MOTYWY LITERACKIE

A N T Y K

BIBLIA

Psalmy

130, 146

- Biblia (fragmenty Starego i Nowego Testamentu jako konteksty interpretacyjne dla lektury dzieł z innych epok)

Piesn nad Piesniami

motyw milosci:

jak twierdzą niektórzy, najwspanialsza i najdoskonalsza pieśń miłości. Można ją odczytywać dosłownie - jako poemat liryczny o tematyce miłosnej lub weselnej oraz alegorycznie - jako pieśń o miłości Boga do narodu wybranego. Utwór ten ukazuje wielką miłość Oblubienica i Oblubienicy, co może być interpretowane jako przedstawienie Boga i ludzi we wzajemnym pragnieniu osiągnięcia jedności w miłości. Miłość w Nowym Testamencie często związana z wiarą i nadzieją: Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość - te trzy: z nich zaś największa jest miłość - nauczał św. Paweł.

Apokalipsa sw Jana

Motyw szatana

Stary Testament - w Księdze Rodzaju spotykamy się z Wężem, kusicielem, który jest alegorią zła:

„A wąż był bardziej przebiegły niż wszystkie zwierzęta lądowe, które Pan Bóg stworzył. On to rzekł do niewiasty: Czy rzeczywiście Bóg powiedział: Nie jedzcie owoców ze wszystkich drzew tego ogrodu?”

Poprzez przewrotnie argumentując przekonuje Ewę do zerwania Jabłka z Drzewa Poznania Dobrego i Złego. Ta ulega i częstuje nim Adama. Wąż to jedna z wielu form jaką przybiera Sztan w Biblii. Również w Księdze Hioba spotykamy postać Szatana, jednak nie przybiera ona określonych form. Szatan występuje w niej jako wróg człowieka, nie zaś, jak w późniejszych księgach, wróg Boga.

Motyw śmierci Księga Rodzaju tłumacząc pochodzenie śmierci wskazuje na grzech pierworodny, jako jej przyczynę - w raju ludzie byli nieśmiertelni. Według Starego Testamentu śmierć stanowi kres każdego istnienia i tylko Bóg jest nieśmiertelny. W tradycyjnej myśli biblijnej śmierć była całkowita, nie ma wzmianek o życiu po śmierci, nie wierzono w nie, nie istniało rozróżnienie pomiędzy ciałem i duszą. Duchy ludzi odchodziły do Szeolu, ponurego świata podziemnego. Z Księgi Koheleta pochodzą słowa

„Marność nad marnościami i wszystko marność” (Vanitas vanitatum...)

stanowiące niejako ramy tej księgi. Ta najbardziej pesymistyczna, nasycona rozczarowaniami część Starego Testamentu wyraża między innymi przeświadczenie (często przywoływane w baroku), że śmierć jest niemożliwą do przekroczenia granicą unicestwiającą wszystkie ludzkie plany.

Motyw podróży bardzo często odwołuje się do motywu wędrówki, w jej perspektywie ujmuje zarówno jednostkowe losy ludzi, jak i dzieje narodu Izraela. Po wyjściu z niewoli egipskiej, Izraelici przez czterdzieści lat tułali się po pustyni, ich podróż była oczyszczającą próbą, przygotowaniem do osiągnięcia celu wędrówki, to jest Ziemi Obiecanej - Palestyny. Podczas tej podróży Bóg dal swemu narodowi prawa, najpierw Dekalog, później przepisy bardziej szczegółowe. Chrystus, od trzydziestego roku życia, był wędrownym nauczycielem, stale znajdował się w podróży, nie miał domu. Po śmierci Jezusa apostołowie rozpoczęli podróże misyjne, docierali nawet do odległych rejonów basenu Morza Śródziemnego.

Motyw raju: raj w Biblii to Eden, podarowany przez stwórcę człowiekowi, jako kraina wiecznej szczęśliwości, dostatku i bezpieczeństwa. Jest to miejsce pobytu pierwszych ludzi - Adama i Ewy. Kraina ta jest żyzna, położona pomiędzy czterema rzekami (sytuuje się go na terenach dzisiejszej Mezopotamii). Człowiek nie musiał tam pracować, żywił się tym, co dawała mu natura. Rosło tam również drzewo życia i drzewo wiadomości dobrego i złego.

Motyw domu: dom Boży to miejsce szczególnej obecności Boga. W Starym Testamencie określenie to odnosi się do całego narodu izraelskiego. W węższym znaczeniu dom Boży można rozumieć jako ziemskie sanktuarium (Namiot Spotkania i świątynia). W Nowym testamencie domem Bożym staje się cała gmina chrześcijańska, czyli Kościół.

Motyw rodziny: Pierwszą rodziną byli Adam i Ewa. W Starym Testamencie mamy do czynienia z rodziną podporządkowaną władzy mężczyzny, który sprawował prawną opiekę nad dziećmi oraz żoną (patriarchat). Za poważne wykroczenie uważano brak poszanowania i posłuszeństwa wobec rodziców ze strony dzieci, które do chwili wstąpienia w związek małżeński znajdowały się we władzy ojca, miały też obowiązek opiekowania się starymi rodzicami. W najszerszym znaczeniu pojęcia rodzina to cały lud Izraela.

Nowy Testament inaczej ujmuje zagadnienie rodziny. W wypowiedziach Jezusa lojalność wobec Ewangelii jest ważniejsza od lojalności rodzinnej, ale też Chrystus potwierdził nakaz okazywania rodzicom szacunku. Ponieważ cała społeczność chrześcijańska była traktowana jako rodzina, tradycyjny obraz rodziny musiał ulec zmianie. Jezus za swą rodzinę uważał wszystkich tych, ”którzy słuchają stłowa Bożego i wypełniają je, nie zaś tylko tak zwaną Świętą Rodzinę, to jest Marię i Józefa.

Motyw przemijania: Motyw przemijania pojawia się w stwierdzeniu Boga, który, po popełnieniu przez Adama i Ewę grzechu pierworodnego, mówi o ludzkiej egzystencji ”prochem jesteś i w proch się obrócisz”, podkreślając , jak kruche i ulotne jest ludzkie życie. Przemijanie i marność ludzkiego losu pojawiają się również w Księdze Koheleta, który uważa, że dobra doczesne są niczym, a człowiek nigdy nie zgłębi sensu istnienia. jedynie wiara i ufność wobec Boga, mogą mu pozwolić żyć godnie.

Motyw cierpienia: Stary Testament przedstawia historię Hioba. Żył on w ziemi Ur w dostatku i szczęściu. Z powodu zakładu między Bogiem i szatanem znosił liczne cierpienia: stracił dobytek, zmarły jego dzieci, wreszcie sam został dotknięty trądem, co spowodowało, że ludzie przestali go szanować, ponieważ chorobę tę traktowano jako karę za grzechy. Mimo szyderczej rady żony:”aby przeklął Boga i umarł”, zniósł wszystko cierpliwie, nie tracąc wiary w boskie wyroki. W nagrodę odzyskał zdrowie, majątek, obdarzony został nowym potomstwem. Historia Hioba uczy, że cierpienie nie jest karą za grzechy i nie sposób go uniknąć żyjąc cnotliwie.

Nowy Testament opisuje cierpienie Chrystusa za grzechy wszystkich ludzi. Religia cierpieniu Syna Bożego - Odkupiciela ludzkości nadała głęboki sens i najwyższą wartość. Znosi on straszliwe cierpienia - jest biczowany, poniżany, dźwiga krzyż, na którym potem długo umiera. Jego cierpienie ma jednak moc zbawczą.

Motyw władzy: - W Starym Testamencie spotykamy obraz srogiego, nieustępliwego, a często okrutnego Boga. Biblia przedstawia różne sposoby sprawowania władzy i wiele jej form, między innymi: wiejskie zgromadzenia, przywódców rodów, królów oraz cesarzy, reprezentantów imperiów, lokalne rady. W Biblii mocno akcentuje się niebezpieczeństwa związane ze sprawowaniem władzy, przede wszystkim władzy królewskiej. Władza winna mieć określone granice. Rządy reprezentujące Boga winny każdemu zapewnić sprawiedliwość. Król był w Izraelu nazywany pomazańcem, od czego pochodzi określenie Mesjasz. Za doskonałego władcę uznano króla Dawida, ale nawet on nie miał absolutnej władzy nad swoimi poddanymi. Za najmędrszego władcę uchodził Salomon, który każdą decyzje podejmował po długim namyśle. Następnych królów powoływano z rodu Dawida, który wybrał sam Bóg. Pierwszym królem Izraela byt sam Bóg, a jego władza miała wymiar uniwersalny kosmiczny. Przymierze Boga z Izraelem żywo przypomina umowę zawieraną między królem i jego poddanymi.

MITOLOGIA( wybrane mity) - Jan Parandowski

Np. Mit o Syzyfie, mit o Orfeuszu i Eurydyce,mit o Prometeuszu, o rodzie Labdakidów, o Narcyzie,o powstaniu swiata

Motyw milosci: Eros to w mitologii greckiej bóg miłości, syn Aresa i Afrodyty, według dawniejszej tradycji greckiej wyłoniona z Chaosu siła spajająca świat. Amor to odpowiednik Erosa w mitologii rzymskiej. Mit o Orfeuszu i Eurydyce wprowadza do kultury motyw miłości silniejszej niż śmierć. Orfeusz - doskonały śpiewak, muzyk i poeta zakochuje się w Eurydyce. Ta jednak umiera ukąszona przez żmiję. Zrozpaczony kochanek zstępuje do Hadesu i oczarowuje swą muzyką cały podziemny świat. Władca podziemia zgadza się oddać mu ukochaną pod warunkiem, że do momentu przekroczenia bram Hadesu nie spojrzy na nią.Orfeuszowi nie udaje się jednak spełnić warunku

Motyw domu: Westa (odpowiednik greckiej Hestii) uważana była za boginię ogniska domowego. Ślubowała ona dziewictwo i mniemając własnego domu stała na straży innych domostw. Wyobrażano ją sobie jako matronę z owiniętą głową, a jej atrybutami było berło oraz patera i róg obfitości. Rzymianie wszelkie powodzenie, zdrowie i szczęście rodziny przypisywali larom - bożkom domowym. Najważniejszym miejscem w ich domach było atrium, w którym płonął święty ogień.

Motyw kobiety: przedstawia cały katalog kobiet, najważniejsze są boginie mitologii klasycznej. Jest wśród nich najwyższa bogini i królowa niebios - Hera (rz. Junona), bogini miłości - Afrodyta (rzymska Wenus), bogini łowów i opiekunka lasów - Artemida (rz. Diana), Demeter (rz. Cerera) - bogini płodności, Atena (rz. Minerwa) - bogini pokoju i wojny, uosobienie mądrości oraz Hestia (rz. Westa) bogini ognia i ogniska domowego. Wśród mitologicznych kobiet na uwagę zasługuje Helena, najpiękniejsza i najbardziej pożądana z kobiet, z jej powodu wybuchła wojna trojańska.

Motyw mlodosci: Boginią młodzieńczej urody była Hebe, córka Zeusa i Hery. To ona nalewała bogom olimpijski nektar, dzięki któremu pozostawali zawsze młodzi. Gdy poślubiła Heraklesa, zastąpił ją Ganimedes (młodzieniec słynny z urody). Przedstawiano ją z czarą lub dzbanem wypełnionym ambrozją i nektarem.

Ikar z Mitu o Dedalu i Ikarze to uosobienie romantycznego wzlotu, wzniosłych ideałów, bohaterstwa graniczącego z szaleństwem. To także symbol młodzieńczego entuzjazmu, lekkomyślności oraz marzeń człowieka, nawet tych najbardziej niebezpiecznych i nieosiągalnych, jak lot ku słońcu. Ikar po raz pierwszy pojawił się w mitologii greckiej. Był synem Dedala, wybitnego konstruktora i architekta, któremu król Minos zabronił powrotu do rodzinnych Aten. Dedal postanowił jednak uciec i w tym celu skonstruował olbrzymie skrzydła zbudowane z ptasich piór posklejanych woskiem. Podczas lotu Ikar, niepomny przestróg ojca wzniósł się za blisko słońca. Wosk spajający skrzydła rozpłynął się, a Ikar runął do morza.

Motyw buntu: Prometeusz, mitologiczny tytan, uważany jest za stwórcę człowieka. Jednak istota ludzka stworzona przez Prometeusza była słaba, nie potrafiła się bronić, była bezsilny wobec otaczającego go świata. Tytan chcąc pomóc człowiekowi zakradł się do spichlerza ognia niebieskiego Hefajstosa i przyniósł na ziemię pierwszy płomień. Jego czyn nie spodobał się Zeusowi, który ukarał go przykuwając do skał Kaukazu. Bunt przeciw zasadom Boga oraz jego ograniczeniom przyniósł korzyść ludziom, którzy po dziś dzień korzystają z ognia. Ikar sprzeciwia się swojemu ojcu i wbrew ostrzeżeniom wznosi się zbyt wysoko słońca, które topi skrzydła zbudowane przez Dedala z wosku i piór. Jest symbolem młodości, która pragnie wznosić się wysoko, pragnąc wolności i swobody, choć przez brak doświadczenia i wyobraźni często ponosi klęskę.

Motyw władzy: opisuje miedzy innymi dziesięcioletnią walkę Zeusa z Kronosem, który pozbawił władzy Uranosa (pierwszego władcę, będącego pierwiastkiem męskim pierwszej pary bogów, która wyłoniła się z chaosu). Po zwycięstwie Zeus zapanował nad ziemią, niebem i Olimpem, Hades nad królestwem umarłych w podziemiach, Posejdon nad morzami. Zeus był początkowo jednym z wielu bogów (pochodzenia indoeuropejskiego), z biegiem czasu, rozwoju mitów i tradycji, znalazł się na szczycie hierarchii bóstw, został uznany za ich władcę. Uważano Zeusa za wyraz spokoju, wiecznego ładu, sprawiedliwości oraz mądrości. Ceniono siłę tego boga, jego moc zniszczenia. To on przeniósł do świata ludzi reguły ustanowione przez siebie na Olimpie. Potężny i wielki zasiadał na tronie, miał pod swą opieką wszystkie plemiona greckie. Posejdon, syn Kronosa i Rei, brat Zeusa, władał rzekami, morzami, wyspami oraz półwyspami. Były mu podporządkowane wszystkie bóstwa, twory morskie i słodkowodne, sam mieszkał w morskiej toni. Hades to władca podziemnego świata, pan życia i śmierci, syn Kronosa i Rei, mąż Persefony. Rządził duszami zmarłych, uważano go za władcę bezlitosnego, napawającego strachem, siedzącego z berłem w dłoni na tronie w podziemnym królestwie i narzucającego każdej istocie na ziemi nieubłagane prawa śmierci. Władza potężnych greckich bogów nie była nieograniczona. Mogli podejmować decyzje tylko zgodnie z Przeznaczeniem, które uosabiały Mojry - trzy siostry, córki Zeusa i Temidy, mieszkające w pałacu niedaleko Olimpu. Czuwały one nad losem każdego człowieka, przędły, ale też przecinały nić życia.

Motyw matki: mit o Demeter i Korze - Demeter, grecka bogini urodzaju, z tęsknoty za porwaną przez Hadesa córką uśmierciła całą przyrodę. Kiedy jednak kora powróciła do matki na ziemi zawitała wiosna. Niobe - symbol matczynego cierpienia - była zbyt dumna ze swego potomstwa, dlatego zazdrosna Latona wymordowała wszystkie jej dzieci, a rozpaczającą Niobe Zeus zamienił w kamień. Jokasta - matka i żona Edypa, którego poślubiła nie rozpoznając w nim syna, w związku z klątwą ciążącą nad rodem Labdakidów. Gdy poznała prawdę, powiesiła się.

Motyw cierpienia: Prometeusz, kierowany bezinteresowną miłością do ludzi, wykrada dla nich ogień. Za sprzeniewierzenie się Zeusowi ponosi okrutną karę. Zostaje przykuty do skał Kaukazu, a przylatujący codziennie drapieżny ptak wydziobuje mu wątrobę, która z powrotem odrasta. Prometeusz to symbol bezinteresownego poświecenia i samotnego cierpienia, spowodowanego miłością do ludzi.

Motyw marzeń: pierwowzorem marzyciela w mitologii był Ikar, bohater mitu o Dedalu i Ikarze. Wbrew woli ojca wzniósł się na ulepionych z wosku i piór skrzydłach za blisko słońca. Swą lekkomyślność przypłacił życiem. Ikar pragnął wznieść się do chmur, przełamać ograniczenia, poznać, co nieznane. Zapomniał jednak, że podczas realizacji marzeń obowiązują ziemskie prawa, między innymi prawo grawitacji. Do dziś symbolizuje młodzieńcze marzenia o nieograniczonej wolności i wzbiciu się ponad przeciętność, ale też lekkomyślność, ryzykanctwo oraz nieodpowiedzialność. Prometeusz marzył o szczęściu ludzkości. Sprzeciwiał się bogom, którzy żądali między innymi dla siebie najlepszej części mięsa na ofiarę. Wykradł ogień z Olimpu i nauczył posługiwania się nim ludzi. Za karę Zeus kazał przykuć go do skał Kaukazu, gdzie sęp wyjadał mu ciągle odrastającą wątrobę. Syzyf marzył o nieśmiertelności i wiecznej młodości, dlatego wykradał z Olimpu nektar ambrozję. Zdradził boskie tajemnice i uwięził władcę podziemi - Hadesa, sprawiając tym samym, że nikt na ziemi nie umierał. Naruszony porządek przywrócił dopiero Ares. Kolejnym oszustwem wobec bogów było niewłaściwe pochowanie go po śmieci. Poprosił wówczas Persefonę, by odesłała go na ziemię w celu ukarania tych, którzy nie oddali mu ostatniej posługi. Żył potem spokojnie dopóki Hermes nie przywiódł go siłą do krainy cieni. Za swe przewinienia taszczy do dziś dzień olbrzymi głaz, który za każdym razem stacza się ze szczytu.

KRÓL EDYP Sofokles

Motyw zbrodni

Sofokles opowiada o zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa, która nie była zamierzona przez ich sprawcę. Edyp jako bohater tragiczny wypełniał jedynie wolę Bogów, podlegał przeznaczeniu i klątwie rzuconej na ród Labdakidów. Edyp nie ucieka od konsekwencji, bo przekonał się, że od przeznaczenia nie da się uciec. Przyznaje się do winy i sam wyznacza sobie pokutę: okalecza się, opuszcza tron, odchodzi z miasta i umiera w samotności.

Fatum - Gdy Edyp dowiedział się w młodości od wyroczni delfickiej, że zabije swego ojca i podzieli łoże z matką, postanowił opuścić rodziców i ruszyć w świat, by nie dopuścić do wypełnienia przepowiedni. Na nic to się jednak zdało, ponieważ ciążyło na nim fatum, czyli nieodwracalne przeznaczenie. Dramat doskonale ukazuje, że przed losem nie można uciec, ponieważ człowiek jest jedynie bezwolną marionetką, zbyt bezsilną, by zmienić bieg przeznaczenia.

Małżeństwo - w dramacie mamy wspomniane trzy małżeństwa - Lajosa i Jokasty, Polybosa i Meropy oraz Edypa i Jokasty. Najbardziej znanym jest oczywiście to ostatnie, ponieważ zawarte między synem a matką. Edyp i Jokasta byli szczęśliwym i zgodnym małżeństwem, opartym na partnerstwie i wzajemnym szacunku. Gdy Edyp, wystraszony słowami Tyrezjasza oraz przepowiednią wyroczni delfickiej, zaczął tracić rozsądek i jasność umysłu, Jokasta podtrzymywała go na duchu. Była nawet gotowa sama dźwigać świadomość popełnionego grzechu, by tylko odciążyć sumienie męża. Mieli czwórkę dzieci: dwóch synów i dwie córki.

Miłość rodzicielska - chodzi tu o uczucie, jakim Edyp darzył córki. W Exodusie pozostawił dzieci pod opieką Kreona. Nakazał przy tym, by o chłopców nie troszczył się zbytnio, ponieważ byli mężczyznami: „I nie zabraknie im życia zasobów”. Większą uwagę miał przykładać do wychowania dziewcząt - małej Antygony i Ismeny, z którymi pożegnał się przed odejściem.

Przepowiednia - przepowiednia jest w tym dramacie elementem sprawczym, maszyną wprawiającą wszystko w ruch. To przez nią Lajos i Jokasta pozostawiają swego nowonarodzonego synka w lesie na pożarcie zwierząt, to za jej przyczyną młody Edyp opuszcza Korynt i kochających rodziców, a w końcu - dowiedziawszy się o dopełnieniu słów wyroczni - wyłupuje sobie oczy, a Jokasta wiesza się na chuście. Przepowiednia jest nieodwracalna, niezmienna, stała.

Samobójstwo i samookaleczenie - Edyp nie jest tragicznym romantycznym kochankiem, wypijającym truciznę z powodu miłosnego zawodu. Nie jest także zawiedzionym niespełnionymi ideałami społecznikiem, który rzuca się pod pociąg. Jest tylko człowiekiem, który nieświadomie dopuścił się dwóch grzechów, a wyrzuty sumienia doprowadziły go do wyłupienia sobie oczu. Podobny los spotkał Jokastę. Dowiedziawszy się o dopełnieniu przepowiedni, mając świadomość, że dzieliła małżeńskie łoże z rodzonym synem - wiesza się na chuście.

Władca - Od czasu, gdy rozwiązał zagadkę Sfinksa, nękającego Teby i ich mieszkańców - Edyp jest królem tej krainy. Sprawuje władzę sprawiedliwie, kochając i wykazując gotowość poświęcenia dla ojczyzny, o czym dowiadujemy się podczas rozmowy bohatera z Kapłanem. Upewniał starca, że miłuje swą ojczyznę miłością szczerą i bezinteresowną i nie spocznie, póki nie odnajdzie przyczyn klęsk, nękających jego ziemię.

ANTYGONA Sofokles

Motyw miłości
Miłość ukazaną w „Antygonie” można rozpatrywać dwojako: jako wszechpotężne uczucie będące motorem działań bohaterów, ale jednocześnie prowadzące do ich zguby. Zarówno Antygona, jak i Hajmon kochali tak silnie, że postanowili ponieść ofiarę ze swojego życia. Hajmon nie wyobrażał sobie dalszego życia bez ukochanej i tak jak ona popełnił samobójstwo. Antygona kierowała się sercem (miłością do brata) i nie mogła postąpić wbrew temu, co czuła. Godziłoby to w jej system wartości i przeczyło sumieniu.

Motyw samobójstwa
Kilka postaci dramatu decyduje się ponieść śmierć z własnej ręki. Ów desperacki akt stanowi formę buntu wobec tego, co nieuniknione, sprzeczne z ich koncepcją życia. Jest to ostateczna próba zachowania wolności i udowodnienia tezy, że człowiek decyduje o swoim losie. Samobójstwo popełnia Antygona - wybiera je zamiast długiej męczeńskiej śmierci, na którą skazał ją Kreon. Czyn Antygony powoduje „lawinę” podobnych. Hajmon, nie mogąc znieść braku ukochanej, przebija się mieczem, a następnie „żelazo w swej piersi” zatapia jego matka - Eurydyka, bo jej ukochany syn i przyszła synowa nie żyją - jakaż więc pociecha dla opuszczonej przez najbliższych matki?
Wybór samobójczej śmierci pogłębia rys psychologiczny bohaterów, obrazuje tragizm ich sytuacji, straceńczą próbę zachowania duchowej autonomii.

Motyw cierpienia
W „Antygonie” cierpienie towarzyszy bohaterom od samego początku. Jego przyczyną jest dwóch mężczyzn poległych w bratobójczej walce, ale w rozterki duchowe najbardziej wprawia „uczestników” dramatu rozkaz wydany przez władcę. Werdykt Kreona staje się przyczyną nieszczęścia całej rodziny królewskiej.
Samotna w działaniach i w bólu po stracie braci, z których jednemu odmówiono pochówku jest tytułowa postać - Antygona. Siostra (Ismena) nie chce jej pomóc, bo lęka się reakcji władcy, wobec czego dziewczyna musi indywidualnie przyjąć na siebie wszystkie konsekwencje planowanego czynu. Gdy zostaje skazana na śmierć, wznosi pełen żałości lament, który ukazuje jej cierpienie.

Motyw przeznaczenia
Człowiek ukazany w dziele Sofoklesa to jednostka tragiczna. Jego losem „sterują” bogowie, a ich „plan” musi się wypełnić. Dowodzi tego wspomniany mit o Labdakidach. Wyrocznia delficka orzeka o tym, co się wydarzy i Edyp, mimo że próbuje uniknąć przeznaczenia, paradoksalnie je realizuje. Nad rodem królewskim ciąży fatum. Podobnie jest w „Antygonie”. Wróżbita Tyrezjasz zna przyszłość, ale pojawia się on dopiero na końcu dramatu, gdy wszystko jest już przesądzone.
Teoretycznie to człowiek podejmuje decyzje, dokonuje wyborów, ale gdy godzą i przeczą one boskim planom, jednostka zostaje ukarana i „sprowadzona” na właściwe tory przeznaczenia. To, co „zaplanowali” bogowie musi się wydarzyć. I w owej niemożności działania, przeciwstawienia się losowi tkwi cały tragizm człowieka.

Motyw samotności

Sofokles przedstawia Antygonę, która walczy samotnie przeciwko prawom ustalonym przez władcę Teb - Kreona. Pomocy odmawia jej nawet siostra - Ismena.

Motyw władzy

Sofokles porusza między innymi problemy związane ze sprawowaniem władzy. Stawia pytanie czy władza ludzka może być ważniejsza od praw boskich. Władca Teb - Kreon kierując się dobrem państwa, zachowaniem autorytetu władcy, konsekwencja, stosowaniem równego prawa wobec wszystkich obywateli wydał wyrok śmierci na tego, kto pochował zdrajcę Polinejka. Nie zmienił swojego postanowienia, kiedy okazało się, że uczyniła to siostra zabitego - Antygona, tłumacząca swoje postępowanie prawem religijnym, obyczajami, tradycja i więzami rodzinnymi. Kreon zapomniał, że prawo ma służyć ludziom, a władza nie powinna lekceważyć praw boskich i niepisanych norm społecznych.

ILIADA I ODYSEJA Homer

Motyw wojny

Homer - autor opisuje wojnę trojańską wywołaną porwaniem najpiękniejszej kobiety - Heleny przez Parysa. Homer umieścił w swoim dziele wiele podobnych opisów ścierających się wojowników.

Motyw rycerza

Homer uwiecznił obraz rycerza antycznego. Jednym z najważniejszych momentów podczas wojny trojańskiej jest pojedynek Achillesa i Hektora. Ulubieńcem bogów jest Achilles, odziany w specjalnie dla niego wykutą zbroję. Walka jest jego namiętnością, kieruje się zdobyciem sławy, zbudowanej na poczuciu godności. Chociaż Hektor, najdzielniejszy wśród Trojan, świadomy jest swej klęski w walce z niezwyciężonym Achillesem, nie waha się podejmując decyzje o pojedynku. Podczas walki ucieka jednak przed przeciwnikiem, dziewięciokrotnie okrążając trojański zamek. Rycerze opisani przez Homera to bohaterowie heroiczni, niemalże boscy, choć ich postawy przybierają ludzki wymiar. Wojownicy targani są namiętnościami - gniewem, chęcią zemsty, ale cechuje ich również współczucie, jak Achillesa, wydającego zwłoki Hektora Priamowi.

Motyw żony

Homer stworzył archetyp wiernej, idealnej żony - Penelopy. Czekała dwadzieścia lat na powrót męża - Odyseusza - z wojny trojańskiej, skutecznie opierając się licznym zalotnikom z lokalnej szlachty, którzy nie wierzyli w powrót Odysa. Zwodziła ich za pomocą podstępu - przyrzekła wybrać jednego z nich za męża po ukończeniu tkania szaty dla swego teścia; aby odwlec ukończenie pracy nocą pruła to, co utkała w dzień.

Motyw podrozy

"Odyseja" - Homer stworzył archetyp podróżnika, wędrowca, tułacza, którym w jego poemacie był Odyseusz. Głównym tematem "Odysei" są przygody powracającego spod Troi do domu króla Itaki, jednego z najważniejszych bohaterów zmagań pod Troją. Dziesięcioletnia podróż Odyseusza stała się w kulturze europejskiej synonimem upartej, niebezpiecznej wędrówki, podczas której bohater "zobaczył miasta, ludzi wielu i poznał myśli". Akcja "Odysei" toczy się już po zburzeniu Troi, zaczyna się w dziesiątym roku tułaczki Odyseusza i trwa czterdzieści dni - o wydarzeniach wcześniejszych dowiadujemy się od samego głównego bohatera. Morskie wędrówki Odyseusza obejmowały wielkie obszary, odległości, a ich geografia jest wyraźnie niespójna, miejscami fantastyczna. Krainy realne to np. Egipt, Kreta, Cypr.

Motyw milosci: Homer przedstawia Penelopę - żonę Odysa, króla Itaki, jako wzór, ideał i odwieczny symbol najtrwalszej małżeńskiej miłości oraz bezwzględnej wierności. Przez dwadzieścia lat, pomimo natarczywości licznych zalotników była niezmiennie wierna tułającemu się Odysowi.

Motyw domu

Homer opisuje pełną fantastycznych przygód tułaczkę Odyseusza. Po dziesięciu latach bohater powraca w końcu do rodzinnej Itaki. Niepoznany przez nikogo udaje żebraka. Poznaje go dopiero jego syn - Telemach. Staff nawiązując do powrotu Odyseusza do domu pisał:

”Każdy z nas jest Odysem,

Co wraca do swej Itaki”

Motyw miasta

Homer opisuje dziesiąty rok oblężenia Troi, pod koniec wojny, która wybuchła po uprowadzeniu przez Parysa Heleny, żony króla Sparty Menelaosa. Grecy uważali wojnę trojańską za wydarzenie historyczne, mające miejsce pomiędzy XIV a XII wiekiem przed naszą erą. Dzisiaj twierdzi się, że część epopei trojańskiej ma charakter historyczny, niemniej nie należy uważać poematu Homera za wiarygodne źródło historyczne. Bez wątpienia istniało miasto Troja - ważne centrum polityczne i - jak się ostatnio sądzi - także handlowe, gospodarcze. Troja - zwana też Ilion, od imienia legendarnego założyciela Ilosa, przodka Priama, to miasto w Troadzie, pomiędzy rzekami Skamander i Simoeis (dzisiejsza Turcja).

Motyw władzy

Homer opisuje wędrówkę Króla Itaki - Odyseusza, bohatera wojny trojańskiej, męża Penelopy. Odys ukazany zostaje jako władca sprawiedliwy, znakomity wódz, wojownik i żeglarz. Jego odwagę i mądrość ceniła Atena i traktowała jak swego ulubieńca. Odyseusz był niespokojnym duchem, ciekawym świata, chciał poznawać coraz to nowe krainy. Wyróżniał się przy tym zarówno wytrwałością, jak i ostrożnością, nieufnością, umiejętnościami pokonywania przeciwieństw, cierpliwością oraz przebiegłością. Gdy wrócił po wieloletniej tułaczce na Itakę ponownie objął rządy, jako prawowity władca.

DO LEUKONOE Horacy

Motyw śmierci: Horacy w odzie „Do Leukonoe” podkreśla, że śmierć jest ostatecznym przeznaczeniem człowieka i że jej moment pozostaje zawsze tajemnicą. Śmierć może dosięgnąć istotę ludzką już za moment, bądź też może przyjść dopiero po długich latach. Człowiek nie ma wpływu na ten stan rzeczy, dlatego powinien się nauczyć czerpać radość z chwili obecnej.

Motyw przemijania: Punktem wyjścia refleksji Horacego nad ludzką egzystencją jest świadomość przemijania. Człowiek żyje w niewiedzy co do swojej przyszłości. Nie ma pojęcia, co go czeka ani ile życia mu pozostało. Świadomość takiego stanu rzeczy powinna zatem prowokować, zdaniem poety, do postawy stoickiej, a także do cieszenia się chwilą obecną.

Motyw przeznaczenia: Horacy w pieśni „Do Leukonoe” podkreśla ograniczenie poznawcze człowieka. Istota ludzka nie może poznać swojego przeznaczenia. Jej los znają jedynie bogowie. Taki stan rzeczy nie powinien jednak zasmucać człowieka, ale uświadamiać mu konieczność korzystania z chwili. „Carpe diem” - brzmi główne przesłanie Horacego.

WYBUDOWALEM POMNIK

Podstawowym motywem tego wiersza jest nieśmiertelność artysty, tą nieśmiertelność zapewniają mu jego dzielą. Artysta jest nieśmiertelny dopóki, dopóty będzie trwała kultura. motyw wiersza jest autotematyczny czyli wiersz jest o poecie. Horacy nauczył poetów wszystkich epok , dumy ze swoich zasług.

SAFONA

POEZJA TYRTEJSKA „ Rzecz to piękna „

rodzaj poezji patriotycznej, nawołującej do walki w obronie niepodległości, budzącej pragnienie obrony ojczyzny i nienawiść do wroga. Jej nazwa wywodzi się od imienia spartańskiego poety Tyrtajosa, twórcy wielu poematów zagrzewających do walki.

Motyw patriotyzmu: Tyrteusz jako pierwszy wezwał do obrony ojczyzny w imię miłości do niej i obowiązku obywatelskiego. Od jego imienia utworzono pojęcie poezji tyrtejskiej. Autor tak skutecznie zagrzewał Spartan do walki, że pokonali wroga. Tyrteusz stworzył również wzór śmierci bohaterskiej”

ANAKREON

S R E D N I O W I E C Z E

Bogurodzica

Motyw matki

autor przedstawia matkę Chrystusa jako błogosławioną wybrankę Boga. Jest ona jednak bliska ludziom i pośredniczy między nimi a Bogiem.

Lament świętokrzyski

Motyw cierpienia

ukazuje ludzki wymiar cierpienia Matki Boskiej. Jest to uniwersalny i ponadczasowy obraz matki rozpaczającej po śmierci swego dziecka. Maria zwraca się do ludzi, opiewając swój ból.

Motyw matki

Matka Boska, bezsilnie patrząca na kaźń Jezusa, rozpaczająca pod krzyżem, jest w tym średniowiecznym wierszu przede wszystkim kochającą matką, której przyszło utracić syna. Jej matczyna miłość ma wymiar głęboko ludzki, Maria czuje się jedną z wielu kobiet, których spotkała podobna tragedia.

Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią

Motyw śmierci

wierszowany dialog z XV wieku, którego tematem jest „triumf śmierci'. Śmierć jest przedstawiona - jak często w średniowieczu - nie w postaci szkieletu, ale ciała w stanie rozkładu. Jest chudą, bladą kobietą z kosą. Taki obraz ma na celu podkreślenie znikomości ludzkiego ciała. Nie daje się przekupić ani przebłagać. O swoich „żniwach” mówi z ironią, a szczególną przyjemność sprawia jej „koszenie” grzeszników. Śmierć jest bezwzględnym jest sługą Boga, dlatego daje też ludziom rady jak winni postępować, by nie budzić gniewu Najwyższego. Przede wszystkim gani ludzkie przywiązanie do mało istotnych spraw doczesnych, szczególnie niechętnie odnosi się do przekupnych sędziów i rozpustnych zakonników. Jedynie Chrystus jest w stanie z nią zwyciężyć i w Nim cała nadzieja.

Legenda o św Aleksym

Motyw cierpienia: św. Aleksy, jak wielu świętych i męczenników, cierpiał głód, nędzę i upokorzenia. Sam jednak wybrał takie życie, poświęcając je Bogu, aby dostąpić zbawienia.

Pochwała stworzenia sw. Franciszka

Król Artur i rycerze okrągłego stołu

Dzieje Tristiana i Izoldy (Józef Bèdier.)

Motyw rycerza: opracowane przez Josepha Bédiera opowiadają historię miłości Tristana - lojalnego i najbardziej zaufanego rycerza swego wuja - króla Marka do jego narzeczonej - Izoldy Złotowłosej. Tragiczne uczucie podważa zarówno prawo królewskie, prowadząc do zdrady suwerena, boskie, jak i rodzinne. Tristan mimo swego męstwa i wytrwałości ulega namiętności i staje się zdrajca. Jego haniebny czyn usprawiedliwić może tylko prawdziwa i odwzajemniona miłość.

Motyw zony: Izolda Złotowłosa była kobietą o olśniewającej urodzie, córką króla Irlandii, siostrą zabitego przez Tristana Marhotta. To osoba dumna, zdecydowana, której życie odmieniło Fatum. Wraz z winem „wypiła śmierć własną” - eliksir miłosny, a jej losem całkowicie zawładnęło uczucie do Tristana. Poślubiwszy króla Marka, już od nocy poślubnej oszukiwała go na różne sposoby i systematycznie zdradzała. Nigdy nie żywiła do niego głębszych uczuć. Wiarołomna żona, żyła w poczuciu grzechu, winy, dobrze znała również uczucie zazdrości. W imię miłości dopuszczała się czynów moralnie nagannych, oszustw, nawet zbrodni (wysyłając Brengien na śmierć). Miłość była dla niej jedyną wartością - silniejszą od prawa małżeńskiego, obowiązku wierności i nakazów religijnych. Umiera w tym samym dniu co Tristan.

Motyw marzeń: to średniowieczny romans rycerski. Zasadniczym tematem utworu jest niezwykle silna miłość, pełna zarówno w wymiarze duchowym, jak i fizycznym. Miłość Tristana - średniowiecznego rycerza i Izoldy - królowej Kornwalii, żony króla Marka łamie wszystkie bariery. Ich marzeniom nie może przeszkodzić różna pozycja społeczna kochanków, zasady moralne, obyczajowe, nakazy religijne, nawet rozłączenie, oddalenie kobiety od mężczyzny. Ta miłość to potężna ludzka namiętność, której Tristan i Izolda doświadczają początkowo wbrew swej woli. Nie może się nigdy wypalić, ostatecznie spełnić, trwa wiecznie - nawet po śmierci, o czym świadczy drzewo wyrosłe na wspólnym grobie kochanków.

Motyw milosci:

to średniowieczny romans rycerski. Zasadniczym tematem utworu jest niezwykle silna miłość, pełna zarówno w wymiarze duchowym, jak i fizycznym. Chociaż jej źródła tkwią w świecie nadprzyrodzonym, nawet w drobnych szczegółach wpływa ona na życie bohaterów. Miłość Tristana - średniowiecznego rycerza i Izoldy - królowej Kornwalii, żony króla Marka łamie wszystkie bariery. Nie może jej przeszkodzić różna pozycja społeczna kochanków, zasady moralne, obyczajowe, nakazy religijne, nawet rozłączenie, oddalenie kobiety od mężczyzny. Ta miłość to potężna ludzka namiętność, której Tristan i Izolda doświadczają początkowo wbrew swej woli. Nie może się nigdy wypalić, ostatecznie spełnić, trwa wiecznie - nawet po śmierci, o czym świadczy drzewo wyrosłe na wspólnym grobie kochanków.

Motyw władzy: przedstawiają postać króla Marka władcy Kornwalii, męża Izoldy. Marek, rządzący z zamku Tyntagiel, pozostawał władcą mądrym, dzielnym i roztropnym. Pokochał Tristana, swojego siostrzeńca, jak własnego syna i z największą serdecznością gościł go na swym dworze. Zamierzał nawet przekazać mu tron. Izoldę otaczał miłością, odnosił się do niej z wielką czcią. Król padł ofiarą losu, został zdradzonym mężem, człowiekiem, któremu Fatum odebrało prawo do rodzinnego szczęścia, wychowania potomstwa. Do końca chciał wierzyć w niewinność żony, nie ulegał gwałtownym emocjom, próbował uratować małżeński związek. Marek to wzór dobrego, wyjątkowo szlachetnego, szczodrego oraz wielkodusznego władcy, właściwie sprawującego rządy, chętnie słuchającego rozumnych rad, zawsze umiejącego wybaczać winy. Nawet w obliczu najtrudniejszych problemów wyróżniał go spokój.

Kronika Polska Gall Anonim

Motyw polski

Gall Anonim dysponując bardzo nielicznymi źródłami pisanymi, oparł się głównie na relacjach ustnych. Jego zamierzeniem było pisanie o Polsce, a przede wszystkim o księciu Bolesławie i godnych pamięci czynów jego przodków. Kronika, ukazująca dzieje dynastii Piastów, składa się z trzech napisanych po łacinie rymowaną prozą ksiąg. Pierwsza z nich mówi o początkach państwa polskiego oraz panowaniu pierwszych Piastów. Dwie następne księgi traktują już o czynach Bolesława. Autor wspomina miedzy innymi historię Piasta, przyjmującego na uroczystości postrzyżyn syna dwóch tajemniczych gości, którzy w cudowny sposób rozmnażają jadło. Ziemowit zostaje później pierwszym władca Polski, dając początek dynastii piastowskiej. Gall podkreśla takie cechy Polaków, jak pobożność, prostota, gościnność, pracowitość

Motyw władzy

Gal Anonim opowieść o dziejach Polski skoncentrował przede wszystkim na postaci księcia Bolesława Krzywoustego, który, podobnie jak Bolesław Chrobry, władca pobożny, wspaniałomyślny sprawiedliwy, hojny oraz szlachetny, został przedstawiony jako ideał średniowiecznego władcy. Już samo poczęcie i narodziny księcia, czego wymagały ówczesne wyobrażenia o doskonałym panującym, miały charakter cudowny.

Bolesław - władca, wódz oraz rycerz, wyróżniał się niezwykłymi przymiotami ciała i umysłu, był zarówno silny, jak i mądry, odważny i pobożny. Opiekował się Kościołem, zawsze rządził sprawiedliwie. W dziele zawarta jest apologia Krzywoustego jako wzorowego władcy, co wspiera ideę wskrzeszenia monarchii pod jego berłem, odnowienia potęgi Piastów.

Wielki Testament Franciszek Villon

Motyw śmierci

F. Villon obserwując ciało nieboszczyka w kostnicy zauważa, że śmieć zrównuje wszystkich - bogatych i biednych, odbierając wszelki majątek i godności ziemskie.

Motyw przemijania

F. Villon nawiązuje do średniowiecznego motywu vanitas. Porusza temat utraty sił witalnych przez człowieka, uttraty urody, starzenia się, niedoskonałości pamięci. Snuje także refleksje nad przemijaniem w historii.

Boska Komedia Dante Alighieri

Motyw zbrodni

Dante Alighieri ukazuje wędrówkę głównego bohatera m. in. przez Piekło, w którym okrutne męczarnie cierpi wielu zbrodniarzy. Najwięksi z nich to Kasjusz, Brutus i Judasz, uwiezieni w paszczach Lucyfera. Znajdują się oni na samym dnie Piekła. Dopuścili się największej zbrodni - zdrady i zabójstwa swego dobroczyńcy.

Motyw zjaw

Dante Alighieri opisuje głównego bohatera, który, zabłądziwszy w lesie, przestraszony przez zwierzęta symbolizujące ludzkie grzechy, spotkał niespodziewanie ducha Wergiliusza, który na prośbę Beatrycze prowadzi go przez Piekło i Czyściec.

Motyw szatana

część: „Piekło” - Dante Alighieri przedstawił piekło, które powstało wskutek upadku Lucyfera. Szatan znajduje się na samym jego dnie. Przedstawiony jest jako ogromny, trójgłowy potwór z trzema parami skrzydeł pozbawionych upierzenia oraz przypominających mu, że był kiedyś Serafinem. Jego trzy twarze tworzące jedną głowę, są przeciwieństwem Trójcy Świętej. W swych szczękach więzi trzech największych grzeszników: Judasza oraz Brutusa i Kasjusza, zdrajców Juliusza Cezara. Lucyfer w „Boskiej Komedii”, choć jest potężnym cezarem Piekła i uosabia całą moc i siłę zła, staje się równocześnie przytłoczony przez dobro, ukarany poprzez unieruchomienie na samym dnie podziemia i pozbawiony możliwości wydostania się z niego.

Motyw podrozy

Dante Alighieri przedstawia wizję wędrówki przez zaświaty - Piekło, Czyściec i Niebo. Pomysł wędrówki w zaświaty zaczerpnął autor od swoich poprzedników - ten motyw pojawia się zarówno w mitologii, jak i literaturze europejskiej okresu Średniowiecza. Dante rozwinął go w obszerny poemat, czyniąc samego siebie głównym bohaterem. Czytając poemat mamy więc do czynienia z dwoma wcieleniami Dantego - po pierwsze bohatera, który wędruje po zaświatach, po drugie narratora, który z perspektywy czasu opowiada historię swojej wędrówki. Dzieło Dantego należy zapewne odczytywać jako duchową podróż człowieka od upadku, pogrążenia się w grzechu do oczyszczenia z win, nawet świętości.

Motyw kobiety

Dante Alighieri uczynił nieśmiertelną swą ukochaną (którą tak naprawdę widział kilka razy w życiu, nie rozmawiając z nią nigdy) - Beatrycze. W „Boskiej Komedii” prowadzi go ona przez Raj, stając się symbolem boskiego objawienia przez wiarę, drogowskazem wskazującym drogę chwały, darem łaski i wyrazem boskiej miłości.

Pieśń o Rolandzie

Motyw wojny

jest to typowy przykład chanson de geste, czyli pieśni o czynach. Roland umarł jak przystało na honorowego rycerza - na polu walki, wspiąwszy się na wzgórze, z mieczem i rogiem dowódcy. Do nieba unoszą go archaniołowie. Bitwa w utworze ukazana jest jako walka prawych, chrześcijańskich rycerzy z barbarzyńskimi poganami. Władca Saracenów, Marsyl, używa podstępu i zdrady. W tajemnicy otacza wojska Karola. Tymczasem Roland woli umrzeć, niż narazić się na niesławę przez zawrócenie wojsk cesarza. Jako dobry dowódca, podnosi na duchu swoich rycerzy. Podkreśla, że walczą oni w obronie chrześcijaństwa.

Motyw rycerza

jeden z najstarszych eposów rycerskich epoki średniowiecza przedstawia postać hrabiego Rolanda - wasala Karola Wielkiego, uczestnika walk z Saracenami. Jest on wiernym obrońca władcy, ojczyzny i wiary chrześcijańskiej, wzorem męstwa i honoru. Roland to żądny sławy rycerz, dumny ze swojej służby, świadomy swej wartości, w pogardzie mający cierpienie. Jego śmierć ma wymiar symboliczny - Bóg po duszę Rolanda wysyła anioła, przez co zostaje uznany za świętego.

Motyw władzy

opisany na przykładzie Karola Wielkiego idealny średniowieczny władca winien mieć pewne cechy nadprzyrodzone: urodzić się w cudownych okolicznościach, mieć wizje, sny, poprzez które Bóg może przemawiać do niego, ponieważ reprezentuje on Stwórcę na ziemi. Musi kochać swych wasali, troszczyć się o ich dobro, bronić ich, być sprawiedliwym. Z jego postawy powinna emanować godność, dostojeństwo, powaga i siła. Cesarz państwa Franków jest bohaterem symbolicznym - majestatycznym i dostojnym starcem, pobożnym wybrańcem Boga, niestrudzonym obrońcą chrześcijaństwa i ucieleśnieniem ideałów walczącego Kościoła. Opisane zostały jego wielkie czyny - spustoszenie Hiszpanii, wzięcie zamków, pogwałcenie miast. Był odważny, troszczył się zarówno o Kościół, jak i poddanych - swój naród. Cechowała go także rozwaga, mądrość. Wyróżniał go sam wygląd zewnętrzny:

„Broda jego jest biała, a głowa całkiem siwa: ciało piękne, postać dumna: kto by go szukał, temu nie trzeba go wskazywać”.

Według Pieśni Karol Wielki osobiście pokonał w pojedynku emira, a otuchy w boju dodawał mu św. Gabriel.

R E N E S A N S

Pieśni JAN KOCHANOWSKI

Pieśń XXV „Czego chcesz od nas Panie za Twe hojne dary?”

Pieśń IX „Chcemy sobie być radzi”

Pieśń III „Nie wierz Fortunie”

Pieśń IX „Nie porzucaj nadzieje”

Pieśń XXIV „Niezwyklym i nie leda piorem oparzony”

Pieśń XIV „Wy,którzy pospolita rzecza wladacie”

Pieśń o spustoszeniu Podola

opisuje obrazy spustoszenia Podola przez Tatarów - ruiny, ludzkie nieszczęścia. Apeluje do wszystkich kochających ojczyznę o dofinansowanie wojska, rozsądne przygotowanie odwetu, zmycie hańby i właściwą obronę granic kraju. Ostrzega przed grożącym Rzeczypospolitej jeszcze poważniejszym niebezpieczeństwem.

Pieśń świętojańska o sobotce

Wsi: J. Kochanowski uczynił świętojańską Sobótkę punktem wyjścia do napisania cyklu dwunastu bukolicznych, sielankowych pieśni. Całość tworzą opowieści dwunastu panien biorących udział w uroczystości: paleniu ognisk, rzucaniu na wodę wianków, tańcach oraz zabawach. Panny chwalą skromne, pracowite wiejskie życie, ale w ich pieśniach wieś to nie tylko miejsce pracy, nie brak tam czasu na rozliczne rozrywki:

"Tam już pieśni rozmaite,

Tam będą gadki pokryte,

Tam trefne pięsy z ukłony,

Tam cenar, łam i goniony"

. Szczęśliwego mieszkańca wsi trudno w tym przypadku przypisać do konkretnego stanu, ma on cechy zarówno ziemianina, jak i chłopa W pieśni Panny XII: ”Wsi spokojna, wsi wesoła” praca rolnika została uznana za najgodniejsze zajęcie: uczciwe, zapewniające dostatnie życie na wsi. Mamy tu wyraźne przeciwstawienie życia wiejskiego - miejskiemu, to pierwsze jest dobre, drugie

Motyw tanca: ”Pieśń świętojańska o Sobótce” - J. Kochanowski opisał spontaniczny słowiański taniec, mający jeszcze pogańskie tradycje, wywodzące się z obrzędu obchodzonego w noc przesilenia letniego. Panny dają się ponieść rytmowi tańca, dla każdej z nich stanowi on coś innego.

Treny

IV,IX,X,XI,

XIX albo Sen.

Motyw zjaw

Tren XIX („Sen”) Jan Kochanowski kończy cykl trenów obrazem, w którym podmiotowi lirycznemu ukazuje się duch matki. Kobieta pociesza strapionego ojca, tłumacząc, iż jego córka ma lepiej w niebie niż na ziemi i dzięki śmierci uniknęła ziemskich cierpień.

Motyw snu

Tren XIX - Sen - Jan Kochanowski w końcowym liryku cyklu wyjaśnia rozterki i wątpliwości przy pomocy wyjątkowej sytuacji - snu, w którym przemawia do podmiotu jego matka, autorytet i zarazem osoba ze świata, w którym przebywa Urszulka. Dzięki temu zabiegowi uspokojenie po tak wielkiej rozpaczy stało się w pełni wiarygodne a nawet oczywiste. Sen powstaje jako odpowiedź na cierpienia Kochanowskiego na jawie. W utworze zostały zawarte wiążące odpowiedzi na postawione pytania w Trenach wcześniejszych - m. in. odpowiedz na pytanie - czy istnieje życie pozagrobowe? Sen jest tutaj obrazem śmierci. Zmarła matka ma za zadanie pocieszyć syna. Zapewnić, że dziecku jest dobrze tam - w niebie.

Motyw dziecka

Jan Kochanowski opłakuje ukochaną córkę Urszulkę, która w chwili śmierci miała zaledwie trzy lata. Poeta przypisał dziecku wyjątkowe zdolności, z Urszulką wiązano wielkie nadzieje, pisarz twierdził, że jej radość, pogoda decydowała o szczęściu całego domu, rodziców, nazwał ją nawet Safą słowieńską. Kochanowski zadaje pytanie o to, co stało się z Urszulą po śmierci, pytanie o życie pozagrobowe jest w gruncie rzeczy pytaniem o samo istnienie Boga. Poszukiwania dziecka w pozagrobowych przestrzeniach ze starożytnej mitologii, w Kosmosie, nawet w nicości trudno uznać za wyraz niezachwianej wiary chrześcijanina w istnienie raju. Kulminacją wątpliwości jest środkowa część Trenów - głównie od IX do XI. To zarazem punkt szczytowy rozpaczy po śmierci córki, punkt, od którego rozpoczyna się droga do pogodzenia ze światem (niesie je głównie upływający czas) i Bogiem.

Motyw śmierci

Jan Kochanowski w dziewiętnastu utworach, nazywanych traktatem filozoficznym, które powstały po śmierci ukochanej córeczki Orszulki, porusza problemy istoty śmierci, losów człowieka po śmierci i cierpienia bliskich po stracie ukochanej osoby. Nawiązuje do tradycji poezji poświęconej zmarłym, zwłaszcza do wzorców starożytnych, a także do sonetów Petrarki ku czci „Madonny Laury umarłej” W swej żałobnej poezji najpierw nazywa śmieć bestią, antyczną królową podziemia - bezwzględną Persefoną. Zarzuca jej naruszenie odwiecznego prawa natury, zgodnie z którym ojcowie umierają przed dziećmi. Dopiero w ostatnim trenie myśl, że śmierć otwiera drogę do lepszego świata, niesie pociechę zrozpaczonemu poecie.

Motyw cierpienia

Jan Kochanowski w poetycki sposób wyraża swoje cierpienie i ból po stracie ukochanej córeczki - Urszulki. Strata zmusza go do refleksji i zmiany światopoglądu. Poeta traci wiarę w ideały stoickie, pokładając ufność w Bogu.

Psalmy

Psałterz Dawidow psalm 130

Fraszki J.K

Na swoje księgi

Do snu

Motyw snu

Do snu, Jan Kochanowski - we fraszce sen staje się nauczycielem umierania. Utwór rozpoczyna się apostrofą do snu: „Śnie, który uczysz umierać człowieka”. Kiedy człowiek zasypia, jego dusza rozpoczyna wędrówkę, odwiedzając najróżniejsze miejsca, dociera nawet do sfer niebieskich. Sen ma być więc wstępnym przeżyciem, które oswoi człowieka ze stanem niebytu. Symbolizuje także wolność duszy.

Do gor i lasow

O doktorze Hiszpanie

Makbet William Shakespeare

Motyw szaleństwa

William Shakespeare opisuje postepowanie tytułowego bohatera, który dowiedział się, że zostanie panem Kawdoru. Lady Makbet, która znała pragnienia i rozterki męża przekonała go do zabójstwa króla Dunkana, a gdy tego dokonał nastąpił szereg morderstw w obawie o utratę raz pozyskanej władzy. Pierwsza zbrodnia uczyniła z Makbeta szaleńca, mordercę żądnego krwi i władzy. Zaś morderstwo bezbronnej żony Makdufa i jej małego dziecka było szczytem upodlenia moralnego tyranizującego swe królestwo władcy, i odarło go z resztek godności. Makbeta dręczyły halucynacje, widział zjawy i miał przewidzenia. Zaczął słyszeć głosy zapowiadające mu śmierć i dostrzegać duchy własnych ofiar. Popadł w stan krańcowego zobojętnienia i paranoję. Nie zainteresowała go nawet wieść o samobójstwie Lady Makbet, natomiast ślepo wierzył w absurdalne przepowiednie czarownic. Samobójstwo Lady Makbet także było następstwem szaleństwa. Była ona współwinna wszystkich zbrodni i wyrzuty sumienia nie dawały jej spokoju zjawiając się w snach i w formie majaków. Wszędzie zaczęła dostrzegać krew i czuć jej zapach, jej szaleństwo było wynikiem podświadomego przyznania się do winy.

Motyw zbrodni

Makbet bardzo często nazywany jest studium zbrodni. Motyw ten jest elementem napędzającym akcję Makbeta. Zamordowanie Dunkana niesie za sobą kolejne morderstwa, a tytułowy bohater zdaje sobie sprawę, że nie będzie potrafił zatrzymać tego tragicznego ciągu.

Pierwsza zbrodnia była najtrudniejsza dla Makbeta, kolejne przychodziły mu ze swoistą łatwością. Pomimo, że zabił już wcześniej wielu ludzi na polach bitewnych, to dopiero zamordowanie śpiącego Dunkana spowodowało u bohatera wyrzuty sumienia i poczucie hańby. Jak mówi sam Makbet, jedynym bodźcem do popełniania zbrodni jest dla niego ambicja, ale na tę ambicję wpływają zwłaszcza kobiety - Lady Makbet i trzy czarownice.

W dramacie w każdej zbrodni uczestniczy Makbet, bądź jako jej inspirator, bądź jako osobiście ją popełniający. Bohater morduje Dunkana, ale resztę morderstw zleca swoim podwładnym żołnierzom lub najętym zbirom. Makbet zrozumiał, że jedynym sposobem na powstrzymanie go od kolejnych morderstw jest jego śmierć.

Szekspir ukazał, że na każdego zbrodniarza czeka sroga kara. Makbet wraz z żoną w wyniku swoich przewinień zatracają się coraz bardziej w szaleństwie, które prowadzi Lady Makbet do samobójstwa. Tytułowy bohater zaś, uważa, że nikt nie jest w stanie go pokonać. Dopiero gdy spotkał na swej drodze Makdufa odkrył, że się mylił.

Motyw winy i kary

Poczucie winy i wyrzuty sumienia towarzyszą Makbetowi od momentu popełnienia pierwszej zbrodni - zamordowania Dunkana - do śmierci. Bohater robi wszystko, by nie myśleć o konsekwencjach swoich okrutnych czynów, ale jego podświadomość nie pozwala mu na to. Sumienie Makbeta i jego małżonki przybiera postać halucynacji - bohaterowi ukazuje się duch Banka, a Lady Makbet wydaje się, że jej ręce zbroczone są krwią. Główni bohaterowie muszą „Leżeć na strasznych torturach sumienia” i zdają sobie z tego sprawę. Małżeństwo Makbetów początkowo chciało całą winę za zamordowane Dunkana zrzucić na służbę króla, a później na jego synów. Jednak z biegiem czasu prawda wychodzi na jaw, a jej konsekwencje doprowadzają do tragicznego końca dwójkę bohaterów.

Motyw małżeństwa

Związek małżeński dwójki głównych bohaterów - Makbeta i Lady Makbet - nie jest oparty na zasadach patriarchatu. Inaczej niż w większości małżeństw w ówczesnych czasach, pozycja kobiety w rodzinie Makbetów jest bardzo silna i znacząca. Można powiedzieć, że Lady posiada wiele męskich cech,

Motyw samobójstwa

Motyw ten pojawia się bardzo często w twórczości Szekspira. W Makbecie ma on nieco inny charakter, niż w pozostałych dziełach. Co prawda, Lady Makbet popełnia domniemane samobójstwo, ale jej mąż odrzuca takie rozwiązanie swoich problemów. Makbet woli umrzeć w walce, jak rycerz, niż targnąć się na własne życie

Motyw przepowiedni

Proroctwo wprawia w ruch całą akcję Makbeta. Dokładniej rzecz ujmując, robią to czarownice, które przepowiadają Makbetowi, że najpierw zostanie tanem Kawdoru, by później zostać królem Szkocji. Wiedźmy przepowiadają szereg innych wydarzeń: mówią, że Banko będzie płodził króli czy, że Makbet powinien strzec się Makdufa. Czarownice wzywają widma, które przepowiadają bohaterowi, jak uniknąć śmierci i kto może go zgładzić. Wszystkie przepowiednie, poza tą dotyczącą potomków Banka, realizują się w obrębie akcji dramatu.

Motyw zjaw

William Szekspir stworzył świat, w którym przeplatają się rzeczywistość z fantastyką. Na wybory tytułowego Makbeta wpływ mają trzy Czarownice. Odtąd gnany rządzą władzy nie może zaznać spokoju. Popełniona zbrodnia i wyrzuty sumienia odbierają mu sen. Widziadła zamordowanych oraz tajemnicze głosy wieszczą królowi nadchodzącą zgubę. Lady Makbet widzi wciąż na swoich rękach krew, a Makbetowi ukazuje się podczas uczty duch zamordowanego przyjaciela Banka.

Motyw rycerza

William Szekspir opisuje losy najwierniejszego i najdzielniejszego z rycerzy króla Dukana - Makbeta. Dumny wojownik przekracza jednak miarę, zdradza swego władcę pragnąc sięgnąć po koronę. Przeczy średniowiecznym wzorcom rycerza. Autor przełamuje idealistyczny sposób kreowania żołnierskiego stanu, pokazując wojownika jako człowieka ulęgającego wszelkim słabościom i namiętnościom, nie cofającym się przed najstraszliwszymi zbrodniami.

Motyw zony

William Szekspir przedstawia Lady Makbet jako kobietę bezwzględną, stanowczą i silną psychicznie. Z żelazną konsekwencją dąży do realizacji raz założonego celu, liczy się dla niej tylko skuteczność, odrzuca wszelkie skrupuły, moralne dylematy, rozterki. Kieruje postępowaniem męża, gdy jednak traci wpływ na Makbeta przeżywa silne załamanie i popełniła samobójstwo. Na początku rządów Makbeta jego żona jest osobą zdumiewająco silną psychicznie, wkrótce popada w obłęd, ma lunatyczne sny. To zbrodnia niszczy jej mocną konstrukcję psychiczną. Lady Makbet odwołuje się do sił piekielnych i zostaje przez nie opętana. Przepowiednia czarownic idealnie trafiała w ambicje, aspiracje Lady Makbet - stąd tak chętnie i szybko w nią uwierzyła. Wiedziała przy tym, że jej udział w zbrodni jest gwarancją powodzenia intrygi. Rozumiała, iż losowi należy pomóc. Działała zgodnie z planem, bez roztrząsania moralnych wątpliwości. Z wyrachowaniem, stale czuwała nad biegiem zdarzeń. Była żądna władzy, a odsunięcie przez męża słusznie pojmowała jako utratę wpływów i znaczenia. Lady Makbet ze złej, zimnej kobiety staje się nieszczęśliwą, chorą psychicznie, odtrąconą, niepotrzebną żoną. Jej śmierć nie wywarła na Makbecie jakiegokolwiek wrażenia. W Lady Makbet można widzieć nie tylko kobietę opętaną przez zło, ale i trzeźwą, inteligentną realistkę instrumentalnie traktującą męża.

Motyw władzy

William Szekspir w swej tragedii władzy ukazał, do jakiego stopnia pragnienie władzy może zawładnąć człowiekiem. Władza jest w utworze silniejsza od wszystkich ludzkich namiętności, chęć jej zdobycia prowadzi do porzucenia norm moralnych, psychologicznych barier. Odmienia Makbeta w sposób radykalny, każąc mu odrzucić zasady oparte na poczuciu dobra, sprawiedliwości, czyni go zdolnym do najpodlejszych czynów. Żądzy władzy u Szekspira towarzyszy ogromna ambicja, męska próżność, a zarazem uległość wobec kobiety. Lady Makbet nie próbuje zmieniać nastawienia męża, lecz systematycznie utwierdza go w przekonaniu o słuszności wybranej drogi, prowadzi od planów do czynów, wzmacnia argumenty. Przepowiednia czarownic mówiąca o tym, że jej maż zostanie królem idealnie trafiała w ambicje, aspiracje Lady Makbet - stąd tak chętnie i szybko w nią uwierzyła. Wiedziała, że jej udział w zbrodni jest gwarancją powodzenia intrygi. Uważała, iż losowi należy pomóc. Działała zgodnie z planem, bez roztrząsania moralnych wątpliwości, strachu, z wyrachowaniem, stale czuwała nad biegiem zdarzeń. Była żądna władzy, a odsunięcie przez męża słusznie pojmowała jako utratę wpływów, znaczenia, właśnie władzy. Makbet stał się tyranem-mordercą, nie mógł liczyć ani na poparcie szkockich panów, ani też ludu. Wielu natomiast wystąpi zbrojnie, by uwolnić Szkocję od takiego władcy. Makbet nie byt zły z natury, uległ pokusie władzy, co doprowadziło go do moralnego upadku.

O odprawie poslow greckich Jan Kochanowski

Motyw Polski

Jan Kochanowski krytykuje próżność, lenistwo, zbytek, przekupstwo i pijaństwo polskiej szlachty. Tragedia została poświęcona moralno-politycznym problemom państwa, jego istnienia i funkcjonowania. Kochanowski przestrzega, że pogwałcenie w kraju ludzkich praw, anarchia, samowola, zdrada, występek prowadzą ku zgubie Polski.

Motyw ojczyzny: Jan Kochanowski krytykuje próżność, lenistwo, zbytek, przekupstwo i pijaństwo polskiej szlachty. Tragedia została poświęcona moralno-politycznym problemom państwa, jego istnienia i funkcjonowania. Utwór mówi o racjach, argumentach na rzecz praworządnego państwa. Nosicielami owych racji są poszczególne postaci, których postawy wyrażają ogólniejsze typy zachowań społecznych. Od rozwiązania konfliktu pomiędzy owymi racjami zależy przyszłość państwa. Kochanowski przestrzega, że pogwałcenie w kraju ludzkich praw, anarchia, samowola, przekupstwo, zdrada, występek prowadzą ku zgubie ojczyzny.

Motyw władzy: Jan Kochanowski dzieje Troi przenosi w wymiar uniwersalny, ponadczasowy. Mówi o władzy, odpowiedzialności władców za losy narodu, którym rządzą. Autor uważa, że powinni sprawować daną im władzę odpowiedzialnie, w imię dobra poddanych, bowiem kiedyś, przed Bogiem odpowiedzą za swe czyny:

„Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie,

A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie,

Wy, mówię, którym ludzi paść poruczono

I zwierzchność nad stadem bożym zawierzono:

Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,

Żeście miejsce zasiedli boże na ziemi

Z którego macie nie tak swe własne rzeczy,

Jako wszystek ludzki mieć rodzaj na pieczy.

Stary monarcha Priam jest nieudolny, słaby, krótkowzroczny uzależniony od parlamentu, łatwo ulega demagogom, nie potrafi unieść odpowiedzialności za losy państwa, nad interesami kraju stawia dobro syna, nie umie zdobyć się na stanowcze kroki. Aleksander kieruje się prywatą, a Antenor uosabia polityczną mądrość i szlachetność.

O poprawie Rzeczypospolitej Andrzej Frycz Modrzewski

Motyw Polski

Andrzej Frycz Modrzewski potępiał ucisk chłopów, ciemnotę duchowieństwa, ograniczanie praw mieszczan, wystawne życie szlachty. Opowiadał się za zdrowym układem społecznym, w którym każdy stan miałby wkład w dobro kraju, ponosił koszta właściwego funkcjonowania państwa - widzianego w sposób nowoczesny - kontrolującego handel, budownictwo, opiekę społeczną, szkolnictwo oraz inne dziedziny życia. Takie państwo powinno dbać o przestrzeganie prawa, chronić przed krzywdą i wyzyskiem. Modrzewski domagał się obieralnego króla, utworzenia narodowego kościoła, wykształconego duchowieństwa, wolności sumienia, ale zarazem sądził, że nauka i edukacja mają umacniać wiarę chrześcijańską.

Motyw władzy

Andrzej Frycz Modrzewski. Dzieło traktuje głównie o funkcjonowaniu państwa, widzianego w sposób nowoczesny, kontrolującego praktycznie wszystkie dziedziny życia. Takie państwo winno zapewnić obywatelom opiekę, dbać o przestrzeganie prawa, chronić przed krzywdą i wyzyskiem. Wymagało to wzmocnienia władzy królewskiej - króla obieralnego, powoływanego na tron z woli obywateli, co przeczyło średniowiecznej teorii o boskim pochodzeniu władzy. Modrzewski uważał, że taki system jest znacznie lepszy od ustroju, w którym władcy samodzielnie nakładają podatki i rozpoczynają wojny, ustroju zwykle prowadzącego do tyranii.

Kazania sejmowe Piotr Skarga

Motyw Polski

Piotr Skarga jedno z kazań zatytułował „O miłości ku ojczyźnie” i, posługując się metaforami oraz symbolami biblijnymi, przynosi patriotyczne ostrzeżenie przed grożącymi krajowi niebezpieczeństwami. Mówi między innymi o chorobach Rzeczypospolitej - ludzkiej nieżyczliwości, chciwości, niezgodzie sąsiedzkiej, osłabieniu władzy, niesprawiedliwych prawach, osłabieniu katolickiej władzy. Polskę porównuje do okrętu, który zatonie, jeśli wszyscy będą dbać wyłącznie o swoje własne interesy, nie zaś o dobro wspólne i Rzeczpospolitą:

„Głupi tłumoczki swoje opatruje gdy okręt tonie”

Motyw ojczyzny

Piotr Skarga porównuje ojczyznę do tonącego okrętu. Jeśli pasażerowie zajmą się tylko swoimi sprawami, a nie obroną okrętu, ten zatonie. Jeśli zaś najpierw zadbają o dobro wspólne - ocalą zarówno ojczyznę, swoje zdrowie i dobytek.

Motyw władzy

Piotr Skarga nadworny kaznodzieja Zygmunta III, wpływowy jezuita, opowiadał się zdecydowanie po stronie króla. Nie tylko uznawał boskie prawa królów, ale był też zdeklarowanym zwolennikiem absolutnej władzy królewskiej - sejm miał pełnić, według niego, tylko funkcje doradcze, konsultacyjne. Kaznodzieja osłabienie władzy królewskiej uznał za jedną z sześciu polskich chorób. Zdaniem Skargi idealne państwo powinno być krajem katolickim, gdzie polityka i religia są nierozdzielnymi sferami życia. Dał również klasyczny wykład koncepcji dwóch mieczy, to jest rozdziału władzy między kościołem i państwem.

Sonety do Laury Francesco Petrarka

Motyw milosci

Petrarka opisuje swą nieszczęśliwą miłość do Laury. Poeta stał się piewcą damy swego serca, którą nazywa ”słodką i gorzką przyjaciółką”. Laura to symbol poetyckiego natchnienia, Petrarka zobaczył ją w kościele w awinionie, kiedy była wtedy dziewiętnastoletnią kobietą i przez wiele lat poświęcał jej pełne miłości sonety, idealizował postać wybranki, drobiazgowo analizował przeżycia zakochanego mężczyzny oraz rozważał samą istotę miłości. Pisał o rozdarciu, sprzecznych uczuciach - bólu i radości, cierpieniu i szczęściu przynoszonym przez miłość. Uczucie jest u niego potęgą, której nie można się oprzeć, jakkolwiek i ona podlega przemijaniu, jak wszystko, co doczesne.

Motyw kobiety

Petrarka opisuje swą nieszczęśliwą miłość do Laury. Poeta stał się piewcą damy swego serca, którą nazywa ”słodką i gorzką przyjaciółką”. Laura to symbol poetyckiego natchnienia, Petrarka zobaczył ją w kościele w Awinionie, kiedy była dziewiętnastoletnią kobietą i przez wiele lat poświęcał jej pełne miłości sonety, idealizował postać wybranki, drobiazgowo analizował przeżycia zakochanego mężczyzny oraz rozważał samą istotę miłości.

Motyw cierpienia

F. Petrarka opisuje swą nieszczęśliwą miłość do Laury. Poeta stał się piewcą damy swego serca, którą nazywa ”słodką i gorzką przyjaciółką”. Miłość jest u niego potęgą, której nie można się oprzeć, jakkolwiek i ona podlega przemijaniu, jak wszystko, co doczesne. Poeta za wiele lat swej miłości otrzymał tylko łzy i cierpienia. Jednak swe cierpienie nazywa rozkoszą, ponieważ miłość łączy sprzeczne uczucia.

Sokół( Dekameron ) Giovanni Boccaccio

Romeo i Julia Williama Szekspira

Motyw milosci

W. Szekspir stworzył najsławniejszą parę kochanków wszechczasów. Pomiędzy Romeem a Julią nawiązuje się czyste i nierozerwalne uczucie, zniszczone przez vendettę skłóconych rodów - Kapuletich i Montekich. Nieszczęśliwi kochankowie, w wyniku pomyłki, popełniają samobójstwo.

Motyw marzeń: William Szekspir opisuje historię najsławniejszych kochanków w dziejach literatury. Mimo iż rodziny młodej pary od pokoleń żyli w konflikcie wygrywa ich miłość. Romeo i Julia biorą potajemnie ślub. Nie dane im jednak było wspólne życie. Romeo odnalazłszy śpiącą Julię wziął ja za zmarłą i popełnił samobójstwo. Julia przebudziwszy się na widok zmarłego kochanka również odebrała sobie życie. Rodzice młodych dopiero po tragicznych wydarzeniach zaakceptowali ich małżeństwo i pogodzili się.

B A R O K

Sonety Mikołaj Sęp Szarzyński

Sonet I. O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego

Motyw śmierci

M. Sęp-Szarzyński w porównaniu do poetów renesansu nie wierzy w możliwości człowieka. Nie przeraża go sama wizja śmierci, ile lęka się odejścia w grzechu i co za tym idzie, wiecznego potępienia.

Motyw przemijania

M. Sęp-Szarzyński twierdzi, że jedynym prawdziwym dobrem jest Bóg. Gani się za zabieganie o rzeczy doczesne, które nie przynoszą szczęścia.

Sonet IV „ O wojnie naszej, która wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem

Motyw szatana Szarzyński sugeruje czytelnikowi, że nie ma ładu pomiędzy duchem i ciałem, a ludzkie życie jest niekończącą się walką, w której największym przeciwnikiem jest diabeł. „Srogi ciemności hetman” kusi człowieka różnymi sposobami, pragnie uwieść go pięknem świata i możliwościami, jakie daje doczesność. Jedyną ucieczką przed złem jest Bóg, któremu należy zaufać.

Sonet V „ O nietrwalej milosci rzeczy swiata całego”

Żywot człowieka poczciwego

Motyw dworu:barwny obraz życia szlacheckiego w wiejskim dworku. Przedstawił je jako życie prowadzone zgodnie z rytmem natury z dala od ludzi. Dworek to miejsce, gdzie można prowadzić poczciwe życie, mając u boku żonę i czeladkę dzieci.

Motyw śmierci: Mikołaj Rej uczy trudnej sztuki godzenia się z losem - śmierć uważa za przeznaczenie człowieka, element odwiecznego boskiego porządku. Człowiek, który zadbał o swoje ziemskie sprawy nie powinien obawiać się kresu życia.

Motyw domu

dom ziemianina, żyjącego zgodnie z rytmem natury i z przyjemnością pracującego w gospodarstwie. Dom wiejski pełen jest harmonii i zgody, a gospodarz może wraz z żoną i dziećmi przechadzać się bogatym we wszystko ogrodzie.

Motyw ogrodu: Mikołaj Rej w swoim renesansowym traktacie przedstawia ogród jako symbol prostego, szczęśliwego życia w bezpośrednim kontakcie z naturą. Ogród jest nieodłączną częścią gospodarstwa, rozkosz i pożytek łączą się w tej służbie, a przepisy na szczepienie drzewek i hodowlę winorośli stanowią nieodłączną część pracowitego i pobożnego życia.

Krotkosc zywota Daniel Naborowski

Motyw przemijania: D. Naborowski nazywa życie ”czwartą częścią mgnienia, dlatego człowiek powinien pogodzić się z ulotnością życia, które jest jak dym, cień czy punkt. Wszystko płynie i nie ma powrotu do rzeczy minionych.

Na oczy królewny angielskiej Daniel Naborowski

O swej pannie Jan Andrzej Morsztyn

Do trupa Jan Andrzej Morsztyn

Zbytki polskie Wacław Potocki

Pamiętniki Jan Chryzostom Pasek

Motyw dworu

J. Ch. Pasek twierdzi, że po bujnym żołnierskim życiu najlepiej jest zaszyć się w dworku wiejskim na wsi, gdzie można uciec od awanturniczego życia, okazując się dobrym gospodarzem i mężem.

Motyw Polski

Jan Chryzostom Pasek, typowy reprezentant sarmatyzmu, przekazuje barwny obraz życia szlacheckiego i jego zalet. Utrwala przekonanie o waleczności i odwadze Polaków, ich przywiązaniu do tradycji narodowych, wolności i chrześcijaństwa. Pasek nie wyobrażał sobie lepszego ustroju od szlacheckiej „złotej wolności”. Był przekonany, że Polacy-katolicy są lepsi od innych narodów. Obce obyczaje bawiły go i gorszyły, a wobec Niemców i protestantów był nastawiony wrogo.

Świętoszek

Skąpiec Molier

O Ś W I E C E N I E

Bajki Krasickiego

Jagnię i wilcy, Wilk i owce, Lew pokorny, Podrozny

"Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" Ignacy Krasicki

Motyw podrozy

Ignacy Krasicki wykorzystuje tu motyw podróży edukacyjnej. W formie pamiętnika głównego bohatera jego podróż po osiemnastowiecznej rzeczywistości. W wyniku morskiej katastrofy dostaje się na wyspę Nipu, gdzie dzięki mędrcowi Xaoo poznaje tajemnice idealnego ustroju społecznego. Przyglądając się życiu pasterzy-oraczy przechodzi przemianę w duchu oświeceniowym. Po powrocie do ojczyzny Doświadczyński próbuje zaszczepić reformy na polskiej wsi.

Motyw utopii

„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” - Ignacy Krasicki w pierwszej polskiej powieści nowożytnej opisuje w formie pamiętnika głównego bohatera jego podróż po osiemnastowiecznej rzeczywistości. W wyniku morskiej katastrofy dostaje się na wyspę Nipu, gdzie dzięki mędrcowi Xaoo poznaje tajemnice idealnego ustroju społecznego. Przyglądając się życiu pasterzy-oraczy przechodzi przemianę w duchu oświeceniowym. Po powrocie do ojczyzny Doświadczyński próbuje zaszczepić reformy na polskiej wsi.

Świat zepsuty Ignacy Krasicki

Motyw Polski

Ignacy Krasicki formułuje postulat powrotu do źródeł. Według poety Polacy mieli poczciwych przodków, którzy zbudowali potężne państwo, żyli w cnocie, prostocie, odznaczali się surowością obyczajów. W czasach Krasickiego jest zupełnie inaczej. Autor przedstawia długą listę wad Polaków: upadek obyczajów i anarchia, przyjmowanie pozorów za wartości autentyczne, bezbożność, demoralizacja, brak wyraźnych zasad moralnych, upadek instytucji życia zbiorowego. W państwie i społeczeństwie nie dzieje się dobrze, jednak podmiot liryczny dostrzega cień nadziei na poprawę sytuacji - sygnalizują to ostatnie wersy utworu. By naród mógł się moralnie odrodzić, znów stać się silnym, niezbędne jest powszechne zrozumienie źródeł zła. Używając metafory ojczyzny jako tonącego okrętu, poeta przedstawia ponure wizje przyszłości, przeciwstawiając im piękną przeszłość kraju.

Żona modna Ignacy Krasicki

Motyw zony

Ignacy Krasicki bohaterką satyry czyni młodą kobietę, która bezkrytycznie i w każdej dziedzinie życia kieruje się panującą modą. Żyje w okresie, gdy w Polsce przeminęła epoka saska z wzorami sarmackimi, a modne tendencje czerpane były wyłącznie z zagranicy - głównie z Francji. Uwielbienie wszystkiego, co francuskie w przypadku bohaterki satyry Krasickiego nie ma granic. Naśladownictwa i inspiracje są jednak wyłącznie powierzchowne, nie sięgają istoty uwielbianej kultury. Zachowania oraz pozy żony modnej zostały starannie wystylizowane i wyolbrzymione, z reguły jako odniesienie do bohaterów francuskich powieści sentymentalnych. Modnisia pragnie żyć w sztucznym świecie zbudowanym na wzór literackiego. Zarządza całkowitą przebudowę dawnego polskiego dworu szlacheckiego, w ogrodzie każe stawiać świątynie Diany, na wzgórzach belwederki. Odrzuca całkowicie polską tradycję kulturalną, traktując ją wręcz pogardliwie. Przy okazji zmian trwoni majątek małżeństwa. Żona modna jest postacią o groteskowo przerysowanym charakterze, zachowaniach. Jednak trudno opłakiwać małżonka, który ożenił się głównie z chęci posiadania jej wiosek dziedzicznych, graniczących z jego posiadłościami.

Motyw kobiety

- Ignacy Krasicki bohaterką satyry czyni młodą kobietę, która bezkrytycznie i w każdej dziedzinie życia kieruje się panującą modą. Żyje w okresie, gdy w Polsce przeminęła epoka saska z wzorami sarmackimi, a modne tendencje czerpane były wyłącznie z zagranicy - głównie z Francji. Uwielbienie wszystkiego, co francuskie w przypadku bohaterki satyry Krasickiego nie ma granic. Naśladownictwa i inspiracje są jednak wyłącznie powierzchowne, nie sięgają istoty uwielbianej kultury. Zachowania oraz pozy żony modnej zostały starannie wystylizowane i wyolbrzymione, z reguły jako odniesienie do bohaterów francuskich powieści sentymentalnych. Modnisia pragnie żyć w sztucznym świecie zbudowanym na wzór literackiego. Zarządza całkowitą przebudowę dawnego polskiego dworu szlacheckiego, w ogrodzie każe stawiać świątynie Diany, na wzgórzach belwederki. Odrzuca całkowicie polską tradycję kulturalną, traktując ją wręcz pogardliwie. Przy okazji zmian trwoni majątek małżeństwa. Żona modna jest postacią o groteskowo przerysowanym charakterze, zachowaniach. Jednak trudno opłakiwać małżonka, który ożenił się głównie z chęci posiadania jej wiosek dziedzicznych, graniczących z jego posiadłościami.

Motyw ogrodu

I. Krasicki drwi z zachcianek modnej żony, ulegającej sentymentalnym wzorcom, która pragnie posiadać urozmaicony ogród pełen cyprysowych gaików, meczecików, wanien holenderskich, klateczek na ptaszki.

Monochomachia Ignacy Krasicki

Laura i Filon Franciszek Karpiński

Piesn legionow Polskich we Wloszech Jozef Wybicki

Kubuś Fatalista i jego pan Denis Diderot

Rękopis znalezionu w Saragassie Jan Potocki

Satyry Krasickiego

Do Justyny Karpiński Franciszek

R O M A N T Y Z M

Romantyczność A.Mickiewicz

Motyw zjaw

„Romantyczność”kreśli postać Karusi, która rozmawia ze swoim zmarłym kochankiem, widziadło jest białe jak chusta i ma zimne dłonie, budzi postrach w oczach dziewczyny: „Ty już umarłeś? Ach! ja się boję!”. Jednocześnie prosi, by ukochany zabrał ją ze sobą i nie opuszczał jej, ponieważ boi się, że w jej wizje nikt nie uwierzy i że zostanie odrzucona przez społeczność. Pojawiające się w balladzie fantastyczne zjawisko nie ma na celu przestraszenia czytelnika, ma za zadanie przekonać, że istnieją zjawy, które ukazują się przed „oczyma duszy”. Zebrany lud wraz z narratorem ufają Karusi, jedynie starzec reprezentujący klasyków powołuje się na rozum i „szkiełko i oko”.

Motyw szaleństwa

nakreślił pierwszy portret osoby obłąkanej w polskim romantyzmie. Uznanie głównej bohaterki ballady - Karusi - za szaloną zależy od tego czy jesteśmy racjonalistami jak starzec, czy opowiadamy się za prawdami żywymi, w które wierzy lud i narrator - zwolennik irracjonalizmu. Karusi objawia się zmarły przed dwoma laty kochanek. Stara się go dotknąć, ma przy tym nieskoordynowane ruchy oraz ciągle szuka czegoś oczami. Na przemian śmieje się i płacze. Bohaterka w ogóle nie reaguje na słowa otoczenia. Gmin uważa Karusię za osobę widzącą. Odczuwa wobec niej dystans jednak o charakterze raczej wywyższającym dziewczynę. Słuchają i pragną uczestniczyć w jej przeżyciach.

Sonety

wiersze Mickiewicza

Słowacki wiersze

Cierpienia młodego Wertera Johann Wolfgang von Goethe

Motyw szaleństwa

ukazuje tytułowego bohatera, który, po tajemniczym romansie, przenosi się na wieś, aby na łanie natury w samotności mógł powrócić do równowagi psychicznej. Przy okazji zaproszenia na bal, Werter poznaje Lottę. Bohater zachwycał się wszystkim, co było z nią związane, mówił, że odnalazł w niej bratnią duszę, jednak miał także świadomość, że Lotta była zaręczona z Albertem. Od momentu poznania ukochanej, życie Wertera zmienia się diametralnie. Następuje szczęśliwy okres, spotkań z Lottą. Wertera zaczyna ogarniać szaleństwo miłosne, myśli o Locie stają się obsesją, natomiast ta traktuje go jako przyjaciela i powiernika sekretów. Werter widząc obłąkanego młodzieńca szukającego kwiatów dla swojej ukochanej, zdaje sobie sprawę, że i on popada w obłęd. Jego szaleństwo wynika z rozpaczy, ponieważ nie może być z kobietą, którą kocha. Pragnie on miłości, mimo że konsekwentnie doprowadza go ona do samozagłady. Decydującym czynnikiem, który pchnął bohatera do samobójstwa była decyzja Lotty o zerwaniu z nim kontaktów.

Motyw milosci

opisuje losy młodego, nadwrażliwego bohatera, nieszczęśliwie zakochanego w Lotcie, narzeczonej swojego przyjaciela, Alberta. Zrozpaczony, znajdując się w sytuacji bez wyjścia, żegna się z Lottą i odbiera sobie życie strzałem z pistoletu.

Motyw cierpienia

opisuje losy młodego, nadwrażliwego bohatera, nieszczęśliwie zakochanego w Lotcie, narzeczonej swojego przyjaciela, Alberta. Zrozpaczony, znajdując się w sytuacji bez wyjścia, żegna się z Lottą i odbiera sobie życie strzałem z pistoletu.

Motyw samotności

przedstawia rozterki głównego bohatera - Wertera dotyczące niespełnionej miłości do Lotty oraz jego przemyślenia o ówczesnym społeczeństwie, zakończone samobójczą śmiercią. Bohater izoluje się od świata i ludzi, zamykając się w świecie miłosnych udręk.

Do radości Fryderyk Schiller

Żonkile William Wordsworth

Giaur George Byron

Motyw zbrodni

George Byron kreśli historię tytułowego niewiernego, który pragnąc pomścić śmierć ukochanej Leili porywa się na życie jej pana Hassana. Zbrodnia ta nie przynosi mu jednak ukojenia. Do końca życia cierpi.

Motyw szaleństwa

George Byron kreuje Giaura na podstawie założeń swoje nurtu ideowego. Giaur jest więc bohaterem tajemniczym. Autor nie podaje imienia bohatera. Przedstawia tylko wybrane fakty z jego życia. Giaur toczy beznadziejną walkę ze światem. Ma poczucie klęski życiowej, ponieważ nie udało mu się uśmierzyć swojego bólu po stracie ukochanej. Jest również zbuntowany przeciwko konwencjom i niesprawiedliwościom świata. Nie jest wyrachowanym zabójcą, tylko cierpiącym z miłości mężczyzną, dla którego zemsta staje się celem życia. Przyjmuje w pełni odpowiedzialność za swoje czyny i nie boi się kary.

Motyw milosci

G.G. Byron opisuje historię Giaura, który zakochuje się w pięknej Gruzjance, jednej z żon Hassana. Po tragicznej śmierci ukochanej Leili i dokonaniu zemsty na jej mężu, zamyka się w klasztorze, by tam wieść samotne życie z dala nawet od innych zakonników rozpamiętując dawną namiętność i wszystkie swoje czyny.

Motyw samotności

G.G. Byron opisuje historię Giaura, który całe życie przeżywa samotnie. Jako jedyny chrześcijanin pośród wyznawców islamu nie może znaleźć zrozumienia. Po śmierci ukochanej Leili i dokonaniu zemsty na jej mężu Hassanie, zamyka się w klasztorze, by tam wieść samotne życie z dala nawet od innych zakonników rozpamiętując dawną namiętność i wszystkie swoje czyny.

Lilije A.Mickiewicz

Motyw zbrodni

Adam Mickiewicz ukazuje okrutną Panią, która po zdradzie dokonanej pod nieobecność męża, bojąc się jej wydania zabija swojego ślubnego. Zanim następuje wyrok i kara, poznajemy nie tylko sam czyn, ale także życie wewnętrzne zabójczyni. Winowajczyni sama odczuwa wymiar tej kary już wcześniej, odczuwa jak wyrok własnego sumienia. Jej koniec jest tragiczny. Do literatury przeszły słowa rozpoczynające utwór: „Zbrodnia to niesłychana, Pani zabiła Pana”

Motyw zjaw

Adam Mickiewicz wprowadza elementy fantastyczne by wprowadzić ład moralny w zachwiany porządek ludzki, przybliżyć otchłań tajemnicy istnienia. Wdowę, mężobójczynię, prześladuje widmo jej zmarłego męża. Świat realistyczny ze światem upiorów, mar nocnych i tajemniczych wydarzeń przeplatają się.

Motyw zony

Adam Mickiewicz wykorzystuje znaną pieśń ludową o zabiciu męża przez niewierną żonę. „Pani zabija Pana” wracającego z wyprawy wojennej. Grzebie go, a na grobie sadzi lilię. Motywem tej zbrodni jest obawa Pani przed karą za cudzołóstwo - w czasie nieobecności męża żona zdradza go. Młoda wdowa szybko decyduje się poslubić jednego ze szwagrów. Jednak zbrodnia nie uchodzi morderczyni na sucho, zostaje dotkliwie ukarana, a wraz z wiarołomną żoną pod ziemię zapadają się również i zdradzieccy bracia zabitego Pana. Mickiewicz w swej balladzie stworzył świetne studium psychologiczne - znakomity wizerunek żony dręczonej wyrzutami sumienia i strachem przed zdemaskowaniem.

Świteź A.Mickiewicz

Motyw zjaw

Adam Mickiewicz opowiada o tajemniczym litewskim jeziorze. Mieszkańcy pobliskiej wsi słyszą dochodzące z jego strony dziwne odgłosy. Gdy próbują odkryć tajemnicę zbiornika, wyławiają z wody dziewczynę, która okazuje się córka Tuhana, legendarnego władcy Świtezi. Panna opowiada historię powstania jeziora. Dawniej na jego miejscu stał gród. Mężczyźni wyruszyliby walczyć z carem. Kiedy wróg chciał napaść na osadę, Bóg wysłuchał modlitw mieszkańców i zamienił miasto w jezioro a ludzi w kwiaty, iż zioła, które potruły „cara i ruska zgraję”.

Świtezianka A.Mickiewicz

Motyw zjaw

Adam Mickiewicz opowiada historię miłości tajemniczej dziewczyny oraz młodego strzelca. Chłopiec przysięga zjawiskowej piękności wierność i miłość, klnąc się na wszystkie świętości. Błąkając się po lesie strzelec spotyka piękną nimfę wodną wyłaniającą się z głębin jeziora. Nimfa niezwykłej urody i dziewiczej piękności kusi chłopca, przyzywa go do siebie, namawia do miłosnych igraszek. Młodzieniec najpierw opiera się, lecz potem ulega, rzuca się w wody jeziora. Nagle rozpoznaje w kobiecie swą ukochaną. Zdradzona dziewczyna wymierza karę - dusza strzelca zostaje zamieniona w drzewo.

Oda do mlodosci A.Mickiewicz

Motyw rewolucji

Adam Mickiewicz nawołuje do burzenia starych, skostniałych form rzeczywistości.

Pierwiosnek A.Mickiewicz

Dziady cz II A.Mickiewicz

Motyw miłości romantycznej

Wielka miłość romantyczna jest tematem Dziadów cz. II. Gustaw - nieszczęśliwy kochanek w trzech godzinach, określanych jako godziny: miłości, rozpaczy i przestrogi, opowiedział historię swojej miłości do Maryli. To opowieść o sile uczucia, które było tak intensywne, że przyczyniło się do obłędu, a później do samobójczej śmierci młodzieńca. Dla Gustawa była to miłość wyjątkowa - taka, która łączy na zawsze dwie bliźniacze dusze, która przetrwa wszystko. Niestety, ukochana kobieta poślubiła innego, a porzucony bohater pogrążył się w rozpaczy i cierpieniu. Bohater wiersza Upiór, to ofiara miłości. Młody mężczyzna, odrzucony przez ukochaną, popełnia samobójstwo, lecz nawet po śmierci nie zaznaje spokoju. Każdego roku wstaje z mogiły i na nowo przeżywa swoją tragedię.

Motyw bohatera romantycznego

Gustaw z II części Dziadów oraz Konrad z III części Dziadów to typowi bohaterowie romantyczni. Obaj są jednostkami wybitnymi, o silnej osobowości i indywidualizmie. Gustaw to romantyczny kochanek, żyjący miłością i wybierający samobójstwo, po utracie ukochanej. Konrad cierpi, widząc męki swojego narodu, utożsamia się z nim i buntuje się przeciwko Bogu.

Motyw dziecka

Dusze dzieci pojawiają się w II części Dziadów. W niebie nie mogą zaznać szczęścia, ponieważ za życia nie zaznały goryczy. Swoiste udziecinnienie więźniów pokazane jest w Dziadach cz. III. Są to uczniowie ze Żmudzi, którzy w wyniku prześladowań zostają zesłani na Sybir. Jedno dziecko, dziesięcioletni chłopiec, nie jest w stanie dźwigać łańcuchów, które są dla niego za ciężkie. Dzieckiem jest również Jan Rollison, uczeń gimnazjum, który bity, załamuje się podczas przesłuchań i chce popełnić samobójstwo.

Motyw konfliktu

Różnice światopoglądowe są przyczyną konfliktu i polemiki Gustawa i Księdza z II części Dziadów. Gustaw reprezentuje swoją postawą typowo romantyczne poglądy - wierzy w siłę miłości, w istnienie świata pozazmysłowego i duchy. Ksiądz jest człowiekiem, kierującym się zdrowym rozsądkiem. Nie rozumie cierpienia Gustawa, ponieważ uważa, że należy pogodzić się z wyrokami Boga.

Motyw mesjanizmu

Mesjanistyczna koncepcja losów Polski pojawia się w III części Dziadów podczas Widzenia Księdza Piotra. Polska, podobnie jak Chrystus, odbywa swoją drogę krzyżową i zostaje przybita do krzyża, by zmartwychwstać jako wolny naród. Mesjanizm był próbą wyjaśnienia martyrologii narodu polskiego i jej sensu w historii.

Motyw winy

Dusze z II części Dziadów odpokutowują swoje winy w zaświatach. Popełnione grzechy uniemożliwiają im zbawienie. Motyw winy pojawia się również w Dziadach cz. III. Największym przewinieniem więźniów jest to, że są Polakami.

Motyw sądu

W Dziadach cz. II odbywa się sąd nad duchem Złego Pana. Jego oskarżycielami są duchy zmarłych poddanych, które towarzyszą mu podczas tułaczki po śmierci.

Motyw samobójstwa

Samobójstwo jest dla Gustawa z II części Dziadów sposobem na zakończenie cierpienia po utracie ukochanej Maryli. Samobójczą śmierć wybiera również Upiór.

Motyw kary

Karą za grzechy dla duchów, pojawiających się podczas obrzędu Dziadów, jest niemożność uzyskania zbawienia, dopóki nie odpokutują swoich win. Karą Konrada za bunt przeciwko Bogu jest jego klęska - klęska poety, który pragnął uzyskać władzę nad duszami ludzkimi i został zepchnięty w otchłań..

Motyw zjaw

Adam Mickiewicz skonstruował w dramacie dwa przenikające się wzajemnie światy - metafizyczny i rzeczywisty. Świat ponadzmysłowy reprezentowany jest przez zjawy, które ze względu na grzechy popełnione za życia pokutują, zawieszone w zaświatach, czyli abstrakcyjnej przestrzeni pomiędzy piekłem a niebem. Przybywają, aby uzyskać pomoc, przebaczenie lub modlitwę od uczestników obrzędu. Same także służą im przestrogą dotyczącą życia na ziemi, uczą, jak należy żyć, aby uniknąć pokuty.

Motyw dziecka

Adam Mickiewicz do kategorii duchów lekkich, zalicza postaci dwojga dzieci: Józia i Rózi. Występują one jako trzepoczące skrzydełkami aniołki, ale nie mogą dostać się do nieba, pozostają w czyśćcu, gdzie trwają w nudzie, trwodze o to, czy znajdą się w niebie. Niebo jest przed nimi zamknięte, bowiem ich życie było zbyt łatwe, upływało na zabawach, pod troskliwą opieką matki. Nie zaznawszy ziemskiej goryczy, nie mogą poznać niebiańskiego pokoju, szczęścia.

Dziady III

Motyw przemiany wewnętrznej

Przemianie wewnętrznej ulega Konrad. W prologu III części Dziadów z kochanka przeradza się w patriotę. Z buntowniczego poety i samozwańczego proroka staje się osobą pokorną, oddaną sprawom narodowym. Gustaw z II części Dziadów pod wpływem książek staje się romantycznym kochankiem, dla którego miłość stanowi sens życia.

Motyw poety

Poetą jest Konrad w III części Dziadów. Sądzi, że jego siła bierze się ze zdolności tworzenia pieśni i jest równa boskiej.

Motyw poezji

W Dziadach cz. III Mickiewicz przedstawia koncepcję poezji, upatrując jej źródło w natchnieniu

Motyw buntu

Konrad, wygłaszając Wielką Improwizację, buntuje się przeciwko niesprawiedliwościom i cierpieniu ojczyzny. Uważa, że gdyby miał władzę nad ludźmi, potrafiłby stworzyć szczęśliwy naród. Jego wystąpienie przeradza się w bunt przeciwko Bogu. Bohater obwinia Stwórcę, że, rządząc światem, kieruje się rozumem, a nie uczuciem. Bunt Konrada kończy się jego klęską. Zostaje on opętany przez złego ducha i zepchnięty do otchłani. Gustaw z Dziadów cz. IV buntuje się przeciwko prawom rządzącym światem, które odebrały mu ukochaną, ponieważ nie był bogaty.

Motyw młodości

Młodzi są więźniowie w Dziadach cz. III. Są jednak silni psychicznie i kochają ojczyznę, nie ulegając torturom podczas przesłuchań. Pomimo młodego wieku, są ukształtowani ideologicznie i niezłomni wobec oskarżeń.

Motyw cierpienia

W Dziadach cz. III przedstawione zostało cierpienie narodu polskiego po rozbiorach. Prześladowani młodzi ludzie są torturowani podczas przesłuchań. Cierpienie patriotów wynika z tego, że nie mają oni swojej ojczyzny, a zaborca pragnie wyniszczyć ich polskość. Cierpi również główny bohater dzieła - Konrad, utożsamiający się ze swoim narodem i współodczuwający udrękę milionów rodaków. Cierpienie towarzyszy również Gustawowi z II części Dziadów. Po stracie ukochanej pogrąża się w rozpaczy i popełnia samobójstwo. Upiór, powstający z grobu, każdego roku na nowo przeżywa cierpienie, związane z utratą kochanki. Cierpią również dusze zmarłych, zjawiające się na obrzędzie Dziadów, ponieważ popełnione za życia grzechy uniemożliwiają im zbawienie.

Motyw Boga

Bóg w Dziadach cz. III ma dwa oblicza. Dla Konrada jest on rozumem świata, z którym bohater prowadzi walkę o władzę nad duszami ludzkimi. Ostatecznie Konrad przegrywa walkę z Bogiem, przeciwko któremu się zbuntował. Dla Księdza Piotra Bóg jest miłością świata, od którego dzięki pokorze, uzyskuje łaskę ujrzenia przyszłych zdarzeń. Natomiast Bóg z II części Dziadów jest sprawiedliwością - łaskę zbawienia otrzymują ci, którzy idąc przez życie wypełniali boskie prawa.

Motyw snu

Adam Mickiewicz z romantycznymi snami wiąże się pojęcie niczym nieskrępowanego „życia dusz”. Tłumaczy to sam bohater liryczny w prologu trzeciej części „Dziadów”. Podkreśla, że metafizyczny charakter snu przysługuje tylko wybranym, nie jest on wspomnieniem z gry wyobraźni, lecz autentycznym doświadczeniem. W utworze mamy do czynienia ze snami: Konrada, Ewy oraz Nowosilcowa.

Motyw szatana

cz. III - Adam Mickiewicz przedstawia szatana, który walczy o duszę Konrada, podpowiada mu bluźnierstwo. Ostatecznie choć towarzyszą mu siły nieczyste, duchy i głosy z zaświatów, które nie miały dobrych intencji, Konrad zostaje przez nie ocalony przed wypowiedzeniem bluźnierczych słów w kierunku Boga. Szatan jest więc kusicielem, który walczy z bogiem o duszę Konrada. Na drugiej płaszczyźnie szatan przedstawiony jest jako wcielenie zła i utożsamiony ze znienawidzonym przez polaków carem.

Motyw matki

Adam Mickiewicz opisuje scenę, kiedy to nieszczęsna matka Rollisona, który leży w celi ciężko chory po otrzymaniu trzystu kijów, prosi Senatora o możliwość zobaczenia syna oraz dopuszczenie do niego księdza. Nowosilcow udaje zdziwienie, rzekomo nic nie wie o tej sprawie, łudzi matkę nadzieją na uwolnienie chłopca. Kobieta daje się zwieść, mówi o szlachetności Senatora.. Ma raz jeszcze przyjść o godzinie siódmej. Gdy oszalała z bólu matka już dowiedziała się, iż jej syna wyrzucono przez okno, wbiegła zrozpaczona między tańczących na balu, przeklinała Senatora, bluźniła, krzyczała, w końcu padła zemdlona. Nowosilcow dał zgodę na widzenie księdza z Rollisonem -ciężko rannym, ale jeszcze żywym.

Motyw Polski

Adam Mickiewicz swój dramat poświecił pamięci narodowych męczenników. Ukazał sytuację narodu po klęsce powstania listopadowego i postawy społeczeństwa wobec zaborcy od postaw patriotycznych na przykładzie młodzieży wileńskiej, przez prześladowania, jakie dotknęły Czchowskiego i syna pani Rollison, po ugodowe, a czasem służalcze zachowania osób publicznych w scenie balu u senatora. Autor porównuje nasz naród do lawy, która choć z wierzchu „zimna i plugawa”, to jej wewnętrznego ognia nic nie jest w stanie ochłodzić. Przedstawia ideę mesjanizmu narodowego; nazywa Polskę „Chrystusem narodów”, sugerując, że cierpienia Polski wybawią inne kraje.

Motyw patriotyzmu

Adam Mickiewicz opisuje martyrologię młodzieży polskiej przeciwstawiającej się caratowi. Za swą patriotyczną postawę doznają oni wielu szykan. Wieszcz ukazuje także różne postawy społeczeństwa polskiego wobec zaborcy - od służalczego poddaństwa do prób jawnego buntu. Główny bohater nie waha się nawet wystąpić przeciwko Bogu i dla ojczyzny zaryzykować zbawienie własnej ojczyzny.

Dziady cz IV

Motyw miłości i śmierci

Miłość i śmierć to dwa etapy biografii Gustawa z IV części Dziadów. Miłość przyniosła bohaterowi cierpienie, śmierć go nie zakończyła.

Motyw zjaw

„Dziady” cz. IV Adam Mickiewicz stworzył jednego z najbardziej znanych upiorów w polskiej literaturze. Gustaw - Pustelnik pojawia się w domu dawnego nauczyciela - Księdza przywołany modlitwami dzieci. Opowiada historię swojej nieszczęśliwej miłości, a na koniec przebija się sztyletem, by udowodnić istnienie irracjonalnego świata.

Motyw milosci

A. Mickiewicz wspomina godzinę miłości, godzinę rozpaczy godzinę przestrogi. Podczas godziny miłości Gustaw wspomina szczęśliwe dni, spędzone z ukochaną. Godzina rozpaczy poświęcona jest rozpamiętywaniu przeżyć Gustawa po rozstaniu z ukochaną. Gustaw buntuje się przeciw bogactwu, dzięki któremu jego rywal zdobył ukochaną. Pod wpływem obłąkania i rozpaczy popełnia samobójstwo.

Motyw cierpienia

A. Mickiewicz wspomina godzinę rozpaczy, poświęconą rozpamiętywaniu przeżyć Gustawa po rozstaniu z ukochaną. Gustaw buntuje się przeciw bogactwu, dzięki któremu jego rywal zdobył ukochaną. Pod wpływem obłąkania i rozpaczy popełnia samobójstwo.

Motyw samotności

Adam Mickiewicz wprowadza postać nieszczęśliwego kochanka. Gustaw czuje się samotny, ponieważ nikt nie jest w stanie pojąć ogromu jego uczucia i dla innych - kamiennych ludzi jego cierpienia i miłość są śmieszne.

Motyw zony

Adam Mickiewicz przywołuje w opowieści głównego bohatera - Gustawa - postać Maryli, która ugina się pod presją rodziny i wychodzi za mąż, kierując się względami majątkowymi. Jej ślub jest dla nieszczęśliwego kochanka równoznaczny ze śmiercią za życia:

„Gdy na dziewczynę zawołają „żono!

Już ją żywcem pogrzebiono.”

Motyw śmierci

Dla Upiora z wiersza Upiór i Gustawa z IV części Dziadów śmierć jest sposobem na zakończenie udręki życia bez ukochanej. Niestety ich tragiczny los nie zmienia się nawet po samobójstwie. Obaj zjawiają się wśród żywych, aby rozpamiętywać swoje uczucia i cierpieć, ponieważ ich miłość jest wieczna i przekracza nawet granice wyznaczone życiem ludzkim. Śmierć w Dziadach cz. II przenosi dusze zmarłych w świat metafizyczny, gdzie muszą odpokutować swoje winy i zrozumieć błędy, jakie popełnili za życia. Śmierć nie wyklucza ich również z życia mieszkańców wioski - co roku zjawiają się na obrzędzie Dziadów, aby uzyskać pomoc od żywych i zostawić im naukę na przyszłość. W Dziadach cz. III śmierć jest karą za grzechy - dosięga Doktora, człowieka okrutnego i bezwzględnego, zdrajcę ojczyzny, w najmniej oczekiwanym momencie - mężczyzna ginie rażony piorunem.

Pan Tadeusz A.Mickiewicz

Motyw malej ojczyzny

Adam Mickiewicz w swojej epopei złożył niewątpliwie hołd swej małej ojczyźnie. Opisał nie tylko piękno przyrody nowogródzkiej, ale obyczaje i świadomość społeczeństwa litewskiego na początku XIX wieku. Tęsknota za ”krajem lat dziecinnych” spowodowała, że przedstawił go w sposób wyidealizowany. Dwór w Soplicowie - miejsce, gdzie wszystko toczy się spokojnym, niezmiennym rytmem - nazwał „centrum polszczyzny”.

Motyw zydow

Adam Mickiewicz ukazuje postać Jankiela - patrioty, związanego z Polską i Polakami, przeżywającego klęski i zwycięstwa narodu polskiego. Jankiel, dzierżawca karczmy (arendarz) w dobrach Horeszków, bezbłędnie mówił po polsku, znał dziesiątki narodowych pieśni, melodii, a także polską historię. Angażował się w działalność konspiracyjną, był człowiekiem uczciwym, szanowany m, znanym z poczciwości. Słynął w całej okolicy z nadzwyczajnej gry na cymbałach. Stale udzielał pomocy w pracy spiskowej emisariuszowi księdzu Robakowi, próbował łagodzić spór Hrabiego z Soplicami. Jankiel jest właścicielem karczmy, której architektura wskazuje na żydowskiego budowniczego:

„Z przodu jak karczma” „Z tyłu jak świątynia", "...z daleka karczma chwiejąca się, krzywa, podobna do Żyda, gdy się modląc kiwa".

motyw arkadii - taką wyidealizowaną krainą szczęśliwości, spokoju i ładu jest Soplicowo. To mały zamknięty świat, który swym mieszkańcom, uprzyjemniającym sobie życie polowaniem, grzybobraniem czy dyskusjami o etykiecie, zdaje się być krainą beztroski. Świat, który przepełniony jest dobrem, harmonią, w której żyją zarówno ludzie, jak i przyroda, w którym to, co złe jest chwilowe i ma swoje szczęśliwe zakończenie. Istotnym składnikiem owej arkadii jest wszechobecna natura, która dopełnia swoją istotą życie człowieka. Współgra ona z życiem bohaterów, urzeka ich swoim pięknem, a jednocześnie wyznacza rytm życia i pracy poprzez następstwo pór roku oraz wschody i zachody słońca. To świat, do którego chętnie chciałoby się uciec, by, choć przez parę minut, zaznać uczucia szczęśliwości, wypełniającego każdą sferę życia.

motyw miłości nieszczęśliwej (miłość romantyczna) - to uczucie, które już od początku jest skazane na zagładę. Taka miłość rodzi się pomiędzy Jackiem Soplicą i Ewą Horeszkówną. Główną przeszkodą jest różnica majątkowa - ubogi szlachcic, jakim jest Jacek nie jest godzien, według ojca dziewczyny, jej ręki. Chociaż młodzi bardzo się kochają, ukrywają swoje uczucia. Podanie czarnej polewki definitywnie przekreśla nadzieje Jacka. Ostatecznie oboje nie znajdują szczęścia u boku innych partnerów - Jacek żeni się z dziewczyną, której nie jest w stanie pokochać, a Ewa zostaje żoną mężczyzny wybranego przez rodziców. Ogrom miłości odciska piętno na życiu Soplicy. Przez cały czas, po kres swych dni, rozpamiętuje swoje młodzieńcze uczucia i nawet na łożu śmierci, mówi o ukochanej.

motyw miłości spełnionej -Mamy również miłość szczęśliwą, która jest swoistym dopełnieniem burzliwej i nieszczęśliwej miłości Jacka i Ewy. Po wielu latach ich dzieci zakochują się w sobie i doprowadzają tym samym do pogodzenia zwaśnionych rodów, niczym szekspirowska para Romeo i Julia. Jednak w tym przypadku nie ma samobójczej śmierci kochanków. Para staje na ślubnym kobiercu. Miłość Tadeusza i Zosi zaskakuje szczerością i prawdziwością uczuć, oboje nawzajem się uzupełniają i rozumieją.

motyw rodziny - rodzinę Sopliców łączą silne więzi, oparte na szczerym oddaniu i zaufaniu. Sędzia traktuje Tadeusza jak syna, jest odpowiedzialny za jego wychowanie i pragnie jego szczęścia. Soplicowska rodzina jest także ostoją dawnej tradycji i obyczajowości, które są przekazywane z pokolenia na pokolenia i stanowią ważny element życia w ich domu. Członkowie rodu darzą się wzajemnym szacunkiem, są dla siebie wsparciem w trudnych chwilach. Nawet Jacek Soplica, który żyje przez wiele lat poza rodziną, na obczyźnie, stara się mieć wpływ na wychowanie syna. Innym przykładem rodziny jest ród Horeszków, w którym wola rodziców jest najważniejsza. O ich jedności świadczy dzień, w którym Stolnik, jego żona i córka wspólnymi siłami bronią się przed Moskalami. Silnie więzy rodzinne odczuwa Klucznik Gerwazy, który choć nie był spokrewniony z Horeszkami, mści się przez lata na krewnych zabójcy Stolnika. Stara się również wpłynąć na Hrabiego, by ten odczuł swoje rodowe powiązania z Horeszkami i walczył o swoje dziedzictwo.

motyw szlachcica - szlachta jest centralnym zbiorowym bohaterem utworu. Autor daje szeroki obraz tej warstwy społecznej, łącznie z jej wadami i zaletami. Przywiązuje szczególną wagę do dawnej tradycji szlacheckiej, dzięki czemu czytelnik poznaje styl szlacheckiego życia. Wzorcowy szlachcic to Sędzia, który jest dobrym gospodarzem, strażnikiem obyczajowości, kultywuje pamięć o ojczyźnie. Również Podkomorzy to typ szlachcica, który wyrastał w dawnej tradycji i poczuciu wspólnoty. Szlachta w dziele pozostaje wewnętrznie zróżnicowana i podzielona według stanu majątkowego. Indywidualizm postaci wpływa na podkreślenie cech tego stanu. Mamy tu wierność i orędownictwo dawnej tradycji, niechęć do nowości ze świata, która powoli jednak wkrada się do szlacheckich dworków, mamy także szlachtę z jej wadami: pijaństwem, warcholstwem i popędliwym charakterem, co cechuje głównie szlachtę zaściankową..

motyw muzyczny - w utworze znajdują się mistrzowsko opisane trzy koncerty. Poprzez zastosowanie licznych środków stylistycznych, poeta wspaniale oddaje nastrój i muzykalność opisywanych koncertów. Koncert Wojskiego na rogu to barwna opowieść o łowach, zamknięta w muzycznych scenach. Gra rogu zostaje dodatkowo wzmocniona echem. Słychać w niej odgłosy zwierząt, strzelanie, głosy myśliwych, a wszystko to zamknięte zostaje w dźwiękach. Drugim koncertem jest koncert żab, który zachwyca swą naturalnością Hrabiego. Porównuje go do „harf eolskich”. Trzeci koncert to koncert Jankiela na cymbałach, opisany w ostatniej księdze. Opiewa on historyczne wydarzenia z okresu Sejmu Czteroletniego i lat późniejszych. Kolejnymi uderzeniami w cymbały muzyk oddaje piękno pieśni żołnierskiej, opowiada o żołnierzu tułaczu i legionach polskich.

motyw malarski - opiera się na wiszących w Soplicowie obrazach, przedstawiających sławnych narodowych bohaterów: Kościuszkę, Reytana, Jasińskiego. Podkreśla jednocześnie polski charakter domu i patriotyzm jego mieszkańców.

motyw krajobrazu - Mickiewicz w niezwykle plastyczny sposób wpisuje szlachecki dworek z pobielonymi ścianami w krajobraz nadniemeńskiej Litwy. Oddaje piękno miejsca, poprzez barwne określenia i przestrzenność obrazu. Jest to jednocześnie krajobraz, który sam pamięta z lat dzieciństwa i który maluje oczami wyobraźni i miłością do miejsc, które zmuszony był opuścić. Krajobraz ten jest opisany z topograficzną szczegółowością, z wiernym oddaniem zapamiętanych lasów, pól, pagórków i łąk. Ów krajobraz ujawnia się już w pierwszych wersach dzieła:

motyw przyrody - przyroda w Panu Tadeuszu jest elementem bardzo istotnym. To swoisty bohater świata przedstawionego, który nie jest tylko tłem dla dziejących się wydarzeń, ale współistnieje na równi z człowiekiem. Jest to wykładnia szczęścia, ludzkiego życia i spokojności. Dzięki antropomorfizacji zjawisk przyrody granice między światem człowieka i światem natury, zacierają się i tworzą jednolity, metafizyczny świat. Przyroda wytycza rytm życia ludzi, człowiek stara się żyć z nią w zgodzie i jedności.

motyw emigranta -emigrantem jest Jacek Soplica, który ucieka z Litwy i w habicie mnicha próbuje odkupić swoje winy. Wyjazd z kraju i działalność poza jego granicami to swoista droga, dzięki której wyzbywa się swojej pychy i poprzez pokorę stara się zmienić na lepsze. Wraca na Litwę, by przygotować powstanie. Takim emigrantem jest również podmiot liryczny utworu, który ujawnia się w pierwszych słowach dzieła i pisze o tęsknocie za krajem ojczystym z perspektywy emigranta. Emigrantami z konieczności stają się Tadeusz i część szlachciców z Dobrzynia, którzy ratują swoje życie ucieczką do wojsk polskich za Niemnem.

motyw konfliktu - konflikt między dwoma szlacheckimi rodami jest jednym z głównych wątków Pana Tadeusza. Zaczyna się przed laty w momencie, w którym Jacek Soplica w przypływie gniewu zabija Stolnika, który nie zgodził się na jego związek z jedyną córką. Przez lata stary służący Horeszki mści się na krewnych Jacka. Spór rodzinny przenosi się na brata Soplicy, Sędziego i dalekiego krewnego Stolnika, Hrabiego, którzy zaczynają procesować się o stary zamek Horeszków. W utworze mamy do czynienia również z konfliktem, ukazanym w sposób humorystyczny. Jest to spór między Rejentem a Asesorem o charty.

motyw tańca - taniec wieńczy ostatnie karty dzieła Adama Mickiewicza. W polonezie, odtańczonym na zaręczynowym przyjęciu Zosi i Tadeusza, stoją obok siebie żołnierze, szlachta i wieśniacy. Mistrzowsko opisana przez poetę scena wymieniania się par, ruchu w rytm muzyki, to wspaniały obraz tańca i tanecznej tradycji.

motyw przemiany wewnętrznej bohatera - przemianie wewnętrznej ulega Jacek Soplica. Z awanturnika i warchoła, który znany był w okolicy ze swojego awanturniczego charakteru, z człowieka pełnego pychy, która nie pozwala mu błagać o rękę ukochanej Ewy, z zabójcy, którym się staje w porywie gniewu, zabijając Stolnika i z osoby, uważanej później za zdrajcę i sprzymierzeńca Moskali, staje się emisariuszem i patriotą. Przywdziewa mniszy habit i zmienia swe nazwisko na Robak. Jego wewnętrzna przemiana to droga pokuty i pokory, która sprawia, że pośmiertnie zostaje zrehabilitowany w oczach społeczności i odzyskuje swoje dobre imię.

motyw patriotyzmu - jest wszechobecny na kartach dzieła. Wszyscy bohaterowie to patrioci, z niecierpliwością wypatrujący wszelkich wiadomości z kraju i możliwości wyzwolenia ojczyzny. Patriotyzm przejawia się w ich rozmowach, w przestrzeganiu dawnych obyczajów, w kulcie polskości. Dworek Sędziego to ostoja patriotycznych uczuć, łącznie ze starym zegarem kurantowym, który wygrywa melodię Mazurka Dąbrowskiego oraz obrazami na ścianach, przedstawiającymi sławnych bohaterów narodowych. Mieszkańcy Soplicowa wyczekują od lat pojawienia się wojsk polskich i wolności. Próba wzniecenia powstania to również dowód przywiązania i miłości do kraju.

Motyw zbrodni

Adam Mickiewicz ukazuje historię polskiego szlachcica - Jacka Soplicy, który za młodu prowadzi hulaszczy tryb życia. Zakochuje się w córce Stolnika Ewie Horeszkównie. Surowy ojciec, mimo iż początkowo sprzyja młodym, odmawia zgody na zaślubiny. Upokorzony Jacek, podczas nadarzającej się okazji zabija ojca Ewy. Czynu tego będzie żałować do końca życia. Bohater poświęca się całkowicie ojczyźnie, wdziewając mnisi habit i walcząc za niepodległość ojczyzny. Odkupienie przychodzi dopiero na łożu śmierci.

Motyw dworu

A. Mickiewicz wspominając na emigracji swoje rodzinne strony, akcję swej epopei umieszcza w Soplicowie - ”centrum polszczyzny”. O urodzie polskiego domu pisze:

”Wśród takich pól przed laty nad brzegiem ruczaju

Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju

Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany

Świeciły się z daleka pobielane ściany...”

Soplicowo ukazuje Mickiewicz jako arkadię, symbol szczęścia lat dziecinnych i utraconej ojczyzny. Stanowi ono ostoję polskości, dawnych obyczajów i tradycji szlacheckich. Wnętrze domu wypełniają rekwizyty świadczące o patriotyzmie jego mieszkańców. Zachowane są tu rytuały towarzyskie, a życie toczy się w zgodzie z rytmem natury.

Motyw ojczyzny

Adam Mickiewicz opisuje Sopilicowo, gdzie się „człowiek napije, nadysze Ojczyzny”. Akcja poematu rozgrywa się w miejscu przypominającym raj. Wszystko jest na Litwie piękne: lasy, kwiaty, pola, łąki, zwierzęta. Zarazem wszystko, co litewskie pozostaje bohaterom najbliższe, wielbione i swojskie. Życie toczy się zgodnie z rytmem przyrody, przyjaznej człowiekowi i opisywanej z wielką miłością, uwielbieniem. Społeczność łączą wspólne upodobania, wyobrażenia o świecie, jego porządku, patriotyzm, ukochanie ziemi przodków i tradycja. Mickiewicz odchodzi od formuły - „ojczyzna jest tam, gdzie źle”, przedstawiając szczęśliwą krainę, którą ominęły kolejne klęski spadające na naród.

Motyw Polski

Adam Mickiewicz na miejsce swej epopei narodowej wybiera dworek w Soplicowie - „centrum polszczyzny”. Ukazuje świat trwałych wartości i kultywowanych od wieków tradycji szlacheckich. Nie tylko idealizuje dawną Polskę, ale także dokonuje wnikliwego sądu nad krajem. Szlachta zostaje oskarżona o dumę, pychę i wynikające z tego warcholstwo, skłonność do anarchii, lekceważenia praw i obowiązków obywatela. Szlachta ma też rozliczne zalety: umie zrezygnować z zemsty i wybaczać, odpokutować popełnione winy, kocha swój kraj, w obliczu niebezpieczeństwa staje się solidarna. Gdy do Soplicowa, wraz z wojskami Napoleona, docierają wielkie wydarzenia historyczne, pojawiają się wyłącznie nuty optymistyczne. W dziele nie ma słowa o szybko nadchodzącej klęsce Francuzów pod Moskwą. Pozostaje raczej niezmącona wizja, sen o odmienionej, jeszcze piękniejszej, wolnej Polsce.

Motyw domu

A. Mickiewicz wspominając na emigracji swoje rodzinne strony, akcję swej epopei umieszcza w Soplicowie - ”centrum polszczyzny”. Ukazuje je Mickiewicz jako arkadię, symbol szczęścia lat dziecinnych i utraconej ojczyzny. Stanowi ono ostoję polskości, dawnych obyczajów i tradycji szlacheckich. Wnętrze domu wypełniają rekwizyty świadczące o patriotyzmie jego mieszkańców. Zachowane są tu rytuały towarzyskie, a życie toczy się w zgodzie z rytmem natury. Ten wyidealizowany obraz powstał z tęsknoty za beztroską lat dziecinnych spędzonych w rodzinnym domu na nowogródczyźnie. Mickiewicz Pieśń Soplicowie pisał:

„W tym domu dostatek mieszka i porządek.

Motyw patriotyzmu

Adam Mickiewicz - epopeja wieszcza przesycona jest miłością do ojczyzny. Bohaterowie na każdym kroku przejawiają szacunek dla ojczyzny, bohaterów narodowych oraz czasów Sejmu Wielkiego. Jacek Soplica po opuszczeniu stron rodzinnych przyodziewa szaty mnicha i poświęca swoje życie sprawie narodowej. Młody Tadeusz dochowując patriotycznych rodzinnych tradycji wyrusza na wojnę przeciw Rosji wraz z wojskami napoleońskimi.

Sonety krymskie A.Mickiewicz

-Stepy akermańskie,Burza,Bakczysaraj w nocy

Motyw wedrowki

Adam Mickiewicz wprowadza nowy typ bohatera, charakterystycznego dla romantyzmu - pielgrzyma by pokazać los poety-tułacza, opowiedzieć prawdę o losie człowieka pozbawionego ojczyzny. Kreując postać pielgrzyma pragnął stworzyć obraz własnej osobowości, a za pomocą egzotyki Krymu swoje stany emocjonalne. Mickiewiczowski pielgrzym to postać na wskroś romantyczna. Cechuje go samotność, którą możemy dwojako pojmować. Mickiewiczowski bohater jest wygnańcem, zmuszonym do opuszczenia ojczyzny i tułaczki po obcych krajach. Obarczony zostaje bagażem pamięci, los gorzko go doświadcza. Odczuwa również samotność uczuciową, ponieważ znajduje się daleko od ludzi, których kocha.

Motyw podrozy

Adam Mickiewicz zawiera w nich swój liryczny pamiętnik z podróży na Wschód. Sonety krymskie przesiąknięte są jednak tęsknotą za utraconą i daleką ojczyzną oraz są opisem niezwykłych orientalnych krajobrazów. Mimo piękna przyrody poeta odczuwa samotność i wyobcowanie.

Motyw samotności

Adam Mickiewicz w cyklu sonetów, opisujących orientalny krajobraz krymski często wspomina o wyobcowaniu i tęsknocie za ojczyzną. Tworzy postać pielgrzyma, którego cechuje samotność. Mickiewiczowski bohater jest wygnańcem, zmuszonym do opuszczenia ojczyzny i tułaczki po obcych krajach. Obarczony zostaje bagażem pamięci, los gorzko go doświadcza. Odczuwa również samotność uczuciową, ponieważ znajduje się daleko od ludzi, których kocha. Pierwszy z cyklu sonet - „Stepy Akermańskie” przedstawiający stepowy krajobraz

Liryki lozańskie A.Mickiewicz

Konrad Wallenrod A.Mickiewicz

Motyw wojny

Adam Mickiewicz napisał „Powieść historyczną z dziejów litewskich i pruskich”. Akcja poematu toczy się w XIV wieku w krzyżackim zamku w Marienburgu (Malborku). Tytułowy bohater użył podstępu. Jego plan polegał na tym, by zdobywszy zaufanie wroga, zniszczyć go od wewnątrz. Jako mistrz usiłował początkowo odwlec rozpoczęcie walki z Litwą mimo, że rycerstwo bardzo na to nalegało, a w trakcie wojny prowadził ją tak, by wojska krzyżackie ponosiły druzgocące klęski.

Motyw rycerza: Adam Mickiewicz powraca w swej twórczości do motywu rycerza. Główny bohater Walter Alf poświęca wszystko dla dobra ojczyzny. Rezygnuje z życia prywatnego, miłości do Aldony, stawiając na pierwszym miejscu obowiązek wobec swojego kraju. Cechuje go, podobnie jak średniowiecznych rycerzy, silna wola, duma, odwaga, a jego czynami kieruje chęć zemsty. Kryjąc się pod nazwiskiem Wallenroda nie działa jednak wprost. Podstępem doprowadza do klęski wrogów - Krzyżaków. Pełen skrupułów i wyrzutów sumienia działa jednak w imię wyższej idei - dobra ojczyzny.

Motyw zony

Adam Mickiewicz ukazuje jedną z nielicznych w romantycznej literaturze postaci żony, która w swym związku nie zważała na majątek czy rodzinne koligacje - Aldonę. Pozostała wierna Walterowi Alfowi, które ich wspólne szczęście poświecił dobru ojczyzny. Aldona porzucona przez wybranka zamyka się w wieży i do końca swych dni wiedzie pustelniczy żywot.. Nie zgadza się opuścić pustelni nawet na prośbę męża. Umiera w tym samym czasie co mąż

Motyw milosci

- A. Mickiewicz opisuje historię Konrada Wallenroda, Litwina, który podstępem przeniknął do Zakonu Krzyżackiego, by stanąć na jego czele. Bohater poświęca własne szczęście i miłość do Aldony, by bronić swej ojczyzny. Wzajemna miłość Konrada i Aldony sprawia, że gdy Wallenrod popełnia samobójstwo, jego kochanka ginie w wieży wydając ostatni krzyk.

Motyw samotności

A. Mickiewicz stworzył opowieść Dziady bohaterze-zdrajcy. Walter przenika podstępem w szeregi rycerzy krzyżowych, a po obraniu go na mistrza Zakonu doprowadza do klęski ich wyprawy. Działając dla dobra ojczyzny rezygnuje z życia osobistego (ukochana Aldona zamyka się na całe życie w wieży). Targają nim również wyrzuty, ponieważ wewnętrznie potępia metody, którymi przychodzi mu walczyć.

Motyw patriotyzmu

Adam Mickiewicz - patriotyzm głównego bohatera przejawiał się w walce o kraj. Wallenrod dla ojczyzny poświęcił miłość, honor i przyszłe zbawienie. Nad wszystko przedkładając wolność swego narodu nie zawahał się w walce używać podstępu i nieetycznych metod.

Motyw ojczyzny

Adam Mickiewicz. Tytułowy bohater, pomimo wychowania w Zakonie, czuje się Litwinem, jest patriotą, który podejmuje samotną walkę z Krzyżakami. Może pokonać potężnych wrogów tylko zdradą, podstępnym działaniem na ich szkodę i taką właśnie drogę wybiera - składając na ołtarzu ojczyzny swój rycerski honor, osobiste szczęście, nawet życie. Nie może zaznać szczęścia w życiu, gdy nieszczęśliwa jest jego ukochana ojczyzna. Nakazywał poświęcić dla ojczyzny wszystko, zrezygnować z wszystkiego poza walką.

Kordian Juliusz Slowacki

Motyw samotności

Kordian już jako chłopiec czuje się samotny, niezrozumiany przez otoczenie. Miłość nie spełnia jego oczekiwań. Dla Laury jest tylko niedojrzałym chłopcem, Wioletta widzi w nim atrakcyjnego mężczyznę do momentu, gdy wyznaje, że stracił majątek. Porzuca mrzonki o miłości na rzecz poświęcenia ojczyźnie. Jako żołnierz wybiera drogę samotnej walki. Decyduje się złożyć ofiarę ze swojego życia na ołtarzu wolności. Nie krępują go żadne więzy rodzinne. Słowacki na przykładzie tego bohatera kwestionuje samotność bojową oraz ideę posłannictwa (mesjanizm). Do walki o niepodległość (tak, jak i do innych istotnych działań mających sprzyjać przemianom) potrzeba zaangażowania społecznego. To musi być świadome i zbiorowe działanie. Jednostkowe ofiary niewiele zmieniają. Ponadto samotność nigdy nie wiąże się ze szczęściem - w żadnej sferze życia. Uświadamia to krótka biografia wyizolowanego Kordiana.

Motyw buntu i samobójstwa

W biografiach bohaterów romantycznych zazwyczaj pojawia się bunt i samobójstwo. Kordian nie jest tu wyjątkiem. To przykład bohatera rozczarowanego światem, zawiedzionego z powodu miłości. Zakochany w Laurze zostaje przez nią odrzucony. Dziewczyna nie uznaje jego uczuć. Młodzieniec ma trudności w odnalezieniu sensu życia i indywidualnej życiowej ścieżki. Formą oporu wobec niemocy i bezsensu życia okazuje się dla Kordiana samobójcza śmierć. Jest to jego prywatny bunt wobec życia - zanegowanie samej wartości życia. Gdy ów bunt okazuje się nieskuteczny (bo samobójcza śmierć nie powiodła się), Kordian wybiera inną jego formę - ma zamiar walczyć w obronie wolności (plan zabicia cara). Lecz na tym polu również nie odnosi sukcesu. Tym razem buntuje się jego sumienie, które nie jest w stanie zaakceptować łamania wewnętrznego kodeksu wartości. Kordian jako jednostka zbuntowana, skazany jest na przegraną.

Motyw zbrodni

Zbrodnią miało być zabójstwo cara - Mikołaja I. Słowacki szkicuje tło zamachu, akcentując jego moralny aspekt. Miała to być zbrodnia popełniona w imię wyższych racji (w obronie wolności), a więc niemal usprawiedliwiona. Zabójstwo nie zostaje dokonane, a z moralnego punktu widzenia wręcz potępione - zamachowiec mdleje u progu sypialni cara porażony majakami wyobraźni i lękiem. Obezwładnia go strach o konsekwencje wynikające z planowanego czynu oraz moralna niemoc.

Zbrodnię dokonaną na pewnej młodej Angielce wypomina podczas kłótni Księciu Konstantemu jego brat - car Mikołaj I

Motyw śmierci

Po nieudanym zamachu Kordian zostaje skazany na śmierć przez rozstrzelanie. W Akcie III (scena ósma) widać jego rozpacz, gdy przychodzi mu rozstać się z życiem. Śmierć, mimo pozorów wyzwolenia od ziemskich cierpień, jawi się jako dramatyczne przejście do innego, niewiadomego świata. Następnie godzi się z losem, odczytując wyrok jako konieczność, poświęcenie dla idei. Śmierć ma być kolejnym wpisem do rejestru wielkich Polaków - patriotów poległych w obronie kraju.

Motyw miłości

Miłość ukazana w dziele Słowackiego to uczucie niespełnione, nierealne, „podszyte” naiwnością i kłamstwem. Laura postrzega zakochanego w niej Kordiana jako naiwnego młodzieńca. Lekceważy jego uczucia. Chłopak z tendencją do marzycielstwa i zamiłowaniem do poezji, wydaje jej się nieco obłąkany. Wioletta, podobnie jak Laura, nie docenia uczuć Kordiana. Jest dla niej atrakcyjny do momentu, gdy informuje ją o stracie dóbr i możliwym ubóstwie. Okazuje się, że Wioletta nade wszystko ceni rzeczy materialne i wygodne życie. Jej uczucia można kupić. Za pieniądze potrafi wyznać i okazać miłość. Nie umie kochać prawdziwie. Widząc papierowość (powierzchowność) miłości oraz postrzegając ją jako źródło wewnętrznych cierpień, Kordian przestaje w nią wierzyć.

Motyw wędrówki (podróży romantycznej) po Europie

Niedoszły samobójca - Kordian udaje się w poszukiwanie sensu życia. Pragnie wzbogacić swój bagaż doświadczeń, nauczyć się czegoś o świecie i o sobie. W tym celu udaje się na wyprawę po różnych miejscach Europy. W Londynie, podczas rozmowy z Dozorcą w James Parku, dowiaduje się o dominacji pieniądza. Tę regułę potwierdza jego wizyta u pięknej Włoszki Wioletty. Uczucia dziewczyny można kupić: „Gorzkie pocałowania kobiety - kupiłem” - powie Kordian na szczycie Mont - Blanc. W Dover na kredowej skale młodzieniec kontempluje poezję Szekspira. Wierzy w magię poezji.

W Watykanie pozbywa się złudzeń co do zainteresowania Stolicy Apostolskiej sprawami Polaków. Ubolewa nad ignorancją, obojętnością Kościoła na cierpienia innych narodów: „Niech się Polaki modlą, czczą cara i wierzą...” - mówi papież i zajmuje się papużką. Na ośnieżonym alpejskim szczycie Mont - Blanc Kordian wygłasza poetycki monolog, manifest życia. Czuje się rozgoryczony. Świat wydaje się mu bezwartościowy. Nic nie ma większego znaczenia. Wszystko można kupić i wszędzie trzeba grać rolę kupca, nawet w miłości. By zaprzeczyć tym regułom i okazać bezinteresowność, Kordian chce poświęcić się ojczyźnie i jej ofiarować życie. Autorytetem staje się dla niego szwajcarski rycerz Winkelried.

Motyw zjaw

Juliusz Słowacki już w scenie „Przygotowania” umieszcza postaci czarownic i diabłów, a nawet samego Szatana, Mefistofelesa oraz Astarota. To oni tworzą kolejnych przywódców powstania listopadowego. Ponadto w dramacie pojawiają się Strach i Imaginacja - projekcja duszy bohatera, w której odbywa się walka między obowiązkiem moralnym, nałożonym przez sumienie, i instynktem samozachowawczym. W szpitalu diabeł pod postacią Doktora przekonuje bohatera, że jego walka jest z góry skazana na niepowodzenie.

Motyw szaleństwa

Juliusz Słowacki opisuje Kordiana, który trafia do szpitala psychiatrycznego po nieudanym zamachu na cara. Zamach ten nie powiódł się, ponieważ bohater przegrał walkę ze Strachem i Imaginacją. Trafia do szpitala, ponieważ ma zostać orzeczone czy w trakcie popełniania przestępstwa był poczytalny czy też nie. Szpital w książce jest miejscem pełnym patologii, a o czym świadczą didaskalia w scenie szpitalnej:

„Widać klatki, w których siedzą łańcuchami powiązani waryjaci, niektórzy chodzą wolno - Kordian leży na łóżku w gorączce (…)”‏

. Już sam widok szpitala nie był zachęcający, jednak to nie koniec patologii występujących w tym miejscu. Dozorca wspomina o korupcji. Doktor - Diabeł wszedł do szpitala dzięki łapówce. Co ciekawe Szatan posiada zdolność wprawiania innych w obłęd:

„Wypędziłem go przecie, jutro oszaleje/Myśląc o tym dukacie; teraz mam nadzieję,/Że sam na sam z szalonym pogadam młodzieńcem.”

. W wypowiedzi tej pada pierwsza diagnoza bohatera. Dowiadujemy się od Diabła, że jest on człowiekiem szalonym. Szatan pokazując Kordianowi dwóch innych wariatów: jednego, któremu wydawało się, że jest krzyżem i może zbawić świat i drugiego, który łudził się, że własną dłonią może przytrzymać niebo, udowadnia bohaterowi, że człowiek samotnie nie jest wcale w stanie wiele zdziałać. Jest skazany na porażkę, ponieważ od wewnątrz jest słaby - pełen sprzecznych uczuć i emocji.

Motyw szatana

Juliusz Słowacki przedstawia siły nieczyste, które pomagają Szatanowi tworzyć przywódców powstania listopadowego 31 grudnia 1799 roku. W chacie sławnego niegdyś czarnoksiężnika Twardowskiego pojawiają się czarownice i diabły, a także sam Szatan, Mefistofeles, Astarot i Gehenna. Szatan mówi, że nadchodzi wielka chwila dla narodu Polaków. Mefistofeles zaś radzi by stworzyć narodowi przywódców. Szatan zarzuca im bezużyteczność, brak chęci walki, starość, przesadną ostrożność, zdradę, nieudolność oraz brak męstwa. Ocenia ich negatywnie.

Motyw rycerza

Juliusz Słowacki - podczas podróży po Europie, na szczycie Mont Blanc, Kordian zbliża się do Boga. Stojąc na najwyższym szczycie Europy wyzwala się z marazmu, duchowej niemocy. Postanawia działać, uświadamia sobie cel wcześniej jałowego życia - wolność ojczyzny:

Duch rycerza powstał z lodów.

Winkelfried dzidy wrogów zebrał i w pierś włożył,

Ludy! Winkelfried ożył!

Polska Winkelfriedem narodów!

Ogarniętego euforią, poczuciem wewnętrznej siły Kordiana - rycerza wolności chmura niezwłocznie przenosi do Polski.

Motyw Polski

Juliusz Słowacki ukazuje dojrzewanie i klęskę pokolenia powstania listopadowego. Polacy pogodzili się z niewolą, dlatego walkę z caratem muszą podejmować jednostki, takie jak Kordian.

Motyw cierpienia

J. Słowacki opisuje przemianę bohatera. Początkowo cierpi on na ból istnienia, jest świadomy bezsensu życia i niemożności dokonania wielkich czynów. Następnie odczuwa ból z powodu niespełnionej miłości; traci wiarę we wszystko w co dotychczas wierzył. Na górze Monc Blanc przechodzi przemianę - znajduje cel, którym jest obrona ojczyzny. Następnie po powrocie do kraju samotny i opuszczony porywa się na cara. Niestety, jego zamach nie powiódł się, a sam bohater zostaje postawiony przed plutonem egzekucyjnym.

Motyw patriotyzmu

Juliusz Słowacki ukazał przemianę głównego bohatera, który przechodzi od romantycznych uniesień do zaangażowania w sprawę narodową i przeciwstawienie się caratowi. Krytykuje również wodzów powstania, doceniając jednak patriotyzm i zaangażowanie szlacheckiej młodzieży. Kordian głosił tezę: „Polska Wikelriedem narodów”.

Grób Agememnona Juliusz Slowacki

Motyw Polski

Juliusz Słowacki nazywa Polskę „krajem smutnych Ilotów”, a Polaków obwinia o marazm, rezygnację i niezdolność do walki o niepodległość, zbytnie przywiązanie do „czerwonego kontusza” i „złotego pasa”. Obwinia szlachtę o doprowadzenie do tego, że Polska „pawiem narodów była i papugą”. Naród nie będzie w stanie odzyskać niepodległości, dopóki „czerep rubaszny” więzić będzie „anielska duszę”.

Hymn Smutno mi Boze Juliusz Slowacki

Nie-Boska Komedia Zygmunt Krasiński

Motyw miłości i rodzinnego szczęścia

Początkowo Pan młody jest zakochany w swojej małżonce. Uwielbia ją, wydaje mu się ona najpiękniejsza, ale gdy pojawia się Dziewica nie potrafi oprzeć się jej urokowi.Tym wyznaniem sprawia Marii ból, przyprawia ją o rozpacz. Porzuca małżonkę i podąża za kochanką. Harmonia rodzinnego szczęścia zostaje zachwiana. Henryk przyczynia się do cierpień najbliższych. Wie, że nie sprawdza się także w roli ojca, jest pośrednią przyczyną śmierci członów swojej rodziny.

Motyw rewolucji

Ukazana jest jako bunt warstw najniższych przeciwko warstwom uprzywilejowanym. Biorą w nim udział także niektórzy reprezentanci możnowładztwa, myśliciele, artyści, czyli ci, którzy zachłysnęli się ideologią wolności. Lud składający się z rzeźników, lokai, chłopów, rzemieślników zwraca się przeciwko arystokracji i szlachcie. Rewolucjoniści, na czele których stoi Pankracy, żądają prawa do wolności i godnego traktowania. Sami jednak opierają swoje działania na zbrodni i nikczemności. Poniżają jeńców - panów i skazują ich na śmierć, zwykle sami wykonują wyroki. Niszczą tradycję i obyczaje, depczą wiarę w Boga, nie szanują i nie uwzględniają żadnych praw. Jest to obraz krwawej rewolty mającej na celu obalić archaiczny ład społeczny. Ów bunt neguje hierarchię wartości, przez co wypacza sens przedsięwzięcia zmierzającego ku budowie lepszego świata wspartego na idei demokracji. Rewolucyjne walki toczą się w Okopach Świętej Trójcy - warowni symbolizującej obronę chrześcijaństwa.

Motyw dziecka

Jerzy Stanisław czyli Orcio przychodzi na świat, gdy jego ojciec zaczyna odczuwać, że jego życie stało się monotonne, że zapomniał o młodzieńczych ideałach. Henryk „znika” z domu tuż przed chrzcinami niemowlęcia. Matka pragnie, by jej syn był poetą, potem Maria umiera i dzieckiem opiekuje się ojciec, który zdążył już rozpoznać fałszywy urok kochanki. Orcio nie jest typowym chłopcem, bywa zamyślony, nie bawi się z rówieśnikami, czasem choruje. Jako dziesięciolatek recytuje poezję, która „zalega” w jego głowie i musi zostać wypowiedziana. Ma kłopoty ze wzrokiem, a niebawem przestaje widzieć. Pozostaje mu życie w sferze wyobrażeń, co z czasem prowadzi go do obłędu. Lekarze nie znajdują antidotum na jego „poetyckie dolegliwości”. Szkic Orcia to portret Krasińskiego z lat młodzieńczych - zdolnego dziecka o skłonnościach poetyckich, niezwykle wrażliwego, cierpliwego, kochającego i naznaczonego cierpieniem. Orcio kojarzy się z niewinnym aniołem. Z jego postacią kontrastują dzieci z obozu rewolucjonistów, które zostały „napiętnowane” ideą rewolucji. Ich „zabawkami” są szydło lub głowa arystokraty - to obraz przyszłego bestialskiego pokolenia.

Motyw szaleństwa

Napiętnowani szaleństwem w dramacie Krasińskiego są żona Hrabiego Henryka i ich syn Orcio. Obydwoje cierpią przez dar poezji, który jawi się jako opętanie. W szpitalu dla obłąkanych słychać głosy wariatów, którzy na swój sposób interpretują rzeczywistość i cierpią na manię wielkości. Każdemu z nich wydaje się, że wypełnia określone posłannictwo: jeden podaje się za nowe wcielenie Mesjasza, drugi za wodza rewolucji, inny za króla. W głosach obłąkanych brzmią mroczne przepowiednie, a postaci chorych przypominają o kalectwie - niedoskonałości świata i urojonych ambicjach człowieka.

Motyw śmierci i samobójstwa

Na początku umiera Maria, jakiś czas później ginie od kuli Orcio. Rewolucja sieje spustoszenie i śmierć. Katem jest człowiek, ofiarą inny człowiek, a instrumentami zabijania dawne narzędzia pracy (noże, siekiery, kosy). Społeczność jest podzielona i ci, którzy niegdyś byli pokrzywdzeni, sami sprawiają ból i wykonują wyroki. Śmierć wiąże się z krwawą zemstą. Każda zbrodnia zyskuje miano wielkiego czynu i nobilituje zabójcę. Mnóstwo śmierci widać w Okopach Świętej Trójcy, gdzie walają się trupy zabitych chrześcijan. Śmierć w „Nie - Boskiej komedii” kojarzona jest z ciemną otchłanią. W taką otchłań skacze ostatni z arystokratycznego rodu - Hrabia Henryk. Desperacki akt samozagłady pieczętuje jego honorową walkę. Ku zagładzie i śmierci zdąża świat i ludzkość, o czym można wnioskować, interpretując ostatnią scenę dramatu - apokaliptyczną wizję zwiastującą powtórne przyjście Chrystusa.

Motyw Boga

Rewolucjoniści szargają wizerunek Boga i kpią ze wszystkich zasad. Niszczą świątynie i oddają się lubieżnym rytuałom, które odprawia kapłan nowej wiary - Leonard. Wódz buntowników to ateista. Jedynie Henryk i garstka arystokratów bronią kultury chrześcijańskiej. Bóg w wyobrażeniach Hrabiego jest wielkim świetlistym punktem pośród ciemności, promienieje, lecz nic nie oświeca. W końcowej scenie dramatu obraz Opatrzności jest całkowicie odmienny - Boża moc wręcz oślepia i niszczy. Żona Henryka prosi Boga o dar poezji. Niejednokrotnie o natchnienie błaga Stwórcę Henryk, lecz Bóg inaczej odpowiada na modlitwy - ironicznie, jakby karząc człowieka za próby dorównania Mu potęgą. Jego oblicze w scenie ostatniej jawi się jako srogie, ze złowieszczym, porażającym spojrzeniem, którego nie da się znieść. Bóg karze wówczas za grzechy, przypomina o swojej władzy nad światem.

Motyw wolności

Rzecznikiem idei wolności jest Pankracy. Marzy mu się kraj, w którym wszyscy ludzie będą braćmi, ich prawa zostaną zrównane, a hierarchia społeczna zniesiona. Utopijna to wizja demokracji, zresztą bardzo nieetycznej, bo korzeniami tkwiącej w cierpieniu i zbrodni. Wolność obywatelska okazuje się ułudą, bowiem realia życia społecznego narzucają pewne ograniczenia, a podziały między ludźmi zawsze się ujawniają. Sukcesywnie dokonuje się podział na klasy społeczne, a wolność bywa zagrożona. Całkowita niezależność nigdy nie jest możliwa, ale zawsze pozostaje pragnieniem i rozpaczliwym krzykiem uciskanych.

Motyw apokalipsy

Pośród wielu interpretacji pojawia się i taka, że „Nie - Boska komedia” jest wizją apokalipsy, a przecież o takiej mówią obecni w dramacie szaleńcy, zatem mamy tu do czynienia z katastroficzną utopią, kasandrycznym (pesymistycznym) wyobrażeniem autora.

Motyw domu

Z. Krasiński prezentuje dramat hrabiego Henryka, który nie jest w stanie stworzyć szczęśliwego domu. Nie umie kochać ”dobrej i skromnej” żony, marzącej o rodzinnym szczęściu. Henryk uważa, że małżeństwo jest związkiem nieludzkim, narzuconym przez boga, dlatego przeklina je. W wyniku jego poetyckich miraży jego żona popada ona w obłęd i umiera.

Motyw zjaw

Zygmunt Krasiński ukazuje postać Dziewczyny - widma, które ukazuje się Mężowi (Hrabiemu Henrykowi) i uwodzi go. Wnosi ona w życie hrabiego piękno, poezję i potęgę, wartości, które bohater cenił sobie przed ślubem. Zjawa kusi go ucieczką od szarej rzeczywistości, wyzwoleniem od rutyny. Gdy Hrabia Henryk ulega namowom podczas podniebnej podróży piękna dziewica zmienia się w trupa

Motyw zydow

Zygmunt Krasiński humorystycznie określa Żydów jako Przechrztów, należących wraz z chłopami i robotnikami do obozu rewolucjonistów. Autor określa walczących jako ludzi pozbawionych ideałów, kierujących się odwetem za lata poniżenia i biedy. Przechrzci za bardzo pragną wykorzystać rewolucje do własnych celów, chcą bowiem utworzyć królestwo Izraela. Rola, jaką im w swym dramacie przydzielił Krasiński, podkreśla jego antyżydowskie poglądy.

Motyw zony: Zygmunt Krasiński prezentuje dramat hrabiego Henryka, który nie jest w stanie stworzyć szczęśliwego domu. Nie umie kochać „dobrej i skromnej” żony, marzącej o rodzinnym szczęściu. Henryk uważa, że małżeństwo jest związkiem nieludzkim, narzuconym przez boga, dlatego przeklina je. Maria, żona hrabiego i matka Orcia nie zaznała szczęścia w małżeństwie. Kocha męża, ale nie jest przez niego kochana. Podobnym uczuciem darzy syna, jednak zdaje sobie sprawę z tego, jaki czeka go los - sama mu go zgotowała, stawiając miłość męża ponad interesem dziecka. W wyniku poetyckich miraży męża i odtrącenia popada w obłęd i umiera.

Fortepian Szekspira Cyprian Norwid

Bema pamięci zalobny Rapsed Cyprian Norwid

W Weronie Cyprian Norwid

Moja piosnka Cyprian Norwid

Coś ty Atenom zrobił Sokratesie Cyprian Norwid

Faust Johann Wolfgang von Goethe

Motyw zbrodni

Johann Wolfgang Goethe daje przykład dzieciobójstwa, które popełnia ukochana tytułowego bohatera - Małgorzata. Bohaterka z racji wieku i wykształcenia posiada czułe, serce skłonne do uniesień i namiętności, czemu prędko się oddaje, płacąc za to słoną cenę. Zachodzi w ciążę z Faustem, po porodzie topi dziecko, sama popada w szaleństwo i zostaje osadzona w więzieniu.

Motyw szatana

Johann Wolfgang Goethe przedstawia postać diabła - Mefistofelesa, który przejmuje władzę nad duszą uczonego - Fausta - za sprawą podpisanego jego własną krwią cyrografu. Cała historia ma podobną, do biblijnej opowieści o Hiobie, genezę. Bóg pozwala Mefistofelesowi uwieść Fausta, wierząc, że nie odda mu swej duszy. Postać diabła podczas trwania akcji utworu zmienia się. Początkowo przyjmuje on formę czarnego psa. Następnie przemienia się w swą naturalną postać. W całej okazałości, ubrany w czerwono - złoty strój, okryty jedwabnym płaszczem i w czapce z kogucimi piórami, ukazuje się uczonemu w jego pracowni. Mefistofeles posiada ogromną magiczną wiedzę, umiejętność spełniania nawet najskrytszych życzeń oraz mądrość, która to w połączeniu z pozostałymi cechami i zdolnościami, sprawia, iż jest ogromnie niebezpieczny.

Motyw kobiety

Johan Wolfgang Goethe w swym dziele ukazuje postać nieszczęśliwie uwiedzionej młodej i naiwnej dziewczyny - Małgorzaty. Zakochana w Fauście topi ich dziecko. Uwięziona, odmawia ucieczki z Faustem, pragnąc zbawić się przez cierpienie.

Motyw podrozy: J.W. Goethe przedstawia podróż odmłodzonego za sprawą Mefistofelesa Fausta. Wędruje on zarówno w czasie, jak i przestrzeni. Odwiedza między innymi starożytną Grecję, Spartę rządzoną przez Menelaosa. Jego przygody podczas wędrówku uczą go umiaru i decydują o jego późniejszym losie.

Frankenstain

Motyw przemijania

.W. Goethe pisze -

„Chwilo trwaj, jesteś taka piękna”

podkreślając odwieczne pragnienie człowieka do zatrzymania czasu w chwilach najszczęśliwszych. Każdy z nas chciałby, aby wyjątkowe i niepowtarzalne chwile trwały na zawsze.

Zemsta Aleksander Fredro

Wiersz z romantycznej poezji europejskiej

P o z y t y w i z m

Lalka Boleslaw Prus

Motyw zydow

Bolesław Prus opisuje bogatych, prowadzących międzynarodowe interesy Żydów w XIX-wiecznej Warszawie. Mieszkali w okolicach ulicy Świetojerskiej. Żyli w niepewności, mając świadomość odrzucenia zarówno przez Polaków jak i przez innych Żydów. Tak było w przypadku Henryka Szlangbauma, przyjaciela Wokulskiego, który uciekł z domu i wyrzekł się żydowskiej tradycji, zmieniając nawet nazwisko na Szlangowski. Wokulski przyjął go wbrew opinii publicznej do pracy w swoim sklepie. Nie widział w osobie Szlangbauma wroga, cenił jego patriotyzm, o którym zaświadczył biorąc udział w powstaniu styczniowym, za co zesłany został na Syberię. Podobnie jest w przypadku doktora Szumana, który uważa, że naukowiec nie pracuje dla jakiegoś narodu, ale dla wszystkich ludzi. Szowinistyczne stanowisko społeczeństwa, powoduje, że ludzie ci powracają do dawnej religii i kręgów żydowskich. Kwestię żydowską Prus analizuje z wielką rozwagą, dość wszechstronnie.

Motyw miasta

Bolesław Prus przedstawił bardzo rozległą panoramę życia w Warszawie końca XIX wieku. Samo miasto ukazał niemal z fotograficzną dokładnością. Utwór prezentuje różne grupy, warstwy społeczne - m.in. kapitalistów, finansistów, kupców, arystokrację, mieszczaństwo polskie, niemieckie i żydowskie oraz biedotę zamieszkującą Powiśle. Świat ludzi bogatych symbolizują pałace arystokracji, rozmieszczone głównie przy Trakcie Królewskim, Powiśle to dzielnica nędzy, występku i poniżenia, zaś świat mieszczański można poznać na przykładzie kamienicy, kupionej przez Wokulskiego od Łęckich, gdzie mieszka zarówno zamożna burżuazja, jak i biedni studenci. Rozmyślając o kontrastach społecznych Wokulski mówi:

”Oto miniatura kraju, w którym wszystko dąży do spodlenia. Jedni giną z niedostatku, drudzy z rozpusty”

Motyw Polski

Bolesław Prus, przedstawiając społeczeństwo polskie z czasów zaborów, nie unika krytyki. Ukazuje anachroniczną strukturę społeczną: bezczynność klas rządzących: arystokracji, inteligencji i rodzącego się mieszczaństwa, bezradność programu organicznikowskiego. Wokulski trzeźwo ocenia szansę na równomierny rozwój kraju, podkreślając, ze jednostka nie jest w stanie zmienić nastawienia tych, którzy pragną pomnażać wyłącznie swój majątek: „Tu nic nie poradzi jednostka z inicjatywą, bo wszystko sprzysięgło się, by ją spętać i zużyć w pustej walce - o nic

Motyw arkadii

Bolesław Prus opisuje majątek szlachecki prezesowej Zasławskiej jako miejsce piękne, otoczone lasami, nieskażone cywilizacją, a stworzone ręką wcielającej w życie postulaty pozytywistów kobiety. Wokulski doskonale się tu czuje. Jest zauroczony miejscem i odradza prezesowej budowę cukrowni, mogącą mieć na nie negatywny wpływ. W Zasławku działa przedszkole dla dzieci chłopskich, są mieszkania i jedzenie. Ludzi starych i niedołężnych prezesowa otacza opieką, zapewniając im lekką pracę - wyplatanie koszy. Zasławska umiejętnie wciela w życie postulaty pracy u podstaw, dzięki czemu o jej majątku można mówić jak o arkadii, miejscu pięknym i spokojnym, gdzie można doskonale wypocząć i zregenerować siły.

Motyw kobiety

Szczególną uwagę poświęca Bolesław Prus Izabeli Łęckiej. Autor stworzył postać posągowo piękną. Dwudziestopięcioletnia Izabela wychowała się w zbytku i luksusach. Jest wyrachowaną egoistką, wyobraża sobie, że tylko jej należą się hołdy ze strony licznych wielbicieli. Cechują ją przesądy klasowe. Ludzie istnieją dla niej, by jej służyć; nie umiałaby poświęcić się dla innych, nie potrafi właściwie zająć się chorym ojcem. Można odnieść wrażenie, że jest kobietą pustą i głupią.

Praca to dla Izabeli kara za grzechy, a ludzie ją wykonujący to swego rodzaju pokutnicy, należący do niższego gatunku niż ona sama. Łęcka nie rozumie zasadności zarabiania pieniędzy, nie wie, skąd bierze je ojciec, nie ma pojęcia, co to są procenty. Izabela troszczy się tylko o swoje przyjemności: musi posiadać powóz, konie, piękne suknie, chce bywać na salonach. Nie umie kochać, doskonale natomiast flirtuje. Prus stworzył kobietę piękną i próżną, spóźnioną ze swymi wymaganiami w stosunku do epoki, w której przyszło jej żyć - kobietę, która mogła być obiektem szalonej miłości, być może samobójstwa, tracącą natomiast niestety przy bliższym poznaniu.

Motyw miłości

"Lalka" to powieść o miłości. Osią konstrukcyjną utworu, niezbędną do zobrazowania dwóch różnych środowisk, z których wywodzą się główni bohaterowie powieści, jest romantyczna, nieszczęśliwa miłość kupca Stanisława Wokulskiego do arystokratki, Izabeli Łęckiej.

Wokulski za wszelką cenę chce należeć do świata Izabeli i podejmuje w tym celu różnorodne działania: nawiązuje kontakty w Resursie Kupieckiej, uczestniczy w kweście wielkanocnej i w święconem u hrabiny, zaproszony zostaje na sesję u księcia i obiad do Łęckiego. Przejmuje też upodobania i zwyczaje arystokratyczne: kupno powozu, nauka angielskiego, udział w wyścigach, pojedynek. Wszystko to czyni nie dla zaspokojenia swych ambicji, a po to, by zdobyć Izabelę. Jednocześnie ma wyrzuty sumienia z powodu zdrady młodzieńczych ideałów, odczuwa wobec siebie niechęć i pogardę. Dostrzega różnice między swoim światem a światem Izabeli.

Wokulski idealizuje swą wybrankę. Łudzi się, że odwzajemni ona jego uczucia i oboje połączeni zostaną związkiem małżeńskim. To dla Izabeli Stanisław kupuje kamienicę Łęckiego, dla niej jedzie do Bułgarii, by dorobić się majątku, dla niej wraca z Paryża od profesora Geista. Wszystko na nic, Izabela nie docenia i nie rozumie Wokulskiego. Widzi w nim pokornego sługę, który musi nadskakiwać księżniczce. Łęcka okazuje się wyrachowaną, zubożałą panną, która z konieczności ma wyjść za niekochanego człowieka, nie chce jednak zrezygnować z salonowego kokietowania i flirtów ze Starskim. Jest zadufana w sobie. Małżeństwo z Wokulskim - człowiekiem należącym w mniemaniu Izabeli do niższej klasy społecznej - byłoby zbyt wielkim poświęceniem. Dwulicowa arystokratka być może nawet doprowadza do samobójstwa Stanisława. To miłość staje się przyczyną klęski głównego bohatera " Lalki".

Motyw przyjaźni

Ignacy Rzecki darzy Stacha prawdziwie serdeczną i szczerą przyjaźnią. Żywo interesują go wszystkie poczynania Wokulskiego, jego sukcesy finansowe i społeczne. Przestrzega go też przed porażkami. Jest oddany i bezinteresowny. Rzecki martwi się problemami Stanisława, zwłaszcza że ich nie rozumie. Szczególnie niepokoi go uczucie Stanisława do Izabeli Łęckiej. Ignacy chciałby, by Wokulski ożenił się z panią Stawską.

Motyw snu

w jednym ze snów Izabeli ukazuje się Wokulski pod postacią monstrum. Sen pojawia się bezpośrednio po poznaniu kupca, kiedy stosunek Izabeli do niego był względnie obojętny. Wizja ta niezaprzeczalnie była wyrazem podświadomych obaw Łęckiej.

Motyw rewolucji

Bolesław Prus, opisując wspomnienia Rzeckiego, przywołuje czasy Wiosny Ludów. Dla starego subiekta, który brał udział w tamtejszych wydarzeniach, są one symbolem walki z tyrania i przeciwstawieniu się porządkowi ustalonemu na Kongresie Wiedeńskim. Walka była dla niego potwierdzeniem idei napoleońskich i dążeniem do wolności w duchu I Cesarstwa.

Motyw cierpienia

B. Prus pisze o cierpieniach Stanisława Wokulskiego, spowodowanych nieszczęśliwą miłością do Izabeli Łęckiej. Miłość Wokulskiego gardzi nim z powodu jego pochodzenia. Cierpienie doprowadza go do ostateczności - kupiec porywa się na swoje życie.

Gloria Victis Eliza Orzeszkowa

Motyw patriotyzmu: Eliza Orzeszkowa składa hołd poległym w powstaniu styczniowym i wyraża przekonanie, że poniesione ofiary nie były daremne, a przyszłość doceni ich wielkość. Jednym z powstańców był Tarłowski - młodzieniec, który walecznie bronił ojczyzny, świadcząc o miłości do niej.

Dobra Pani E.Orzeszkowa

Kamizelka B.Prus

Miłość

Motyw miłości ukazany w noweli Kamizelka jest jednym z piękniejszych w polskiej literaturze. Owo uczucie jest tu przedstawione jako coś niezwykłego, ponieważ w imię tego uczucia małżonkowie posunęli się do kłamstwa i oszustwa, aby przynieść ulgę i spokój ukochanej osobie. Z racji tego, że kierowali się szczytną intencją, nie można nazwać ich czynu inaczej niż dowodem bezwarunkowej miłości.

Bieda

Bohaterowie noweli żyli w trudnych warunkach materialnych, dzięki czemu Prus zwrócił uwagę czytelnika na niski poziom życia polskiej mieszczańskiej rodziny w drugiej połowie XIX wieku. Małżeństwo urzędnika najemnego i nauczycielki radziło sobie dobrze do momentu, gdy stan zdrowia mężczyzny nie pogorszył się na tyle, iż uniemożliwił mu wykonywanie zawodu. Wtedy też musieli zrezygnować z usług służki, a aby opłacić lekarza kobieta musiała nie tylko wziąć na siebie dodatkowe obowiązki w udzielaniu lekcji, ale podjąć również pracę krawcowej. Bohaterka pracowała niemal bez przerwy, by zarobić na opiekę medyczną dla nieuleczalnie chorego ukochanego.

Żyd

kupił kamizelkę od starego Żyda „za cenę znakomicie wyższą od wartości, a dałbym nawet i drożej, gdyby umiano się targować”. Żyd był handlarzem starzyzny, który chodził po podwórzach warszawskich kamienic i sprzedawał swe towary, zachwalając je nad wyrost. W noweli został ukazany jako człowiek chciwy, chytry i sprytny.

Antek B.Prus

Motyw dziecka: B. Prus zajmuje się losem nieszczęśliwego, utalentowanego chłopca. Jego pasją jest rzeźbienie. Wystarczy mu scyzoryk i kawałek drewna, by spędzić wiele godzin przy tworzeniu nowej rzeźby. Niestety, oprócz rzeźbienia, które nie przynosiło matce ani pociechy, ani pomocy, Antek nie był w stanie zajmować się jakąkolwiek pracą w gospodarstwie, dlatego matka, za namową kuma Andrzeja, wysyła do go miasta.

Katarynka B.Prus

Mendel Gdański Maria Konopnicka

Motyw zydow

Maria Konopnicka przedstawia tragizm tytułowego bohatera, któremu przyszło żyć w czasach narastającego prześladowań Żydów. Autorka mówi o antysemityzmie, pogromach, działalności bojówek antyżydowskich i ich wpływie na jednostkowe losy. Mendel - warszawski rzemieślnik - to prawy człowiek, patriota i dobry obywatel. Ufał on w ludzką dobroć, i równość ludzi bez względu na różnicę ras czy wyznawanej religii. Ani przez moment tzw. patrioci nie pomyślą o tym, że Mendel potwierdził swą przynależność do polskiego społeczeństwa nie tylko rzetelną pracą, ale i udziałem w powstaniu styczniowym. Mendel padł ofiarą rasowej, religijnej nienawiści, załamała się jego wiara w ludzi, odwieczny system humanitarnych wartości. Niechęć współmieszkańców, spotykające go poniżenia i wykluczenie ze społeczności lokalnej powodują jego osobistą tragedię. Introligator nie został pobity, nie ukradziono i nie zniszczono jego skromnego majątku. Został okaleczony w sensie psychicznym. Na końcu noweli mówi:

„u mnie umarło serce do tego miasta”.

Motyw miasta

Maria Konopnicka akcję swej noweli umieszcza w Warszawie (nazwisko „Gdański" miało zasugerować cenzurze, że akcja toczy się w Prusach, nie w zaborze rosyjskim) Bohater - Mendel kochał to miasto, uważał się za jego skromną część, był szanowany przez sąsiadów. Jednak dla uczestników antyżydowskich pogromów nie miało to żadnego znaczenia. Fanatyczny tłum pozbawił Mendla poczucia trwałej wspólnoty z miejską społecznością, w której, a nie, obok której, chciał żyć.

Motyw dziecka

M. Konopnicka opisuje historię starego Mendla, wychowującego swojego wnuczka - małego chłopca Jakuba. Dziadek bardzo kocha chłopca i próbuje go wychować w tradycji żydowskiej, choć polskie dzieci na podwórku wyśmiewają Jakuba z powodu jego żydowskiego pochodzenia

Nad Niemnem E.Orzeszkowa

Motyw ojczyzny

Eliza Orzeszkowa podobnie jak Mickiewicz w „Panu Tadeuszu” opisuje urodę ziemi litewskiej. Związek z ojczyzna pogłębia praca na polskiej ziemi, dostrzeganie otaczającej natury, pamięć o tragicznej historii i zachowywanie odwiecznych tradycji. Kraj przodków łączy zarówno Bohatyrowiczów, jak i Korczyńskich, ponieważ członkowie obu rodów zginęli za ojczyznę w powstaniu.

Motyw miłości

Wyobrażony poprzez związek Justyny i Jana jest osnową utworu. Wokół niego koncentrują się inne wątki. Justyna i Jan wyobrażają miłość idealną, zdolną pokonać wszelkie przeszkody. Podobną wymowę ma przytoczona w powieści legenda o Janie i Cecylii - protoplastach i założycielach rodu Bohatyrowiczów. Wzorzec miłości idealnej sugeruje nadrzędność tego uczucia wobec innych, autorka wyznacza mu tak istotną rolę, ponieważ wszelkie działania człowieka pozbawione emocjonalnego fundamentu wydają się trudne do realizacji, czasem nawet bezwartościowe (np. Różyc).

Motyw Polski

Eliza Orzeszkowa, dając wyraz pozytywistycznym ideom organicznikowskim i kultu niepodległościowego, nakreśliła panoramiczny obraz dziewiętnastowiecznego społeczeństwa polskiego. Kreśli wyidealizowany obraz zaścianka. Bohatyrowicze mimo trudnej sytuacji materialnej żyją w zgodzie z naturą, a o ich patriotyzmie świadczy ciężka praca na roli i szacunek do powstańczej mogiły. Pozytywistyczny rodowód mają i inne idee wpisane w powieść: postulat użyteczności społecznej, pogodzenia zwaśnionych warstw, utylitaryzm, kult nauki, walka o polskość ziemi, legalne działania ekonomiczne zastępujące konspirację, zbrojny czyn.

Motyw syna

E. Orzeszkowa opisuje Witolda Korczyńskiego, typowego przedstawiciela młodzieży tamtych czasów. Jest wykształcony, pełen zapału do pracy i przywiązania do rodzinnej ziemi. Pragnie on zmodernizować Korczyn, a jego upór i wytrwałość, mimo początkowego sprzeciwu ojca, pozwala na pojednanie z zaściankiem Bohatyrowiczów.

Motyw małżeństwa

Pojawia się w dziele Orzeszkowej jako kwintesencja niespełnienia, zwłaszcza niespełnionej miłości. Pary małżeńskie funkcjonują na zasadzie wzajemnego przebywania „obok siebie”. Uczucia małżonków uczucia dawno wygasły. Nieszczęśliwi są Benedykt i Emilia, Zygmunt i Klotylda. „Kompromisowy” jest związek Bolesława i Marii Kirłów (pani Kirłowa toleruje zachowanie męża). Warto zauważyć, że nieszczęśliwe małżeństwa znajdują się zwłaszcza wśród szlachty i arystokracji. W zaścianku problem nieudanych związków nie istnieje. Tu „budulcem” miłości jest wzajemne wsparcie, wspólna praca i wychowywanie dzieci.

Motyw samotności

Uczucie samotności dotyka wielu bohaterów. Jest ono najczęściej następstwem nieszczęśliwej miłości. Justyna po zakończeniu znajomości z kuzynem Korczyńskim czuje się opuszczona i zagubiona. Marta odrzuciwszy Anzelma, cierpi w ukryciu, podobnie Anzelm - stopniowo popada w apatię, a symbolem jego samotności jest „duszna choroba”, która izoluje go od świata. Wyalienowani są też pani Emilia Korczyńska i jej mąż Benedykt - ci wzajemnie nie spełniają swoich oczekiwań, każde z nich oddzielnie brnie przez życie. Samotna jest także Teresa, która stale marzy o miłości.

Motyw marzycielstwa

Zwykle związany jest z Justyną. Gdy bohaterka przeżywa, bądź przeżyła coś niezwykłego, towarzyszą jej marzenia senne. Dzieje się tak np. w momencie, kiedy Justyna poznaje legendę o Janie i Cecylii oraz historię Mogiły. Nie bez znaczenia jest tu postać Jana - w marzeniach panna Orzelska widzi siebie jako jego żonę. We śnie czuje pocałunki ukochanego. O wielkiej, romantycznej miłości marzy pani Emilia oraz Teresa. Swoje wizje czerpią z lektury romansów.

Motyw powstania styczniowego

Jest bardzo charakterystyczny dla całokształtu dzieła. Autorka, powracając do tego historycznego wydarzenia, przypomina o tożsamości narodowej i wspólnocie społecznej. Mit powstania styczniowego tkwi w świadomości bohaterów, pamięta o nim starsze pokolenie - to, które brało udział w walkach (Anzelm) oraz kolejne - pielęgnujące wspomnienia o powstańcach (Jan, a później także Justyna). Wspomniany wątek ma nawiązywać do tradycji, krzewić wartości patriotyczne, wskrzeszać nadzieje na odzyskanie niepodległości.

Motyw patriotyzmu

Unaocznia się nie tylko we wspomnieniach dotyczących powstania styczniowego, choć te są znamienne, bo uosabiają istotne wartości społeczno - narodowe. Patriotyzm zauważalny jest w postawach bohaterów, zwłaszcza Benedykta Korczyńskiego, który w czasie popowstaniowych represji walczy o utrzymanie majątku. Benedykt osobiście nie bierze udziału w walkach niepodległościowych, ale, jako jedyny z braci, pragnie zachować ojcowiznę. Staje się w ten sposób nie tylko spadkobiercą ziemi, ale i dziedzicem tradycji stanowiącej o wartości narodu.

Pokoleniowy spór obejmuje głównie seniora i juniora rodu Korczyńskich. Spór Benedykt - Witold dotyczy różnic światopoglądowych oraz kwestii wychowawczych. Senior Korczyński, pozbawiony złudzeń i nadziei, opowiada się za tradycyjną formą zarządzania majątkiem, nie widzi konieczności „unowocześniania” gospodarki, pozostaje „konserwatystą” również w kwestii relacji z zaściankiem. Przeciwną wizję reprezentuje jego syn. Ten optuje zwłaszcza za „naprawą” stosunków sąsiedzkich, co mogłoby polepszyć położenie zarówno dworu, jak i zaścianka. W istocie każdy z nich pragnie tego samego - „rekonstrukcji” korczyńskich dóbr, ale obydwaj reprezentują inne strategie realizacji celu.

Motyw arkadii

Wyobrażony został dzięki opisom przyrody. W zasadzie tylko przyroda tworzy idealny, spójny obraz. Jej piękno otacza wszystko wokół: dworki szlacheckie i bohatyrowicki zaścianek, problemy powieściowych postaci, ich życie i obowiązki. Natura współgra z nastrojami bohaterów, wyznacza rytm egzystencji. Człowiek wpisany w jej cykl może czuć się szczęśliwy, ale pod warunkiem, że on również rozumie „nastroje” przyrody, akceptuje je i godzi się na współzależność.

Motyw malej ojczyzny

Eliza Orzeszkowa przedstawia życie dworu korczyńskiego i zaścianka, zamieszkanego przez ubogą szlachtę. Rzeka Niemen i pobliskie lasy tworzą dla mieszkańców tej krainy małą ojczyznę. Ziemia jest świętością, miejscem gdzie historia splata się z teraźniejszością.

Motyw dworu

E. Orzeszkowa przedstawia trudne życie mieszkańców nadniemeńskiego Korczyna w drugiej połowie XIX wieku. Właściciel majątku - Benedykt Korczyński boryka się z wieloma trudnościami by utrzymać swój dwór w dawnej świetności, popada między innymi w konflikt z zaściankową szlachtą - Bohatyrowiczami. Przyczyną upadku ziemiaństwa są również wielkopańskie maniery i niechęć do pracy niektórych jej mieszkańców, których sylwetki kreśli autorka w satyryczno-karykaturalny sposób (m.in. egzaltowana, żyjąca w sentymentalnym świecie Emilia Korczyńska).

Motyw zony

Eliza Orzeszkowa ukazuje wiecznie omdlałą i chorą Emilię Korczyńską - ofiarę romantycznych teorii, żyjącą w świecie sentymentalnych powieści żonę Benedykta. Jedyną radość przynosi jej zagłębianie się w lekturze ckliwych opowiastek. Praca i zajęcia męża, starającego się utrzymać Korczyn jest jej zupełnie obca. Ich małżeństwo nigdy nie było szczęśliwe. Choć małżonkowie żyją pod jednym dachem, coraz bardziej oddalają się od siebie. Korczyńska pozostawała wieczną hipochondryczką. Wciąż znajdowała w sobie nowe choroby, cierpiała na migreny, co stawało się doskonałym pretekstem do tego, by nie opuszczać łóżka, pokoju. Interesowała się przede wszystkim własnym stanem psychicznym i fizycznym, często uciekała w świat urojeń, marzeń, absolutnie nie zajmując się niczym w gospodarce. Jest kobietą skrajnie egocentryczną, zapatrzoną w siebie. Nie pełni roli żony, matki czy dziedziczki. Maria Kirłowa inna bohaterka powieści to trzydziestoczteroletnia (od szesnastu lat zamężna) matka pięciorga dzieci. Zastępowała męża we wszystkich pracach gospodarczych. Była osobą pracowitą, uczciwą, rozsądną, życzliwą, wyrozumiałą i skromną, kobietą wyemancypowaną, niezależną, kochająca mimo wszystko męża-próżniaka, który odwzajemniał jej uczucie.

Motyw wsi

Eliza Orzeszkowa w znacznej mierze swą powieść poświęciła problemom polskiej wsi. Pierwszy z wątków to konflikt pomiędzy dworem i zaściankiem. Nie jest ważny incydent, który go wywołał, problem ma głębokie podłoże gospodarcze, wyrasta z ówczesnej sytuacji ekonomicznej na wsi, problemów ziemiaństwa po powstaniu styczniowym, kontrybucjach, represjach, uwłaszczeniu chłopów. W zaścianku brakowało ziemi, nie brakowało natomiast rąk do pracy, a dworskie pola nie zawsze zostawały w pełni wykorzystane. W kontekście tego konfliktu rozpatrywana jest idea solidaryzmu narodowego, pełnej zgodności między dworem i zaściankiem w okresie powstania styczniowego. Jerzy Bohatyrowicz i Andrzej Korczyński wspólnie konspirowali i polegli w walce. Szlachta zaściankowa, określana w powieści mianem ludu, to żyjący niczym chłopi, gospodarujący na skrawkach ziemi, biedni Bohatyrowiczowie. Ziemia stanowi dla nich największą wartość, by ja posiąść są gotowi zrobić wszystko. Są oni pełni życia, energii, zapału do pracy, patriotyzmu. Szanują tradycje, kultywują pamięć o minionych pokoleniach, nie zapominają starych pieśni oraz podań, żyją w zgodzie z naturą. To: ”lud, który nigdy nie podpierał strasznego gmachu pracy przymusowej, ani twarzami w dół nie upadał pod piekielną obelgą chłosty, lud, za którym w odległej przeszłości jaśniało słońce ludzkich spraw i dostojeństw.” Zdaniem autorki, to lud zadecyduje o przyszłości kraju, narodu, z racji swej liczebności i siły stanie się podstawową warstwą społeczną.

Zbrodnia i kara Fiodor Dostojewski

Motyw zbrodni

ukazuje głównego bohatera - Rodiona Raskolnikowa, który musiał przerwać studia prawnicze z powodu braku środków na naukę. Ta sytuacja zrodziła w nim chęć zmian, poprawy warunków życia. Na działanie Raskolnikowa wpływ miały jego poglądy. Twierdził, że świat tworzą jednostki niezwykłe, ponadprzeciętne, które mają prawo do występowania przeciwko ogólnie przyjętym zasadom. Chciał zabić kobietę, którą uważał za wesz ludzką, aby za jej pieniądze pomóc wielu ludziom, w tym sobie. Chciał także sprawdzić, czy jest zdolny do popełnienia zbrodni. Początkowo się wahał, ale przypadkiem usłyszał rozmowę studentów skarżących się na kobietę. Wtedy zapadła decyzja: zabić.

Motyw snu

ukazuje sny i widzenia, które pomagają bohaterom dotrzeć do ich prawdziwego „ja”, dzięki nim postacie mogą zrozumieć swoje błędy. Główny bohater - Raskolnikow swoje postępowanie wyjaśnia rozumowo, zagłuszając wyrzuty sumienia. Dlatego jego przemiana może odbyć się jedynie we śnie, gdy ujawnia się podświadomość człowieka. Rodiona dosięgają koszmary i lęki nawet przed dokonaniem morderstwa, jest znerwicowany i ma kłopoty ze snem - „Nazajutrz obudził się późno, po niespokojnym śnie, rozdrażniony i zły”. W oparciu o psychoanalizę Freuda można wysnuć hipotezę, że owa dysharmonia jest wynikiem zaburzeń w umyśle, spowodowanych zamiarem popełnienia zbrodni. Uporczywe sny dotykają także innych, którzy wstąpili na niewłaściwą ścieżkę. Swidrygajłow to człowiek nikczemny, który bez skrupułów skrzywdził wiele kobiet. Popełnione zbrodnie nie dają mu spokoju. Dręczą go koszmary, majaczy, męczy go szum liści za oknem - czyli strach wydarty z najgłębszych zakamarków podświadomości.

Motyw szaleństwa

Fiodor Dostojewski ukazuje losy Rodiona Raskolnikowa marzącego o byciu kimś lepszym od wszystkich ludzi, pragnącego stać ponad rasą ludzką, która pełna jest ułomności i słabości. Mordując lichwiarkę chciał udowodnić samemu sobie, że należy do tej lepszej grupy. Po tym akcie obserwujemy wewnętrzną przemianę bohatera, obłęd w jaki wpada tuż po zamordowaniu. Od momentu morderstwa stan jego umysłu tylko się pogarszał. Wydarzenie do tego stopnia rozstroiło jego nerwy, że przez kilka dni leżał nieprzytomny w swoim łóżku, majacząc przez sen. Nie mógł znieść obecności innych ludzi. Przyjazd matki i siostry do Petersburga przyjął chłodno, unikał kontaktu z nimi, wręcz prosił, żeby zostawiły go w spokoju. Jego tragedią nie były tylko wyrzuty sumienia po dokonanym morderstwie, a fakt, iż był jak inni ludzie, słaby psychicznie. Życie Raskolnikowa zmieniło się w piekło. Nie mógł zaznać spokoju, kusił los, miewał myśli samobójcze. Ratunkiem stała się miłość do Soni, miłość trudna, gdyż oboje mieli nieczyste sumienia, oboje działali jednak dla dobra wyższego.

Motyw milosci

F.M. Dostojewski ukazuje, jak wielką rolę może odegrać miłość w życiu zbrodniarza. Raskolnikow przyznaje się Soni do popełnionej zbrodni, pragnąc odpokutować za winy i zacząć nowe życie. Sonia jest mu niezwykle oddana i cierpliwa, dlatego Rodion nie pozostaje obojętny na jej uczucie.

Moralność Pani Dulskiej

Motyw domu

G. Zapolska krytykuje dom mieszczański, w którym panuje obłuda i pruderia. Dulska tylko na pokaz strzeże przyzwoitości swej rodziny, w rzeczywistości dopuszcza do romansu swego syna Zbyszka ze służącą. Jej mąż to całkowicie podporządkowany pantoflarz, zaś syn, mimo chwilowego buntu, ulega matce wybierając wygodne życie.

Motyw kobiety

Gabriela Zapolska w tragifarsie kołtuńskiej ukazuje postać właścicielki kamienicy - Dulskiej. Dulska tylko na pokaz strzeże przyzwoitości swej rodziny, w rzeczywistości dopuszcza do romansu swego syna Zbyszka ze służącą. Jej mąż to całkowicie podporządkowany pantoflarz, syn, mimo chwilowego buntu, ulega matce wybierając wygodne życie, zaś córki - Mela i Hesia są jeszcze za młode by przeciwstawić się despotycznej matce. Jej naczelną zasadą jest to, by swoje brudy prać we własnym domu i tuszować za wszelką cenę wszystkie „szkandale” oraz, że pieniądz nie cuchnie.

Motyw dziecka

G. Zapolska przedstawia bunt ukochanego syna Anieli Dulskiej - Zbyszka, przeciwko zakłamaniu i obłudzie panującym w domu. Jednak, kiedy postawiony jest przed problemem uznania swego nieślubnego dziecka, ulega silnej osobowości matki i akceptuje jej sposób wybrnięcia z niezręcznej sytuacji. Ostatecznie podporządkowuje się matce wybierając wygodne życie.

Ojciec Goriot Honore de Balzak

Motyw miasta

Balzak ukazuje realistyczny obraz Paryża - ”nowoczesnego monstrum”, a ściślej społeczność miasta miotaną wielkimi namiętnościami, dążeniem do kariery, władzy, uciech - w śmiertelnej walce, która według Balzaka stanowi jądro współczesnego swiata. Na zasadzie kontrastu przedstawia ubogą Dzielnicę Łacińską z znajdującym się tam nędznym pensjonatem pani Vauquer i bogatą dzielnicę Saint-Germain ze wspaniałą rezydencją hrabiny Beauseant.

Latarnik H.Sienkkiewicz

Motyw samotności

Henryk Sienkiewicz, podczas pobytu jako korespondent prasowy w Stanach Zjednoczonych usłyszał historię o polskim emigrancie Sielawie, który najszczęśliwszy okres swego życia spędził pracując jako latarnik w Aspinwall. Jak pisał o nim Sienkiewicz siedząc na samotnej skale, nie widując ludzi po parę miesięcy, czuł się szczęśliwym. Na tej podstawie powstała nowela „Latarnik” opisująca losy emigranta Skawińskiego. Sienkiewicz przedstawia przejmujące sceny nostalgii za krajem ojczystym starego wojaka-tułacza i wpływie na jego los strof poetyckich czytanego w samotności „Pana Tadeusza”.

Nasza szkapa M.Konopnicka

Emil Zola- nana

M ł o d a P o l s k a

Jądro ciemności Joseph Conrad

Motyw szaleństwa

Joseph Conrad ukazuje szaleństwo pełniące w powieścidwie funkcje. Po pierwsze jest to ironiczny mechanizm, który ma wywołać w czytelniku poczucie sympatii dla Kurtza. Marlow niemal od początku wiedział, iż agent był szalony, lecz poprzez poznawanie o nim kolejnych faktów, uznał, iż to, co dla towarzystwa było szaleństwem, jemu wydawało się pociągające. Dzięki temu Marlow wraz z czytelnikiem sympatyzują z Kurtzem, a jednocześnie nabierają podejrzeń, co do spółki. Po drugie szaleństwo Kurtza wynika z nieprzestrzegania przez niego norm zachodniej cywilizacji oraz żądzy władzy.

Chłopi ( wymagany tom I Jesien ) W.Reymont

PRZEMIJANIA

przemijanie jest jednym z głównych tematów powieści Reymonta; na przykładzie Macieja Boryny czy Agaty ukazana została nieuchronność przemijania. W Lipcach jedni bohaterowie umierają (Maciej i Agata), by zrobić miejsce dla innych (Mateusza czy Szymka) - taka jest kolej życia. Moim zdaniem pisarz chciał w ten sposób podkreślić fakt ciągłości życia, z tą różnicą, że cechy zmarłych będą i tak trwały w pamięci osób, które je znały, a dzieci zawsze będą w jakimś stopniu odbiciem rodziców (Antek był podobny do Macieja).

MIŁOŚCI

w powieści mamy kilka par kochanków. Pierwszym przykładem będą macocha i pasierb, czyli Jagna i Antek. Swym romansem złamali prawa chrześcijańskie, społeczne i obyczajowe. Antek zdradził żonę Hankę, a Jagna Macieja. Grzeszność tej pary potęguje fakt, że Jagna sypiała zarazem z ojcem i synem, co temu drugiemu w zupełności nie przeszkadzało. Być może Reymont chciał zwrócić w ten sposób uwagę na odwieczną obecność takich sytuacji w życiu człowieka. Warto zwrócić uwagę, iż Borynowie nie byli jedynymi mężczyznami uwiedzionymi przez córkę Dominikowej. W sercu Jagny ważne miejsce zajmował jeszcze Mateusz (przed właściwa akcją), lubiła spędzać czas z wójtem, a obiektem jej romantycznych myśli był syn organistów - Jasio. Kolejną powieściową parą kochanków byli Tereska i wspomniany Mateusz, którzy zaczęli romans pod nieobecność męża kobiety.

RODZINY

rodzina jest w Chłopach jednym z najważniejszych tematów, to wokół niej zbudowane są niemal wszystkie wątki. Poznajemy rodzinę Borynów (Maciej z żoną Jagną, Antek z żoną Hanką, Józka), kowalów (zięć Macieja z jego córką - Magdą), wójtów, Kozłów, Kłąbów, organistów czy Paczesiów (Dominikowa z Jagną, a później dwoma synami - Szymkiem i Jędrzychem). Fundamentem każdej z tych rodzin jest solidarność, gdy nadchodzą złe dni, i ogromna miłość, niewidoczna może w codziennych chwilach, lecz ujawniająca się w kulminacyjnych momentach dzieła (bitwa o las, głosowanie w sprawie budowy szkoły, wzajemna pomoc w polu pod nieobecność lipeckich mężczyzn).

PIELGRZYMA

do pielgrzyma możemy porównać Rocha, wędrującego od wsi do wsi i opowiadającego historie o Bogu, Jezusie i ich miłosierdziu. Choć Reymont nie zdradził nam wielu szczegółów, możemy się domyślać, że był poszukiwany przez carskie władze (zabór rosyjski), a na końcu powieści zmuszony do opuszczenia wsi, ponieważ wypytuje o niego żandarmeria. Roch jest symbolem dydaktyka (uczył wiejskie dzieci czytania i pisania), pielgrzyma (chodził na pielgrzymki, między innymi do Częstochowy), mędrca, życzliwego doradcy i wiernego przyjaciela (pomógł zorganizować wsparcie dla opuszczonych kobiet, gdy mężczyźnie z Lipiec byli w areszcie).

CZASU

czas w Lipcach płynie niezależnie od świata zewnętrznego, ponieważ wieś jest jak gdyby samoistnym tworem, odrębnym światem. Nie chodzą w niej zegary, ludzie żyją w rytmie zmian przyrody, kierując się położeniem słońca na niebie. Powtarzalność pór roku, obrzędów i świąt religijnych sprawia, że czas, stały i nieuchronny, jest żywym elementem świata zewnętrznego.

PRZEMIANY

w powieści przemianie ulega najbardziej Hanka, która z kobiety płaczliwej, słabej, podporządkowanej mężowi i pozbawionej swego zdania staje się pod wpływem wydarzeń (wywołanych przez niewiernego męża) silną, pewną siebie, zdecydowaną kobietą. Nie pozwala już się bić i zastraszać, potrafi się przeciwstawić, odkrywa, iż sama może zadbać o los swój i swoich dzieci (cały czas kochając Antka).

Motyw wsi

W. Reymont stworzył epopeję życia wiejskiego, przedstawiając panoramiczny obraz społeczności wiejskiej, ukazanej w całym jej rozwarstwieniu. Głównym bohaterem jest zbiorowość, społeczność wiejska w Lipcach. W powieści autor przedstawił realistyczny obraz życia wsi widzianej na wielu różnych płaszczyznach: od psychologicznej, poprzez obyczajową, aż do społecznej. Przedstawił dziesiątki charakterystycznych postaci i wszystko to, co stanowiło treść życia chłopów. Pisarz ukazał ekonomiczne konflikty wsi z dworem - spór o serwituty, czyli prawo chłopów do korzystania z lasów i pastwisk zagarniętych przez ziemian po uwłaszczeniu - głód ziemi, codzienną, ciężką pracę, ciemnotę, zacofanie, pijaństwo. W przywiązaniu do ziemi doszukał się patriotyzmu, podkreślił religijność chłopów, ich szacunek dla rodziny, niechęć do wszystkiego, co obce czy nowe.

Czynnikiem wyznaczającym pozycję danej osoby we wsi (której odzwierciedleniem było miejsce zajmowane w kościele) jest status majątkowy. Reymont opisuje najbogatszych chłopów (Boryna), średniozamożnych (Dominikowi), małorolnych (Kłębowie, Kozłowie), komorników (Jagustynka, Agata) i parobków (Kuba). Obok opisu społeczności wiejskiej autor prezentuje bogate wiejskie tradycje, obyczaje, obrzędy. Tradycję wsi wyrażają nie tylko świąteczne ceremonie, ale i powszednia mądrość - przysłowia oraz pieśni i przyśpiewki ludowe. Reymont heroizuje codzienny trud chłopów, ukazuję tę warstwę w przełomowym momencie, kiedy zaczynają się takie zjawiska, jak emigracja zarobkowa czy kolonizacja niemiecka

Motyw zbrodni

Stanisław Władysław Reymont w treść powieści wplata historię parobka Boryny - Kuby, który, chcąc zarobić na jedzenie i alkohol w karczmie, łapał w niedozwolonym miejscu kuropatwy i sprzedawał je dobrodziejowi. Za sześć z nich otrzymał złotówkę, którą natychmiast przepijał i przejadał. Będąc już na polowaniu, podczas próby ustrzelenia sarny natknął się na stróża lasu. Ten przestrzelił Kubie nogę. Parobek uciekł do domu. Ukrył się przed wszystkimi. Kiedy zjawił się lekarz Kuba nie wyraził zgody na leczenie w szpitalu. Pozostał sam w stanie krytycznym i z bólu sam odciął sobie nogę. Zabieg ten skończył się dla niego śmiercią.

Motyw zony

Władysław Stanisław Reymont całe postępowanie Jagny Pacześ (Borynowej) przypisuje ogromnej podświadomej energii życia, której Jagna biernie się poddaje. Spośród wielu zalotników wybrała żonatego Antka, ale, pozostając bezwolna, zdominowana przez matkę, zgodziła się bez oporu na ślub ze starym choć bogatym Boryną. Zdradzając męża przekroczyła granice moralne wyznaczone przez wiejską społeczność, za co została okrutnie ukarana, poddana samosądowi. Hanka, żona Antka Boryny, to kobieta dzielna, walcząca z przeciwnościami losu. Pochodziła z biednej rodziny, małżeństwo z Boryną było dla niej wielkim awansem. Początkowo nie umiała odnaleźć się w nowej roli, pozycji. Skromna, bardzo pracowita, zapobiegliwa, dobra matka, niezmiennie wierna złemu mężowi, próbująca ratować rozpadające się nie ze swej winy małżeństwo. Podczas choroby męża Hanka kierowała całą wielką gospodarką, w pełni ujawnił się jej niepospolity charakter, duma, zaradność. Zyskała szacunek wsi i samego Macieja Boryny, stała się rzeczywiście pełnoprawnym członkiem rodu Borynów. Kłótliwa, skąpa, zaniedbująca wygląd - nie była postać idealną. Okazała jednak wielkie serce, stając w obronie Jagny, kochanki męża.

Motyw tanca

W. Reymont opisując weselne zabawy przedstawia także rodzaje tańców. Każdy z nich ma inny charakter: krakowiak to symbol młodości i swobody, mazur jest poważny, stateczny i nieustępliwy, jak uparta gospodarska dusza; zaś oberek oznacza miłość i radość, dlatego tańczy się go skocznie i zwrotnie.

Motyw syna

W.S. Reymont przedstawia relacje pomiędzy synem - Antkiem a ojcem Maciejem Boryną. Antek buntuje się przeciw ojcu, nie godząc się z jego dominacją, pozycją we wsi i statusem majątkowym. Woli żyć w biednej chacie nic nie mając niż podporządkować się woli ojca. Jednak, kiedy podczas walki o las, znienawidzony ojciec jest w niebezpieczeństwie, Antek nie zawaha się stanąć w jego obronie.

Wesele Stanislaw Wyspianski

Motyw ojczyzny

Wyspiański obala mit wspólnego zrywu narodowego. Niepodległość ojczyzny to dla bohaterów dramatu wielkie niezrealizowane marzenie. Autor podkreśla niemoc bohaterów. Narodową bolączką Polaków jest mrzonka o zrywie narodowym i zupełna niemoc, gdy trzeba by wcielić plany w czyn. „Pieścimy się jeno snami” - zauważa jeden z bohaterów, „Wolicie spać” - dodaje Stańczyk. Pragnienie wolności to uczucie bolesne (bo niemożliwie do zrealizowania), dręczące dusze bohaterów dramatu. Natychmiastową gotowość do walki deklarują chłopi, ale w finale dramatu nawet oni ulegają czarowi pieśni chochoła. Słomiana kukła, chroniąca krzak róży, jest symbolem ukrytego życia, nadziei, przeczekania i odrodzenia. Jednocześnie chochoł dyryguje gośćmi, w kluczowym momencie odwraca ich uwagę i wprowadza w hipnotyczny letarg. Bohaterowie przesypiają moment zrywu narodowego. Wciąż pozostaje jednak nadzieja, symbolizowana przez złotą podkowę schowaną w skrzyni Gospodyni.

Motyw powstania

Zryw narodowy to wspólne ukryte pragnienie wszystkich warstw społecznych - inteligencji i chłopów. Gospodarz reaguje entuzjastycznie na wezwanie: „Od tej pory/ żyć zaczniemy - coś wielkiego”. Niestety, żadna z tych grup, nie potrafi przejąć inicjatywy. Chłopi podkreślają swoją gotowość do walki. Na hasło dane przez Gospodarza Czepiec zbiera tłum uzbrojonych mężczyzn. Kwestia dowództwa (i organizacji) powstania powinna wyjść od inteligencji, ale panowie wolą pogrążyć się w melancholii lub zabawie. Nie potrafią udźwignąć odpowiedzialności. Dramat kończy się hipnotycznym, sennym tańcem gości symbolizującym niemoc narodu.

Motyw wsi

Akcja dramatu przypada na szczyt tzw. „chłopomanii”, czyli młodopolskiej fascynacji wsią, a także kulturą i życiem chłopów. Wyspiański obnaża prawdę o ludomanii - inteligencja wyłącznie „zabawia się” nią. Zachwyca ją prostota, sielskość wiejskiego życia. Panowie nie mają pojęcia o realiach panujących na wsi, nie znają wiejskich obyczajów, traktując prowincję jak fantastyczną, baśniową stoję prostych wartości. „(…) Niech na całym świecie wojna,/ byle polska wieś zaciszna,/ byle polska wieś spokojna” - wyznaje Dziennikarz Czepcowi. Chłopi nie maja złudzeń, nie wierzą w autentyczne zainteresowanie swoim losem ze strony panów (Czepiec: „Pon nos obśmiwajom w duchu” ). Pomimo wspólnej zabawy, pomiędzy tymi dwoma grupami społecznymi istnieje ogromny rozdźwięk kulturowy i historyczny - uświadamia to Dziadowi widmo Jakuba Szeli.

Motyw zjaw

- Stanisław Wyspiański przedstawia szereg widm nawiązujących do trudnej polskiej historii. Postaci występujące w scenach realistycznych autor nazwał osobami, a widma i zjawy - osobami dramatu. Są one niczym innym, jak alter ego bohaterów, projekcją ich sumienia i ukrytych myśli. Widma to: Rycerz - Zawisza Czarny z Grabowa, Stańczyk - słynny błazen na dworze Zygmunta Starego, Widmo malarza de Laveaux symbolizujące wewnętrzny dramat miłosny, Hetman, Upiór (Jakub Szela - przywódca sprowokowanego przez władze austriackie powstania chłopskiego w 1846r., zwanego rzezią galicyjską) oraz Wernyhora (legendarny lirnik i poeta ukraiński).

Motyw zydow

Stanisław Wyspiański - W utworze ukazana została postać wiejskiego karczmarza, który przybył na wesele w interesach - po dług Czepca. Karczmarz mówi do Pana Młodego:

„My jesteśmy tacy przyjaciele, co się nie lubią”

. Weselnicy nazywają Żyda mośkiem, co jest pogardliwym określeniem. W dramacie Wyspiańskiego Żyd przedstawiony jest stereotypowo. Przychodzi on na wesele w interesach. To przedsiębiorczy, ale i sprytny człowiek. Prowadzi on karczmę, jest wiejskim lichwiarzem, jednocześnie ma jednak poczucie obcości, dystans do mieszkańców Bronowic. Inną postacią żydowskiego pochodzenia w dramacie jest Rachela, córka karczmarza.

Motyw rycerza

Stanisław Wyspiański w dramacie przywołuje postać Rycerza - piętnastowiecznego Zawiszy Czarnego z Grabowa herbu Sulima. Bohater dramatu - młodopolski poeta pragnie wskrzesić średniowiecznych rycerzy i nieugiętych bohaterów, którzy z mieczem i kopia, mimo przeciwności, zwyciężają:

„Głos jak marzeń moich piastun;

Rycerz, Widmo, urojenie

przyoblekło szatę żywą.”

Rycerz namawia poetę do tworzenia utworów pokrzepiających zniewolony naród, dalekich od dekadencji. Gdy jednak podnosi przyłbice Poeta widzi pustkę i nicość. Wyspiański przywołuje motyw rycerza by skontrastować odwagę i czyn z bierną postawą społeczeństwa polskiego znajdującego się pod austriackim zaborem.

Motyw tanca

S. Wyspiański opisując taniec Pana Młodego z Panną Młodą wyśmiewa chłopomanię. Innym nawiązaniem do motywu tańca jest taniec chocholi z ostatniej sceny III aktu. Bohaterowie poddają się somnambulicznym, magnetycznym rytmom wygrywanym przez chochoła. Ta symboliczna scena ma przedstawiać bierność, apatię i ogólną niemoc społeczeństwa polskiego, tańczącego taniec niewoli. Nie sposób wyrwać się z zamkniętego kręgu:

”…dech mu zapiera Rozpacz, a przestrach i groza obejmuje go martwotą; słania się, chylą ku ziemi, potrącany przez zbity krąg taneczników, który daremno chciał rozerwać…”

Jedyną nadzieją na odrodzenie się patriotyzmu i wyzwolenie daje wiara w cykliczność przyrody, która pozwoli zdjąć słomę z krzaku róży.

Motyw Polski

Stanisław Wyspiański kreśli obraz społeczeństwa polskiego zestawiając ze sobą dwie warstwy społeczne - chłopów i inteligencję. Podważa romantyczne przeświadczenie o możliwości ich pojednania w imię walki o niepodległość ojczyzny. Chłopom wyrzuca prymitywizm i egoizm. To grupa wewnętrznie zróżnicowana, mająca sporą świadomość narodową, zainteresowana polityką, kwestiami społecznymi, ale i niedojrzała. Chłopi żywiołowo reagują na wezwania do walki. Ludzie z miasta myślą o nich schematycznie, są przekonani o swej wyższości i naturalnej roli przewodniej. Karmiąca się mitami inteligencja jest bierna, bezsilna, a całe społeczeństwo nie dojrzało jeszcze do narodowego zrywu. Pozostaje bezradne, bezsilne, pogrążone w tęsknotach, których nie umie spełnić. Chocholi taniec symbolizuje niemoc, letarg, bezczynność, marazm. Nawet w sprzyjających warunkach Polacy pozostają niezdolni do walki, czekają na cud. Nikt nie chce wziąć odpowiedzialności za los kraju. Pisarz wskazuje również miejsce gdzie należy szukać prawdziwej Polski

Motyw patriotyzmu

Stanisław Wyspiański dyskutuje o kondycji społeczeństwa polskiego oraz postawach inteligencji i chłopów wobec spraw narodowych. Konfrontuje również mity narodowe z rzeczywistością.

Lubię kiedy kobieta Kazimierz Przerwa Tetmajer

Melodia mgieł nocnych Kazimierz Przerwa Tetmajer

Na skalnym Podhalu Kazimierz Przerwa Tetmajer

„Z chałupy” - J. Kasprowicz w cyklu sonetów Z chałupy odtworzył szereg realiów życia wiejskiego, obrazów codzienności, chłopskiej obyczajowości, życia społecznego, zagadnień moralnych. Poeta opisuje ”nędzne chłopskie chaty”, głód, choroby, wyzysk i poniżenie chłopa Pisarz w pełni solidaryzuje się z ludem, czuje się związany z jego kulturą, zamierza przedstawić czytelnikom rodzaj poetyckiego dokumentu zaświadczającego warunki życia, rozpatrywaną w wielu aspektach sytuację ówczesnej wsi. Sonety Kasprowicza przynoszą prawdę o warunkach życia rodzinnych Kujaw, odwołują się do wspomnień, doświadczeń chłopskiego dziecka, później młodego człowieka z ogromnym wysiłkiem przebijającego się do wyższych, inteligenckich warstw społecznych. Są sugestywnymi, wiarygodnymi dokumentami życia wsi, gdzie niemal każdego dnia toczyła się bezwzględna walka o biologiczne przetrwanie, zaspokojenie elementarnych potrzeb życiowych, gdzie pracowano niekiedy ponad siły, by zapewnić sobie pożywienie i dach nad głową. - motyw wsi

Kowal Leopold Staff

Padlina Charles Baudelaire

Motyw śmierci

Ch. Baudelaire przedstawia naturalistyczną śmierć opisując rozkładający się w słońcu trup młodej dziewczyny. Poeta rozważa o niedoskonałości ludzkiego ciała. Wspomina również, że niezależnie od urody wszystkich czeka taki sam los.

Motyw przemijania

Ch. Baudelaire przeciwstawia młodość i piękno brzydocie i rozkładowi. Opisuje bardzo dokładnie rozkładające się ciało, toczone przez czerwie, aby zwrócić się do swej młodej przyjaciółki ze stwierdzeniem „Taką będziesz kiedyś, o wdzięku królowo...”. Autor podkreśla w ten sposób kruchość ludzkiego życia i nieuchronność ludzkiego losu. Rozkład po śmierci nie ominie nikogo.

Statek pijany Arthur Rimbaud

Motyw podrozy

Artur Rimbaud w swym poemacie przenosi czytelników w krąg obrazów związanych z metaforą ludzkiego życia jako wielkiej, niebezpiecznej żeglugi. Żegluga daje poczucie wolności, zapewnia coraz to nowe wrażenia, ale równocześnie rodzi i tęsknotę za bezpiecznym portem: spokojem, nawet śmiercią.

Koniec wieku XIX

K. Przerwa-Tetmajer pisze o odchodzeniu starego wieku i świadomości swojego pokolenia, które utraciło wszelkie wartości. Na ich miejscu nie pojawiły się jednak nowe, a człowiek bez wartości, jak pisze autor: głowę zwiesił niemy”.

Zmierzch Stefan Zeromski

Zapomnienie Stefan Zeromski

Rozdziobią nas kruki i wrony Stefan Zeromski

Deszcz Jesienny

Motyw ogrodu

Leopold Staff opisuje ogród duszy, pustoszony przez szatana. Jego obraz jest nastrojowym pejzażem mentalnym. Przysypany popiołem i skamieniały ogród jest symbolem melancholii i pesymizmu człowieka, jego niepokoju, rozdarcia.

Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach Jan Kasprowicz

Dies Irea

Motyw szatana

Jan Kasprowicz w atmosferze strachu i obrzydzenia przedstawia Szatana jako rozpustnego, odrażającego gada, który bez żadnych skrupułów popycha ludzi do najgorszych czynów i zachowań. Kasprowicz, odważnie i prowokacyjnie zarazem, ukazuje oddalenie się człowieka od Boga i jego oddanie się w ręce zła. Obrazuje demoralizację ludzi, poprzez opisanie aktu miłosnego między Szatanem a niewiastą, która to popełniając grzech doznaje rozkoszy, porzuca swą moralność i oddaje się wartościom hedonistycznym. Hymn „Dies irae” przedstawia zło pod postacią Szatana, który łączy w sobie ludzkie i zwierzęce cechy.

D w u d z i e s t o l e c i e międzywojenne

Przedwiośnie Stefan Zeromski

Rewolucja

Obraz rewolucji, jaki przekazuje czytelnikowi Stefan Żeromski, jest wstrząsający. Autor umyślnie wyeksponował brutalność, chaos i niesprawiedliwość krwawego przewrotu, aby zniechęcić do tej idei Polaków. Rewolucja w Baku przypomina istne pandemonium lub apokalipsę. Zaczyna się od wieców i zgromadzeń. Z czasem tłum zaczyna podpalać kukły przedstawiające znamienitych polityków. W końcu dochodzi do publicznych egzekucji. Na ulicach Baku wybuchła regularna wojna między komunistami, a klasą posiadającą. Specyfika panujących w mieście antagonizmów na tle narodowościowym przyczynia się do jeszcze większej eskalacji przemocy. Pokłosiem rewolucji był taki oto obraz: „Niewesoły widok przedstawiały znane ulice. Bez żadnej przesady i bez przenośni mówiąc, krew płynęła nie rowami, lecz lała się po powierzchniach jako rzeka wieloramienna. Ściekała do morza i zafarbowała czyste fale. Trupy wyrżniętych Ormian wrzucano w morze, podwożąc je na brzeg samochodami ciężarowymi i wozami”. Świadkami wszystkich tych wydarzeń był młody Cezary Baryka. Początkowo był zafascynowany ideą rewolucji. Doświadczenie nauczyło go, że należy szukać innej drogi do wprowadzenia komunizmu.

Matka

Pani Jadwiga ponad wszystko kochała swojego syna, Cezarego, pomimo że młody Baryka nie okazywał jej należytego szacunku i posłuszeństwa po wyjeździe ojca na wojnę. Kobieta próbowała robić wszystko, by jej jedynemu dziecku niczego nie zabrakło. Spełniała każdą jego zachciankę, nie dostając od niego w zamian nic. Gdy skończyły się zapasy jedzenia w Baku, ryzykowała własnym życiem i wyjeżdżała do pobliskich wsi, aby tam zdobyć ziarno na mąkę. Z zażenowaniem zorientował się, że nie zauważał jej wysiłków, ani wielkiej rodzicielskiej miłości, która nią kierowała. Po śmierci kobiety, Cezary często ją wspominał i tęsknił do niej.

Ojciec

Seweryn Baryka był szanowanym rosyjskim urzędnikiem polskiego pochodzenia. Zapewnił Cezaremu najlepsze wykształcenie i wychowanie. Dbał o to, by jego jedyny syn pamiętał, że jest Polakiem i w tym celu rozmawiał z nim w ojczystym języku oraz pokazywał mu polskie książki. Jego wyjazd na wojnę spowodował, że Cezary opuścił się w nauce i zachowaniu. Seweryn powrócił po blisko pięciu latach nieobecności, gdy wszyscy myśleli, że nie żyje. Zjawił się w Baku jako odmieniony człowiek. Chciał zabrać syna do wyzwolonej Polski. Schorowany w drodze do Moskwy opowiedział Cezaremu opowieść o szklanych domach, aby zaszczepić w ten sposób synowi patriotyzm i chęć pomocy przy odbudowie Polski. Podczas ostatniego etapu podróży mężczyzna umiera, pozostawiając syna Cezarego samego z ideą szklanych domów, która wkrótce zderzyła się z ponurą rzeczywistością.

Miasto

Baku jest miastem, w którym rozgrywa się pierwsza część powieści. Tutaj dorasta Cezary i tutaj także rozgrywają się dantejskie sceny krwawej rewolucji. Zanim doszło do rewolty, miasto było oazą spokoju. W pamięci mieszkańców tliły się jeszcze wydarzenia z 1905 roku, kiedy to Tatarzy dokonali rzezi na Ormianach, dlatego też każdy konflikt był tłumiony w zarodku przez władzę. Jednak siły rewolucji nie udało się zatrzymać. Do głosu doszły zadawnione konflikty etniczne i Baku zamieniło się w arenę drastycznych zbrodni. Siły tureckie, sprzymierzające Tatarom, rozpoczęły ostrzał armatni, co spowodowało, że miasto zaczęło przeistaczać się w ruinę. Jego widok przedstawiał się następująco: „Ohydny wiatr Nord lecący z gór Kaukazu, pociski armatnie bijące z południa, dym płonących źródeł naftowych, zaduch trupi wszędzie, głód, pragnienie, wszy, brud i nędza legowiska, którym by niegdyś psa podwórzowego nie poczęstował, nie były tak dokuczliwe, jak owa pustka wewnętrzna i niemożność uczepienia się za cokolwiek”. To, co wydarzyło się w Baku było wielką przestrogą przed rewolucją i ideą komunizmu.

Przemiana

Cezary jest bohaterem dynamicznym, a co za tym idzie zmienia się. Poznajemy go jako posłusznego, dobrze ułożonego czternastolatka. Z biegiem czasu, gdy jego ojciec wyjeżdża na wojnę, chłopak odczuwa swobodę i staje się ulicznym rozrabiakom. Zadaje się z rówieśnikami, z którymi nie mógł do tej pory nawet rozmawiać. Pociąga go życie chuligana. Duch rewolucji inspiruje go nawet do pobicia dyrektora szkoły, który nakrył go na wagarowaniu. Po paru latach dostrzegł, z jak wielkim trudem jego matka robi wszystko, by jemu niczego nie brakowało. Zmienił wtedy swoje podejście do kobiety, którą wcześniej lekceważył i ignorował. Stał się kochającym synem. Jego poglądy na rewolucję zmieniają się, gdy zapoznaje się z jej skutkami, podczas pracy przy usuwaniu zwłok Ormian z ulic Baku. W skutek historii o szklanych domach opowiedzianej przez ojca bohatera, w Cezarym rodzi się duch patriotyzmu. Wcześniej uważał Polskę jedynie za mit, nieistniejącą krainę. Wyobrażenie o dobrobycie i nowej cywilizacji starło się z brutalną rzeczywistością. Jednak duch patriotyzmu nie zgasł całkowicie i Baryka wstąpił do polskiej armii i walczył przeciwko bolszewikom, których do niedawna był gorliwym zwolennikiem. W Nawłoci bohater staje się namiętnym kochankiem, kierującym się namiętnością, a nie zdrowym rozsądkiem. Miłosne zaślepienie sprawia, że zapomina o swoich dotychczasowych poglądach i przekonaniach, pławiąc się w dobrodziejstwach życia w szlacheckim dworku. Z rzadka dostrzega, że bogactwo i dostatek Wilosławskich płynie z nędzy okolicznych chłopów. Po zawodzie miłosnym wraca do Warszawy i staje się aktywistą politycznym. Początkowo skłócony z komunistami, dołącza ostatecznie do wielkiej manifestacji robotniczej.

Dworek i arkadia

Wzorowany na Soplicowie dworek w Nawłoci jest miejscem wręcz idyllicznym. Życie toczy się tam wyłącznie wokół przyjemności. Czas Wielosławskim i ich gościom upływa na wspaniałych posiłkach, wycieczkach po okolicy, bankietach, balach. Wszystkie obowiązki spoczywają na parobkach, co powoduje, że szlachcie nie muszą się niczym martwić i oddają się uciechom życia. Stary dworek jest otoczony wielkim parkiem. Nieopodal znajduje się „Arianka”, czyli dom, w którym mieszkają rządcy i goście. W drodze między tymi budynkami usytuowany jest cmentarzyk rodziny Wielosławskich. Szlachcie są tak przejęci swoimi sprawami, że nie dostrzegają nędzy parobków i komorników. Arkadię zaburza dopiero śmierć Karoliny.

Idealizm

Wizja szklanych domów, jaką Seweryn nakreślił przed Cezarym, miała być wielką ideą, która natchnie go do wzięcia udziału w wielkim przedsięwzięciu, czyli odbudowie polskiej państwowości. Kolejnym idealistą, którego bohater spotkał na swojej drodze był Antoni Lulek. Zagorzały komunista nie miał żadnych krytycznych uwag do wyznawanej przez siebie ideologii. Przez to postać ta jest niezwykle niebezpieczna, ponieważ fanatyzm kieruje ją do odrzucenia wszystkiego, co wiąże się z niepodległością Polski. Przeciwstawne poglądy do Lulka wyrażał Szymon Gajowiec. Jego prorządowy program ewolucyjnych reform był wsparty wielką wiarą w opaczność boską.

Zazdrość

Znane z wielu innych dzieł literackich uczucie, jak to zwykle bywa, popycha młodą kobietę do zamordowania swojej konkurentki. Zazdrosna o względy Cezarego Wanda ucieka się do ostateczności i postanawia otruć rywalkę. Tak narrator opisuje uczucia, które odczuwała panna Okszyńska w chwili, gdy widziała tańczących Barykę z panną Szarłatowiczówną: „Suche łkania rozdzierały jej młode serce. Wilcze kły i tygrysie pazury zazdrości ćwiertowały jej upodobanie, wszechwładnie nad nią panujące. Krzyk zamierał na jej wargach, ślepy płacz zatykał jej gardło”. Podobne uczucie odczuwał sam Cezary wobec narzeczonego Laury, pana Barwickiego. „Jędza zazdrości” pchnęła go do uderzenia ukochanej w twarz, gdy ta stanęła w obronie jego konkurenta. To same uczucie nakazało mu odwrócić się odejść od Laury podczas ich ostatniego spotkania w Warszawie.

Nieszczęśliwa miłość

Uczucie, jakie wybuchło między Laurą Kościeniecką, a głównym bohaterem od początku było skazane na niepowodzenie. Pochodząca z wyżyn społecznych, starsza o dwa lata od Cezarego kobieta, wydawała się tak mocno związana ze swoim statusem, że za nic nie chciałaby go utracić. Pomimo tego, że zapewniała Barykę o wielkiej miłości, nigdy nie rozważała zerwania zaręczyn z Barwickim. Planowała, że romans z Cezarym będzie kontynuowała jako mężatka. Główny bohater powieści nie mógł zgodzić się na takie traktowanie. Mimo wielkiego wewnętrznego sprzeciwu, próbuje zapomnieć o pięknej kobiecie. Ponowny widok Laury powoduje, że Cezary decyduje się na dołączenie do manifestacji komunistów w umundurowaniu z czasów wojny polsko-bolszewickiej.

Motyw antyutiopii

Stefan Żeromski opisuje wizję estetycznych szklanych domów, w których mieli mieszkać robotnicy w odrodzonej i rozwijającej się Polsce. Cezary Baryka konfrontuje utopijne, wyidealizowane wizje ojca z ponurą rzeczywistością powojennej Rzeczpospolitej, która dodatkowo musi się zmagać z nawałnicą bolszewicką. Motyw szklanych domów jest także krytyką romantycznych złudzeń i wiary w piękne, choć nierealne wizje.

Motyw Polski

Stefan Żeromski przedstawia społeczeństwo polskie postawione wobec odzyskanej niepodległości. Pisarz, zaniepokojony sytuacją polityczno-ekonomiczną, nieporadnością rządu i parlamentu, wewnętrzna anarchia, pyta o przyszłość narodu i Rzeczpospolitej. Ukazuje przestarzałą strukturę społeczną - beztroską szlachtę bawiącą się w Nawłoci, młodych, zaangażowanych rewolucjonistów (Antoni Lulek) czy doświadczonych demokratów (Szymon Gajowiec). Powieść nie daje odpowiedzi, jaka ma być Polska. Autor polemizując z poszczególnymi wizjami nawołuje do rozsądnego i wyważonego rozważenia nurtujących państwo problemów.

Motyw ojczyzny

Stefan Żeromski szeroko opisuje sytuację i przemiany zachodzące w niepodległej ojczyźnie. Mówi o różnych, nieraz skrajnych, wizjach jej naprawy. Po rozwianiu mitów „szklanych domów” dyskutuje nad sposobami zbudowania trwałej, suwerennej państwowości. Tytuł daje nadzieję, że po zimie, jaką były czasy zaborów ojczyzna odrodzi się, a okres, który opisuje nazywa przedwiośniem - czasem szarym, chmurnym, ale służącym stworzeniu fundamentów pod rozkwit „nowego”, lepszego państwa.

Motyw wsi

Stefan Źeromski opisuje sytuację, kiedy zaproszony do Nawłoci, Baryka znajduje się w sielankowej krainie spokoju, odwiecznego porządku życia, dostatku, radości życia. Jednak Nawłoć jest wyjątkowym miejscem, otoczonym przez chaty biednych. Nędza to codzienna rzeczywistość chłopów folwarcznych i bezrolnych komorników Nawłoci. Ludzie żyją tam w rozpaczliwej biedzie, poniżeniu, wegetują nękani chorobami, głodem, mieszkają w gnijących chatach. Są ciemni i całkowicie bierni, pokornie godzą się na zwierzęce życie. Jednak ten stan rzeczy może się zmienić, wieś stoi na granicy wybuchu społecznego protestu. Jak mówi Cezary:

”przyjdzie chwila, że rozum w ten lud wejdzie. Rozum się pchać będzie drzwiami i oknami do tych chat i legowisk.”

Motyw marzeń: Stefan Żeromski swa powieść napisał w wyniku zawiedzionych nadziei społecznych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Cezary Baryka, urodzony w baku, ma wyidealizowany obraz polski. Jego ojciec marzy o sinej i niepodległej ojczyźnie, w której powstają „szklane domy”. Do końca swych dni wierzy w dobrobyt czekający w niepodległej Polsce rzeczywistość zastana przez Cezarego w Polsce jest jednak skrajnie różna od wyobrażeń rodziców.

Motyw dziecka/syna: S. Żeromski ukazuje dojrzewanie Cezarego Baryki w rewolucyjnych czasach. Bohater pochłonięty ideałami rewolucyjnymi pozostaje na utrzymaniu matki, która bardzo ciężko pracuje. W końcu umiera z wyczerpania i przepracowania. Dla Baryki dopiero z czasem stanie się to tragedią i zrozumie, że pozostał na świecie sam. Po odszukania ukochanego ojca - Seweryna Baryki - wyrusza z nim do ukochanej Polski. Po drodze opiekuje się rodzicielem, słuchając opowieści Noce szklanych domach. Jednak ojciec umiera, a Cezary pozostaje sam

Granica Zofia Nalkowska

Motyw szaleństwa: Zofia Nałkowska ukazuje tragiczną postać Justyny Bogutówny mającej romans z Zenonem Ziemkiewiczem, który był człowiekiem z innej sfery społecznej. Dziewczyna, naiwnie wierząc w jego miłość i wierność, dała się ponieść namiętnością i wykorzystać. Zaszła w ciążę. Jednak Zenon chciał ułożyć sobie życie z inną kobietą, którą kochał miłością idealną i zasugerował Justynie usunięcie dziecka. Stan, w jakim znalazła się Justyna, współczesna medycyna określiłaby mianem zespołu poaborcyjnego. Jednym z jego skutków jest choroba psychiczna. Wszystko rozpoczęło się od stopniowej izolacji. Zrezygnowała z posad, przestała opuszczać swój pokój, a nawet jeść. Do Zenona pisała niezrozumiałe i skomplikowane listy. Depresja doprowadza ją do myśli rodzących agresję: wobec siebie i wobec innych. Po nieudanej próbie samobójczej decyduje zemścić się na Zenonie. Do zabójstwa miały wzywać ją głosy zmarłych, pochodzące z zaświatów. Justyna wypełniła swe posłannictwo: oślepiła Zenona, który niebawem odebrał sobie życie.

Motyw zony

Zofia Nałkowska opisuje postać Żańci- matki Zenona, która przez palce patrzy na liczne romanse męża, dbając głównie o to, by rodzina nie rozpadła się. Inną postacią jest Elżbieta - żona Zenona Ziembiewicza. Wybacza mu jego zdradę, pomaga kochance, świadcząc o swym bezgranicznym oddaniu. Potępia małżonka dopiero, kiedy każe strzelać do strajkujących robotników.

Motyw wolności

Zofia Nałkowska postawiła w tej powieści odwieczne kwestie: kim jest człowiek? Czy jest wolny, czy zdeterminowany przez czynniki wewnętrzne? Nałkowska uznała, że każdy człowiek jest zarówno niepowtarzalną jednostką, jak i istotą mieszczącą się w pewnych schematach, jest wolny i stale ograniczany. Równie ważna jest jego psychika, jak i zachowania społeczne. Autorka schematami nazywa konwencje i utrwalone wzory zachowań, stereotypy społeczne i kulturalne, role społeczne, klasowe układy, interesy - wszystko to determinuje osobowość człowieka.

Motyw syna

Z. Nałkowska - Zenon Ziembiewicz początkowo traktuje rodziców bezkrytycznie, oddając im szacunek. W miarę dojrzewania i zdobywania wiedzy zaczyna go drażnić zacofanie rodziców, a także tolerancja matki wobec romansów ojca. Postanawia uciec od schematów życia boleborzańskiego, jednak z czasem zaczyna postępować podobnie jak ojciec.

Motyw miasta: Z. Nałkowska ukazuje miasto na przykładzie kamienicy pani Kolichowskiej. Zamieszkują ją różne warstwy społeczne, w zależności od zajmowanego piętra domu. Salon właścicielki, przypominający rupieciarnię, to symbol mieszczaństwa ogarniętego potrzebą zdobywania rzeczy materialnych. Suterena, zamieszkiwana przez Chąźbów, Gołąbskich i Barbockich to świat nędzy i niedostatku. Autorka ironicznie komentuje taki stan rzeczy: ”Co dla jednych jest podłogą to dla innych jest sufitem”.

Motyw Polski

Zofia Nałkowska krytykuje społeczeństwo polskie i jego podziały po odzyskaniu niepodległości. W latach trzydziestych władza należy do karierowiczów i ludzi pozbawionych skrupułów. Problemy społeczne nie zostały rozwiązane- nierówności społeczne pogłębiły się, a wzbogacili się tylko ci, którzy bezwzględnie dążyli do celu.

Sklepy cynamonowe Bruno Schulz

Motyw snu

Bruno Schulz wykorzystał w swym dziele konwencję oniryczną. Oniryzm w utworze przyczynia się do niezwykłego nastroju, magicznego klimatu. Cała przedstawiona w utworze rzeczywistość ma cechy marzenia sennego. Ukazany w utworze Drohobycz nie jest zwykłym, do końca realnym miasteczkiem. Odnajdujemy w nim przepastne podwórka i podwójne ulice, z których nie sposób się wyplątać, bo wydłużają się i wikłają niczym w sennym koszmarze. Świat przestaje się kierować prawami logiki - władzę nad nim obejmują swobodne skojarzenia - również jak we śnie. Zastosowana w sklepach poetyka sennego marzenia pomaga kreować świat subiektywny, widziany z bardzo osobistej perspektywy, przesiąknięty indywidualnością opowiadającej o nim osoby. Ponadto oniryczna rzeczywistość ujawnia się głównie w niezwykłości języka jakim posługuje się autor.

Motyw zydow

Bruno Schulz ukazuje drohobycką rzeczywistość, znaną twórcy najlepiej, bo od dzieciństwa. Jest to obraz XIX-wiecznego mieszczaństwa. Życie w miasteczku upływa wolno. Reguły świata są przejrzyste: stabilność, solidność, górowanie materii, fizyczność. Kontrastuje to ze światem, który otacza dorosłego narratora. Chodzi o epokę nowoczesności, która nadeszła wraz z rozwojem przemysłu, transportu, nowych metod handlu, co na życie rodziny żydowskiego kupca drohobyckiego, zapadającego już na zdrowiu, miało wpływ destrukcyjny.

Motyw miasta

Bruno Schulz pokazuje obraz prowincjonalnego miasteczka bez nazwy, odmienionego mocą wyobraźni. Porusza problem starego i nowego - wpływu nowej cywilizacji, epoki, nowych wartości, które reprezentuje Ulica Krokodyli. Jest to miejsce grzechu i zepsucia, komercji i tandetnej reklamy. Opowiadanie Schulza jest wspomnieniem z czasów dzieciństwa. Autor opisuje nocną wędrówkę przez labirynt miasta, widzianą oczami dziecka. Miasteczko złożone jest z tajemniczych ulic-tuneli, domów odwróconych „plecami”. Bohater błądzi w poszukiwaniu sklepów cynamonowych - symbolu zakazanego rejonu miasta, przepełnionego erotyką.

Julian Tuwim

Teofania

Wiosna Dytyramb

Wiosna

Motyw miasta

opowiadał się za antyurbanizmem. Uważał, że cywilizacja miejska sprzyja duchowej i moralnej degradacji człowieka. Miasto okazuje się niszczącym molochem - bezwzględnym i okrutnym. W wierszu poeta odsłania fizyczną i moralną agonię człowieka w wielkomiejskim tłumie.

Na balkonie

Rzucilbym to wszystko

Colloquium niedzielne na ulicy

Rzecz czarnoleska

Do krytyków

Słowisień

Jan Lechoń

Herostrates

Boleslaw Leśmian

W malinowym chruśniaku

Ballada bezludna

Erotyki - B. Leśmian w wierszu „W malinowym chruśniaku” nie pisze wprost o miłosnych doznaniach. Igraszki miłosne przenosi do świata malinowego chruśniaka, który daje schronienie „przed ciekawych wzrokiem”. Natura u Leśmiana to nie tylko pretekst do poruszenia tematu uniesień miłosnych. Stanowi ona tło do budzącego się uczucia. Inny erotyk z tomu „Łąka” Bolesław Leśmian również poświęca pieszczotom miłosnym. Z niezwykłym kunsztem językowym, a także dzięki zastosowanym środkom słowotwórczym, głównie neologizmom, osiąga niespotykany dotąd efekt. Autor opisując zwykłe doznania nadaje im symboliczno - metafizyczny sens. Miłość jest zatopieniem w bezkresie, jak i powrotem do dzieciństwa.

Motyw snu

Dusiołek - Bolesław Leśmian w swojej poezji nie zaznacza granicy miedzy światem rzeczywistym a wymyślonym, w identyczny sposób istnieją Bajdała, jego koń i Dusiołek Znużonego Bajdałę podczas snu dusi dziwaczna siła. Chłop po przebudzeniu ma pretensje do Boga, pyta: „Jeszcześ musiał takiego zmajstrować Dusiołka?” Świat przedstawiony w wierszu zaludniają fantastyczne postacie: zjawy, które według ludowych wierzeń odwiedzają ludzi w snach i sprowadzają na nich nocne koszmary. Sen w tym otworze jest męką, a także potwierdzeniem istnienia zła

Motyw zjaw

„Dusiołek” Bolesław Leśmian mistrzowsko nawiązał do tradycji ludowej,. Ballada dotyczy opisu spotkania Bajdały z Dusiołkiem - fikcyjną postacią fantastyczną, którą Leśmian, wzorując się na podaniach i legendach mitologii słowiańskiej - wymyślił specjalnie na potrzeby liryku.

Julian Przyboś

Notre-Dame

Jozef Czechowicz

Mały mit

Chałczyński

Konstanty Ildefons Gałczyński

Serwus,madonna

Piosenka

Jarosław Iwaszkiewicz

Szczescie

Erotyk

Bruno Jasienski

do narodu polskiego manifest w sprawie natychmiastowej futuryzacji życia interpretacja

but w butonierce

Iwaszkiewicz(opowiadanie wybrane)

Sława i chwała - Jarosław Iwaszkiewicz - akcja powieści rozpoczyna się w decydującym dla losów Polski i Europy momencie - w przededniu I wojny światowej, latem 1914 roku; jej zamknięcie natomiast przypada na drugą połowę lat 40., na okres dźwigania się Polski z wojennych zniszczeń i okupacyjnych strat. W tym ponad trzydziestoletnim obszarze czasowym, można odnaleźć wszystkie wydarzenia historyczne, które najistotniej kształtowały dwudziestowieczne dzieje Polski.

Motyw dworu panny z wilka : J. Iwaszkiewicz opisuje podróż Wiktora Rubena do krainy lat młodości - Wilka. Już sam wygląd dworku pokazuje, że przeszłość bezpowrotnie minęła, a czas odmienił wszystko.

Motyw przemijania „Panny z Wilka” Iwaszkiewicz - Wiktor Ruben uświadamia sobie, że młodość bezpowrotnie minęła, a dawni bliscy nie są już tymi samymi ludźmi. Zmienił się również on sam. Znajome z dzieciństwa panny, stały się dorosłymi kobietami i w niczym nie przypominają siebie sprzed lat, dlatego próba poszukiwania szczęścia w rodzinnych stronach nie powiodła się i Wiktor wraca do miasta.

Motyw marzeń: „Ikar” - Jarosław Iwaszkiewicz w swej noweli nawiązuje do postaci mitologicznego Ikara, przyrównując go do nastoletniego chłopca, którego nazywa Michasiem. Autor opisuje historię z czasów hitlerowskiej okupacji. Młodzieniec zaczytany w lekturze wpada lekkomyślnie pod samochód prowadzony przez gestapowców. Zatrzymany, zostaje najprawdopodobniej odwieziony do siedziby Gestapo na Szucha. Los chłopca jest nieznany, jednak jego postawa - zafascynowanie książką i nieodpowiedzialne zachowanie przypominają czyn Ikara. Podobnie jak on - Michaś za nieuwagę zapłacił prawdopodobnie wysoką cenę.

Maria Pawlikowska Jasnorzewska

Pocalunki

Milosc

Tadeusz Peiper

Punkt wyjscia

Cudzoziemka M.Kuncewiczowa

Motyw szaleństwa: Maria Kuncewiczowa kreśli portret nieszczęśliwej Róży Żabczyńskkiej. Dzięki licznym retrospekcjom dowiadujemy się, że kobieta jest osobą niepoczytalną. W chwilach niezrównoważenia emocjonalnego myśli o zamordowaniu własnych dzieci. Jest histeryczką, niszczącą siebie, swoja rodzinę, a przede wszystkim męża.

Motyw samotności: M. Kuncewiczowa opisuje losy Róży Żabczyńskiej, która jak sama mówi, zawsze i wszędzie, gdziekolwiek rzucił ją los czuła się cudzoziemką. Do jej wyobcowania przyczyniły się głównie odejście ukochanego oraz niespełniona kariera muzyczna. Za swoją niespełnioną miłość mści się na wszystkich znajomych i bliskich, często uciekając od bolesnej rzeczywistości w marzenia.

Droga Donikad(nie musi)

Proces Kafka

Motyw snu

Franz Kafka wykorzystał motyw oniryczny jako zasadę kompozycji. Przedstawione wydarzenia są absurdalne, niezwykłe, przerysowane, zaskakujące. Bohater zostaje aresztowany bez podania powodu, toczy się przeciwko niemu śledztwo bez wyraźnie określonej winy, nie może bronić się przed postawionymi zarzutami. Przestrzeń utworu to głownie labirynty pomieszczeń i korytarzy należących do sądu, umieszczonych w każdej części miasta, w prywatnych lokalach, kamienicach. Świat przedstawiony procesu jest skonstruowany jak przerażająca wizja z sennego koszmaru, który opanowuje życie bohatera i na koniec doprowadza go do śmierci. Józef K. nie może pojąć sytuacji - kto, dlaczego i za co wytoczył mu proces?

Motyw miasta

F. Kafka nie kreśli realistycznego obrazu miasta. Jest ono symbolem biurokratycznej maszyny, wobec której człowiek czuje się bezsilny.

Motyw śmierci: F. Kafka opisując śmierć Józefa K. zapowiada śmierć milionów ludzi w latach totalitaryzmu. Wyprowadzony z domu przez dwóch tajemniczych mężczyzn, zasztyletowany umiera za miastem. Jego ostatnie słowa - Jak pies - dotyczą właśnie rodzaju umierania. Mówią one o nieludzkim wymiarze tego ostatniego aktu w życiu człowieka, o ostatecznym odebraniu mu godności.

Motyw podrozy: F. Kafka przedstawia historię Józefa K., któremu bezpodstawnie wytyczono proces, wędruje po labiryncie sądu, odwiedzając różne osoby, by dowiedzieć się na jakim etapie jest śledztwo prowadzone przeciwko niemu. Jego wędrówkę można odnieść do życia każdego człowieka, który błąka się, nie znając celu swej drogi.

Szewcy- Witkiewicz

Motyw władzy: Stanisław Witkiewicz przedstawia bohaterów opętanych pragnieniem zdobycia władzy, której kolejne wcielenia okazują się coraz bardziej niebezpieczne dla ludu. Po rewolucji szewców i przejęciu władzy przez Sajetana dochodzi do kolejnego przewrotu. Tym razem na czele staje Hiper-Robociarz. Władza demoralizuje człowieka i jednocześnie nuży go. Jest to przejmujący dramat o straconych złudzeniach ludzkości, a pisarz nie pozostawia żadnej nadziei - kolejne zmiany przy wtórze szlachetnych haseł doprowadzają do coraz większego upadku.

Motyw rewolucji:Stanisław Ignacy Witkiewicz analizuje w swym dramacie mechanizmy rewolucji. Nie odwołuje się do konkretnej rewolty, choć nieobce mu są wydarzenia Rewolucji Październikowej, opiera się raczej na abstrakcyjnych obrazach. Rewolucja jest u Witkacego etapem prowadzącym do automatyzacji społeczeństwa. Pojawia się jako następstwo dyktatorskich rządów Scurrvego - jest „zmianą miejsc kierowaną potrzebą brzucha”. Po objęciu władzy zaczyna panować chaos, czeladnicy zabijają przywódcę Sajetana, pokazując, w jaki sposób „rewolucja pozera własne dzieci”, kiedy wewnątrz struktur władzy pojawiają się konflikty. Rozpad obozu rewolucjonistów na kilka stronnictw prowadzi do anarchii. Porewolucyjnemu zamieszaniu kres kładzie Hiperrobociarz wraz z Towarzyszem X i Towarzyszem Abramowskim wprowadzając całkowita automatyzację społeczeństwa.

Ferdydurke Witold Gombrowicz

Niedojrzałość

Z osiągnięciem pełnoletniości nie wyzbywamy się kultywowanych przez całe dojrzewanie marzeń, lubimy być chwaleni, wolimy leniuchować niż pracować, jesteśmy „dzieckiem podszyci”. Z wiekiem zmieniamy się jedynie fizycznie, ukrywając głęboko to, co czujemy i czego chcemy. Jesteśmy niedojrzali.

Nienaturalność, nieprawdziwość, czyli uwikłanie w formę

Wszystkie formy osaczają jednostkę, kradną jej prawdziwe przekonania czy zachowania powodując, że każda osoba przestaje być szczery, „prawdziwy”, naturalny. Najgorsze jest to, że forma, zabierając człowiekowi jego indywidualne cechy i wolność wyboru, nie odbiera mu świadomości, że jest jej niewolnikiem, służy konwencjom, układom. Ferdydurke jest krytyką formy, która fałszuje ludzką naturę, zabija w człowieku autentyczność, naturalność, szczerość.

Niewinność, infantylność

W powieści szczególnym, symbolicznym znakiem dziecięcości, zawierającym w sobie niewinność, prostoduszność, łatwowierność, potrzebę czuwania nad małym człowiekiem jest „pupa”. Określenie to jest charakterystyczne dla mowy dziecięcej lub ewentualnie dla leksyki opiekunów dzieci. Gombrowicz skontrastował je z wulgarnym słowem na literę „d”.

Sen

Józio, wszystko co go spotyka, traktuje na początku ja sen. Nie może uwierzyć, ze choć ma trzydzieści lat, wszyscy widzą w nim gimnazjalistę, nire potrafi zrozumieć, że musi chodzić do szkoły.

Szkoła

W pierwszej części powieści Józio poznaje patriotyczną dydaktykę szkoły - warszawskie gimnazjum dyrektora Piórkowskiego - jej nudnych profesorów i metody, którymi starają się „upupić” młodzież.

Rodzina

Modelową rodziną są Młodziakowie. To trzyosobowa mieszczańska rodzina, której postępowanie i zasady są przykładem „fałszywej formy”. Głową rodziny jest Wiktor Młodziak, inżynier-konstruktor i urbanista. Jego żona - Joanna Młodziakowa - nie pracuje zawodowo, ale aktywnie uczestniczy w społecznej działalności. Młodziakowie mają nastoletnią córkę Zutę. Wszyscy zachowują się bardzo nowocześnie, w domu czczą racjonalizm, wyolbrzymiają rolę sportu szczycą się swoimi wyzwolonymi z formy zasadami i wolnomyślicielstwem, Gdy odkrywają w szafach pokoju Zuty obecność nastoletniego Kopyrdy i podstarzałego profesora, pęka ich forma i pokazują prawdziwe, ukrywane przed otoczeniem, klasyczne i tradycyjne oblicze.

Motyw dworu

W. Gombrowicz porusza w sposób karykaturalny świat ziemiaństwa i parobków. Krytykuje anachroniczny dwór i prymitywne chłopstwo. Opisany w powieści dwór państwa Hurleckich poddany został mechanizmowi parodii i groteski. Gombrowicz pragną obnażyć prawdziwe oblicze ziemiaństwa i obalić mitologiczny obraz dworku szlacheckiego, będącego dla niego rupieciarnią gotowych wzorców. Dworek staje się synonimem konserwatyzmu szlacheckiego oraz starej tradycji ograniczającej się do pustych celebracji zachowań.

Motyw Polski

Witold Gombrowicz dogłębnie demitologizuje polską historię i tradycje, przedstawiając groteskowy obraz wielu środowisk ówczesnej Polski. Do Formy sprowadził mit poezji, wieszcza narodowego, dworku, a używając parodii i groteski obnażył ich fałsz.

W s p o l c z e s n o s c

T.Borowski (opowiadanie wybrane)

Motyw zydow

„Opowiadania” - Tadeusz Borowski pokazuje przykłady okrutnego przystosowania, przerażającego cynizmu, na jaki może zdobyć się człowiek moralnie zdeprawowany przez obóz. W opowiadaniach, zatytułowanych z gorzką ironią: „Proszę państwa do gazu” czy „U nas, w Auschwizu” na zasadzie kontrastu codzienności obozowej i najbardziej tragicznych zdarzeń, jak transportu ludzi do gazu i śmierci głodowej przedstawia okrucieństwo hitlerowców. Autor opowiadań przywołuje postać Żyda, który dla urozmaicenia, rozrywki wymyślił nowy sposób palenia zwłok ludzkich. Inny Żyd zaś za całkowicie naturalny uważa za zabicie każdego, skoro nie oszczędził nawet najbliższej mu istoty: „Mój syn kradł, to go ci zabiłem”. W „Pożegnaniu z Marią” autor maluje portret starej żydówki, która nie doczekawszy mającej uciec z getta córki i zięcia, wraca tam dobrowolnie, by z rąk oprawców „umrzeć po ludzku”.

Motyw wojny

Opowiadania - Tadeusz Borowski - w opowiadaniach wyraźnie widać zatarcie granicy pomiędzy ofiarą a zbrodniarzem. Pozostawienie choćby niewielkiej nadziei na przeżycie, powoduje, że ludzie próbują ratować siebie nie zważając na innych. Występowała powszechna znieczulica, która pozwalała przetrwać, ale przetrwać częstokroć kosztem drugiego więźnia.

Zbigniew Herbert

Barbarzyńca w ogrodzie

Wilk i owieczka

Wiatr i roza

Motyw ikara: ”Dedal i Ikar” Zbigniew Herbert przedstawia swój sposób rozumienia historii Dedala i Ikara. Jego upadek nie jest, jak twierdzi autor, spowodowany zbytnią brawura, ale tęsknotą za ziemią, ogromnym do niej przywiązaniem. „Ramiona bolą od bicia w próżnię” w wypowiedzi Ikara przedstawia rozczarowanie przez nie osiągnięcie swoich marzeń, a personifikacja „nogi drętwieją i tęsknią do kolców... ” i epitet wzmocniony oksymoronem „...zakłopotany cały w ciemnych promieniach ziemi”, uwypuklają tęsknotę za trudem życia na ziemi. Normalne ziemskie życie boli, lecz zarazem daje nam pewność i bezpieczeństwo.

Motyw śmierci: „Brzeg” - Zbigniew Herbert mówi o śmierci na płaszczyźnie egzystencjalnej, odwołując się do mitologii - postaci Charona i przeprawy przez rzekę Styks. Przedstawia indywidualny problem człowieka wobec śmierci, próbę ocalenia ludzkiej godności wobec sił

Czesław Miłosz

Ziemia Urlo

„Ziemia Urlo” to zbiór esejów. Tom został wydany w 1977 roku w Bibliotece „Kultury”. Tytuł jest aluzją literacką - Miłosz wziął go z pism Williama Blake'a. Blake używał takiego wyrażenia na określenie krainy ludzi wydziedziczonych, rozdartych wewnętrznie. Tom jest zbiorem luźno powiązanych ze sobą refleksji, związanych z odbiorem przez Miłosza dzieł kultury wielkich artystów, m.in. Blake'a, Mickiewicza, Gothego, poety Oskara Miłosza, Simone Weil, Hegla.

Rozum

Labirynt

Dolina Issy

Motyw zjaw

Miłosz wraca w powieści do czasów swojego dzieciństwa spędzonego na Litwie. Główny bohater Tomasz wychowuje się u dziadków praktycznie sam. Otoczenie przenika aura oniryzmu i niesamowitości - żywym towarzyszą duchy zmarłych oraz bohaterowie litewskich legend.

Motyw dziecka

„Dolina Issy” - Czesław Miłosz powraca do krainy swego dzieciństwa, przypomina swoje pierwsze doznanie tajemnicy i dziwności świata, a także piękna istnienia. Ukazuje młodzieńcze lata Tomasza Surkonta, którym opiekują się dziadkowie mieszkający na dworze polskim nad rzeką, Issą na Litwie kowieńskiej. Miłosz z dystansu i tęsknoty wskrzesza krainę swego dzieciństwa, by snuć refleksję nad zagadnieniami istnienia i śmierci.

„Moja wierna mowo” - Czesław Miłosz nazywa ojczyzną „wierna mowę”, ponieważ tylko ona mu pozostała. Oddaje cześć językowi polskiemu, który miał był łącznikiem między nim, a pozostałymi w kraju czytelnikami. Okazał się jednak

„mową upodlonych,

mową nierozumnych i nienawidzących

siebie bardziej może od innych narodów,

mową konfidentów,

mową pomieszanych,

chorych na własną niewinność.”

Motyw dworu

Miłosz powraca do krainy swego dzieciństwa, przypomina swoje pierwsze doznanie tajemnicy i dziwności świata, a także piękna istnienia. Ukazuje młodzieńcze lata Tomasza Surkonta, którym opiekują się dziadkowie mieszkający na dworze polskim nad rzeką Issą na Litwie kowieńskiej. Dwór dziadków to także miejsce, gdzie historia powojennej Litwy miesza się z pogańskimi zwyczajami, a każdy mieszkaniec tej krainy nosi w sobie jakąś tajemnicę.

Motyw malej ojczyzny

Czesław Miłosz powraca do krainy swego dzieciństwa, przypomina swoje pierwsze doznanie tajemnicy i dziwności świata, a także piękna istnienia. Ukazuje młodzieńcze lata Tomasza Surkonta, którym opiekują się dziadkowie mieszkający na dworze polskim nad rzeką Issą na Litwie kowieńskiej. Miłosz z dystansu i tęsknoty wskrzesza krainę swego dzieciństwa, by snuć refleksję nad zagadnieniami istnienia i śmierci.

Tadeusz Rozewicz

Motyw ikara

”Prawa i obowiązki” Tadeusz Różewicz nawiązuje do obrazu Breughela ,„Upadek Ikara”. Pierwsza część utworu to sprzeciw wobec niedostrzegania tragedii Ikara. Podmiot liryczny twierdzi, że ma prawo i obowiązek „krzyczeć na oracza patrz patrz słuchaj pniu”. W drugiej części pojawia się jednak refleksja, że inni ludzie mają własne życie i pracę, choć może nie tak wzniosłe jak bohatera mitu, ale

„przygoda Ikara nie jest ich przygodą”

. Mimo iż Ikar umiera, życie toczy się dalej.

Motyw wojny

Ocalony - Tadeusz Różewicz w świecie pozbawionym praw moralnych czuje się zagubiony i niezdolny do życia, stracił poczucie własnej wartości. Poszukuje teraz trwałych zasad oraz autorytetu, który przywróciłby światu i ludziom właściwy porządek moralny. Świat potrzebuje ponownego stworzenia. „Szukam nauczyciela i mistrza (…)Niech oddzieli światło od ciemności.” Nie wystarczy przeżyć wojnę, nie wystarczy odbudować budynki trzeba odbudować świat wartości moralnych.

Motyw matki

”Matka odchodzi” - Tadeusz Różewicz główną bohaterką swego zbioru wierszy, fragmentów prozy, dziennika, wspomnień braci autora czyni swoją matkę. Matka jest głównym motywem tej książki, skłaniającym do refleksji o początku i końcu istnienia, o dzieciństwie i śmierci. Matka symbolizuje pełnię, w jakiej zamyka się ludzkie życie.

Wislawa Szymborska wiersz

Motyw antyutiopi

„Utopia” - Wisława Szymborska kreśli wizję utopii, jako świata, w którym wszystko jest oczywiste, słuszne, pewne. Wiatr rozwiewa wszelkie negatywne myśli, panuje racjonalizm i sens. Miejsce to jednak jest bezludne, a ludzie wyłącznie odchodzą z niego zanurzając się w życiu „nie do pojęcia”. Poetka podkreśla przewagę normalnego życia nad światem idealnym, który zawsze kryje niebezpieczeństwo dla człowieka.

Motyw śmierci:

„Kot w pustym mieszkaniu” - Wisława Szymborska opisuje zachowania i reakcje kota po śmierci jego właściciela - mały futrzak usiłuje zrozumieć, co się stało.

„Pogrzeb” - Wisława Szymborska mówi o tym, jak współczesny człowiek traktuje śmierć i związany z nią rytuał pogrzebu. Wspomina o pośpiechu i braku refleksji nad przemijaniem, uczestnicy pogrzebu żyją wyłącznie teraźniejszością.

Bialoszewski Miron wybrane utwory

Wybrany dramat dwudziestowieczny z literatury polskiej: rozewicz, mrozek, witkiewicz

Motyw miasta:

”Pamiętnik z powstania warszawskiego” - Miron Białoszewski opisuje powstanie warszawskie z perspektywy cywila. Przedstawia trudny okres bombardowań doszczętnie niszczących miasto, barykad, ciągłego strachu i determinacji mieszkańców stolicy. Bohater utworu stale wędruje przez zrujnowaną Warszawę w poszukiwaniu bezpieczniejszych miejsc schronienia, żywności, wody. Gdy na Woli pojawiają się uciekinierzy z innych dzielnic, wraca do mieszkania rodziców przy ulicy Chłodnej 40, później cała rodzina przenosi się na Ogrodową. Pomagając rannym, autor traci kontakt z rodzicami. Gdy ulicę Chłodną opanowali Niemcy, przedostaje się na Starówkę, mieszka u przyjaciela Swena koczującego wraz z rodziną w piwnicy Po bombardowaniach, dwudziestego dnia powstania, bohaterowie poszukują nowego schronienia. Ponieważ kościół Sakramentek jest już pełny zatrzymują się w piwnicy Izby Rzemieślniczej przy ulicy Miodowej. Autor zapisał wszystko, co wraz z innymi cywilami powstańczej Warszawy przeżył i doświadczył na własnej skórze - codzienną mitręgę piwnicznej egzystencji, ukryte przejścia z domu do domu, z dzielnicy do dzielnicy, konieczność zdobywania pożywienia. Miron Białoszewski w swojej twórczości często powraca do motywu miasta. Zwany jest piewcą ulicy Marszałkowskiej. Z okien swojego wieżowca postrzega miasto jako wielkie mrowisko, tłum obcych sobie ludzi, zajętych własnymi sprawami. Z tej obserwacji powstają wiersze pełne sloganów, neologizmów i wyrazów potocznych.

Ewa Lipska wiersz

Motyw władzy: „Egzamin” - Ewa Lipska relacjonuje egzamin na króla zawierając z pewna dozą ironii portret idealnego władcy. Pisze między innymi o fałszu dworu, obłudzie, okrucieństwie i machinacjach przy konkursie. Zadaje odwieczne pytanie o to czy władza jest dla ludu, czy tez odwrotnie - lud dla władzy.

Zagajewski wiersz

Motyw malej ojczyzny

”Dwa miasta” - A. Zagajewski w swym eseju swoje wykorzenienie określa jako bezdomność. Opisuje ją w kontekście zderzenia dwóch miast - Lwowa i Gliwic. Pierwsze wiąże się ze wspomnieniami z dzieciństwa, drugie to miejsce nieustannej konfrontacji rzeczywistości z przeszłością.

„Jechać do Lwowa” - A. Zagajewski uważa, że nie potrzebna jest rzeczywista wyprawa do Lwowa, ponieważ Lwów „jest wszędzie”. Określa go jako Jerozolimę, a siebie porównuje do Żyda Wiecznego Tułacza.

Barańczuk Stanislaw wiersz

Slawomir Mrozek - Tango

Motyw zony Sławomir Mrożek ukazuje dom Stomilów, w którym mieszkają trzy pokolenia, jednak w żaden sposób nie potrafią się porozumieć. W rodzinie panuje bezład. Dom wypełniają porozrzucane rupiecie. Eleonora - żona Stomila - jest kobietą z wielkim doświadczeniem życiowym, dobrze rozumiejącą sytuację, jaka wytworzyła się w jej rodzinie, nie ogląda się na konwenanse. Żałuje nieco, że zawsze podporządkowywała się mężowi. Uważa się za przedstawicielkę pokolenia rewolucji seksualnej, dlatego zdradza męża z imponującym jej siłą i prostotę Edkiem. Jej związek z kochankiem to rodzaj buntu, a jednocześnie swego rodzaju test zachowań męża. Wyzbyta zasad moralnych nie czuje żadnych wyrzutów sumienia

Motyw wolności Sławomir Mrożek opisuje dwie wizje wolności. Anarchia i wolność przez powrót do tradycyjnych wartości okazują się być mitami, przegrywającymi w starciu z rzeczywistością, która symbolizuje brutalne przejęcie władzy przez Edka. Mrożek ukazuje błędne koło związane z pojęciem wolności - od marzenia o niej (młodość Stomila i Eleonory), przez anarchię, jaką wprowadza jej spełnienie (dom Stomilów w pierwszym akcie), bunt przeciw pustce, jaką przyniosła absolutna wolność (działania Artura), aż do rządów „silnej ręki” i totalitaryzmu, w którym znowu mogą się pojawić marzenia o wolności. Postęp w dziele Mrożka ma charakter kolisty, zawsze powraca do punktu wyjścia: każda nowoczesność ostatecznie prowadzi ku temu, co już było, nie można odrzucić przeszłości, skutecznie zaprotestować przeciw niej.

Motyw tanca ”Tango” - S. Mrożek dopiero w ostatniej scenie nawiązuje do tytułu swego dzieła. Tango „La Cumparsite” tańczy Edek - przedstawiciel lumpenproletariatu z Eugeniuszem, pochodzącym z rodziny z tradycjami. Edek prowadzi bosego Eugeniusza, co ma symbolizować, jaka będzie nowa rzeczywistość i czyje racje zwyciężą.

Motyw władzy „Tango” - Sławomir Mrożek opisuje wizje różnych rodzajów rządów. Anarchia na przykładzie Stomila, pragnienie powrotu do klasycznych wartości na przykładzie Artura. Te dwa rodzaje rządów okazują się być mitami, przegrywającymi w starciu z rzeczywistością, upostaciowioną przez brutalne przejęcie władzy przez Edka. Mrożek ukazuje błędne koło związane z ewolucja władzy - od marzenia o wolności, przez anarchię, jaką wprowadza jej spełnienie, bunt przeciw pustce, jaką przyniosła absolutna wolność aż do rządów „silnej ręki" i totalitaryzmu, w którym znowu mogą się pojawić marzenia o wolności.

Motyw dziecka S. Mrożek kreśli postać Artura - nowoczesnego młodzieńca, syna Stomila, który pragnie uporządkować swoje otoczenie, przeciwstawia się poglądom rodziców, tęskni za jasnymi normami moralnymi i prawdziwą miłością. Nie jest zwolennikiem rozwiązłości seksualnej i dąży do zaostrzenia obyczajów panujących w domu. Ponosi jednak klęskę, ponieważ tylko jemu zależy na przywróceniu starych norm.

Motyw rewolucji Sławomir Mrożek przedstawia rewolucje o charakterze historiozoficznym. Podobnie jak w rzeczywistości nakładają się one wzajemnie na siebie, jednak Mrożek przejaskrawia niektóre ich elementy. W utworze mamy do czynienia z rewolucją obyczajowo-artystyczną, która przeprowadzają rodzice Artura. Niszczą skostniałe formy, łamią konwencje, w ich domu panuje chaos, będący naturalna konsekwencja rewolucyjnego przewrotu. W tym momencie dochodzi do kontrrewolucji, mającej na celu powrót do wcześniejszych schematów i wartosci. Młodzi, reprezentowani przez Artura, buntują się przeciwko brakowi konwencji i sprawdzonych modeli postępowania, próbują przywrócić dawne tradycje. Zamiast nich zwycięża brutalny totalitaryzm, „trzecia siła”, tania kultura masowa, czyli Edek. Jego sukces odzwierciedla taniec z ostatniej sceny dramatu. Wszystkie przemiany - rewolucja Stomila i Eleonory, kontrrewolucja Artura, zwycięstwo Edka - doprowadzają w rezultacie do sytuacji, w której kryzys wartości jeszcze się pogłębia, a zamiast nowej idei, zwycięża bezmyślność i fizyczna siła.

Albert.Cumus Dżuma

Motyw śmierci

Albert Camus opisuje epidemię, którą można rozumieć jako wojnę, albo ujmować ją jako negatywny pierwiastek tkwiący w człowieku. Jednak ta alegoria jest przede wszystkim metaforą śmierci, to podstawowe znaczenie tytułu. Miasto atakuje choroba przynosząca śmierć, z którą muszą zmierzyć się ludzie. Jednocześnie dżuma to żywioł, symbol wszystkich zagrożeń zsyłanych przez naturę, na które człowiek nie ma najmniejszego wpływu. W „Dżumie” mamy do czynienia z sytuacją, w której całe miasto z dnia na dzień zostaje odizolowane od świata. Camus opisuje czyny i postawy uwięzionych mieszkańców Oranu, przeprowadza dokładną analizę mającą na celu ukazanie problemu człowieka stawiającego czoło ostatecznemu zagrożeniu, śmierci. Los każdej opisanej postaci to przykład ludzkiej reakcji na niebezpieczeństwo. Camus jest pełen szacunku i sympatii dla prawdziwych bohaterów „Dżumy”, tych, którzy nie poddają się i aktywnie walczą z zarazą. Nic w tym dziwnego, gdyż właśnie tacy ludzie mogą uratować świat, gdy dżuma obudzi swe szczury i pośle je, by umierały w szczęśliwym mieście.

Motyw milosci

A. Camus ukazuje miasto Oran, w którym miłość zamiera. Epidemia czyni spustoszenie nie tylko na ulicach, ale i w sercach ludzi. Wszelkie pozytywne uczucia zastępuje „ślepy upór”. W czasach totalnego zagrożenia miłość staje się bezużyteczna, nie potrafi ochronić przed zarazą:

”Dżuma odebrała wszystkim siłę miłości, a nawet przyjaźni, trzeba to powiedzieć. Miłość bowiem żąda odrobiny przyszłości, a myśmy mieli tylko chwilę.”

Motyw miasta

Albert Camus opisuje Oran sprzed zarazy, która zmieniła wszystko. Miasto jawi nam się jako spokojne, wręcz szare i banalne miejsce, takie, jakich tysiące rozsianych jest po całej Ziemi. Także jego obywatele to zwykli ludzie, zajęci swoją pracą i standardowymi przyjemnościami. Zdaniem samego autora:

„Są miasta i kraje, gdzie ludzie od czasu do czasu podejrzewają istnienie czegoś innego. Na ogólnie zmienia to ich życia. Ale zaznali podejrzeń, a to zawsze jest wygrana. Natomiast Oran jest wyraźnie miastem bez podejrzeń, to znaczy miastem całkowicie nowoczesnym (...) To miasto pozbawione malowniczości, roślinności i duszy, w końcu staje się odpoczynkiem i człowiek zapada tu wreszcie w sen.”

Rok 1984 George Orwell

Motyw władzy

George Orwell - ukazuje mechanizmy totalitarnej władzy, która panuje nad wszystkimi przejawami aktywności człowieka. Pozwala zmieniać pamięć, sprawia, że dzieci donoszą na swoich rodziców. Ludzie pozbawieni swobody myślenia są stale manipulowani, a kontrola nad nimi trwa całą dobę.

Umberto Eco-Imie rozy

Sztukmistrz z Lublina

Sto lat samotności

Kronika wypadkow miłosnych

K.K Baczynski wiersze

„Pokolenie” - Krzysztof Kamil Baczyński - podmiot liryczny mówi o tragedii pokolenia Kolumbów, dla których wojna stanowiła przewartościowanie systemu wychowawczego. Wojenny patriotyzm polegał bowiem w wielu przypadkach na konieczności zabijania, był z koniecznością nauką zła wojny.

Motyw wojny

Spojrzenie - Krzysztof Kamil Baczyński - podmiot liryczny zmaga się nie tylko z otaczającym go okrutnym światem, ale i z samym sobą. Nie potrafi pogodzić się z faktem, że wojna zmieniła go aż tak bardzo, że nie ma powrotu do dawnej niewinności.

Pokolenie - Krzysztof Kamil Baczyński poświęcił utwór stanowi, w jakim znalazło się pokolenie Baczyńskiego. Jest to pesymistyczna wizja pokolenia czasu wojny, doświadczonego jej cierpieniem i okrucieństwem. Ci młodzi ludzie zmuszeni zostali dorosnąć do śmierci, która czyha na nich na każdym kroku, w każdej minucie.

Motyw rycerza: „Rycerz” - Krzysztof K. Baczyński nawiązuje do motywu rycerza. Podmiotem lirycznym jest rycerz gór zapomnianych, zawsze senny, wędrujący przez świat dwudziestego wieku. Nie odnajduje dawnych zwyczajów, wartości, szlachetnych ideałów. Miecz broniący słabych jest zardzewiały, jednak rycerz wciąż wierzy w jego skuteczność oraz zmartwychwstanie dawnych wartości.

Erotyki - K.K. Baczyński przedstawia miłość, jako ucieczkę przed śmiercią i zagładą. W jego wierszach uczucie przybiera jasne odcienie, przeciwstawiając się mrocznym kolorom wojny. Miłość pozwala przetrwać nawet najtrudniejsze chwile, jest ratunkiem i nadzieją na trwanie.

J.Twardowski

Inny swiat

Motyw zydow

„Inny świat” - Gustaw Herling - Grudziński opowiada losy więźnia pochodzenia żydowskiego, który dostał się do więzienia, za to, że sprzeciwił się używania skrawków skóry do zelowania butów. Został skazany na podstawie paragrafu mówiącego o szkodnictwie w przemyśle. Znosił on dzielnie warunki obozowe, będąc dumny ze swego syna kapitana lotnictwa. Załamał się jednak, kiedy pokazano mu jego fotografie i zaczęto wmawiać, że zwykły więzień nie może mieć syna w Armii Czerwonej. Grudziński przytacza również dzieje Żyda, którego poznał w więzieniu w Witebsku, a po latach spotkał go w Rzymie. Człowiek ten przyszedł do Grudzińskiego po rozgrzeszenie, bowiem miał nadzieje, że autor go zrozumie. Grudziński nie potrafi jednak zaakceptować jego czynów. Żyd opowiada mu jak dostał się do obozu, za odmowę wyjazdu w głąb kraju, był bliski końca, kiedy to z racji wykształcenia przydzielono go do baraku technicznego. Wówczas pod groźbą powrotu do lasu złożył fałszywe zeznanie obciążające czterech komunistów niemieckich, skazując ich tym samym na śmierć.

Podroze z Herodotem

Gustaw Herling Grudzinski opowiad.

Motyw samotnosic: ”Wieża” - G. Herling-Grudziński w swym opowiadaniu przedstawia na kilku planach narracyjnych (kompozycja szkatułkowa) historię trędowatego Lebrossa oraz nauczyciela gimnazjum. Lebrosso, mieszkaniec Wieży Strachu, skazany jest przez swoją chorobę na śmierć w odosobnieniu. Po śmierci siostry, ostatniej bliskiej mu osoby, postanawia w buncie i rozpaczy spalić wieżę. Znajduje jednak list siostry proszącej go o wytrwanie w pokorze, cierpliwości i wiary. Od tego momentu z godnością znosi swe osamotnienie. Nauczyciel gimnazjalny inaczej zachowuje się wobec cierpienia i samotności. Po tragicznej śmierci najbliższych i nieudanej próbie samobójczej pogrąża się w beznadziejności, twierdząc, że żyje dlatego, bo nie może umrzeć.

Mistrz i Malgorzata Michaił Bułhakow

Motyw zbrodni

Michaił Bułhakow opisuje bal u szatana, na który przybywają najwięksi w historii zbrodniarze. Małgorzata, będąc królową balu, interesuje się losami Friedy, która udusiła chusteczką swoje dziecko i prosi szatana o uwolnienie jej od kary.

Motyw szaleństwa

Michaił Bułhakow opisuje Moskwę lat 30. XX wieku pod rządami totalitarnymi. Jak zauważa w swoim eseju Nasierowski w książce „Refleksja na temat psychiatrii mijającego tysiąclecia” szpitale w ZSRR nie były placówkami zdrowotnymi, lecz politycznymi. Trafiały do nich nie ludzie chorzy, lecz niewygodni dla systemu. Samo miejsce w książce kontrastuje z resztą miasta: „Miał powody, by nazywać go kuchnią - laboratorium. Jest to więc miejsce czyste i nowoczesne, podczas gdy Moskwa była brudna i zaniedbana. Pacjentami szpitala są miedzy innymi Mistrz, a także Iwan Bezdomny. Mistrz trafia do szpitala po wydaniu swojej książki o Chrystusie. Spotkały go za to represje, które doprowadziły do depresji. Mistrz jest całkiem zadowolony ze swojego pobytu w tym miejscu. Jak sam zauważa - może w nim swobodnie głosić swoje poglądy i nic mu za to nie grozi. Inaczej wygląda rzecz z Iwanem Bezdomnym, który trafia do szpitala po spotkaniu z diabłem. Po spotkaniu z Mistrzem Iwan zdaje sobie sprawę, że to, co dotychczas robił (pisane pod dyktando socrealizmu) pozbawione było sensu, uświadamia sobie, że wiersze pozbawione wartości artystycznej są hańbiące. Efektem działań władz w szpitalu spotykają się ludzie inteligentni, niepokorni, mający odwagę myśleć niezależnie i przeciwstawić się władzy.

Motyw antyutiopii

M.A. Bułhakow opisuje ateistyczną Moskwę lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku wpisanej w metafizyczną perspektywę (męczeństwo Chrystusa). Zwraca uwagę na środowisko literatów i reprezentantów władzy oraz zwykłych obywateli miasta, w którym panuje jeden ustrój i jeden światopogląd. Nie ma miejsca na prywatność, a ludzie skupieni są na zaspokajaniu elementarnych potrzeb. Ci niewygodni - znikają w niewyjaśnionych okolicznościach (jak Mistrz czy Iwan Bezdomny) trafiając najczęściej do szpitala psychiatrycznego. Totalitarna władza, oparta na denuncjacjach, aresztowaniach, łapówkarstwie prowadzi do tworzenia szarej, smutnej i biednej rzeczywistość.

Motyw szatana

Michaił Bułhakow - ukazuje postać szatana, który występuje pod postacią wysokiego cudzoziemca odzianego w gustowny garnitur dzierżącego laskę „z czarną rączką w kształcie głowy pudla”. W rozmowie z Berliozem przedstawia się jako profesor „od czarnej magii”. Przybył on do Moskwy razem ze swoją świtą: olbrzymim kotem Behemotem, dziwacznym Korowiowem - Fagotem, Azazellem i piękną diablicą Hellą. Diabeł w „Mistrzu i Małgorzacie” cierpi na reumatyzm, nosi niechlujnie pocerowaną koszulę, nie ma w sobie niczego z powagi i majestatu diabła. Dopiero na organizowanym przez siebie „Balu stu królów”, po wypiciu pucharu krwi u jego boku pojawia się stalowa szabla, zaś on sam ma na sobie czarny płaszcz. Woland ma nadane typowe cechy ludzkie, jednak z domieszką cząstki magicznej. Jego postać nie ma jednak wiele wspólnego z ogólnym obrazem diabła zakorzenionym w naszej świadomości. Szatan jest w Mistrzu i Małgorzacie postacią mądrą, inteligentną, oczytaną, pewną siebie. Zna człowieka na wylot - zna jego słabości i grzechy. Sam przedstawia siebie jako naukowca - zaiste, jest profesorem ludzkiej duszy. Głównym celem przybycia Wolanda do Moskwy jest zdemaskowanie zła i absurdalności systemu komunistycznego.

Motyw milosci

M. Bułhakow przedstawia narodziny i rozwój uczucia mistrza i Małgorzaty. Ich miłość wyrasta ponad konwencje, ponad rzeczywistość i realia istnienia, bowiem posiada siłę ocalającą wartości, mogącą przeciwstawić się złu i śmierci. Nie ma jednak miejsca na ich uczucie w socjalistycznych realiach Moskwy lat 20. XX wieku. Muszą oboje umrzeć, by wreszcie być razem. Umożliwia im to Szatan - Woland.

Motyw władzy

Michaił Bułhakow ukazuje absurd totalitarnej władzy. Przedstawia obraz Moskwy, na etapie rozkwitu instytucji komunistycznego państwa. Biurokracja zostaje doprowadzona do absurdu: o wszystkim decydują urzędnicy niższych lub wyższych szczebli, na wszystko trzeba mieć zgodę odpowiedniej instancji, mnożą się różnego rodzaju zarządy, w których pozorują pracę tysiące ludzi. Prawdą jest tylko to, co zostało potwierdzone urzędowym pismem z pieczęcią. Życiem zbiorowym rządzi obłuda, strach, zakłamanie oraz głupota, bezmyślność.

Motyw miasta

Michaił Bułhakow przedstawia obraz Moskwy, która powoli zapomina o krwawych wydarzeniach okresu rewolucji, ma już za sobą lata gospodarczej liberalizacji i znajduje się na etapie rozkwitu instytucji komunistycznego państwa. Biurokracja zostaje doprowadzona do absurdu: o wszystkim decydują urzędnicy niższych lub wyższych szczebli, na wszystko trzeba mieć zgodę odpowiedniej instancji, mnożą się różnego rodzaju zarządy, w których pozorują pracę tysiące ludzi. Prawdą jest tylko to, co zostało potwierdzone urzędowym pismem z pieczęcią. Życiem zbiorowym rządzi obłuda, strach, zakłamanie oraz głupota, bezmyślność. W Moskwie, chociaż na tle nędzy całego kraju i tak jest ona oazą dostatku niewiele się kupuje, brakuje praktycznie wszystkiego, zatem dobra materialne są centralnie rozdzielane, przydzielane wybranym. Moskwa jest rzeczywistością równie groźną, co absurdalną. Całą absurdalność życia w stolicy światowego proletariatu odsłania przybycie do miasta Wolanda i jego świty. Woland nie przynosi do Moskwy zła, jest go już tam wystarczająco dużo przed przybyciem szatańskiej ekipy, która jedynie uzewnętrznia ową nieprawość, pozwala dostrzec ją ludziom przez lata otoczonym przez zło i jakby przyzwyczajonym do niego, uważającym je za coś oczywistego, naturalnego.

-opowiadania

Maria Dabrowska

Motyw zydow

Maria Dąbrowska ukazuje sylwetki Żydów w pozytywnym świetle. Żydówka Arkuszowa swego czasu była dożywiona przez panią Ostrzeńską. Odwdzięcza się Barbarze, ostrzegając ją przed planami Kalinickiego dotyczącymi sprzedaży Serbinowa. Jest do końca lojalna wobec Barbary. Natomiast Szymszel z Korzy, wędrowny handlarz „niepotrzebnych rzeczy” nie potrafili uprawiać roli. Otrzymuje od Bogumiła Niechcica owies do dosiewania pól. Nigdy nie zapomina tego gestu. Odwdzięcza się po latach, pomagając owdowiałej Barbarze wydostać się z zatłoczonego miasta. Jest świadomy tragedii tysięcy uciekinierów, dzięki którym jednak dobrze zarabia. Mówi, że wolałby nigdy nie widzieć tych pieniędzy i tej nędzy ludzkiej.

Motyw dworu. ”Noce i dnie” - M. Dąbrowska traktuje dwór polski jako ostoję tradycji i patriotyzmu w czasach zaborów. Życie w Serbinowie zarządzanym przez Bogumiła Niechcica ukazane jest na przestrzeni wielu lat, podczas których rodzą się i wychowują kolejne dzieci Niechciców. Dąbrowska ukazała codzienne, powszednie rozterki towarzyszące ziemiańskiemu życiu, ale i chwile podniosłe. Mieszkańcy Serbinowa są otwarci, pełni szacunku dla pracy i współczucia wobec innych. Tradycje powstania styczniowego można tu spotkać na każdym kroku.

Nalkowska

Motyw zydow

„Medaliony” - Zofia Nałkowska w jednym z opowiadań - „Dwojra zielona” ukazuje dzieje kobiety - Żydówki, która przeżyła piekło holocaustu. Tytułowa bohaterka relacjonuje swoje wojenne przeżycia. W 1943 r. straciła męża. Podczas pobytu w getcie ciągle ukrywała się na strychu przed Niemcami. W noc sylwestrową straciła oko, gdyż pijani Niemcy urządzili sobie polowanie na Żydów. Zabili wówczas kilkadziesiąt osób. Sytuacja, w jakiej przyszło jej żyć wywoływała w niej uczucie lęku i osaczenia. Pragnęła przeżyć by dać świadectwo prawdzie i myślała, że ze wszystkich Żydów, tylko ona jedna ocalała. Jej opowiadanie pozbawione jest egzaltacji, wybuchów rozpaczy. Jedynie gesty - rozcapierzone palce zakrywające twarz, są przejawem lęku oraz tragedii, której była świadkiem.

Motyw wojny: Medaliony - Zofia Nałkowska napisała opowiadania, które można traktować jako wezwanie do rozważań nad ludzką naturą i zdolnością człowieka do popełniania najgorszych czynów, bo to właśnie: „ludzie ludziom zgotowali ten los”. System obozowy zamieniał więźnia w tego samego potwora jakim był jego oprawca. Lagier to miejsce eksperymentu w którym chodziło o podsycenie i pielęgnowanie zbrodniczych instynktów: zabijania wrażliwości na cierpienie innych oraz nauka nienawiści.

J. Mackiewicz powiesc

A.Kuśniewicz powiesc

T.Konwicki powiesc

Motyw malej ojczyzny

”Kronika wypadków miłosnych” - T. Konwicki napisał niezwykłą opowieść o młodości. Książka opowiada o "wieku niewinności" przedwojennej Polski. Rozgrywająca się akcja jest tylko pretekstem do pokazania czym jest był tamten świat, o którym wielokrotnie opowiada sam narrator - zwracając uwagę na "kluczowe" elementy różniące świat współczesny od świata przedwojennego.

opowiadania

S.Lema

J.Pilch

W.Myśliwski

Motyw wsi: ”Kamień na kamieniu” - W. Myśliwski stworzył sagę chłopskiego życia, plebejskiego widzenia świata oraz ludowego spojrzenia na naturę i stosunki społeczne. Bohaterami są mieszkańcy wsi, jako odrębna, ukształtowana przez wieki społeczność o swoistych kulturowych, psychologicznych i obyczajowych cechach. Autor ukazuje filozofię życia chłopskiego związaną z pracą na roli, naturalnym rytmem przyrody oraz wydarzeniami zewnętrznymi, które nie pozostają bez wpływu na wiejski żywot. Główny bohater - wiejski mędrzec - Szymon Pietruszka wyraża wiele uniwersalnych praw o życiu ludzkim, między innymi wie, że z ludzkich wysiłków i prac pozostanie jedynie kamień na kamieniu. Budując rodzinny grobowiec o ziemi mówi:

”W ziemi i kret żyje, i drzewa zapuszczają korzenie, i okopy się w wojnę kopie. Z ziemi źródła biją i pot ludzki wsiąka w ziemię. I w tej ziemi, a nie innej człowiek się rodzi… I Bóg zstąpił na ziemię. I człowieka po śmierci chowa si w ziemi. Będziemy i my w niej leżeć. Grób mam zamiar budować. Osiem kwater, żebyśmy się wszyscy pomieścili.”

M.Nowakowski opowiadanie/powiesc

V.Nabokov

Joanna Steinbeck

ROZSZERZ.

-biblia n.t.st. jako konteksty interpr.

-horacy liryki wybrane

J Pilch

O Tokarczuk

J Stryjkowski

S Lema

V Nabokov, G Grassa, U Eco, M Kundery, T. Manna - wyb.powiesc

Esej M. Jastruna Z Kubiaka dot. Kultury antycznej

Milosz, Herbert esej

Inny esej : K Wyki, J Blonskiego, M Janion, J Rymkiewicza, J Stempowskiego

Reportaż autora polskiego: r kapuscinski, k Kąkolewski,

Wybrany wiersz z romantycznej poezji europejskiej

Zdążyć przed Panem Bogiem Hanna Krall

Motyw zydow

„Zdążyć przed Panem Bogiem” - Hanna Krall przedstawiła wstrząsający dokument o czasach beznadziejnej i nierównej walki w żydowskim getcie w Warszawie. W książce nie ma szczegółowych opisów życia mieszkańców getta: prezesem gminy żydowskiej był Adam Czerniaków, funkcjonowała szkoła pielęgniarska prowadzona przez Lubę Blumową, szpital, działały zakłady, getto miało także własną policję. Codzienność to bieda, głód i tyfus, bezlitośnie dziesiątkujące ludność zamkniętą za murami. Co rano zbierano z ulic trupy, a następnie grzebano ciała na cmentarzu znajdującym się po aryjskiej stronie. Główny bohater - Marek Edelman nie ma w sobie nic z legendarnego dowódcy. Posiada kompleks niezasłużenie ocalonego świadka śmierci tysięcy ludzi. Wie, że „życie stanowi dla każdego sto procent”. Edelman mówi o powstaniu w warszawskim getcie, o tych, którzy w zupełnie beznadziejnej sytuacji zdecydowali się chwycić za broń, stawić zbrojny opór SS i gestapo. Wybrać śmierć żołnierską, postanowić sprzeciwić się wyrokowi historii. Ich akcja od samego początku skazana była na klęskę. Walczyli jednak nie o militarne zwycięstwo, mniej liczyły się wygrane potyczki, a bardziej postawa: wyprostowana, zmuszająca faszystów do przyznania prawa do godnej śmierci tym, których uznawali za „podludzi”. Edelman mówi, że właśnie:

„chodziło o wybór sposobu umierania”.

Motyw wojny

Zdążyć przed Panem Bogiem - Hanna Krall napisała utwór napisany w formie reportażu o ocalałym przywódcy powstania w getcie Marku Edelmanie. Bohater relacjonuje wydarzenia, których był uczestnikiem i świadkiem w czasie II wojny światowej (przebywał w warszawskim getcie, gdzie pracował jako goniec szpitalny). autorka ukazuje powstanie w getcie z punktu widzenia obserwatora i uczestnika. Ta wojna to nie heroiczna legenda. Relacja jest lakoniczna i pozbawiona patosu. Główny bohater, jeden z głównodowodzących powstania, nie ma w sobie nic z legendarnego przywódcy. Nie upiększa przeszłości, pokazuje wstrząsającą prawdę o tamtych dniach nierównej walki. Edelman opowiada o umieraniu Żydów i stwierdza, że powstanie dało im chwilowe poczucie wolności, mogli dobrowolnie decydować o własnym losie. Jakże okrutna była ta wojna, która sprawiła, że człowiek pragnął zdążyć przed Panem Bogiem? Zdążyć, bo Boga w okrzyku „Gott mit uns” wpisali sobie Niemcy na sztandary; zdążyć, bo Bóg zdecyduje o życiu lub śmierci…

Dziennik M Dabrowskiej , nalkowskiej, Iwaszkiewicza,Gombrowicza,

Jan Pawel II Tryptyk Rzymski

Władza:

„Cesarz” - Ryszard Kapusciński w reportażu przedstawia wypowiedzi byłych członków świty dworskiej cesarza Etiopii Hajle Sellasjego. Jest to wyrafinowana groteska, ukazująca absurdalność systemowego reżimu ukazanego na przykładzie etiopskiego władcy. Utwór Kapuścinskiego odczytywany bywa jako krytyka wszystkich systemów totalitarnych w tym ówczesnego socjalizmu w Polsce. Autor uchwycił tym samym sedno totalizmu.

„Powrót prokonsula” - Zbigniew Herbert opisuje dwór cesarski z punktu widzenia prokonsula, który opuścił dwór, by zrozumieć, że nie umie żyć gdzie indziej. Wspomina jak bardzo obłudną i sztuczną będzie musiał grać rolę, kryjąc pogardę dla panującego:

„trzeba będzie na nowo ułożyć się z twarzą

z dolną wargą aby umiała powściągnąć pogardę

z oczami aby były idealnie puste”.

Dwór to siedlisko donosu i rywalizacji o względy panującego, który budzi cześć i uwielbienie pod karą trucizny lub niełaski.

LUDZIE BEZDOMNI Stefan Zeromski

Motyw zydow

Stefan Żeromski przedstawił najbiedniejsze środowiska żydowskie, nędzarzy z okolic ulicy Krochmalnej, Ciepłej. W ścisku, smrodzie, pośród ruder kłębił się tłum ulicznych handlarzy, żebraków. Wielu z nich tylko pozorowało jakąś pracę. Brudni przekupnie w łachmanach sprzedawali psującą się żywność, warunki higieniczne urągały wszelkim normom.

Motyw domu: S. Żeromski przedstawia problem doktora Judyma, który świadomie rezygnuje z rodziny, mimo iż kreśli przed ukochaną - Joanną Podborską świetny obraz małżeńskiego życia, które mogliby razem stworzyć. Boi się ”obrośnięcia pierzem”. Uważa, że nie może sam być szczęśliwy, gdy dookoła widać ludzką nędzę, egoizm i obojętność.

Motyw niespełnionej miłości - początkowo miłość Joasi jest nieszczęśliwa, gdyż Tomasz nie zwraca na nią uwagi. Gdy drogi bohaterów schodzą się, ich miłość jest czysta i piękna, lecz na przeszkodzie stoją ideały Tomasza, których nie może realizować, będąc jednocześnie w związku z Joanną. Oboje są społecznikami, on jako lekarz pochodzący z biedoty czuje się zobowiązany wobec społeczeństwa, chce poświęcić swoje szczęście dla wyższych celów: by leczyć tych, których nie stać na leczenie. Ona jest nauczycielką, traktuje swoją pracę bardzo poważnie, również chce pomagać biednym. Rozumie stanowisko Tomasza, nie usiłuje go zatrzymywać, z godnością życzy mu szczęścia.

Motyw marzeń: Stefan Żeromski opisuje idealistę, społecznika, miotającego się pośród egoistycznego świata. Marzy o tym by pomagać prostym ludziom. Rezygnacja z małżeństwa z ukochaną Joasią Podborską to cena jaką płaci za walkę o swe ideały.

Motyw bezdomności - jest to motyw, który pojawia się w utworze na kilku płaszczyznach, w znaczeniu dosłownym i przenośnym. Jedną z płaszczyzn jest bezdomność polegająca na byciu niezrozumianym przez społeczeństwo (osamotnienie w działaniu i nieudane próby znalezienia tzw. swojego miejsca w świecie). Dotyczy ona najsilniej Tomasza, a także Korzeckiego. Inną płaszczyzną bezdomności jest bezdomność uczuciowa - rozpaczliwe poszukiwanie miłości (Joanna). Trzecim aspektem jest bezdomność materialna tych, którzy żyją w skrajnych warunkach bytowych.

Motyw cierpienia przyjmuje w powieści kilka znaczeń: cierpienie z powodu odrzuconej miłości (Joanna i Tomasz), z powodu konfliktu wewnętrznego głównego bohatera, który musi dokonać wyboru między kobietą, którą kocha, a zasadami, według których pragnie postępować (decyzja, którą ostatecznie podejmuje, również skutkuje cierpieniem). Cierpienie dotyczy też Korzeckiego, który nie znajduje sensu w swoim życiu. Doprowadza go to do śmierci samobójczej.

Motyw samotności: Stefan Żeromski opisuje historię, pochodzącego z nizin społecznych, doktora Tomasza Judyma. Po zdobyciu wykształcenia decyduje się nieść pomoc pokrzywdzonym i biednym ludziom. Doktor Judym podejmuje samotną walkę o naprawę świata. Jego idea każe mu nawet zrezygnować ze szczęścia osobistego, dlatego rozstaje się z ukochaną Joanną Podborską, uważając, że człowiek nie może być szczęśliwy, gdy dookoła panuje nędza i obojętność

Zycie na niby Kazimierz Wyka

http://www.eduteka.pl/doc/zycie-na-niby-eseistyka-kazimierza-wyki

Biedni Polacy patrzą na getto Jan Blonski

To był naj­waż­niej­szy ar­ty­kuł w hi­sto­rii Ty­go­dni­ka Po­wszech­ne­go, ode­grał wiel­ką rolę w hi­sto­rii dia­lo­gu pol­sko-ży­dow­skie­go. Błoń­ski ana­li­zu­je dwa wier­sze Mi­ło­sza o za­gła­dzie Getta

Jeden z najważniejszych głosów w dyskusji nad problemem polskiej odpowiedzialności moralnej w obliczu holocaustu, postulat dokonania narodowego rachunku sumienia. Według publicysty antysemityzm da się wyplenić, jeśli szczerze przeanalizujemy naszą historię - i to nie tylko tę pisaną złotymi literami

- wybrany esej Mieczysława Jastruna lub Zygmunta Kubiaka poświęcony kulturze antycznej

Poziom podstawowy:

- wybrane filmy z twórczości polskich reżyserów (np. Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Munka, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego)

- homilia Jana Pawła II wygłoszona 2 czerwca 1979 r. w Warszawie na Pl. Zwycięstwa (Piłsudskiego) - nagranie telewizyjne

Poziom rozszerzony:

- wybrane filmy z klasyki kinematografii światowej (np. Ingmara Bergmana, Charlesa Chaplina, Federico Felliniego, Akiry Kurosawy, Orsona Wellesa)

- spektakle teatralne (w tym Teatru TV) - przynajmniej jeden w roku

- stała lektura gazety codziennej, tygodnika opinii, miesięcznika i kwartalnika

---