosnę wcześniej więc kiełkują i wschodzą. Ryzyko, że gdy zimą kilkanaście dni ciepłych, one wykiełkują, a potem zostaną zmrożone. Wtedy norma wysiewu 8 kg/ha. Bardziej zawodne, ale można o 1-2 tyg przyspieszyć Nawadnianie Odm. wczesne-nie wcześniej niż w końcu V i VIOdm. Śr. wcz. VII Odm. Późne połowa VII do pocz. IX Krytyczne terminy: -okres wschodów

-przyrost na grubość i tworzenie korzeni spichrzowych

Wielkość dawki: 2-4 dawki po 20-30 mmPrzy późnym siewie marchwi w razie suszy przed wschodami

Zbiór:-na sprzedaż w pęczkach: od k.V do VIII śr.korzeni>1,5cm do k.VII śr.korzeni>2cm w VIII

-śr.póżne i późna do k.X śr.2-6cm-zbiór ręczny (po zb. Natychmiast oderwać nać, bo korzenie tracą turgor)

-zbiór mechaniczny 2-fazowy 1-fazowy kombajnem-nac nie może być przemarznieta Przechowywanie:

1.) M. w pęczkach-temp.0-1ºC -wilg.pow.>90%-czas przech. 1-2 tyg w woreczkach foliowych do 4 tyg.)

2.) korzenie odm późnych-temp.0-1ºC -wilg.pow.95-98%

PIETRUSZKA: Korzeń: zawiera 4,6% cukrów, 0,8% białka, 29mg%wit.C, duże ilości związków min. Ca P Mg Fe, Liście: zawierają jeszcze więcej białka i witaminWit.C-178mg%KarotenCa,P,Fe,B₁,B₂Wym kli i gleb:-klimat umiarkowany-opt.temp.wzrostu 16-18ºC-gleby średnie, zasobne w próchnicę o dobrej strukturze i dużej pojemności wodnej, a także torfy; gleby nie mogą być zaskorupione

-pH~obojetne~7-na glebach słabszych stosuje sie obornik przyorany jesienią 20-30t/ha lub nawozy zielone

Standardowe dawki azotu 80-150kg N/ha

Dawki dzielone (przed siewem i pogłównie0

P i K Pmg/dm³ Kmg/dm³

Gl.lekka 40 150

ciężka 125

przeciętnie-400-600kg NPK w stosunku 2:2:3

termin uprawy:- wczesna wiosenna siew przedzimowy-na zb.pęczkowy rozstawa-na zagonach w 20-25cm-na zb.pęczkowy rzędowo lub pasowo-rzedowo co 30-45 cm-na przechowanie Siew wczesny 4-5kg nasion/ha

Siew późniejszy 6kg nasion/ha Siew przedzimowy 7

1-3cm-glębokość siewu Ważnym zabiegiem jest usuwanie skorupy gleb brona z chwastnikiem Na zb.pęczkowy-nie można stosować herbicydów, tylko mechanicznie płaskie osłony-przyspieszenie terminu zbioru o 10-14dni. Dodatek rzodk. Lub sałaty w celu wyznaczenia międzyrzędzi.

ZBIÓR I PRZECHOWYWANIE:- pietruszka naciowa zbiór w V i VI- korzenie z obciętą nacią Ø 2-7cm

Odmiany wcz. VIII-IXOdmiany poz ne X-XI

Korzenie zniekształcone przeznaczone na pędzenie.

Warunki przechowywania-temp. 0-1°C wilg. pow. 95-98%Odm. późne można przechowywać na polu przez zimę (jak jest śnieg). Sprzedaje się nierozwidlone korzenie; rozwidlone pędzi się na natkę zimą

SELER NACIOWY- korzeń - dużo związków mineralnych, zwłaszcza Ca-92mg, P-53mg, Fe-3,2mg /100g s.m.- blaszki liściowe i ogonki zawierają więcej witamin i soli min. Działanie lecznicze.- uprawa z rozsady, roślina dwuletniaWym.klim-gleb- klimat umiarkowany opt. temp. wzrostu 15-18°C- wys. wilg. powietrza i gleby

- najodpowiedniejsze - gleby żyzne zasobne w wodę i składniki pokarmowe, o dobrej strukturze, torfy o uregulowanych stosunkach wodnych.- duże wymagania pokarmowe, pH gleby 6,5-7,5- wysadzać rozsadę w II poł V (bo pospiechy - nowe odmiany nie mają z tym problemu) Nawożenie:Obornik (I rok)- 30ton/ha lub nawozy zielone,Standardowe dawki azotu- 150-200 kg N/ha HALOFIT- tylko sól potasowa, chlorkolubna

Standardowe dawki P i K.Przeciętnie zaleca się (gdy brak analizy) 400-600kg NPK w stosunku 2:2:3Przy niedoborze:

Baru-superfosfat borowany 300kg/ha Molibdenu-molibdenian sodowy 2-4kg/ha lub amonowy

Metody uprawy:- można uprawiać po sobie, ale lepsze zmianowanie, najlepiej nie po korzeniowych. Dobre są rośliny schodzące późno z pola jesienią lub wcześnie wiosną (sałata) tylko z rozsady!- nasiona wysiewamy do skrzynek lub inspektu ciepłego w ilości 3-5 g/m²

- od poł.II do poł.III (jeśli rozsadę sadzi sie do gruntu na pocz.VI)- do obsadzeia 1ha powierzchni należy wysiać 100-120g nasion- pikowanie w fazie pierwszych liści właściwych w rozstawie 5x5cm - rozsadę sadzi się w drugiej poł.V do pocz. VI w rozstawie 30-50x20-30cm (80-90tys roślin/ha) - ma duże wymagania świetlne

-na zbiór pęczkowy-sadzenie w poł.IV ZBIÓR I PRZECH:- na zbiór pęczkowy w fazie ok.10 liści po 6-8 tyg. Od posadzenia- nie przechowyw. W X i XI

- warunki przech.: temp. 0-1°C wilg. 95-98%

- gorzej niż marchew i pietruszka•wysokie wym.wodne: 4-6 dawek po 20-30mm opadu jednorazowo

•ten plon wyższy od 50-100%

BURAK ĆWIKŁOWY Korzenie-zawierają 12,4% suchej masy. W świeżej masie jest ok.1,8% białka i 4-9% cukrów. Są źródłem włókna i soli mineralnych Ca, P, Mg i Fe.

Zawierają błonnik (1g/100g) Liście buraka zawierają jeszcze więcej białka i soli mineralnych niż korzenie

Sok, barwnik, mrożonkaPlon 15-25 ton/ha .2-letnia

• tylko z siewuWym termi:- klimat umiarkowany

- opt.temp. wzrostu 15-18°C- przejściowe okresy suszy przechodzi lepiej niż seler i pietruszka- najodpowiedniejsze gleby- głęboko uprawiane piaski gliniaste i gliny o dużej zaw. próchnicy- wrażliwy na przymrozki- wrażliwy na odczyn gleby- opt. 6-7,5- kiełkuje w temp 6-8⁰C

- jarowizacja przy temp. powietrza 10°C Stanowisko:

Nie sadzimy po korzeniowych i po szpinaku Przedplon:-dla buraków na przechowanie sałata rzodkiewka kalarepa -w uprawie poplonowej dla przemysłu, kalafior kapusta koszona groch na zielonoNawożenie:Halofit- roślina potasowa- organiczne siew w II, III roku po oborniku

- standardowe dawki azotu 80-150 kgn/ha PiK P mg/dm³

Gleba lekka 50 175 sól potasowa

Gleba ciężka 150

Przeciętnie zaleca się 250-450 kg NPK w stosunku 2:2:3

Przy niedoborze:Boru - superfosfat borowy lub boraks 20-30 kg/ha Nie przekraczać dawek boru ponieważ jest zbyt toksycznyMetody uprawy:- z siewu, ale można pikować

terminy siewu:- na zbiór pęczkowy IV- użytek letni i jesienny V- na przechowywanie zimowe VI- poplonowo dla przetwórstwa 2 poł. VIINormy siewu i rozstawa:

Nasiona w ilości 12-20 kg/ha wysiewa się rzędowo co 30-50cm lub pasowo-rzędowo dając 4 rzędy co 30cm, po czym pas szerokości 45cm dla przejazdu kół ciągnika.

W uprawie poplonowej dla potrzeb.... można zmniejszyć do 20cm, zwiększając norme wysiewu do 25kg/ha.

PIELĘGNACJA:- odchwaszczanie- nawadnianie bardzo korzystnie reaguje na nawadnianie, szczególnie przy siewach lipcowych, kiedy jest susza VI i w VII (podl.-VII i VIII) oraz w czasie przyrostu korzeni.

ZBIÓR I PRZECH:- zbiór na pęczki- w VI średnica korzeni>2cm na przechowywanie- nie w IX i X

- przech - korzenie średnicy 4-10cm temp. 2°C wilg. powietrza 95-98% Lepiej niż inne warzywa korzeniowe

Kopiec napowierzchniowy dla buraków1-okrycie jesienne ziemią2 (słomą)-3(ziemią)-okrycie zimowe4-rowek odwadniający

SKORZONERA Część jadalna-cylindryczny korzeń o dl.25-30cm średnicy 3-4cm-barwa skórki-czarna ciemnobrunatna -miąższ biały, zawiera sok mleczny

sucha masa: 20-25% cukry 9gl.inulina) 10%Bogate źródło soli min.Wit.C 5mg%Wym klim: nasiona zaczynają kiełkować w temp. 3-4°C wymagania cieplne- nieduże

wyrośnięte korzenie mogą zimować w poluGleby-niezbyt ciężkie, próchniczne, gliniasto-piaszczyste- ciężkie i zlewne są nieprzydatne (korzenie ulegają zniekształceniu, łamią się przy zbiorze)Nawożenie: II rok po oborniku N 150-200 kg/ha P 40mg/l K 150-175mg/l

Uprawa:- tylko z siewu- wysiew po poł.IV- rozstawa rzędów 30-45cm- ilość wysiewu 12-15kg/ha

- na glebach słabych wysiew w VIII na zbiór jesienny następnego roku (liście zimują w fazie rozety liściowej - duże ryzyko jarowizacji)- zbiór X-XI na wiosnę

Warunki przechowywania:- temp.0-1°C- wilg. pow. 95-98% Można zostawiać w polu na przezimowanie

Do korzeniowych zaliczamy jeszcze PASTERNAK - znaczenie amatorskie

WARZYWA LIŚCIOWE

I. Astraceae - Astrowate

Sałata siewna - Lactuca sativa

sałata glowiasta - L.sativa var.capitata forma masłowa

forma krucha

s.rzymska - L.s.var.romana

s.listkowa (rozetowa)-l.s.var.foliosa

s.łodygowa - L.s.var augustiana

Endywia - Cichorium endivia

Cykoria salatowa - C.intybus var.foliosum

II.Chenopodiaceae - komosowate

Szpinak zwyczajny - Spinacia oleraceae

Burak ćwikłowy - Beta vulgaris var.cicla

III.Aizoceae-pryszczyrnicowate

Szpinak nowozelandzki - Tetragonia expansa

IV. Apiaceae Selerowate

Pietruszka naciowa - Petroselinium sativum ssp.crispum

Seler naciowy - Apium graveolens var. dulce

V.Valerianaceae - Kozłkowate

Roszponka - Valerianella olitoria

VI.Brassicaceae - kapustowate

Rzezucha ogrodowa - Lepidium sativum

VII.Portulacaceae-portulakowate

Portulaka warzywna - Portulaca oleraceae

SAŁATASole min. Ca 22mg% Fe 0,5 mg% Wit: C-15mg% A-1mg% B_1,B₂,E Białko 1,2-1,3%Cukry 0,4-1,2%

W Polsce i Europie dominuje f.masłowa

Wym klime:1.Roślina klimatu chłodnego- najlepiej rosie w rejonach nadmorskich i podgórskich).2.Min.temp.kielk. 5°C, > 25°C-nasiona nie kiełkują opt.temp. wzrostu: 12-14°C, dla kruchej; 20°C Przy zbyt wys. temp..>20°C-wydłużanie międzywęźli, tworzenie luźnych. miękkich główek- przy długim dniu, wys temp (21-30⁰C) niedoborze wody przedwcześnie wybija w pędy nasienne- dobrze zahartowane rośliny znoszą temp do -5⁰C- sałata krucha nawet przy długim dniu i wysokiej temp nie wybija pędy kwiatostanowe- wymagania wodne - wysokie > 5-80% ppw w wierzchniej 10 cm warstwie glebyGleby i stanow

- uprawa wczesna - gleby lżejsze, gliniasto-piaszczyste

- uprawa późniejsza - gleby cięższe oraz torfowe (większa wilgotność)- pH ok. 6,5- stanowisko: przedplon, poplon, uprawa współrzędna np. z zapustnymi, pomidorem, ogórkiem- im więcej światła, tym więcej azotanów (dlatego dużo w sałatach)Nawożenie- obornik 40 t/ha

- standardowe dawki N 60-80 kg/ha, P 50 mg/dm³ i K 135-150 mg/dm³- przeciętnie zaleca się 300-400 kg NPK (2:2:3) Metody uprawy- uprawa z rozsady

* termin siewu 15.II-15>VI z przerwa między 15.IV a końcem V (odmiany zimowe w poł VIII)* na obsadzenie 1 ara należ wyziać 2g s. kruchej, 4 g s. masłowej* czas prowadzenia rozsady 35-50 dni, w momencie sadzenia, rozsada powinna mieć 3-4 liście* najwcześniej sadzi się na początku IV (odmiany zimowe we IX w bruzdy)* rozstawa 20x25 cm dla masłowej, 30x35 cm* nasiona na głębokość 0,5 cm- uprawa zimowa* siew w VIII* z rozsady we IX w pole* odmiany `Nansena' - zimotrwała- z siewu* siew wiosna jak najwcześniej* ilość wysiewu 1-2 kg nasion/ha krucha, 2-3 kg masłowa* głębokość siewu 0,5 cm

* rozstawa rzędów: krucha 40-50 cm, masłowa 20-30 cm

* w fazie 3-4 liści wykonuje się przerywkę zostawiając rośliny co 20-25 cm masłowa, 30-35 cm krucha

Zbiór i przech- zbiór w miarę wyrastania główek, 3-4 krotny- min masa główki: 1.X-30.IV > 50g, 1.V-30.IX > 100g- masłowa zbiór w godzinach rannych, krucha po południu przy mniejszym turgorzeTermin zbioru:

-spod folii perforowanej pocz.V

-bez osłon ok.10V

-z siewu w VI

-poplonowo X

Po zbiorze należy natychmiast schłodzić najlepiej próżniowo do temp. <5°C przez 15-20min

Przech przez 2-3dni Temp. ok. 1°CWilg.pow. 90-95%PLON10-15t/ha masłowa, do 20 t/ha krucha

SZPINAK Wart.odż.-b.wysokaZawiera 7-8% s.m.

-bogate źródło wit. I soli min.-zaw. Wit. C- 60-80 mg (nawet do 185mg%)A- 6-8 mg% B_1,B₂,kw.foliowy, PP

-najlepsze źródło Fe- 400-600mg/kg s.m.-P- 50-80mg% Ca- 80-100mg%Wym.klim.-gl Roślina klimatu chłodnego Opt.temp. wzrostu 15-18°C Młode rośliny znoszą mrozy do 6-7°C i w łagodniejszym klimacie moga zimować w gruncie-ma wys. wym. Wodne, typowa roślina dnia długiego-gleby żyzne, raczej lżejsze, szybko nagrzewające się, o duzej poj.wodnej, typowo przed lub poplonowo

Nawożenie:OBORNIK- nie wymaga bezposredniego stanowiska po oborniku, ale korzystnie reaguje na nawożenie org. I można go uprawiać w I roku po oborniku.

Standardowe dawki n 80-90kgN/ha Nawozimy solami potasowymi KCLStand.Zaw. P i K

P mg/dm³50 K150-175

przeciętnie zaleca się 150-250kg NPK/ha

Metody uprawy-tylko z siewuTermin siewu- zależy od planowanego terminu zbioru

Ilość wysiewu 40kg/ha Głębokość 3-4cm

Rozstawa rzędów 15-20cm Uprawa:Uprawa na zb. Najwcześniejszy w końcu IV-siew jesienią w okresie 3 dekady VIII do poł. IX rośliny przed zima powinny wytworzyć -4 liści właściwych Uprawa na zb.wczesny w poł. V do pocz. VI-siew wcz. Wiosna, gdy tylko można wejść w pole, nie później jednak niż do poł. IV (wybija w pędy kwiatostanow.Uprawa na zb.jesiennySiew od k. VII do k. VIII- w tym okresie uprawa do mrożenia, gdyż ma najwyższa wartość biologiczna-okres jego składowania jest najkrótszy

WARZYWA STRĄCZKOWE

Rodzina: Bobowate - Fabaceae

Fasola zwykła - Phaseolus vulgaris

F. Wielokwiatowa - P. multiflorus

Groch cukrowy - Pisum sativum var saccharatum

Groch łuskowy - P. s. var. Pachylobum

Bób - Vicia faba var major

FASOLA ZWYKŁA- fasola na suche ziarna zawiera śr 21,4-25,5% białka o wysokiej wartości biologicznej

- jest bogatym źródłem soli mineralnych P, Ca, Mg, Fe oraz wit z grupy B- 7 tys ha upraw w Polsce- w strąkach f. Szparagowej znajduje się 8,3-13,8% sm w tym ok. 1,5-2,8% białka, zaw wit C i karotenu w strąkach jest wyższa, natomiast wit z gr B - niższa niż w suchych nasionach

Wym klim-gleb- warzywa ciepłolubne- min temp kiełkowania 11⁰C, opt wzrostu 20-25⁰C- opt wilgotność gleby duża 60-70%, max poj wodnej- najlepsze gleby żyzne, przewiewne, szybko nagrzewające się, pH 6,5-7,8

- < 16⁰C hamuje wzrost, przymrozki -1 do -2⁰C wywołują trwałe uszkodzenia roślin, > 30⁰C może zrzucać kwiaty

- przy fasoli na nasiona nie wskazane są opady w VIII-IX (wtedy zbiory)Stanowisko- dobrym przedplonem są kapustne, cebulowe, pomidor, ogórek, rośliny okopowe, zboża, wiosną (przed siewem fasoli) sałata, rzodkiewka

Nawożenie- obornik: na suche nasiona uprawia się w 2 roku po oborniku, f. Szparagowa w 1 roku (10-20 t/ha)

- 200-300 kg PK/ha (2:3),N nie stosuje się- wrażliwa na KCl czasami w dawce 20-50 kgN/ha (przedsiewnie, jednorazowo)- na glebach o odczynie obojętnym niedobory Mn (MnSO₄ - 50 kg/ha)- szczepienie nasion z Rhisobium

Metody uprawy- tylko z siewu

* f. na suche nasiona- termin siewu 10-15.V- ilość siewu 70-300 kg nasion/ha (zależnie od ich wielkości)- głębokość 2-5 cm- rozstawa 30-40 cm- termin zbioru koniec VIII początek IX- plon 1-2 t/ha (karłowych), 2-3 t/ha (tycznych)

* f. szparagowa- termin siewu od 10.V kilkakrotnie do poł VI- ilość 90-130 kg nasion/ha- rozstawa 40-50 cm w rzędzie 3-5 cm- termin zbioru kilkakrotny, co 3-5 dni po 2-3 miesiącach od siewu- plon 7-11 t/ha, przy właściwej agrotechnice do 20t zbiór - zbiór tylko ręczny- zbiera się nasiona gdy osiągną wielkość ziarniaka pszenicy

GROCH

- sucha masa 20-25%bogata zawartość białka 6-7%

- węglowodany 10-14%- tłuszcze 6-7%- wit C 34 mg%

- ß-karoten - witaminy z gr B- sole mineralne Ca, P, Mg, Fe

Wym klim-gleb

roślina klimatu chłodnego - najlepsze są rejony o wczesnej, chłodnej i wilgotnej wiośnie- nasiona zaczynają kiełkować w temp 2⁰C- min temp wzrostu 4,4⁰C- optymalna temp wzrostu 13-18⁰C- młode rośliny znoszą przymrozki do -4⁰C, a nawet do -7⁰C- w okresie późniejszym temp - 2⁰C uszkadza kwiaty i zawiązki owoców, temp > 18⁰C w czasie dojrzewania - szybka przemiana cukrów w skrobię

- opt wilg gleby 60-70 % ppw- gleby - gliniasto-piaszczyste, żyzne, szybko obsychające i nagrzewające się

- pH 6,5-7,8 Metody uprawy- termin siewu w końcu III, początek IV- ilość wysiewu 150-300 kg/ha (odmiany o nasionach drobnych i średnich), 300-400 kg/ha (odmiany grubonasienne)- głębokość siewu 2-6 cm

- rozstawa rzędów 15-20 cm (odmiany niskie), 20-25 cm (odmiany wysokie)- odległość roślin w rzędzie 3-4 cm

- opt zagęszczenie 120-150 na 1 m²- termin zbioru VI (odmiany wczesne), VII (odmiany późne)

Nawożenie- obornik - na glebach żyznych uprawia się w II i III roku po oborniku na glebach słabszych stosuje się obornik jesienią (20-30 t/ha) - standardowe dawki N 40-50 kg/ha- standardowe dawki P 40 mg/dm³ i K 100-125 mg/dm³- przeciętnie zaleca się 200-300 kg NPK (1:2:3)

Zalecane stanowisko- dobrym przedplonem są rośliny okopowe, rolnicze i warzywne z wyjątkiem motylkowych

- jako poplon można uprawiać kalafior, brokuł, kalarepę

Zbiór- groch cukrowy - strąki wyrośnięte, nasiona w formie zawiązków- groch łuskowy - strąki całkowicie wyrośnięte, nasiona wykształcone- dojrzałość technolog przy stosunku 1:1 cukrów i skrobi - ocenia się ją zapomocą przyrządu do pomiaru jędrności nasion- orientacyjny termin zbioru gdy 1-2 dolne strąki wykazują oznaki starzenia, a na wierzchołku jest kilka strąków niewyrośniętych- okres od skoszenia do chwili przerobu nie może trwać dłużej niż 6 godzin

BÓB- w fazie dojrzałości mlecznej:

* 17-22,7% suchej masy* 5-7,1 % wysokowartościowego białka* 6-14% węglowodanów i witamin z grupy B

- suche nasiona zawierają 81-85% suchej masy oraz 21-22,8% białka- 10 mg wit C w 100g świeżej masy

Wym klim-gle- małe cieplne- min temp kiełkowania 3-4⁰C, opt wzrostu 18-22⁰C- najlepsze są gleby ciężkie, o dużej pojemności wodnej, mady, czarne ziemie, gleby glinoasto-piaszczyste, torfowe Metody uprawy- termin siewu w końcu III, początek IV- ilość wysiewu 200-400 kg/ha- głębokość siewu 4-6 cm- rozstawa rzędów 40-60 cm co 10 cm w rzędzie lub gniazdowo po 2-3 nasiona co 15-30 cm- termin zbioru koniec VI-VII (do konserwowania i mrożenia) Wymagania wodne

- najwyższe VI-VII - formowanie strąków

WARZYWA DYNIOWATE

Rodzina: Dyniowate - Cucurbitaceae

Ogórek - Cucumis dativus

Dynia zwyczajna (kabaczek) - Cucurbita pepo

Cukinia - Cucurbita pepo var. gromontina

Patison - Cucurbita pepo var. patissomiana

Dynia bezłupinowa (oleista) - Cucurbita pepo var. oleifera

Dynia olbrzymia - Cucurbita maxima

Kawon - Citrullus vulgaris

Melon - Cucumis melo

- rozsada doniczkowana, w 1 roku po oborniku - wrażliwe na uszkodzenia korzenia- gleby ciężkie

OGÓREK- woda 95%, 6-14 kcal- biało 0,3%, cukry 1%, wit C 14 mg%, - niewielka ilość wit A, B₁, B₂, PP

- kukurbitacyna - nadaje ogórkom gorzki smak

- zastosowanie w kosmetyce

Wym klim- kiełkowanie nasion w temp 15-18⁰C (opt 20-28⁰C), optimum wzrostu 20-25⁰C- temp < 12⁰C - żółknięcie liści, zrzucanie kwiatów i zawiązków, < 4⁰C - giną

Rejony uprawy

- Dolny Śląsk po Głogów, Opole, rejon lubelski

Wym wodne- opt wilg gleby 70-80% ppw- początkowy okres uprawy - umiarkowana wilg gleby- okres krytyczny - okres kwitnienia i owocowania- skutki niedoboru wody - opadanie kwiatów, zawiązków, liczniejsze wytwarzanie kwiatów męskich- okres nawadniania - koniec VI, VII, VIII- zalecana dawka wody 15-20 mm w postaci 2, 3, 4 nawodnień- zwyżka plonu pod wpływem nawadniania do 50 %- woda poniżej 15⁰C na nagrzana roślinę wywołuje szok termiczny

Stano w zmianowa- dobrymi przedplonami są: wieloletnie rośliny motylkowe z trawami, groch, fasola

- nieodpowiednie stanowiska po marchwi, pietruszce, kapuście- przedplon: sałata, szpinak, rzodkiewka- w uprawie współrzędnej z selerem- pasowo-współrzędna uprawa: kukurydza, słonecznik, zboża na paszę

Nawożenie- obornik 30-40 t/ha- N 80-15 kg/ha - nadmiar N - mięknące owoce po zakwaszeniu, puste komory w owocach- P 60 mg/dm³ gleby i K 150-175 mg/dm³

- orientacyjnie 80-90 kg P₂O₅, 120-180 kg K₂O (tylko formy siarczanowe lub saletra potasowa)- przy pH < 6 wapnowanie pod przedplon- jest wrażliwy na zasolenie (wymaga wymieszania nawozów z warstwą gleby)

Metody uprawy 1 z siewu- wysiew nasion 10-15.V

- rzędy co 80-120 cm- pasowo 60-60-120 cm, 67,5-67,5-135 cm- głębokość siewu 2 cm- ilość wysiewu: w siewie rzędowym 4-6 kg/ha, w punktowym 2-4 kg/ha nasion

2. z rozsady- wysiew nasion w 2 poł IV (3-4 tyg przed sadzeniem)- doniczki Ø 6-7 cm, napełnione 2/3 podłożem

- głębokość siewu 0,5-1 cm- sadzenie w fazie 2-3 liści po 15.V- odległość roślin w rzędzie 15-20 cm

Uprawa wertykularna- słupki co kilka metrów, na nich rozciąga się siatkę - ogórki pną się- płaskie okrywy - przyśpieszają termin zbioruZbiór- od poł VII- poł IX lub koniec IX- spod folii i w tunelu niskim 2 poł VI- ogórki korniszonowe i konserwowe - zbiór co 2 dni, w pełni owocowania codziennie- ogórki do kwaszenia i sałatkowe - zbiór 2x w tygodniu

Odmiany owoców

- korniszon - 2-6 cm dł, Ø 1-2,5 cm

- konserwowy - 6-10 cm dl, Ø 2,5-4,0 cm

- kwaszeniak - 8-15 cm dł, Ø 3,5-5,5 cm

- sałatkowe do spożycia > 10 cm dł, Ø brak

- sałatkowe do kiszenia > 12 cm dł, Ø do 6 cm

- plon - lato niekorzystne 5-10 t/ha, lato korzystne 50-60 t/ha, średnio ok. 20 t/ha pzecho- temp 12-13⁰C

- wilg powietrza 95-98%- okres przechowywania 10-14 dni

- korzystne jest pakowanie w folie termokurczliwą

- w chłodni w temp 2⁰C, okres przechowywania 2-3 tygodnie- po wyjęciu z chłodni można przechowywać owoce w temp pokojowej do 2-3 dni

DYNIA OLBRZYMIA- spożyw w for dojrzafizjologi

- dynia zwyczajna - kabaczek -karoten 2-8 mg %

odmiany o pomarańczowym miąższu wt C - 9 mg % sole mineralne - 8 Ca, Fe,ukry - 10-15 % białko - 1-3 %

sucha masa - ok. 20% (dynia zwyczajna 6-12 %)

Kabaczek- pokrój krzewiasty 18- 28 cm owoce, masa 2-4 kgCukinia- zbiera się w fazie dojrzałości użytkowej (skórka zielona, rzadko pomarańczowa), owoce 8-15 cm (dużo wit C); kwiat na wierzchołku owocu, z 1 rośliny 25-40 owoców; im mniejsze zbieramy, tym więcej będzie ich na krzakuPatison- w kształcie dysku; zbierane w różnej fazie (4-6 do konserwowania lub do spożycia ze skórką); dojrzałe mogą być dłużej przechowywane (ale trzeba obierać ze skórki)Dynia oleista- tworzy owoce o masie 4-5 kg nasiona nie maja okrywy nasiennej, co ułatwia ich spożycie; 47-48 % - zawartość oleju w dyni (olej bardzo wysokiej jakości)Dynia makaronowa- miąższ biały, ułożony poprzecznie, dynie podłużne.Dynia pochodzi z Ameryki Pd - Meksyk, Peru; w naszym kraju nie ma raczej znaczenia przemysłowego.Dynia olbrzymia - produkuje się z niej odżywki dla dzieci, bo mają dużo β-karotenu. U tych o pomarańczowym miąższu jest go tyle co u marchwi.

Wyma klima- nie znosi przymrozków- największe wymagania ma kawon, melon, ogórek, dynia mniejsza (temp. 8^oC, optimum 25^oC)- stanowisko słoneczne

- wymagania wodne duże, bo duża masa, a korzenie kiepskie - ale unikamy gleb podmokłychGleba

- w dobrej kulturze, I i II klasy- słabo wyk. powierzchnię pola, więc współrzędnie można 2%- przedplonowo: szpinak, sałata, rzodkiewka, kalarepa- nawożenie obornikiem 20-30 t/ha 1 rok- nawożenie mineralne 400-800 kg/ha NPK (2:2:3)Obornik można dać w dołkach 40x40x40 na spód, na to ziemię i w to siew/sadzenie.

Metody uprawy:1. Z siewu

- 10-20 maja siew, norma 2-3 kg/ha, gniazdowo po 2-4 sztuki, lub pasowo- rozstawa * dynia olbrzymia 100-200x80-150 cm*dynia zwyczajna 100-120x60-80 cm

2. Z rozsady (rozsada 2-3 liście)- siew nasion 15-20 kwietnia do doniczek Ø 8-10 cm po 2 szt lub do skrzynek w rozstawie 2x2 lub 3x3 cm; potem pikowanie do doniczek

- sadzenie rozsady ok. 20 maja

- znosi pikowanie dość dobrzePielęgnacja- na małych powierzchniach można uszczykiwać dynię pod 5-6 liściem wtedy się rozgałęzia, bo na pędach bocznych powstają kwiaty żeńskie- w połowie sierpnia można uszczknąć pędy za 2 liściem nad owocem- u dyni olbrzymiej zostawiamy 3-4 zawiązki, nie przesadzamy (żeby były duże dynie)

- u kabaczka, cukinii nie stosujemy cięcia, bo pokrój krzaczastyZbiór - dynia olbrzymia we wrześniu, ale przed przymrozkami, złe i źle wykształcone owoce mogą być paszą; zbiór w fazie dojrzałości fizjologicznej

- dynia zwyczajna zbiór w fazie dojrzałości użytkowej

- cukinia 8-15 cm; Ø 3-4 cm- kabaczek 20 cm, Ø 6-8 cm

- patison Ø 15 cmPlon dynia olbrzymia 60-100 t/ha (owoce średniej wielkości 40-80 t/ha)

Przecho- dynia olbrzymia temp. 10-12⁰C, wilg. 70-80%, okres przechowywania 1-6 miesięcy.- cukinia

* owoce dojrzałe temp. 5⁰C, wilg 90-95%, okres 1-2 tyg

* owoce niedojrzałe temp. 5-10⁰C, wilg. 80-90%, okres 2-3 miesiace- kabaczek owoce niedojrzale temp. 8-10⁰C, reszta jak u cukinii

MELON- przy temp. 0⁰C rośliny giną; <15⁰C wzrost ulega zahamowaniu- optymalna temp. powietrza 26-28⁰C, gleby > 20-22⁰C- wymagania świetlne wysokie, wystawa południowa- wymagania wodne w fazie wyrastania owoców bardzo wysokie, w okresie dojrzewania umiarkowane- wrażliwy na wiatry, pędy łatwo wywracane- gleby przewiewne, przepuszczalne, w 1 roku pooborniku (30-40 t/ha)

Metody uprawy- produkcja rozsady przez 35-50 dni- siew nasion do doniczek Ø 6-8 cm, ok. 20 kwietnia- sadzenie rozsady 3-4 liśćmi (ew. przyciętą nad 3 liściem)- termin: koniec maja, początek czerwca- rozstawa 100-120x50-60 cm

Zbiór- w fazie dojrzałości fizjologicznej od połowy sierpnia do pierwszych przymrozków- plon 10-30 t/ha

- przechowywanie kilka dni, temp. 2-4⁰Cwilg 8990%

Melony:- siatkowy, żebrowany, gładki

KAWON- pochodzi z Afryki- nasiona zaczynają kiełkować w temp. 20⁰C- optymalna temp. wzrostu 28-30⁰C- przy temp. < 24⁰C wzrost roślin ulega zahamowaniu

-wymaga intensywnego światła -roś wrażliwa na wiatr

-wysokie wymagania wodne, importujemyGleba

- żyzna, przewiewna, przepuszczalna

Uprawa - rozsada 4-5 liści po 6-7 tyg.- siew nasion do doniczek Ø 8-10 cm w połowie kw.- sadzenie rozsady - koniec maja w rozstawie 1x1 m-kawonOwocuje na kocach pędów dlatego się nie tnie- gdy zawiązki owoców są wielkości jabłka, pozostawić 4-5 sztuk na krzaku

- można ściółkowaćZbiór i przech- trudno określić termin zbioru wyznacza się go za pomocą intuicji w okolicach zasychania szypułki- plon 35-80 t/ha- przechowywanie temp. 4-10⁰C, wilg 80-90%, okres 2-3 tyg

WARZYWA PSIANKOWATE

Rodzina: Psiankowate - Solanaceae

Pomidor - Lycopersicon esculentum

Papryka - Capsicum annuum

Oberżyna - Solanum melongea

Ziemniak - Solanum tuberosum

- ziemniaki wczesne, często z bulw podkiełkowywanych, w całości na całkowite spożycie; na wódkę - ciepłolubne, w temp. < 0⁰C niszczą się

POMIDOR

- największe znaczenie- zbiór w fazie dojrzałości fizjologicznej- owoc: jagoda właściwa

- wyhodowany w Ameryce Pd, Meksyku, Peru z psianek

- początkowo uważany za roślinę trującą,ozdobną

- w Polsce szersza uprawa 80-90 lat temu- spożywany na świeżo, dodawany do konserw, przeciery, soki, kompoty

- Polska - górna granica uprawy pomidora a polu 28-30 tys. ha, roczne zbiory 450tys ton- warzywo nr 1 w uprawie pod osłonami- najważniejszym składnikiem jest LIKOPEN - zwalcza wolne rodniki (tez grapefruit)- 5 mg likopenu dziennie 2-3 owoce- sucha masa 4-8%- β-karoten 0,14-0,65 mg % wit C 10-33 mg %- wit A 0,14-0,05 mg % wit B₁, B₂, PP- likopen 40 mg/kg sole mineralne:* K 200-300 mg/100g (cenne źródło K)* Fe 0,5-1,0 mg/100g- cukry - głównie glukoza i fruktoza- kwasy organiczne - cytrynowy, jabłkowyWymklima- pomidor należy do warzyw ciepłolubnych i w gruncie może być uprawiany w okresie bezmroźnym (15.V - 30.IX)- minimalna temp. kiełkowania wynosi 14-16⁰C (opt. 18-20⁰C)- optymalna temp. wzrostu 22-27⁰C w dzień i ok. 17⁰C nocą- pyłek kiełkuje w temp 15-30⁰C- ma wysokie wymagania świetlne niedobór w okresie produkcji rozsady powoduje wybieganie roślin, w okresie kwitnienia - opadanie kwiatów, w okresie owocowania - opadanie zawiązków

Wyma wodne - wilg powietrza 60-80% (poniżej 60% pyłek padając na znamię słupka zasycha; powyżej 80% pyłek się zlepia i słabo osypuje)- wilg gleby

* w początkowym okresie umiarkowana 60% ppw

* kwitnienie i owocowanie - wysoka 80% ppw (jeśli nie to zrzucanie zawiązków, owoców, występowanie suchej zgnilizny wierzchołkowej owoców)- wahania w wilgotności powodują pękanie owoców- głęboko korzeni się, rzadko cierpi na niedobór wody - nawadnianie od 3 dekady VI, w połowie VIII (20-25 mm dawki polowe co 5-8 dni bezdeszczowych)- karłowe trzeba bardziej nawadniać

- pomidory należy podlewać `pod korzeń', nie zraszać liści

Wymagania gleb- najlepsze gleby żyzne, przewiewne, szybko nagrzewające się, ale dobrze też rośnie na glebach III klasy- niedopuszczalne:mokre, zimne, czarne ziemie, torfy- pH duża tolerancjaStanowisko

- można uprawiać po sobie, ale ze względu na choroby i szkodniki uprawiać co 3-4 lata- przedplon: szpinak z siewu jesiennego, rzodkiewka, kalarepa, cebula z dymki na szczypior, wczesne kalafioryNawożenie

- obornik pomidory uprawia się w 2 lub 3 roku po oborniku, karłowe w 1- standardowe dawki N 80-150 kgN/ha- standardowa zawartość P 60md/dm³ i K 175-200 mg/dm³- przeciętnie zaleca się 330-400 kg NPK w stosunku 4:3:8- gleby kwaśne o pH <5,5 należy wapnować pod przedplon.Uprawa z siewu- termin siewu 25.IV - 5.V

- nasiona sieje się gniazdowo po 5-6 szt w 1 miejsce lub rzędowo 8-12 cm- w fazie 3 liści dokonuje się przerywki pozostawiając po 3 rośliny (12 szt/mb rzędu)

Warunkiem powodzenia uprawy z siewu jest:- staranne przygotowanie pola- precyzyjny siew nasion

- zastosowanie herbicydów do niszczenia chwastów

- skuteczne zwalczanie stonki ziemniaczanej, która masowo niszczy drobne rośliny

Uprawa z rozsady

- termin siewu do inspektu lub skrzynek w szklarni - 2 połowa III lub na początku IV- ilość wysiewu - 7-8 g/m² inspektu, 2g/skrzynek lub 3-4 szt do doniczek- na obsadzenie 1 ha - 200-300g nasion- gdy siewki rozwiną liścienie, przepikować do doniczek Ø 8-10 cm lub do inspektu, tunelu w rozstawie 8x7-10x8 cm- na 7-10 dni przed sadzeniem, rozsadę należy zahartować- rozsadę dobrze rozwinięta w fazie 6-8 (rozstawa doniczkowana) 4-6 liści właściwych sadzi się do gruntu ok. 15-20.V

- rozstawa sadzenia zależy od typu odmiany, sposobu prowadzenia roślin i warunków glebowych

* karłowe 60-80x40-50 30-40 tys/ha* wysokie 80-100x40-60 20-25 tys/ha* wys. bez 100-120x- ciąć i palikować

PielęgnacjaCięcie -ograniczenie wzrostu i przyspieszenie owocowania (kałowych i na przemysł nie tniemy)

- prowadzenie pomidorów na 1, 2, 3 pędy (1- w szklarni)

II - pęd bezpośrednio pod I gronem kwiatowym

III - pęd odziomkowyOgławianie - obcięcie pędu wierzchołkowego, zostawiając 2 liście nad ostatnim kwitnącym gronem (1-15.VIII)Podpieranie - stosuje się w uprawie pomidorów wysokich w polu używając do tego celu palików drewnianych; w szklarniach prowadzi się rośliny przy sznurkach - 1,2-1,4 m, na 20 cm w ziemie

- wbijać paliki od strony pn - żeby nie ocieniać roślin, 10 cm od rośliny, żeby nie uszkodzić roślin- przywiązuje się sznurkiem, rafią w ósemkę pod liściem, w 3-4 miejscach

- owoce się nie brudzą, są mniej porażane przez choroby, lepiej nasłonecznione- można wbijać paliki co 4 m, przywiązuje się paliki na 3 wysokościach, do nich przywiązujemy pomidory- drut ocynkowany Ø 2-3 mm

- w uprawie szklarniowej nie używamy palików, tylko sznurek przywiązuje się do rośliny, a u góry do drutu 2 m nad rzędami roślinŚciółkowanie- przykrywanie powierzchni gleby materiałami organicznymi - torfem, słomą - lub folią czarna, bo zapobiega rozwojowi chwastów. Folia przezroczysta - pod nią temp. wyższa, przez solaryzację można ograniczyć namnażanie chwastów - choć w naszym, klimacie niezbyt się to udaje- folia 0,03-0,06 mm, bardzo cienka- przyspiesza plonowanie

Hormonizacja- wytwarzanie owoców bez zapylenia i zapłodnienia- w warunkach niekorzystnych dla zapylenia lub zapłodnienia kwiatów (za wysoka lub za niska temp. powyżej 30⁰C, zbyt mała ilość światła, za niska wilg powietrza < 60% lub za wysoka > 80%)- w uprawach polowych potrzebna w początkowym okresie V-VI

- zastosowanie kwasu β-naftooksyoctowego prowadzi do wytworzenia owoców partenokarpicznychPreparaty:

* oba rozkładają się na świetle, dlatego roztwór trzeba od razu zużyć po sporządzeniu- betokson R - 2,5 l/ha w 600-800 l wody- betokson Super - 1 l/ha w 600-800 l wody

- skuteczność preparatu zwiększa obecność Gibersolu 20g/ha- w polu hormonizuje się 1 i 2 grono kwiatowe dwukrotnie: gdy polowa kwiatów rozwiniętych, powtórnie gdy całość kwiatów jest rozwinięta- efekty: przyspieszenie plonowania o 10-14 dni, wyższy plon wczesny (plon ogólny nie zmienia się)Ochrona przed przymrozk

- czasami konieczna, choć wystarczy w V, to czasami są przymrozki- amatorsko: można przykrywać kołpaczkami z papieru lub folii, doniczkami- towarowo: odymianie (spalanie mokrych materiałów: torf, chwasty, trociny) - mało skuteczna metoda, bo wiatr, lub tam gdzie zboża

- towarowo: zraszanie roślin za pomocą deszczowni przez cały czas trwania przymrozków. Intensywność zraszania nieduża 2-4 mm/h. Choć to i tak duża ilość wody. Woda przy zamarzaniu oddaje ukryte ciepło 80k/g. To przed przymrozkami do -5⁰C..Zbiór- przyspieszanie zbioru - opryskiwanie roślin- pierwsze zbiory pomidora polowego w poł VII, potem koniec VII, początek VIII- można zbierać w różnych stadiach dojrzałości (zapalone - różowe, gdy chcemy transportować; w pełni dojrzałe - czerwone - na spożycie, przetwórstwo)- zbiory co 3-5 dni, zakończyć przed przymrozkami- plony 15-30 t/ha- zbiór na bezpośrednie spożycie ręczny, bardzo pracochłonny

- zbiór przemysłowy - kombajnowy (u odmian karłowych o dużej równomierności dojrzewania owoców, łatwo oddzielające się od szypułki; kombajn ścina całe rośliny, owoce są strącane, dostają się na stół sortowniczy, gdzie są segregowane)Przyspieszanie zbioru- etefon (kwas 2-chloro-etylo-fosforowy), którym opryskujemy całe rośliny

- po wniknięciu do owocu rozkłada się i wytwarza etylen - odgrywający ważna rolę w procesie dojrzewania- preparaty handlowe:* ethel - 2,5-3,5 l/ha w 1000 l wody

* florchimex 420 SL - 2-3 l/ha w 1000 l wody

- opryskiwanie w momencie gdy owoce czerwone; zapalone stanowią 5-15%- optymalna temp. ok. 25⁰C (< 16⁰C efekt bardzo mały)- okres karencji 10 dni

- u odmian wysoko rosnących - każde grono opryskuje się oddzielniePrzechow- krótki okres (owoce dojrzałe 7-10 dni, temp. 6-10⁰C, wilg powietrza 85-90%; owoce niedojrzałe 4-6 tyg, temp 13-15⁰C, wilg powietrza 85-90%)

- w temp < 12⁰C ustaje wytwarzanie likopenu- pod koniec wegetacji można zebrać zielone wyrośnięte owoce (ok. 10.X) i dojrzewać je w przechowalni - jak wyżej

PAPRYKA- wys artość odżywczą, zwłaszcza biologiczna

- jest cennym źródłem wit C (100mg%), zawiera znaczne ilości Ca i Fe- 2 odmiany botaniczne

* papryka ostra - przyprawa (dojrzałość fizjologiczna)

* papryka słodka - warzywo (dojrzałość użytkowa)

- zawiera β-karoten 0,5 mg%ostry smak - kapsaicyna - w papryce słodkiej < 0,02 %sm, ostrej > 0,2 %sm

Wymagania- papryka należy do roślin ciepłolubnych, w Polsce w rejonach najcieplejszych, osłoniętych od wiatru

- opt temp. 23⁰C w dzień i ok. 16-18⁰C w nocy- temp. gleby powinna być zbliżona do temp powietrza. Przy temp 14-15⁰C rośliny tracą zdolność pobierania wody- duże wymagania świetlne- wymagania wodne - duże zwłaszcza w okresie kwitnienia i owocowania. Opt wilg gleby 80% ppw- wilg powietrza 85%- gleby żyzne, przewiewne, zasobne w próchnicę I-II klasy.Stanowisko

- uprawiać prawie po wszystkim oprócz psiankowatych (nie po sobie)- słabo plonuje po sobie, bo gromadzi się inhibitor..Nawożenie- gleby słabsze 30-40 t/ha obornika

- nawożenie min: 150kg N/ha; 60-80 mgP/dm³; 170-250 mgK/dm^3…Produkcja rozsady- siew nasion w 2 poł II do poczatku IV- siew do skrzynek (2g/skrzynka) i pikowanie do tunelu w rozstawie 7x7 cm; 10x7 cm, do doniczek Ø 8-10 cm- słabo regeneruje system korzeniowy, dlatego pikować do doniczek- czas produkcji 7-8 tyg

- sadzenie rozsady koniec V początek VI

Rozstawa- wielkoowocowe w rzędzie 30-40 cm, 50 cm

- małoowocowe między rzędami 30-35 cm, w rzędzie 30-35 cm…Pielęgnacja- nie wymaga wiązania i cięcia

- należy nawadniać, zwalczać chwasty i szkodniki

Zbiór i przech- odmiany wielkoowocowe - słodkie - owoce wyrośnięte, zielone, mięsiste- odmiany ostre - w fazie dojrzałości fizjologicznej- początek zbioru koniec VII, początek VIII- koniec zbiorów przed nadejściem przymrozków- plon 12-20 t/ha- przechowywanie odmian słodkich - 3-5 tyg, temp 7-10⁰C, wilg 85-90%

- owoce odmian ostrych suszy się, wiele na proszek

BAKŁAŻAN - pochodzi z Indii, Chin- wartość odżywcza stosunkowo nieduża- cenne walorySmakowe,zawiera znaczne ilościCa i P..Wymagania- ciepłolubna, opt temp wzrostu 18-30⁰C- wysokie wymagania wodne, zwłaszcza w okresie kwitnienia i owocowanie- gleby średnio zwięzłe, żyzne, przewiewne, zasobne wpróchnicę, najlepsze piaszczyste, czarnoziemy- miejsce słoneczne, osłonięte od wiatru…Nawożenie- w I roku po oborniku 40 t/ha

- przeciętnie zaleca się 300-400 kg NPK (2:2:3)

- co 3 lata po sobie i innych psiankowatych

Metody uprawy - z rozsady- termin siewu do skrzynek w poł III- ilość wysiewu 2g na skrzynkę- na obsadzenie 1 ha - 600g nasion- gdy siewki rozwiną liścienie pikujemy do doniczek Ø 6-8 cm (koniecznie)- na7-10 dni przed sadzeniem zahartować- rozsadę sadzi się o 10 dni później niż pomidora w rozstawie 60x50 cm lub 60x60 cm

Zbiór i przechow- owoce zbiera się po 30-40 dniach od kwitnienia- okres zbioru od 3 dekady VIII do poł X

- faza dojrzałości zbiorczej- owoce wyrośnięte, powierzchnia błyszcząca- w fazie fizjologicznej miąższ gorzknieje- plon 10-15 t/ha- przechowywanie: temp 7-10⁰C, wilgotność 85-90%, w warunkach foliowych do 2-3 tyg

ZIEMNIAK WCZESNY

- wymaga niezbyt wysokich temp, ale jest wrażliwy na przymrozkiWymagania- gleby lżejsze, przewiewne, przepuszczalne, szybko nagrzewające się na wiosnę

- uprawiać po roślinach motylkowych, cebulowych i po poplonowych nawozach zielonych (kalafior na zbiór jesienny, fasola szparagowa, burak ćwikłowy)

Nawożenie- w II roku po oborniku, na glebach mniej żyznych na oborniku dobrze rozłożonym w dawce 25-30 t/ha- przeciętnie NPK 200-400 kg/ha (2:2:3)

Metody uprawy- aby przyspieszyć plonowanie stosuje się podkiełkowywanie bulw przed sadzeniem- okres podkiełkowywania zależy od temp, wynosi 30-40 dni, przyspieszenie zbioru o 2-3 tyg- w III ziemniaki z kopca, warstwami w skrzynkach, temp 10-15⁰C, dobrze żeby był dostęp światła - kiełki krótkie i grube- termin sadzenia I dekada IV na glebach lżejszych, II dekada IV na glebach cięższych- rozstawa 50-60x40 cm- głębokość 6-8 cm

- do obsadzenia 1 ha potrzeba 2-3 t sadzeniaków (60-80g), sadzimy sadzarką…Pielęgnacja- stosuje się na glebach lżejszych- po tygodniu lekka brona- obredlanie 3x

Zbiór- po 8-10 dniach- wykopuje się za pomocą kopaczki

- jednorazowo- Ø > 3-4 cm- plon 10-15 t/ha- zbiór w VI

WARZYWA CEBULOWE

Rodzina: Liliowate - Liliaceae)

Rodzaj: Allium

Cebula zwyczajna -Allium cepa

Cebula kartoflanka - A. cepa var. agregatum

C. wielopietrowa - A. cepa var. prolifelum

Szalotka - A. ascalonicum

C. perłowa - A. ampeloprasum

Por - A.ampeloprasum var. porrum

Czosnek - A. sativum

Siedmiolatka - A. fistulosum

Szczypiorek - A. schoenoprasum

- w stanie dzikim byliny, w uprawie 2-letnie ( z wyjątkiem cebula piętrowa, siedmiolatka, szczypiorek - wieloletnie 3-4 lata na tym samym miejscu)- płytki system korzeniowy, wiązkowy, rozwija się w warstwie ornej (tylko u pora 60-70 cm)- specyficzny smak i zapach - olejki eteryczne, wykorzystuje się zwykle jako przyprawy (tylko cebula i por jako warzywa)- wysokie wymagania glebowe, dużo próchnicy, dużo wody, składników pokarmowych

- bardzo wrażliwe na zachwaszczenie (zwłaszcza z siewu cebula i por)- wymagania klimatyczne nieduże, znoszą niskie temp, część z nich dobrze zimuje - stanowisko słoneczne- w I roku część wegetatywna, w II generatywna; cebula piętrowa i czosnek nie wytwarzają nasion, a cebulki powietrzne, które mogą być do konsumpcji jak i do rozmna

CEBULA ZWYCZAJNA- zawiera 12% sm- w 100g śm - 8,9g węglowodanów- 6 mg % wit C- dzięki zawartość Ca i K cebula działa odstraszająco- Polska - 3 w Europie producent cebuli, 34 tys ha- obecność fitoncydów - związków S wpływa hamująco na rozwój -ikroorganizmów chorobotwórczych- zawiera kwestycynę - związek flawonowy, który korzystnie działa na schorzenia nowotworowe, wymiata wolne rodniki (cebula o ciemnych łuskach)- ostry smak - kwas pirogronowy

- rejon - środkowa Polska (nie nad morzem i nie w górach)

Wym klim- w początkowym okresie weg wymagana jest niska temp 10-16⁰C i krótszy dzień- w 2 fazie następuje tworzenie się cebuli, wymagana jest tu temp 16-21⁰C, dłuższy dzień i dostateczna ilość opadów; faza trwa od momentu załamania się szczypioru- w fazie załamywania się szczypioru korzystna jest wyższa temp 21-27⁰C i susza, co sprzyja dobremu przechowywaniu się cebul

Rejonizacja

- pas Polski środkowej (nad morzem i w górach niekoniecznie, bo opóźniona wiosna)

Gleby- żyzne, próchniczne, o dużej pojemności sorpcyjnej, najlepsze: lessy, torfowe dobrze zaopatrzone w P, Mo i Cu- pH gleb mineralnych 6,5-7,0, torfowych 5,5-6,5

Zmianowanie

- rośliny nie porażone i porażone przez niszczyka zjadliwego, czyli dobre i złe przedplony pod cebulę:

* nie porażane - kapusta, dyniowate, groch, fasola, sałata, marchew, kukurydza, wyka, peluszka, zboża z wyjątkiem owsa* porażane - pietruszka, seler, czosnek, ziemniak, bób, bobik, koniczyna czerwona

Stanowisko- nie uprawiać po sobieIpoInnychCebulowychCo3-4l - dobre przedplony: ogórek, seler, fasola, groch, pszenica, jęczmień- b

ardzo dobre stanowisko po roślinach zostawiających glebę w dobrej strukturze, po roślinach pozostawiających pole niezachwaszczone…

.Nawożenie* na glebach II i II klasy w 2 roku po oborniku* na glebach IV klasy w 1 roku po oborniku 40 t/ha- standardowe dawko N 80-150 kg/ha; 2/3 przedsiewnie i 1/3 pogłównie do połowy VI- standardowe dawki P 80 i K 150-175 mg/dm³- przeciętnie zaleca się 400-800 NPK (2:2:3)- nadmierne i zbyt późne nawożenie N przedłuża weg, opóźnia dojrzewanie, zwiększa % cebuli ze zgrubiałą szyjką (nie przechowuje się)* w uprawie na torfach- 90 kgN/ha 240-250 kg P₂O₅ - wpływa plonotwórczo, dobrze wpływa na przechowywanie

- 200-250 kg K₂O K₂SO₄- optymalne pH 6,5-7,8

- P i K jesienią pod orkę lub wiosna pod kultywator

- na torfach siarczan miedzi, molibden

Metody uprawy roli

- staranna uprawa, gleba dobrze doprawiona, nie zbrylona i nie rozpylona- głęboka orka przedzimowa- włóka i kultywator + brona i wał gładki i brona- wysiew nasion siewnikiem precyzyjnym- na glebach cięższych i z rozsady - płytka orka i bronowanie…

Uprawa- wybór metody zależy od warunków glebowych, klimatycznych, przeznaczenia cebuli i wyposażenia gospodarstwa

1. Z SIEWU DO GRUNTU- podstawowa metoda, najmniej pracochłonna (90% produkcji)- termin siewu 1-15-20.IV

- ilość wysiewu 4-7 kg nasion/ha- głębokość siewu 2-3 cm

- rozstawa rzędów* w uprawie wielkotowarowej 45 cm lub pasowo-rzędowo4rzędyCO30cmIszerszeMiędzyrzędzia45 cm* uprawa ręczna 30 cm- po wschodach w 1 mb rzędu powinno się znajdować 30-45 roślin- ważna jest jakość nasion (klasy extra lub klasy I), zdolność kiełkowania 80% niższej klasy wschody są nierównomierne i opóźnione, co utrudnia zastosowanie herbicydów (u cebuli używa się ich w odpowiednich fazach wzrostu: zgiętego kolanka, liść flagowy)- cebula > 6cm ma największe wzięcie

- jeśli nie używamy siewnika precyzyjnego to trzeba przerzedzać - broną ukośnie do rzędów (od fazy wyprostowanego kolanka do 2-3 liści)- jeśli < 15 roślin mb trzeba przeorać plantacjęO

ZIMA UPRAWA CEBULI Z SIEWU- odmiany krótkiego dnia (np. labrador)- termin siewu 10-15 VIII- zimowanie roślin w fazie 3-4 liści, Ø łodygi 5-7 mm- rośliny zbyt młode przemarzają, a zbyt wyrośnięte wytwarzają pośpiechy- ryzyko uprawy, bo przy braku śniegu i temp < -15⁰C rośliny wymarzają

- zbiór cebuli z sucha łuską VI- okres użytkowania 2 miesiące- nie nadaje się do przechowywania- zbiór: można na pęczki ze szczypiorem IV-V; potem z odciętym szczypiorem, z suchą łuską

2. UPRAWA Z ROZSADY- na małą skalę, bo droga

- siew do inspektu od poł II do poł III- ilość wysiewu 20-30 g/m² w rzędy co 5 cm na głębokość 1 cm- na obsadzenie 1 ha - 4 kg nasion- czas produkcji rozsady 50-60 dni

- na 7-10 dni przed sadzeniem rozsadę należy zahartować

- rozsadę dobrze rozwiniętą - w fazie 2-3 liści właściwych sadzi się do gruntu od 15.IV- odległość rzędów j.w- odległość w rzędzie 7-8 cm- głębokość sadzenia 0,5 cm

- jeśli sadzenie gniazdowe to większa odległość między rzędami- sadząc trzeba uważać, aby nie zawijać korzeni (jeśli rozsada rwana) - trzeba skrócić system korzeniowy

3. Z DYMKI- trwa 2 lata- dymka - drobna cebula Ø 5- 25 mm, otrzymuje się w 1 roku uprawy, w 2 uprawia się na pęczki lub na cebule z sucha łuską- można ja wtedy uprawiać na cięższych glebach oraz na terenach o krótszym okresie weg (Skandynawia)- wada - produkcja 2-letnia, duże koszty przechowywania i sadzenia- zaleta - dobry plon, wyrównanyJak otrzymać dymkę?

- siew opóźniony w 2 poł IV, ograniczamy nawożenie N, zwiększamy normę wysiewu 150-200 kg/ha, rzędy co 15 cm- zbiór dymki w VIII, gdy szczypior załamany jest w 50%, zeschnięty- wyrywa się ją, dosusza i dzieli się na 4 klasy wielkości* Ø 5-10 mm - dymka drobna, nadaje się do uprawy cebuli z zaschniętą łuską (nie kwitnie)

* Ø 11-15 mm - dymka średnia na zbiór pęczkowy, z suchą łuską* Ø 16-20 mm - dymka duża, do uprawy na zbiór pęczkowy i z suchą łuską (nie wybija w pędy)

* Ø 21-25 mm - dymka bardzo duża, tylko na pęczki, bo kwitnie

Przechowywanie- dymka Ø > 10 mm jest wrażliwa na jarowizację w temp 4-12⁰C- dymka drobna - temp 0-2⁰C, wilg 75%- dymka większa * temp od zbioru do sadzenia 18-20⁰C (duże ubytki wagowe)* tem przez 3 pierwsze miesiące 25-30⁰C potem0-2⁰C* temp od zbioru do II 0-2⁰C, potem przez 1 miesiąc 25-28⁰C (najmniejsze ubytki masy)

- dymka - kiedyś odymianie w kominach

Termin sadzenia- sadzenie w 1 dekadzie IV lub od poł IX do poł X- na 1 ha 3-4 g dymki drobnej, 7-10g dymki średniej, ok. 15 g dymki dużej- plon dymki 8-15 t/ha

- głębokość sadzenia:jesienna 2-3 cm, wiosenna 1-1,5

Pielęgnacja- nawożenie, zwalczanie chorób

- spulchnianie międzyrzędzi - bardzo płytko 2-3 cm

- herbicydy - 2-4 zabiegi

Zbiór - na pęczki: z 6-7 liśćmi i Ø 8-10 cm w II poł IV- na pęczki z główkami Ø > 25 mm spod osłon (włóknina) z sadzenia jesiennego - przełom IV i V, z sadzenia wiosennego z dymki - przełom V i VI

- na użytek letni - Ø główki > 4 cm z niezaschniętym lub obciętym na długość 4-6 cm szczypiorem- na spożycie jesienne-po całkowitym załamaniu szczypioru- na przech - szczypior załamany w 60-80%, 3-4 liście jeszcze zielone

Zbiór z suchą łuską

- z siewu jesiennego VI- z dymki 15.VII - 10.VIII

- z rozsady 10-30.VIII- z siewu 1-20.IX

Zbiór 2-fazowy

- I faza wyrwanie cebuli ręcznie, mechanicznie adaptowaną kopaczką do ziemniaków

- II faza dosuszenie cebuli wstępnie na polu 7-10 dni, ostatecznie pod wiatą (po załadowaniu do skrzynek) za pomocą suszarki podłogowej podgrzewanym powietrzem w temp 20-25⁰C lub w namiotach foliowych z aktywna wentylacją i powietrzem podgrzewanym o temp 20-25⁰C

- temp nie więcej niż 30⁰C, bo sucha łuska łuszczy się i odpada- za długo na polu - choroby i złe przechowywanie

Zbiór I fazowy- prze wykopaniem - maszynowe obcięcie szczypioru- wykopanie cebuli i transport do przechowalni

- sztuczne dosuszanie o temp do 30⁰C- zalety - lepsze jakość łuski, równomierne wybarwienie łuski, dobre okrycie łusek mięsistych- wady - wysokie koszty dosuszania cebuli

Przech- w przechowalni temp 0-1⁰C, X-IV, chłodzona powietrzem zewn, trudno utrzymać odpowiednia temp i wilgotność 70-80 %- chłodnia zwykła - temp -2⁰ do -3⁰C, musi być stała temp, przed wyjęciem stopniowo podnosić temp- chłodnia kontrolowanej atmosfery (KA) - temp 0-1⁰C, 5% CO₂, 3% O₂, dobre, ale kosztowne, hamowanie wzrostu szczypioru i korzeni

- lepsze przechowywanie* regultor wzrostu - Hydrazyt Maleinowy - hamuje podział komórek wierzchołkowych wzrostu, zmniejsza straty wywołane wyrastaniem szczypioru i korzeni (preparaty: Fazar 4kg/ha w 300 l wody; Elnoh 6-8 l/ha w 300 l wody) termin opryskiwania - 40-50% roślin z załamanym szczypiorem, liście są zielone, co zapewnia absorpcje preparatu; zbyt wczesny oprysk obniża plon, luźne ułożenie łusek, i gąbczastość cebul; zbyt późny oprysk jest nieskuteczny; zastosowanie zalecane w uprawie cebuli do długiego przechowywania (do wiosny)

CEBULA KARTOFLANKA- gniazda 6-15 szt

- słabo zawiązuje nasiona- rozmnażanie wegetatywne

- sadzimy jesienią/wiosną- łuski żółte, brązowe- ma mniejsze wymagania (Białystok, podlaskie, Finlandia - małe wymagania cieplne)- większa rozstawa - rzadziej w rzędzie

CEBULA PIĘTROWA- jadalny szczypior wiosną

- jesienią cebule podziemne i powietrzne- 1 gniazdo cebul podziemnych- sadzimy cebule podziemne lub powietrzne

- trzeba palikować, bo się mogą przewracać- uprawa amatorska- wieloletnia - 3-4 lata

POR- brak w stanie dzikim- pochodzi z Morza Śródzi- sm 11-17%- białko 1,2-2,2 %- cukry 5,0-11,2 %- błonnik 1,0-1,3 %- K 250-347 mg, Ca 52-63 mg- wit C 20 mg %

- karoten 0,04 mg%

- najszerzej uprawiany w Europie - Francja, Belgia, Holandia, Polska- 5 tys ha - 120 tys t rocznie

- kiedyś jako przyprawa - dziś tendencje wzrostowe

Wymagania- temp kiełkowania 3-4⁰C- opt temp wzrostu 15-20⁰C- odporność na mrozy wczesne do -10⁰C, późne do -15⁰C (mogą zimować w polu)- wymagania wodne wysokie 60% ppw w VII, 70-80% ppw w VIII-IX

- gleby średnie, pyłowe, próchniczne - gleby torfowe - do uprawy na zbiór letnio-jesienny pH 6,0-7,5

Nawożenie- obornik - w 2 roku po oborniku, na glebach słabszych do 30 t/ha- standardowe dawki N 150-200 kg/ha - 1/3 przedsiewnie lub przed sadzeniem, pozostałą część w 1-2 terminach - standardowe zawartości P 60 i K 150-175 mg/dm³- NPK 400-600 kg/ha (2:2:3)Stanowisko

- nie po cebulowych- ma silny system korzeniowy, jest 1 z najlepszych przedplonów (podobnie do lucerny)

Uprawa.Z SIEWU- termin siewu koniec III początek IV

- ilość wysiewu - 2-3 kg/ha (siewnik precyzyjny)

- głębokość siewu 1-2 cm- rozstawa rzędów: uprawa mechaniczna 45 cm, ręczna 30 cm - po wschodach na 1 m² powinno znajdować się 16-23 szt roślin- przerywka trudna, dlatego lepiej siew precyzyjny

Z ROZSADY- na wczesny zbiór pęczkowy* siew do doniczek ziemnych koniec I - początek II* ilość wysiewu 3-4 nasiona do doniczki* sadzenie na miejsce stałe w połowie IV* rozstawa rzędów 25 cm, obsada roślin na 1 m² 24-40 szt- na zbiór w II połowie lata i jesienią* rozstawa rzędów 45 cm* rozstawa roślin w rzędzie 7-10 cm (zbiór w lecie), 15-20 cm (jesienią i na przezimowanie)

Metody uprawy- na płasko- na redlinach- w otwory (mechanizacja; długa część biała) - otwory głębokości 20 cm- w bruzdy z ziemiąPielęgnacja- podsypywanie porów - dłuższa część wybielona, ale może być mniejszy plon; zwiększa to mrozoodporność…Zbiór- por wczesny z rozsady doniczkowej VI-VII- odmiany średnio wczesne VIII-IX- odmiany późne jesienią w X i XI, wiosną koniec III dopołowy V…Przech- na polu bez okrycia lub pod okryciem z folii/włókniny- dołowanie- w chłodni przez okres 3 miesięcy, temp 0-1,5⁰C, wilg powietrza 95-98%

- rośliny z przyciętymi liśćmi i korzeniami- ustawienie roślin pionowe w skrzynkach wyłożonych folia- > 3 miesięcy następuje rozkład chlorofilu i żółknięcie - towar niehandlowy)

CZOSNEK- 40% sucha masa- dużo soli mineralnych

- wit C 9 mg% oraz fitoncydy- jedna z najstarszych roślin warzywnych- u nas stosunkowo niewielkie znaczenie gospodarcze- przyprawa kuchenna, w przemyśle przetwórczym i farmaceutycznym

Wym klim- nieduże wymagania cieplne, odporny na niskie temp, dobrze zimuje w gruncie- wiosną rozpoczyna wzrost w temp 3-5⁰C- duże wymagania wodne i korzystnie reaguje na nawadnianie przeprowadzone w V-VI- bardzo duże wymagania glebowe

- gleby: żyzne, o dużej pojemności, czarnoziemy, czarne ziemie, mady, lessy- na słabszych glebach niopłacalne plony

Stanowisko- w II roku po oborniku- na słabszych glebach w 1 roku 30-40 t/ha- nie po cebulowych i nie po sobie (fuzariozy)- odchwaszczona gleba…

Nawożenie- standardowe dawki N 80-150 kg/ha; ½ przed sadzeniem, ½ pogłównie przed tworzeniem się cebul- przy sadzeniu jesiennym - całość N dajemy wiosną w 1-2 dawkach- NPK 400 kg (3:2:4)- można ściółkować

Metody uprawy- głęboka uprawa roli, orka jesienna głęboka do 30 cm, wiosną włóka, kultywator i brona- termin sadzenia: od poł IX do poł X (jesienny), jak najwcześniej w końcu III lub na początku IV (wiosenny)- do obsadzenie 1 ha: 350-1500 kg ząbków, 100-200 kg cebulek powietrznych- głębokość przykrycia: 5-8 cm jesienią, 3-5 cm wiosną- rozstawa rzędów: rzędowo co 30-45 cm w rzędzie 6-8 cm lub pasowo-rzędowo 6 rzędów co 20 cm i ścieżka 60 cm- czosnek wybijający w pędy kwiatostanowe sadzimy jesienią, regularne ząbki, kiepsko się przechowuje- czosnek nie wybijający w pędy kwiatostanowe sadzimy na wiosnę, nieregularne, skrętoległe, więcej ząbków- do obsadzenia zużywamy średnich ząbków, nie opłaca się sadzić dużych- do wysiewu cebulek powietrznych siewnik, ząbki ręcznie lub rzadziej siewnikiem…

Pielęgnacja- niszczenie chwastów, herbicydy, mechaniczna na bardzo małą głębokość, bo czosnek ma płytko korzenie- u czosnku wytwarzającego pędy kwiatostanowe - usuwanie ich (jeśli nie chcemy rozmnażać z cebulek powietrznych)…

Zbiór- nie wyrywać kwiatostanów - 50% roślin z załamanym szczypiorem- wytwarzone kwiatostany - w okresie zasychania liści- czosnek sadzony jesienią - zbiór VII, wiosną - zbiór VIII- 2 fazowy* wyrywanie liści* dosuszanie wstępne na polu* dosuszanie ostateczne w przechowalni* obcięcie szczypioru na długość 2-4 cm, korzeni ok. 0,5 cm- najlepiej zbierać nieco wcześniej niż za późno- plon 10-15 t/ha Przech- przechowalnie temp 0-1⁰C, wilg względna > 70%- chłodnia -1 do -3⁰C, wilg powietrza 65-75%

SIEDMIOLATKA- roślina trwała- nie tworzy cebuli, tylko zgrubienia na dole- uprawa poza zmianowaniem przed 3-4 lata- nie twoży wyraźnie zgrubiałej cebuli- część użytkowa - ciemno srebrzuyste liście

Metody uprawy- z siewu w IV w rzędy co 30cm, w roku następnym przerywa się rośliny co 15-20 cm- z rozsady - wysiew nasion w IV na rozsadniku (2 mg/m²), sadzenie rozsady w VI po 2-3 szt w rozstawie 30x30 cm- wegetatywna przez podział kęp wiosną lub jesienią

SZCZYPIOREK- część podziemna to sztywne skrócone kłącze, z którego wyrastają liście -jadalne- bylina - uprawiama przed zmianowaniem 3-4 lata

- dobrze zimuje w gruncie- gleby żyzne, odchwaszczone, obornik 30 t/h

Uprawa- z siewu wczesną wiosna w rzędy co 30 cm, 3 kg/ha- z rozsady - siew nasion na przełomie III i IV, 20 g/m², na rozsadniku, sadzenie rozsady po kilka szt w V w rozstawie 30x20 cm- wegetatywnie - podział kęp wiosną lub jesienią

Zbiór- liście zbiera się w 2-gim roku, ścierając je przy ziemi, ponowny zbiór po 4 tyg

Pędzenie- najlepsze kępy 2-letnie- jesienią kępy wyoruje się i przesusza- zimą sadzi się do skrzynek, doniczek, na stoły w szklarni- w temp ok. 20⁰C zbiór następuje po 3-4 tyg, liście mają długość 20-25 cm- powtórny zbiór po 2-3 tyg

WIELOLETNIESzparagowate- Asparagaceae

Szparag lekarski - Asparagus officinalis

Rdestowate - Polygonaceae

Rabarbar - Rheum rhapohticum

Szczaw - Rhumex acetosa

BrasicaceaeChrzan - Armoracia rusticana

- również należą tu warzywa cebulowe: szczypiorek, siedmiolatka, cebula wielopiętrowa- części podziemne na zimę nie zamierają- chrzan uprawiany jest jako roślina jednoroczna towarowo- warzywa wieloletnie można rozmnażać wegetatywnie, szparag i szczaw rozmnaża się głównie z nasion- rabarbar, chrzan i szczaw mają duże wymagania wodne, średnie glebowe i nieduże wymagania świetlne

SZPARAG

- w stanie dzikim nad brzegami jezior, mórz, - sm 5-6%, białko 1,6-1,8%, wit C 25-30 mg%- niewielkie ilości wit B₁, B₂, PP oraz karotenu- sole mineralne P, Ca, Fe

- gorzki smak szypułek - wywołuje nagromadzenie asparaginy-najwięksi producenci USA, Hiszpania, Francja

-w Polsce 800-1000 ha, zbiory ok. 1500t, ok. 1000 na export do Niemiec-w USA, Nowej Zelandii - szparagi zielone

Wymagania- intensywne wyrastanie wypustek w temp > 9⁰C- wysoka temp > 25⁰C hamuje rozwój wypustek

- młode pędy przemarzają w -4 do -5⁰C- rejony produkcji towarowej powinny odznmaczać się średnią temp V > 12,5⁰C…

Nawożenie- obornik lub kompost przed założeniem szparagarni 40-80 t/ha-w okresie uprawy co 2-3 lata 20-40 t/ha obornika-standardowe dawki P 50 i K 175 mg/dm³-orientacyjne dawki 100-200 kg P₂O₅, 150-2500 kg K₂O -N 150 kg/ha w 3 terminach: początek VI, w VII, do połowy VIII-małe wymagania wodne, ale w VII-VIII jak mało wody to podlewać-wybitnie światłolubny

Gleby-szparagi bielone: gleby lżejsze, lepiej obsychające na wiosnę, łatwiej się je obsypuje, piaszczyste o podłożu gliniastym, -szparagi zielone: można uprawiać na glebach cięższych, ale przepuszczalnych-nie nadają się gleby podmokłe i kamieniste-poziom wody grunt poniżej 1 m

-pH 6,0-7,5-uprawa na 1 miejscu do 12 lat, poza płodozm, niszczyć chwasty - zwłaszcza trwałe-na słabszych glebach przed uprawą uprawiać 2 krotnie nawozy zielone-korzeni się bardzo głęboko, próbki gleby do analizy a głębokość 60

Metody uprawy- sadzenie 1-2 dekada IV- odległość rzędów 150-180 cm w rzędzie 30-40 cm- na zbiór białych wypustek- na zbiór zielonych wypustek- zalety: mniejsza pracochłonność zbioru, łatwiejsza mechaniczna produkcja, wyższa zawartość witamin- wady: niższy plon wypustek, mniejsza trwałość, możliwość uszkodzenia korzeni przez przymrozki- pod osłonami - prze 2-3 miesiące, na obsadzenie 1 ha 60 m² szklarni, tunelu- szparagi zielone - 135-150 cm rozstawa (jak koła ciągnika)- poprawne ułożenie karpy w bruzdach - głębokość bruzdy 25-35 cm, szerokość 40 cm, odległość między bruzdami 15-180 cm, pączki na karpach w 1 kierunku, dopiero jak wyrosną zakopuje się do końca bruzdy- w końcu V i jesienią dosadzić bruzdy- jesienią spulchnić międzyrzędzia, jeśli pędy są porażone to je ściąć- wiosną brona talerzowa - tnie pędy i miesza je z ziemią- przez 2 lata brak plonu, plonowanie w 3 roku- w temp 1⁰C i wilg 90% można przechować 7-10 dni Produkcja karp- rozsadnik - nawożenie obornikiem 30-40 t/ha, 100 kg P₂O₅, 150-200 kg K₂O, 100-200 kg N/ha w 3-4 dawkach (do początku VIII)

- siew nasion w 1 poł IV, rzędy co 45 cm w rzędach 6-8 cm

- ilość wysiewu 0,75-1 kg/ha nasion- powierzchnia rozsadnika 1000-1500 m²- nasiona - orzeszki

- bardzo długo kiełkuje- 1 wybór: masa > 35g, 15 korzeni, 5 pączków- 2 wybór: masa > 25 g, 10 korzeni, 5 pączków

CHRZAN- pd-wsch Europa, zach Azja- sm 26-29%- białko (dużo) 3,5%- wit C 77 mg%- sole mineralne Ca, P, Mg, Fe- ostry smak wywołuje olejek eteryczny -izotiocyjan allilu, powstaje przy ucieraniu chrzanu, związek lotny - wietrzeje- uprawiany w centrum - pd (Radom, Szczecin) na małą skalę- rynek wewnętrzny, export

- przyprawowe warzywo, jako środek konserwujący, farmaceutyczny (wątroba, pęcherzyk żółciowy)

Wym klim - gleb- klimat umiarkowany, dobrze zimuje

- dobrze znosi zacienienie- wysokie wymagania wodne, przy niedoborze wody korzenie rozgałęzione, suche

- gleby: żyzne, zasobne w próchnicę, na glebach ciężkich zła jakość, na lekkich mało ostre- pH 6,0-7,0 - nadmiar Fe niekorzystny, o może ciemnieć miąższ- dobrym przedplonem są wszystkie rośliny na oborniku oprócz zapustnych- po zakończeniu uprawy - silne zadarnianie pola, dlatego trzeba sadzić rośliny cieniujące: kukurydza, słonecznik, bób- w 2 roku rośliny okopowe

Nawożenie- obornik 30-50 t/ha - jesienią- 100-150 kg P₂O₅, 150-200 kg K­₂O, 150-200 kgN/ha - z czego ½ przed sadzeniem i ½ pogłównie do końca VII- głęboka uprawa - jesienna orka do 40 cm

Rozmnażanie- wegetatywne - przycięte sadzonki z korzenia, które pozyskujemy jesienią, z 1 rośliny 2-3 sadzonki, sadzonki nie przyrastają na długość, tylko na grubość, najlepiej 20-30 dni grupowanie sadzonek 8-10-12mm- sadzonki wykazują biegunowość - z górnej części liście, z dolnej korzenie przybyszowe, dlatego górną część tniemy prostopadle a dolną skośnie- sadzonki wiążemy po 100 szt, przechowujemy w kopcu, wilgotnym piasku, przechowalni- wiosną przed sadzeniem wyjmujemy sadzonki do 10⁰C i przykrywamy wilgotnym piaskiem, tworzą się pączki - ostra tkaniną przecieramy wzdłuż chrzanu, pozostawiając pączki na odcinku 1-2 cm na końcach….

Sadzenie- na płask- nad karpami wczesna wiosną usypuje się wały pługiem lemieszowym, formuje się za pomocą metalowej włóki, na część roślin nagarnia się ziemię o grubości 35 cm, szerokość wałów w 3 roku - 40 cm, na starszych plantacjach 60-90 cm- wały takie możemy przykrywać folią przezroczystą 0,03-0,09 mm, co podnosi temp gleby o 3-4⁰C, przyspiesza plonowanie do 10 dni, zwiększa plon- nawadnianie po zbiorach, ewentualnie VII-VIII….

Zbiór- pierwszy zbiór w 3 roku - przez 3 tyg (koniec IV, koniec V), dalsze lata 5-6 tyg - do 24.VI

- wypustki długości > 22 cm do spożycia i > 18 cm do przetwórstwa- plon 36 t/ha- zielone wypustki - zbiór gdy mają 15-20 cm - co dziennie lub co 2 dzień, nie myje się, umieszcza w warunkach foliowych, bo więdną- zbiór codziennie - zbiera się wszystkie główki, które przerastają powierzchnie ziemi lub wrastają do niej - rozgarnia się ziemię, wycina się wypustkę 3-4 cm nad karpą, potem trzeba potem trzeba nagarnąć ziemię i usypaćf- 6-8 ludi/ha

- można zbierać koniec X-XI, bo odporny na przymrozki

- wyoruje się go pługiem jednoskibowym na odpowiedniej głębokości- 1 wybór > 20 cm, Ø > 2,9 cm- 2 wybór > 15 cm, Ø > 1,5 cm- plon 10-15 t/ha

Przecho- mało trwałe, po zbiorze wzrost włókna, spadek smaku - dlatego trzeba od razu po zbiorze do lodowatej wody 0-1⁰C- w kopcach układając warstwami, przesypując wilgotnym piaskiem

- przechowywać w temp 0-1⁰C, wilg > 95%- w kopcach do poł IV, w chłodni do VI

Pielęgnacja

- jeśli są 2 rozety liściowe, trzeba usunąć jedna z nich

RABARBAR- chłodne obszary Azji, Syberia- odporny na niskie temp- sm ok. 5%, białko 0,5%,wit C 5,0-10,5 mg%

- pewne ilości karotenu wit PP- wartość energetyczna zbliżona jak ogórek 12-13 kcal/1kg- kwas: jabłkowy, cytrynowy, bursztynowy, szczawiowy (niepożądany - odwapnienie kości)- uprawa amatorska-towarowo w rejonie dużych miast - kompot, sok, marmolada, kiedyś zimą się pędziło

Wymagania- niewielkie cieplne- karpy dobrze zimują w gruncie- bardzo wcześnie rozpoczyna weg - pąki III, do -10⁰C- niska temp w okresie zbiorów -bardziej czerwone ogonki- może rosnąć w półcieniu- duże wymagania wodne V-VIII- niekorzystnie reaguje na nadmiar wody- gleby: żyzne, wilgotne, mady, czarnoziemy

- pH 5,6-7,0- stanowisko w zmianowaniu: poza płodozmianem, 10-12 lat w 1 miejscu- nie może być uprawiany po lucernie (choroby grzybowe korzeni)

Nawożenie- przed założeniem plantacji i w 1 roku uprawy:

* obornik 40-80 t/ha* nawozy mineralne 500-800 kg NPK (2:2:3)* P i K przy przygotowaniu gleby, N tylko pogłówni w 2 dawkach- w 2 roku i w dalszych latach uprawy* P i K po zakończeniu wegetacji pod kultywator, N po zbiorze roślin* obornik co 3 lata 30 t/ha jesienią w międzyrzędzia i przyoruje się…

Sadzenie- rozmnaża się przez podział karp, karpę dzieli się ostrym nożem na 2-4 części o masie > 250g, 1-2 korzenie, 2-3 oczka (szybciej w następnym roku wegetacji)- wegetatywnie - szybciej plonuje, z nasion - nie powtarza cech roślin matecznych, ale zdrowy materiał (trzeba przeprowadzić selekcję)- sadzenie: jesienne koniec IX początek początek X, wiosenne koniec III początek IV (gdzie rejony o ostrej zimie)- rozstawa: gleby lżejsze 1x1 lub 1,2x1,2 m, gleby żyzne 1,5x1,5 m - zależy od odmiany i rodzaju gleby

Pielęgnacja- zwalczanie chwastów ręczne i mechaniczne- usuwanie pędów kwiatostanowych - osłabiają roślinę, wycinać kiedy się pojawiają, bo plon spada o 30% w następnym roku- nawozić…

Zbiór- zbiory wielokrotne- w 2 roku co 3-4 tyg (nie dłużej), w następnych latach dłużej- 3-4 liście wyłamujemy, najbardziej wyrośnięte odcina się blaszki- ogonki przechowuje się do 2 tyg

SZCZAW- wit C 60 mg%- karoten 5 mg%- wit B₁, B₂, PP

- uprawa amatorska- najwcześniej plonuje- do zup, sosów, do konserwowania - bogate źródło białka- rozpuszcza szczawiany potasu- małe wymagania cieplne- bardzo wczesnie wegetuje- nasłonecznienie, też zacienienie

- susza i wys temp - pędy kwiatostanowe (niekorzystne)

- nieduże wymagania glebowe - lepsze, lżejsze, nagrzewające się, pH 5,5-6,5- 3-4 lata na 1 miejscu

- stanowisko wolne od chwastów…

Nawożenie- przed założeniem plantacji* obornik 20-40 t/ha* P₂O₅ 120-140 kg/ha* K₂O 140-180 kg/ha* N 80-100 kg/h a- z czego ½ przedsiewnie, ½ po ukazaniu się liści- w 2 roku i dalszych latach uprawy* P₂O₅ 120-140 kg/ha* K₂O 120-140 kg/ha

* N 100 kg/ha - z czego w 3 dawkach: 1 - po zbiorze liści, 2 - po zbiorach wiosennych, 3 - pod koniec lata

Siew

+ wiosenny IV - uzyskujemy w 1 roku uprawy dobry plon, letni (1 dekada VIII) - wschody mogą być niewyrównane co 20-30 cm w rzędach…

Pielęgnacja- spulchnianie

- odchwaszczanie- w V pędy nadziemne wycinać

Zbiór- 1 zbiór po 2-3 miesięcy od daty siewu- w latach następnych 4-5 krotny zbiór w tym 2-3 razy wiosną i 2 razy jesienią, koniec zbioru we IX- odrost liści trwa 3-4 tyg

- plon 30-40 t/ha- przechowywanie krótkotrwałe - kilka dni w temp < 10⁰C

---