sylwan 156 (10): 741−749, 2012

Jarosław Piekutin, Magdalena Skręta

Ekonomiczny wiek rębności drzewostanów sosnowych

Economic rotation age of Scots pine stands

Piekutin J., Skręta M. 2012. Ekonomiczny wiek rębności drzewostanów sosnowych. Sylwan 156 (10): 741−

−749.

The determination of the best rotation age for trees and forest stands is one of the most decisive problems in forestry. It results from different aims of forest management. There are many criteria of selecting the product of forest utilization and deciding about stand maturity. They can be divided into biological, technical and economical ones. The most common are usually based on the rules of forest management. Different rotation age for the stand, dependent on various factors, always influences economical balance between bore costs and achieved income. Article presents the method of defining the economical rotation age based on the maximization of the income.

economic rotation age, value of forest stand

Jarosław Piekutin (1) - e−mail: [e-mail] Magdalena Skręta (2) - e−mail: [e-mail].

(1) Katedra Urządzania Lasu, Geomatyki i Ekonomiki Leśnictwa; SGGW w Warszawie; ul. Nowoursynowska 159; 02−776 Warszawa

(2) WIRKE; ul. Mickiewicza 12, lok. 59; 96−100 Skierniewice

Wstęp

Wiek rębności w gospodarce leśnej to wiek, w którym drzewostan osiąga dojrzałość rębną. Dojrza− łość rębna z kolei to stan drzewostanu najbardziej pożądany z punktu widzenia założonego celu gospodarczego [Klocek, Rutkowski 1986]. Oznacza to, że wiek rębności powinien być trakto− wany jako jeden z czynników zapewniających maksymalną realizację celu prowadzonej działalno− ści gospodarczej. Kwestia wyboru odpowiedniego wieku rębności od kilkuset lat budzi dyskusje. Obecnie problem ten nie tylko nie stracił na znaczeniu, lecz jednocześnie stał się bardziej skom− plikowany niż kiedykolwiek, za sprawą zmiany celów polityki leśnej oraz coraz to większego dostrzeganiaidocenianiapozaprodukcyjnychwalorówlasu.Tonowespojrzenienalasspowo− dowało w konsekwencji powstanie wielofunkcyjnego, opartego na zasadach ekologicznych, modelu gospodarstwa leśnego [Smykała 1993]. Określenie wieku, w którym powinien nastąpić wyrąb poszczególnych drzew i całych drzewostanów, jest jednym z najtrudniejszych problemów decyzyjnych w gospodarstwie leśnym. Wynika to z możliwości różnego formułowania celu, nawet dla wybranej tylko jednej funkcji, np. produkcyjnej, jak to było dotychczas. Taka możliwość sprawia, że istnieje wiele różnych definicji dojrzałości rębnej drzewostanu, a co się z tym wiąże

- wiek dojrzałości określony różnymi sposobami dla tego samego drzewostanu może się wahać w szerokich granicach [Siekierski 1995]. Motywy uznania drzewostanu za produkt i odpowiada− jące im kryteria dojrzałości rębnej bywają różne. Na ogół wynikają z przesłanek biologicznych,

technicznych lub ekonomicznych. Prawie zawsze jednak u ich podstaw leżą czynniki natury gospodarczej [Klocek, Rutkowski 1986]. Wiek rębności nie jest przy tym jedynym kryterium dojrzałości rębnej poszczególnych drzewostanów, o której decydują także inne elementy, takie jak: dynamika zmian miąższości, jakości, wartości, a więc pośrednio wiele cech struktury drze− wostanu [Siekierski 1995].

Obecnie decyzja o tym, kiedy należy wyciąć drzewostan, jest w niektórych krajach całko− wicie podporządkowana regułom wolnego rynku, natomiast w innych zupełnie od tych reguł niezależna. W państwach, w których dominuje prywatna własność leśna, decyzję o użytkowaniu drzewostanu podejmuje właściciel, a minimalny wiek rębności drzewostanów jest najczęściej sformułowany w prawie leśnym. Inaczej jest w przypadku, gdy przeważającą formą własności leśnej w danym kraju jest własność państwowa. W takiej sytuacji cel produkcyjny drzewostanu jest odzwierciedleniem oczekiwań społecznych dotyczących roli i funkcji lasu. W Polsce decyzja o użytkowaniu drzewostanu podejmowana jest na podstawie planu urządzania lasu, z uwzględ− nieniem ładu czasowego i przestrzennego. Dopuszczana jest pewna elastyczność decyzji wyni− kająca np. z sytuacji na rynku drzewnym [Klocek i in. 2005].

Leśnicy wypracowali cały zespół kryteriów umożliwiających określenie wieku rębności, przy czym wiele z nich w ogóle nie bierze pod uwagę czynników ekonomicznych. Przykładowo można wspomnieć o wieku rębności uzależnionym od osiągnięcia przez drzewa określonych wymiarów, umożliwiających pozyskanie największych ilości danego sortymentu lub o wieku, w którym drzewostan osiąga maksymalną zasobność czy wreszcie o wieku kulminacji przyrostu przeciętnego miąższości itp. Wymienione kryteria techniczne, umożliwiające określenie szero− kiego zakresu wieków rębności, wymagają analizy zachodzących wraz z wiekiem zmian miąższo− ści oraz innych parametrów technicznych drzewostanów, które znajdują swoje odzwierciedlenie w kształtowaniu się kategorii ekonomicznych. Warto więc zauważyć, że długość przetrzymywa− nia drzewostanów na pniu pociąga za sobą szereg konsekwencji ekonomicznych, chociażby w postaci zróżnicowanego poziomu uzyskiwanych przychodów i kosztów ich wytworzenia.

Obecnie w literaturze przedmiotu problematyka ekonomicznego wieku rębności jest roz− patrywana przez naukowców należących do dwóch nurtów badawczych. Do pierwszego należą ci, którzy rozwijają model Martina Faustmnna, opierając się ciągle na zasadzie maksymalizacji do− chodu. Drugi zrzesza natomiast naukowców, którzy odrzucają zasadę maksymalizacji dochodu, postulując, że decyzje właściciela lasu zależą od różnych czynników, takich jak np. poziom dochodów pochodzący spoza lasów, status ekonomiczny czy jego stosunek do innych, niema− terialnych korzyści czerpanych z posiadania lasu [Tahvonen 1999]. Z ekonomicznego punktu widzenia prowadzona działalność gospodarcza zmierza do tego, aby relacje, a ściślej ujmując różnica między przychodami i kosztami (czysty dochód) była najkorzystniejsza. Stąd też celem niniejszej pracy było przedstawienie metody określania ekonomicznego wieku rębności zapew− niającej otrzymanie maksymalnego dochodu.

Materiał i metody

Badania dotyczące określenia ekonomicznego wieku rębności przeprowadzono w Nadleśni− ctwie Brzeziny. Ze względu na duże zróżnicowanie drzewostanów (mieszane, liściaste) badaniami objęto drzewostany z panującą sosną w wieku od 20 lat wzwyż i udziałem powierzchniowym tego gatunku wynoszącym co najmniej 50%, przy czym z analizy zostały wyłączone drzewostany użytkowane rębniami złożonymi.

Badania zostały podzielone na trzy etapy. Pierwszy dotyczył zebrania materiałów źródło− wych i ich wstępnego przetworzenia. Do analiz wybrano 2614 drzewostanów. Zebrane informacje

w postaci opisów taksacyjnych zostały uporządkowane według klas bonitacji i wieku sosny, przy czym ze względu na małą reprezentację oraz brak danych o użytkowaniu przedrębnym, połączono drzewostany klas bonitacji Ia i I, a także III i IV. W związku z tym, że punktem wyj− ścia w prezentowanej metodzie określania ekonomicznego wieku rębności jest kształtowanie się wartości produkcji sumarycznej w poszczególnych okresach życia drzewostanu, drugi etap badań polegał na obliczeniu wartości drzewostanu głównego (na pniu) oraz skumulowanej do danego wieku wartości drzewostanu podrzędnego (pozyskanego w użytkowaniu przedrębnym). W praktyce określenie wartości wymienionych drzewostanów jest bardzo pracochłonnym, a za− razem trudnym elementem badań. O ile w przypadku drzewostanu podrzędnego dane nie− zbędne do obliczenia wartości, takie jak: miąższość sortymentów, koszty pozyskania i zrywki oraz ceny sortymentów są ewidencjonowane, o tyle w przypadku drzewostanu głównego takiej ewidencji nie ma, chyba że chodzi o wąski zakres wieku (drzewostany rębne). Określenie wartości drzewostanu głównego stanowi więc poważny problem metodyczny. Stąd też w tym opracowaniu zaprezentowana zostanie metoda rozwiązania tego problemu oraz jej weryfikacja na przykładzie drzewostanów sosnowych w Nadleśnictwie Brzeziny. Ostatni etap badań to wyzna− czenie ekonomicznego wieku rębności, czyli znalezienie wieku drzewostanu zapewniającego otrzymanie maksymalnego dochodu. Dążąc do maksymalizacji dochodu netto uzyskiwanego w ramach produkcji drewna, należy przede wszystkim zbadać, jak uzyskiwane przychody i po− noszone koszty ich wytworzenia różnicują się w zależności od wieku drzewostanu. Dopiero bowiem wtedy można ustalić wiek, w którym występuje największa różnica między wartością przycho− dów i kosztów.

Wartość drzewostanu głównego obliczono na podstawie tablic zawartych w Rozporządze− niu... [2002], opisu taksacyjnego drzewostanów (bonitacja, aktualny wiek, wiek rębności, zadrzewienie) oraz przeciętnej ceny surowca drzewnego uzyskanej przez Nadleśnictwo Brzeziny. W celu wyeliminowania wpływu różnego udziału gatunków domieszkowych udział sosny w badanych drzewostanach sprowadzono do 100%. Wartość drzewostanu według klas bonitacji obliczono z podziałem na dwie grupy wiekowe. Pierwszą stanowiły drzewostany młodszych klas wieku, których wartość Gm(t) w wieku t określono według wzoru:

Gm(t) = Wk(t) · Z · C [1]

gdzie:

Wk(t) - tabelaryczny wskaźnik wartości drzewostanu w wieku t i w danej klasie bonitacji określony według kosztów poniesionych na założenie i pielęgnację [m3/ha],

Z - współczynnik zadrzewienia,

C - przeciętna cena sprzedaży surowca drzewnego w [zł/m3].

Z kolei wartość drzewostanów starszych klas wieku Gs(t) obliczono zgodnie ze wzorem:

Gs(t) = Ws(t) · Z · C [2]

gdzie:

Ws(t) - tabelaryczny wskaźnik wartości drzewostanu w wieku t i w danej klasie bonitacji okre− ślony według wartości sprzedażnej [m3/ha].

W dalszej kolejności należało określić wartość drzewostanu podrzędnego. Niezmiernie istotnym elementem w tej części obliczeń okazała się możliwość wykorzystania już istniejących danych zawartych w Systemie Informatycznym Lasów Państwowych (SILP), który rejestruje zdarzenia gospodarcze zarówno dotyczące przychodów, jak i kosztów związanych z pozyskaniem, sprzedażą i zrywką drewna. Na podstawie tych informacji, w połączeniu z opisem taksacyjnym (lokalizacja,

powierzchnia, wiek, skład gatunkowy, klasa bonitacji), wartość drzewostanu podrzędnego P(t) w wieku t określono zgodnie ze wzorem:

P(t) = T(t) - [M(t) · K(t)] [3]

gdzie:

T(t) - wartość pozyskanego drewna w wieku t i w danej klasie bonitacji [zł], M(t) - miąższość pozyskanego drewna w wieku t i w danej klasie bonitacji [m3], K(t) - przeciętny koszt pozyskania i zrywki drewna w wieku t [zł/m3].

Tak obliczona wartość drzewostanów głównego i podrzędnego stanowiła podstawę do określe− nia wartości produkcji sumarycznej drzewostanu w wieku t.

Wartość produkcji sumarycznej drzewostanu S(t) w wieku t umożliwia określenie wzrostu jego wartości, a ściślej - bieżącego przyrostu wartości drzewostanu. Jest to przyrost wartości pro− dukcji sumarycznej obserwowany w kolejnych latach życia drzewostanu:

S(t) = S(t + 1) - S(t) [4]

W ekonomii przyrost ten inaczej określany jest mianem przychodu krańcowego czy też margi− nalnego i oznacza, o ile wzrośnie wartość drzewostanu, jeśli jego użytkowanie zostanie odłożone do roku następnego, przy czym wartość tego przyrostu jest też zmienna w czasie życia drzewo− stanu. Chcąc zatem ustalić najkorzystniejszy wiek wyrębu w gospodarstwie leśnym, należy wziąć pod uwagę kształtowanie się krańcowych wartości przychodów oraz krańcowych wartości kosztów w przypadku przetrzymywania drzewostanu z roku na rok. Ściślej, dla każdego roku oddzielnie trzeba porównać wzrost wartości kapitału leśnego uzyskany dzięki wstrzymaniu się od wyrębu przez okres jednego roku z kosztami wynikającymi z tej decyzji. Kosztem ponoszo− nym przez gospodarstwo leśne w związku z przetrzymywaniem drzewostanu jest procent, jaki mogłoby ono uzyskać od kapitału zmaterializowanego w wartości drzewostanu, jeśliby został on spieniężony, a następnie zainwestowany przy bieżącej stopie procentowej p. W ekonomii tego rodzaju koszt nosi nazwę kosztu alternatywnego lub też utraconych możliwości. Stanowi on sumę dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących alternatywnych zastosowań. Inaczej rzecz ujmując jest to ilość innego dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało się wytworzenie dodatkowej jed− nostki dobra pierwszego [Begg i in. 1993]. W związku z powyższym, przy założeniu dążenia do maksymalizacji dochodów (zysków) w tym gospodarstwie, należałoby przetrzymywać drzewo− stan jedynie tak długo, jak stopa zwrotu S(t)/S(t), uzyskiwana w rezultacie wzrostu wartości hodowanego drzewostanu, przewyższać będzie wysokość żądanej stopy procentowej p.

p S t

S t

[5]

Wiek, w którym stopa zwrotu od wartości kapitału leśnego (procent charakteryzujący przyrost wartości drzewostanu) pokrywa się z wysokością stopy procentowej, stanowi ekonomiczny wiek rębności (EWR). Na podstawie wzoru [5] można stwierdzić, że optymalny wiek rębności jest tym dłuższy, im wyższy i bardziej wydłużony w czasie jest procent przyrostu wartości, a jedno− cześnie im niższa jest stopa procentowa. Można także, przekształcając to równanie, dokonać próby sformułowania zasady umożliwiającej wyznaczenie optymalnego wieku rębności, który przypa− da na taki moment życia drzewostanu, w którym następuje zrównanie przychodów krańcowych

S(t) w rezultacie przetrzymywania zapasu rosnącego jeszcze o rok dłużej z kosztem alternaty−

wnym kapitału reprezentowanego przez ten zapas, co można zapisać w postaci równania:

S(t) = S(t) · p [6]

Zatem drzewostan powinien być przetrzymywany na pniu tak długo, aż oczekiwany w roku następnym bieżący przyrost wartości tego drzewostanu zrówna się z alternatywnym kosztem kapitału [Chang 1984; Klemperer 1996]. Prezentowane analizy ekonomiczne zostały przeprowadzone dla drzewostanów pogrupowanych według klas bonitacji i stopy procentowej równej 1, 2 i 3%.

Wyniki

Kształtowanie się wartości drzewostanu głównego i podrzędnego w zależności od ich wieku t i w ramach poszczególnych bonitacji przedstawiono w formie funkcji charakteryzujących się następującymi równaniami:

Ia/I G(t) = -0,1545 · t3 + 25,535 · t2 - 777,48 · t + 17935 II G(t) = 0,0059 · t3 - 5,035 · t2 + 976,69 · t - 19388 III/IV G(t) = -0,0096 · t3 - 0,271 · t2 + 499,80 · t - 11478 Ia/I P(t) = 0,0159 · t3 - 3,0683 · t2 + 156,81 · t - 635

II P(t) = 0,0212 · t3 - 4,7234 · t2 + 305,84 · t - 4333 III/IV P(t) = 0,051 · t3 - 13,054 · t2 + 1038,90 · t - 24227

gdzie:

G - drzewostan główny,

P - drzewostan podrzędny.

Punktem wyjścia do wyznaczenia ekonomicznego wieku rębności są zachodzące z biegiem czasu zmiany wartości drzewostanu głównego i podrzędnego oraz kosztów alternatywnych będących odzwierciedleniem wartości możliwych do uzyskania odsetek w rezultacie upłynnie− nia tegoż drzewostanu. W celu określenia najkorzystniejszego wieku rębności przeanalizowano kształtowanie się krańcowych wartości przychodów oraz krańcowych wartości kosztów związanych z przetrzymywaniem drzewostanu z roku na rok (tab. 1). Drzewostan należy wyciąć w momencie, kiedy przyrost wartości produkcji zrówna się z odsetkami od wartości produkcji (ryc. 1−3), czy też inaczej: w momencie, w którym stopa zwrotu uzyskiwana w rezultacie wzro− stu hodowanego drzewostanu pokryje się z wysokością stopy procentowej przedsięwzięcia alter− natywnego. W przypadku drzewostanów sosnowych Ia/I klasy bonitacji ma to miejsce, przy stopach procentowych p=1, 2 i 3%, odpowiednio w wieku: 78, 62 i 48 lat. Z kolei dla pozo− stałych klas bonitacji wiek ten, według przyjętych stóp procentowych, wynosi odpowiednio: 80, 64 i 54 lata (bonitacja II) oraz 89, 75 i 65 lat (bonitacja III/IV) (tab. 2).

Dyskusja

Ustalenie właściwego wieku rębności drzewostanów jest istotnym problemem decyzyjnym w gospodarstwie leśnym. Debata na ten temat trwa w leśnictwie już kilkaset lat. U jej podstaw leży konieczność pogodzenia nieograniczonych w zasadzie potrzeb człowieka i ograniczonych zasobów umożliwiających ich zaspokojenie. W poglądach i koncepcjach odnoszących się do stra− tegii użytkowania lasów znajduje swoje odzwierciedlenie stopień rozpoznania roli i możliwości gospodarki leśnej w życiu człowieka. Gospodarka leśna stanowi często przytaczany przykład użytkowania odnawialnych zasobów przyrody, którego model ekonomiczny został wypracowany jeszcze w XIX wieku przez Martina Faustmanna. Po dziś dzień ekonomiści uważają go za naj− ważniejszy z punktu widzenia optymalizacji gospodarki leśnej, a jego założenia są ciągle wyko−

Tabela 1.

Ekonomiczny wiek rębności dla drzewostanu sosnowego Ia/I klasy bonitacji przy stopach procentowych p=1%, 2% i 3% Economical rotation age of Scots pine stand for Ia/I stand quality and rate of return p=1%, 2% and 3%

Wiek	Wartość produkcji drzewostanu głównego [zł/ha]	Wartość produkcji drzewostanu podrzędnego [zł/ha]	Wartość sumy użytków przedrębnych [zł/ha]	Wartość produkcji sumarycznej drzewostanu [zł/ha]	Przyrost wartości pro− dukcji [zł/ha/rok]	Stopa zwrotu [%]	Odsetki od wartości produkcji przy stopie procentowej [zł/ha/rok] p=1% p=2% p=3%
30	13 421	1 737	1 737	15 158			151,6	303,2	454,7
35	15 379	1 776	3 513	18 893	747,0	3,95	188,9	377,9	566,8
40	17 804	1 746	5 259	23 063	834,0	3,62	230,6	461,3	691,9
45	20 578	1 657	6 916	27 494	886,2	3,22	274,9	549,9	824,8
48	22 362	935	7 851	30 213	906,4	3,00	302,1	604,3	906,4
50	23 586	1 522	8 438	32 024	906,0	2,83	320,2	640,5	960,7
55	26 712	1 353	9 791	36 503	895,8	2,45	365,0	730,1	1 095,1
60	29 840	1 162	10 953	40 793	858,0	2,10	407,9	815,9	1 223,8
62	31 066	474	11 427	42 493	849,9	2,00	424,9	849,9	1 274,8
65	32 855	960	11 913	44 768	795,0	1,78	447,7	895,4	1 343,0
70	35 639	761	12 674	48 313	709,1	1,47	483,1	966,3	1 449,4
75	38 079	574	13 248	51 327	602,7	1,17	513,3	1 026,5	1 539,8
78	39 328	338	13 586	52 914	529,1	1,00	529,1	1 058,3	1 587,4
80	40 057	413	13 662	53 718	478,3	0,89	537,2	1 074,4	1 611,5
85	41 457	290	13 951	55 409	338,1	0,61	554,1	1 108,2	1 662,3
90	42 165	216	14 167	56 332	184,6	0,33	563,3	1 126,6	1 690,0
95	42 063	203	14 370	56 433	20,2	0,04	564,3	1 128,7	1 693,0
100	41 037	263	14 633	55 670	-152,7	-0,27	556,7	1 113,4	1 670,1
105	38 970	0	14 633	53 603	-413,4	-0,77	536,0	1 072,1	1 608,1
110	35 746	0	14 633	50 379	-644,7	-1,28	503,8	1 007,6	1 511,4
115	31 250	0	14 633	45 883	-899,2	-1,96	458,8	917,7	1 376,5
120	25 365	0	14 633	39 998	-1 176,9	-2,94	400,0	800,0	1 199,9

Ryc. 1.

Ekonomiczny wiek rębności (EWR) dla drze− wostanu sosnowego Ia/I klasy bonitacji przy stopie procentowej p=1%

Economical rotation age (EWR) for Scots pine stand of Ia/I stand quality and rate of return p=1%

Ryc. 2.

Ekonomiczny wiek rębności (EWR) dla drze− wostanu sosnowego Ia/I klasy bonitacji przy stopie procentowej p=2%

Economical rotation age (EWR) for Scots pine stand of Ia/I stand quality and rate of return p=2%

Ryc. 3.

Ekonomiczny wiek rębności (EWR) dla drze− wostanu sosnowego Ia/I klasy bonitacji przy stopie procentowej p=3%

Economical rotation age (EWR) for Scots pine stand of Ia/I stand quality and rate of return p=3%

Tabela 2.

Ekonomiczny wiek rębności dla drzewostanów sosnowych według klas bonitacji i stóp procentowych p

Economical rotation age of Scots pine stands for different stand qualites and rates of return p

p/bonitacja	Ia/I	II	III/IV
1%	78	80	89
2%	62	64	75
3%	48	54	65

rzystywane w różnych analizach ekonomicznych. Wykorzystano je również i w tym opracowaniu, w którym skupiono się jedynie na funkcji produkcyjnej i potraktowano określenie wieku rębności drzewostanów sosnowych jako typowy problem inwestycyjny, którego celem jest maksymali− zacja dochodu netto uzyskiwanego w ramach produkcji drewna, tj. właściwy moment wycięcia drzewostanu umożliwia uzyskanie maksymalnego czystego dochodu z tytułu upłynnienia kapi− tału zgromadzonego w zapasie rosnącym.

Z przeprowadzonych wyliczeń wynika, że optymalny wiek rębności dla sosny w Nadle− śnictwie Brzeziny waha się od 48 do 89 lat. Kłóci się to jednak z postulatami ochrony przyrody, sugerującymi koncepcję wydłużania wieku rębności oraz z wartościami stosowanymi w praktyce gospodarstwa leśnego. Przyjęty w planie urządzania lasu Nadleśnictwa Brzeziny wiek rębności dla sosny zwyczajnej wynosi 110 lat. Postulaty te nie są jednak ekonomicznie poprawne, ponieważ nie uwzględniają kilku ważnych faktów. Przede wszystkim nie biorą pod uwagę

„zamrożenia” kapitału leśnego, bo przecież odnowienie czy zalesienie gruntu kosztuje, podob− nie rzecz się ma z zabiegami pielęgnacyjnymi. Przychodów zaś nie uzyskuje się natychmiast, tylko po wielu latach. Stąd też poprawna ekonomicznie decyzja o wyrębie drzewostanu powinna uwzględniać również stopę procentową. Jednak ustalenie racjonalnej wysokości stopy procen− towej dla gospodarstwa leśnego stanowi wciąż poważny problem, który pomimo trwającej już od blisko 200 lat dyskusji, budzi wiele kontrowersji [Zydroń i in. 2012]. Wielkość leśnej stopy pro− centowej uległa spadkowi z 5% na początku XIX wieku do około 1% obecnie. W tej sytuacji aktualne staje się również dawne ostrzeżenie, iż gospodarstwo leśne nie znosi drogiego kapitału i kto oczekuje wysokich procentów (dochodów), ten musi szukać innych możliwości inwesto− wania [Klocek, Płotkowski 2009].

Inne ważne okoliczności, które należy uwzględnić w obliczeniach dotyczących wieku rębno− ści, to koszty zabiegów pielęgnacyjnych. Im dłużej las pozostaje na pniu, tym bardziej obciążają go tego rodzaju nakłady. Jeszcze inne czynniki zniechęcające do wydłużenia wieku rębności związane są z ryzykiem zniszczenia drzewostanu przez pożar albo masowy rozwój szkodników. Wymienione okoliczności sugerują, że las należy wyciąć i sprzedać w momencie, gdy tempo wzrostu jego wartości zmaleje do poziomu stopy dyskontowej. Wycinając las wcześniej, zarządca (właściciel) pozbawia się przyrostu wartości korzystniejszego niż zwrot z inwestycji alternatyw− nej, mierzony stopą dyskontową. Z kolei wstrzymanie się z wyrębem do okresu późniejszego będzie skutkowało mniejszym zwrotem w porównaniu z inwestycją alternatywną.

Podsumowanie

Na wysokość ekonomicznego wieku rębności wpływ ma klasa bonitacji drzewostanu - im drze− wostany mają lepsze warunki wzrostu i rozwoju, tym ekonomiczny wiek rębności jest krótszy i odwrotnie. W tym przypadku różnice między klasami bonitacji w zależności od przyjętej stopy procentowej wahają się w granicach od 2 do 11 lat. Znaczenie ma także stopa procentowa. Wraz z jej wzrostem cykl produkcyjny drzewostanu ulega skróceniu i odwrotnie. Różnice te, w zależ− ności od klasy bonitacji, przy zmianie stopy procentowej o jeden punkt wynoszą od 10 do 16 lat. Jednak zastosowanie wysokiej stopy procentowej, tzn. ostrzejszego kryterium ekonomicznego, pociąga za sobą określone konsekwencje gospodarcze w postaci preferowania gatunków iglastych (bardziej rentowne) i krótkich cykli produkcyjnych (przy 3% w zależności od klasy bonitacji wiek rębności wynosi 48, 54 i 65 lat). Stąd też, po uwzględnieniu aktualnej stopy procentowej dla gospo− darstwa leśnego, kształtującej się na poziomie około 1%, należy przyjąć, że ekonomiczny wiek rębności dla drzewostanów sosnowych powinien wynosić od 78 do 89 lat w zależności od klasy bonitacji.

W przedstawionym rozwiązaniu brano pod uwagę tylko jeden rodzaj kosztu, wynikający z faktu wiązania („zamrożenia”) kapitału w formie wartości drzewostanu. Jednakże oprócz drze− wostanu w gospodarstwie leśnym podstawowym czynnikiem produkcji jest również grunt leśny. Stąd też w tego typu analizach zachodzi potrzeba włączenia kosztów użycia gruntu leśnego. W przypadku uwzględnienia wspomnianych kosztów nastąpiłoby obniżenie wieku rębności.

W prezentowanych badaniach skupiono się jedynie na funkcji produkcyjnej (surowcowej) gospodarstwa leśnego, a funkcje pozaprodukcyjne pominięto, ze względu na brak możliwości ich bezpośredniej wyceny. Należy jednak zauważyć, że włączenie funkcji pozaprodukcyjnych do tego typu analiz spowoduje zmianę relacji między przychodami i kosztami i w konsekwencji inny (uzależniony od wybranej funkcji) wiek rębności.

Literatura

Begg D., Fischer S., Dornbusch R. 1993. Ekonomia. T. I. PWE, Warszawa.

Chang S. J. 1984. Determination of the optima rotation age: a theoretical analysis. Forest Ecology and Management 8 (2): 137−147.

Klemperer W. D. 1996. Forest resource economics and finance. Mc Graw-Hill, New York.

Klocek A., Płotkowski L. 2009. Zagadnienia przyszłości ekonomiki leśnictwa. W: Społeczno−ekonomiczne uwarun− kowania przyszłości polskiego leśnictwa. PTL, Gorzów Wielkopolski.

Klocek A., Rutkowski B. 1986. Optymalizacja regulacji użytkowania rębnego drzewostanów. PWRiL, Warszawa.

Klocek A., Zając S., Krzyżanowski J., Zajączkowski S. 2005. Ekonomiczny wiek dojrzałości rębnej drzewo− stanów sosnowych i świerkowych oraz jego wpływ na sytuację finansową gospodarki leśnej. Opracowanie Instytutu Badawczego Leśnictwa, Warszawa.

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu. 2002. Dz. U. Nr 99, poz. 905.

Siekierski K. 1995. Zastosowanie modeli wzrostu w regulacji użytkowania rębnego drzewostanów. Fundacja „Rozwój SGGW”, Warszawa.

Smykała J. 1993. Wiek rębności (kolej rębu) jako instrument polityki leśnej. Sylwan 137 (5): 5−11.

Tahvonen O. 1999. Forest harvesting decisions: the economics of household forest owners in the presence of in situ

benefits. Biodiversity and Conservation 8 (1): 101−117.

Zydroń A., Szafrański Cz., Korytowski M. 2012. Koncepcje określania wysokości leśnej stopy procentowej.

Sylwan 156 (5): 333−342.

Economic rotation age of Scots pine stands

The aim of the thesis was to determine the economical rotation age of forest stands. 2,614 Scots pine stands from the Brzeziny Forest District were taken to the study. The selection of the rotation age was a typical decision on investment. The value of total stand production, precisely: its change in time, called: the current increase of the value in following years, was the basis for the study. The economical term for this factor is the marginal income.

The most favorable rotation age is determined by marginal income and marginal costs of leaving the stand on field for the next year. For every year, the comparison of the annual increase in forest capital of standing timber, when leaving the stand growing for the next year, and the costs of this decision was made. The incurred costs were defined by the interest, which could be earned on the capital deposited in the stand, if this capital could be released, and then invested at current rate of return p.

When taking the above assumptions into account, to maximize the income (benefit) in forest holding, the stand should be left growing as far as the interest achieved as a result of the increase in forest value is higher than the required rate of return p. The economical rotation age is the point in time, when the interest on the forest capital (the percentage of forest value growth) is equal to the requested rate of return on investment.

The rates of return, p=1%, 2% and 3% were used in the analysis. The resulted rotation

ages varies between 48 and 89 years. The study showed, that the better the quality of the stand and the higher the rate of the return was, the rotation age was shorter.

ABSTRACT

KEY WORDS

Addresses

746 Jarosław Piekutin, Magdalena Skręta

summary

744 Jarosław Piekutin, Magdalena Skręta

Ekonomiczny wiek rębności drzewostanów sosnowych 745

748 Jarosław Piekutin, Magdalena Skręta

Ekonomiczny wiek rębności drzewostanów sosnowych 749

---