KLIMATOLOGIA i METEOROLOGIA

Literatura:

1. Woś „Meteorologia dla geografów”

K. Kożuchowski „Meteorologia i Klimatologia”

A. Kendzierska „Podstawy agrometeorologi”

Meteorologia - Nauka zajmująca się zjawiskami i procesami fizycznymi zachodzącymi w atmosferze. Stosuje na szeroką skale badania instrumentalne i obserwacje. Jest nauką doświadczalną (najczęściej stosowane jest doświadczenie bierne czyli obserwacje).

- meteorologia dynamiczna

- meteorologia synoptyczna (przewidywanie pogody)

- aeronomia

- aerologia

- aktynometria (pomiary promieniowania Słońca i Ziemi)

Pogoda - chwilowy stan atmosfery na danym terenie.

Elementy pogody:

- temperatura powietrza

- wilgotnośc powietrza

- prędkośc i kierunek wiatru

- ciśnienie powietrza

- opad atmosferyczny

- osad atmosferyczny

- zachmurzenie

- mgła

- grubość pokrywy śnieżnej

- fotometeory (halo, wieńce, iryzacje...)

- elektrometeory (pioruny, ognie świętego Elma, zorza...)

- litometeory ( zamętnienie pyłowe, wiatry pisakowe...)

Klimatologia - nauka badająca klimat. Jest nauką geograficzną.

- klimatologia ogólna

- klimatologia regionalna

- klimatologia stosowana

Klimat - układ charakterystycznych dla danego terenu stanów pogody w okresie wieloletnim. Określa się go na podstawie badań ok 30 letnich.

Elementy klimatu są takie same jak elementy pogody.

Procesy klimatotwórcze:

- obieg ciepła

- obieg wilgoci

- cyrkulacja atmosfery

Czynniki geograficze klimatu: - szerokość geograficzna - rozmieszczenie londów i wud - stosunki orograficzne

- pokrywa roślinna - pokrywa śnieżna i lodowa - wysokosć nad poziomem morza - działalnośc człowieka

Najstarsza sieć obserwacyjna pogody to sieć Florentyńska od 1654r. W jej skład wchdziły państwa: Włochy, Niemcy, Austria, Francja, Polska.

Najdłuższe ciągi obserwacyjne w Polsce:

- Warszawski 1779r.

- Krakowski 1792r.

- Gdański 1881r.

1854r. - użycie telegrafów do przesyłu danych w sieciach meteo

1853r. Bruksela - Pierwsza międzynarodowa konferencja meteorologiczna

1873r. - powstanie międzynarodowej organizacji meteorologicznej, później przekształconej w światową organizacje meteorologiczną (WMO)

WMO prowadzi działalność za pomocą 5 organów: kongres, rada wykonawcza, asocjacje regionalne, komisje techniczne i programy WMO

cele WMO:

- koordynacja międzynarodowej współpracy sieci stacji

- szybka i sprawna wymiana danych

- wprowadzenie osiągnięc badań do żeglugi, rolnictwa, itp.

- zapobieganie powodzią

- prowadzi badania naukowe

Organizacja sieci IMGW (Instytut Meteorologi i Gospodarki Wodnej) w Polsce:

- Służba prognoz meteo

- Służba prognoz hydrologicznych

- Służba pomiarowo-obserwacyjna

Sieć stacji:

• I rzeędu Stacje synoptyczne (53) - pomiary i obserwacje są dokonywane co godzine przez 24h, dane są wysyłane depeszą do Warszawy, zaszyfrowane międzynarodowym szyfrem.

• II rzędu Stacje synoptyczne (8) - czasowe pomiary i obserwacje

• III rzędu Stacje Klimatologiczne - pomiary o godzinie: 6, 12 i 18 UTC (czasu uniwersalnego)

• IV rzędu Posterunki Meteo - pomiary o godzinie: 6, 12 i 18 UTC, mierzona jest tylko temp. powietrza, wysokość opadu i obserwacje wizualne.

• V rzędu Posterunki Opadowe (1027) - o godz. 6 UTC mierzona jest wysokośc opadu

• Stacje pomiarów aerologicznych (3) - 2 razy dziennie wysyłana jest sonda balonowa i na różnych wysokościach mierzona jest: temp powietrza, siła wiatru i kierunek wietru, ciśnienie, wilgotność.

• Stacja satelitarna w Krakowie odbiera dane z satelity

• Sieć radarów meteo POLRAD

• Sieć wykrywania wyładowań PERUN

SMOK (system monitoringu i osłony kraju) - system ostrzegania przed groźnymi zjawiskami hydro-meteo

Mapa synoptyczna (mapa pogody) - fizyczna mapa geograficzna na którą za pomocą umownych znaków przedstawione są stosunki pogodowe na danym terenie w danym czasie.

izobary - linie na mapie łączące punkty o jednakowym ciśnieniu

izotermy - linie na mapie łączące punkty o jednakowej temperaturze

izohiety - linie na mapie łączące punkty o jednakowych opadach

front zimny

front ciepły

NWP (numeryczna prognoza pogody) uzyskana za pomoca rozwiązania układu równań. Pierwszyn krokiem jest asymilacja (przetworzenie) danych pomiarowych. W PL nuperyczne prognozy pogody są przygotowywane przez IMGW o godz. 0 i 12 UTC. W Warszawie używa się modelu LA COSMO a w Krakowie modelu ALADIN.

ICM UW - niezależny instytut meteo na uniwersytecie warszawskim

Najczęstsze błędy modeli numerycznych:

- zaniżona energia kinetyczna ruchów wiatru

- niedoszacowany rozwuj niżów nad Atlantykiem

- zaniżona aktywność synoptyczna w obszarach polarnych

Problemy meteorologi synoptycznej:

- asymilacja danych (przetwarzanie)

- rozbierzniści między możliwościami komputerów a potrzebami prognostyków

- adaptowanie nowych technologi

- rozszerzanie zakresu prognoz i ich dywersyfikacja

- prognozy długoterminowe

Teoria chaosu deterministycznego (efekt motyla) - „trzepot skrzydeł motyla w puszczy Amazońskiej może wywołać tornado w Teksasie” - niewielkie zmany poszczególnych elementów mogą zmienić pogode, dlatego ciężko ją przewidzieć.

Budowa atmosfery Ziemi

Podział ze względu na skład chemiczny:

- chomosfera - do 80 km, skład chemiczny w miare stały

- cheterosfera - powyżej 80 km, skład chemiczny zróżnicowany

Podział ze wzgledu na zmiany temperatury wraz z wysokością:

1. Troposfera

- miąszość od 6km na biegunach, do 18km na równiku

(zależy od siły odśrodkowej i temperatury).

- temp. spada wraz z wysokością 0,6-1˚C/100m. do - 80˚C

- występuje ty 80% powietrza

- zachodzi ciągła cyrkulacja

- zachodzi tu większość zjawisk pogodowych

2. Tropopauza - strefa przejściowa, miąszość ok 2km

3. Stratosfera

- do wys. 50km

- temp. rośnie wraz z wysokością do 0˚C

- występuje tu ozonosfera pochłaniajaca UV z kąd nagły wzrost temp.

- do ozonosfery dolatuje balon

- w stratosferze powstają obłoki iryzacynjne (chmury perłowe) zbudowane z drobinek lodu

4. Stratopauza - miąszość ok 5 km, strefa przejściowa

5. Mezosfera

- do wys. 80 km

- temp. spada z wysokością do -90˚C

- powstają rzadkie chmury - obłoki świecące (chmury srebrzyste/obłokimezosferyczne)

6. Mezopauza - miąszość ok 5 km, strefa przejściowa

7. Termosfera

- do wys. 700 km

- nagły skok temperatury do 1 000˚C z powodu występowania jonosfery w której zachodzi jonizowanie gazów atmosferycznych (dla człowieka byłoby tam zimno ponieważ jest małe ciśnienie i cząsteczki są od siebie bardzo oddalone)

- od jonosfery odbijają się fale radiowe

- powstaje zorza polarna

- termosfera dzieli się na warstwy (od dołu): D, E, E_1, E₂

8. Egzosfera

- na wys. powyżej 700 km

- temp. spada z wysokością osiągając temp przestrzeni kosmicznej (dążąca do 0 K)

- zachodzi dysypacja - zjawisko ucieczki cząsteczek w przestrzeń kosmiczną

Magnetosfera - sfera pola magnetycznego Ziemi

- powstaje na skutek ruchu obrotowego jądra Ziemi

- zakrzywia ruch cząsteczek

- chroni Ziemie przed wiatrem słonecznym

- ma nieregularny kształt, zależący od pola magnetycznego i wiatrów słonecznych, od strony dowietrznej jest cieńsza

- nad biegunami linie pola magnetycznego sa otwarte przez co powstaje zorza

Pasy Wanalena (pasy radiacyjne) - obszary intensywnego promieniwania korpuskularnego otaczającego Ziemię

Dziura ozonowa - występuje na wiosnę w strefie okołobiegunowej. Śladowe iliści pary wodnej w stratosferze w noc polarną zaczynają tworzyć chmury. Napływające z innych części świata zanieczyszczenia chlorem i fronem i kumulują się przez całą noc. Gdy zaczyna świecić słońce Cl₂ zaczyna się rozpadać na Cl i niszczy O₃ tworząc dziurę ozonową. Jednak po pewnym czasie chlor wyparowywuje a do dziury napływa ozon z innych szerokości geograficznych.

dobson to jednoskta grubości warstwy ozonowej

1 DU to 0,01 mm warstwy przy ciśnieniu troposferycznym (1013hPa)

cała ozonosfera to 300 DU = 3mm

reakcje rozpadu i tworzenia ozonu:

O₂ + hv → O + O

O + O₂ → O₃

O₃ + hv → O₂ + O

O + O₃ → O₂ + O₂

Skład powietrza:

gazy główne: Azot 78% Tlen 21% Argon 1% CO2 0,3%

gazy śladowe: Neon Hel Krypton Xenon Metan CO Wodór N2O Ozon

domieszki gazów: Siarkowodur SO2 Amoniak NO2 Freon

Słońce

- skład: Wodór 72%, Hel 26%

- energia powstaje na skutek zmiany wodoru w hel

- co 11 lat następuje największa aktywność magnetyczna słońca

- minimum Maundera wystąpiło w ostatniej epoce lodowcowej

- temp. fotosfery (wieszchniej warstwy) 5 600 K

Promieniowanie:

x

ultrafioletowe 0,1-0,4μm

widzialne 0,4-075μm

podczerwone 0,75-300μm

mikrofale 300μm-1cm

radiowe krutkie

radiowe AM

radiowe długie

dla meteorologi najważniejszy jest zakres promieniowania o długości fal od 0,1 do 100μm

Ciało doskonale czarne - pochłania całe docierające do niego promieniowanie i emituje maksymalna energie w danej temp.

Prawo Stefana i Boltzmanna:

E_o = δ T⁴

E_o - natęzenie promieniowania ciała doskonale czarnego

T⁴ - stała Stefana i Boltzmanna

Prawo Wiena

λmax = b : T

Słońce emituje promieniowanie krótkofalowe 0,1-4μm

Ziemia emituje promieniowanie długofalowe 4-100μm (dociera do Ziemi tylko w dzień)

Ekstynkcja promieniowania - wygaszanie promieniowania podczas przenikania przez atmosfere poprzez rozproszenie, odbicie i pochłonięcie fali.

Pochłanianie selektywne - pochłanianie na głównych cząsteczkach atmosfery: O₃, H₂O, O₂, CO₂

Im większe zanieczyszczenie atmosfery tym większe pochłanianie

Przy czystej atmo rozproszenie zależy od długości fali

Największemu rozproszeniu ulegają fale niebieskie dlatego wydaje się że niebo jest niebieskie

Przy dużym zanieczyszczeniu powietrza rozproszeniu ulegaja wszystkie barwy i dają efekt białego nieba

Stała Słoneczna - natężenie promieniowania słonecznego na górnej granicy atmosfery (nie jest stała, średnio wynosi 1370 W/m²

Jednostkowa masa optyczan atmosfery - droga promieniowania do powierzchni ziemi, czym niższy kont padania tym dłuższa droga i więcej ekstynkcji

Czym mniejszy kont padania tym niebo bardziej czerwone ponieważ czerwona barwa najmniej ulega rozproszeniu.

Natężenie promieniowania :

bezpośredniego In = J • sin h (h - kont padania promieni)

całkowitego In = J • sin h + i (i - natężenie promieniowania rozproszonego)

Albedo - zdolność do dobijania promieni słonecznych przez powieszchnie wyrażona w procentach lub ułamku dziesiętnym

Albedo = promieniowanie odbite : padające • 100%

Albedo

świerzy śnieg 80-90% wapień 45% suchy piasek 35% mokry piasek 30% papa 10% beton 20-40%

asfalt 10% zborze 15% buraki 19% trawa 16-30% lasy iglaste 10-17% woda 2% dla temp. >40˚C, 60% dla temp. <5˚C

Promieniowanie Ziemi

Promieniowanie zwrotne atmosfery - promieniowanie ziemskie które zostaje zatrzymane przez zanieczyszczenia atmosfery (głównie przez chmury)

Okno atmosferyczne - zakres promieniowania 8-12μm które nie zostaje pochłaniae przez atmosfere, dzięki czemu możliwe jest wyemitowanie części promieniowania ziemskiego nawet przy chmurach. Efekt szklarniowy polega na zatkaniu tego okna związkami pochłaniającymi ten zakres fali.

Promieniowanie efektywne ziemi - promieniowanie króre przedostaje się przez atmosfere i ucieka w przestrzeń kosmiczną

Promieniowanie efektywne = promieniowanie ziemi - promieniowanie zwrotne

Bilans promieniowania:

R = Qs (1-A) - Eef

R- saldo promieniowania Qs - promieniowanie całkowite A - promieniowanie pochłonięte Eef - promieniowanie efektywne

Ciepło utajone - ciepło oddawane przez deszcz i pare przy unoszesiu się

Usłonecznienie - liczba godzin słonecznych w ciągu roku

Usłonecznienie potęcjalne - usłonecznienie możliwe przy braku chmur, zależne jedynie od szerokości geograficznej

Heliograf - przyrząd do mierzenia nasłonecznienie

Skale temperatur:

• Fahenhaita	topnienie lodu 32˚F wrzenie wody 212˚F
• Celcjusza	topnienie lodu 0˚C wrzenie wody 100˚C
• Reumua	topnienie lodu 0˚R wrzenie wody 80˚R
• Kelwina	średnia energia kinetyczna cząsteczki

Temperatura Powietrza

0˚C > dni przymrozkowe z temp. minimalną

0˚C > dni mroźne z temp. maksymalną

-10˚C > dni mroźne z temp. minimalną

Średnia temp. Ziemi to 15˚C

Biorąc pod uwage jedynie szerokość geograficzną, czyli kont padania promieni, na równiku powinno być 34˚C a na biegunie -34˚C

Termometry gruntowe są na głębokości 5cm, 10cm, 50cm, 1m

Termiczne pory roku w PL:

• Przedwiośnie 0-5˚C

• Wiosna 5-15˚C

• Lato > 15˚C

• Jesień 5-15˚C

• Przedzimie 0-5˚C

• Zima < 0˚C

Amplituda dobowa - różnica między temp. maksymalną a minimalną w ciągu doby

Amplituda roczna - różnica między temp. miesiąca najcieplejszego i najchłodniejszego ze średnich miesięcznych temperatur.

Adiabatyczne zmiany temperatury powietrza - zmiany temp. wywołane zmianą ciśnienia powietrza, zachodzą bez wymiany ciepla z otoczeniem. Czym niższe ciśnienie tym zimniej, na skutek sprężania temp roście o 1˚C/100m, a na skutek rospraszania maleje o 1˚C/100m (to nie jest gradient suchoadiabatyczny)

Inwersja - wzrost temp. z wysokością

- inwersja niska - nad gruntem (np. unoszenie się ciepłego powietrza do góry)

- wysoka - w wyższych partiach troposfery (np. zatrzymywanie ciepła przez chmury)

Równowaga termodynamiczna chwiejna γa < γ

Równowaga termodynamiczna obojętna γa = γ

Równowaga termodynamiczna stała γa > γ

Obieg wilgoci

W atmosferze znajduje się 0,001 % wody na swiecie

Wskaźniki wilgotnosci :

• Ciśnienie pary wodnej [hPa] e

• Maksymalne ciśnienie pary wodnej [hPa] E

• Niedosyt wilgotności [hPa] Δ=E-e

• Wilgotność względna [%] f= e:E•100%

• Wilgotność bezwzględna [g/m³]

• Wilgotność właściwa [g/kg]

• Temperatura punktu rosy [˚C] - temp. przy której przy danym nasyceniu powietrza parą i danym ciśnieniu para zaczyna się skraplać.

Psykrometr - przyżąd do mierzenia wilgotności powietrza

Gradient suchoadiabatyczny 1˚C/100m

Gradient wilgotnoadiabatyczny 0,6˚C/100m

Parowanie:

Q = A • (E - e) • f(u) • p^-1

Q - wielkośc parowania

A - współczynnik rodzaju cieczy

E-e - niedosyt wilgotności

f(u) - prędkość wiatru

p^-1 - ciśnienie atmosferyczne

ciepło parowania wody to 2260 kJ/kg

ciepło topnienia lodu to 332 kJ/kg

Na równiku parowanie jest ograniczone mimo wysokiej temperatury ponieważ powietrze jest przesycone para wodna.

Elementy obiegu wody:

- ewaporacja - parowanie

- transpiracja - parowanie z powierzchni roślin i zwierząt

- kondensacja - skraplanie

- krystalizacja - zamarzanie

- topnienie - rozmarzanie

- sublimacja - przejście ze stanu stałego w lotny (parowanie śniegu)

- resublimacja - przejście ze stanu lotnego w stały

- infiltracja - wsiąkanie wody w podłoże

- konwekcja - pionowy ruch pary wodnej (ciepła↑ zimna↓)

- adwekcja - poziome ruchy pary wodnej między obszarami wodnymi i londowymi (→←)

- ruchy turbulencyjne

- opady atmosferyczne

- osady atmosferyczne - skraplanie wody na powierzchni roślin i gleby

- spływ powierzchniowy - spływ wody po powierzchni ziemi zgodnie z nachyleniem terenu

- spływ podziemny - spływ wody pod powierzchnią ziemi uwarunkowany nachyleniem warstw nieprzepuszczalnych

- retencja - czasowe zatrzymanie wód w ich obiegu hydrologicznym

+powierzchniowa: śnieg, lód, jeziora, bagna….

+podziemna : wieczna zmarzlina, wody podziemne

+biologiczna: wewnątrz zwierzęt i roślin, intercepcja (zatrzymywanie wody na powierzchni roślin)

Ewapotranspiracja potencjalna - parowanie z powieszchni gleby i roślin jakie by zaistniało przy ciągłym niedosycie pary wodnej w powietrzu

Ewapotranspiracja rzeczywista - parowanie z powieszchni roślin i gleby jakie jest naprawde przy danych warunkach

Wymiana całej wody w atmosferze trwa 2 doby

Produkty kondensacji pary wodnej:

Warunki kondensacji:

- paraw wodna

- jądra kondensacji

- spadek temperatury ponizej punktu rosy

Koagulacja - powiększanie się kropel na skutek zderzania się z innymi

Teoria findejseja - łatwiej nasycić powietrze parą wodna nad powieszchnią lodu niż nad powieszchnią wody, dlatego przy kryształkach lodu para sublimuje i kryształki rozrastają się.

Chmury - unoszące się w atmosferze produkty kondensacji pary wodnej

Rodzaje chmur Hidebrandessona:

Piętro	Skrót	Rodzaj chmury	Opis
Wysokie	Cr	Cirrus	- biała chmura w postać smug - zbudowane z kryształków lodu - nie dają opadu - tworzą halo
		Cc	Cirrocumulus	- biała chmura w postaci prążków - zbudowane głównie z lodu - mogą dawać opad w postaci virgi
		Cs	Cirrostratus	- biała chmura zasłaniająca całe niebo lub jego część, ma postac smug - nie zacieraja kontórów słońca - tworzą halo
	Średnie	Ac	Altocumulus	- biała lub szarawa, rozległa prążkowana chmura - bardzo rzadko dają opad
		As	Altostratus	- szara chmura o włuknistej strukturze - słabo przepuszcza światło - najczęściej dają opad w postaci virgi
	Niskie	St	Stratus	- szara rozległa bezkształtna chmura - daje opad mrzawki, drobnego sniegu, krup i słupków lodowych
		Sc	Stratocumulus	- białawe chmury o walcowatym kształcie - dają opad słabego deszczu
		Ns	Nimbostratus	- ciemnoszare bezkształtne chmury o dużej grubości - dają intensywne i długotrwałe opady
	Chmury o budowie piętrowej	Cu	Cumulus	- białe chmury o budowie kłębiastej - nie dają opadu
		Cb	Cumulonimbus	- ciemnoszara chmura klębiasta silnie rozbudowana w pionie - zbudowana z wody i lodu - daje gwałtowne krutkie ulewy - może dawać opad gradu - towarzyszą jej silne prądy wznoszące

Genetyczne rodzaje chmur:

- konwekcyjne (Cu, Cb)

- falowe (Cc, Ac, Sc)

- orograficzne (St, As, Cu, Cb)

- wślizgowe (Ci, Sc, As, Ns)

Tworzenie chmur na lini frontu:

• Front ciepły: Ns, As, Cs, Ci

• Front chłodny: Cb, As, Cs

Rodzaje mgieł:

• Radiacyjne - Powstaja na skutek wychłodzenia powietrza nad powieszchnią ziemi, najczęściej latem w bezchmurne noce, maja zasięg lokalny o małej grubości.

• Adwekcyjne - Powstają na skutek napływu wilgotnego powierza na tereny wychłodzone, mają rozległy zasięg i dużą miąszośc

• Orograficzne (zboczowe) - Powstaja na skutek ochładzania sie powietrza wędrujacego w górę stoku, maja zasięg lokalny.

• Parowania - Powstają na skutek parowania ciepłych zbiorników wodnych do zimnego powietrza nad nim. Maja zasięk lokalny o niewielkiej grubości.

• Zmieszania (frontowe) - Powstają na skutek mieszania się dwuch mas powietrza, mają rozległy zasięg o zróżnicowanej grubości.

Smog - mgła z zanieczyszczeniami

Smog Los Angeles (Jasny, Fotochemiczny, Kalifornijski, utleniający) - Powstaje latem na skutek emisji wysokich stężeń spalin samochodowych (głównie tlenek azotu, tlenek węgla, węglowodory aromatyczne ) pod wpływem światła powstaje ozon który powoduje efekt cieplarniany i u człowieka uszkodzenie płuc.

Smog Londyński (Ciemny, kwaśny, siarkowy, redukujący) - Powstaje zimom na skutek dużej emisji dwutlenku siarki, tlenków węgla i pyłow przy ogrzewaniu mieszkań i braku wiatru.

Zjawiska świetlne:

• Halo - krąg wokół słońca

• Prześwity poopadowe

• Tęcza - rozszczepienie światla

• Gloria - cień samolotu z poświata

• Iryzacja - poświata wokół chmury

• Parhelia - słońca poboczne

• Łuk horyzontalny

• Słup świetlny

• Korona

Ciśnienie atmosferyczne:

- spada wraz z wysokością

- wyraża się w hPa lub mm słupa rtęci. 1 mm Hg = 4/3 hPa

Wyż baryczny (antycyklon)

Niż baryczny

Klin wysokiego ciśnienia - gdy izobary są podłużne

Siodło baryczne - strefa pomiędzy niżem a wyżem

Wzór Babineta - znając temp. i ciśnienie u podstawy i wieszchołka można obliczyć wysokość. Można również ujednolicić wyniki pomiarów ze stacji na różnych wysokościach (przeważnie do wysokości poziomu morza)

Gradient baryczny - spadek ciśnienia na 100 km w kierunku najwyższego spadku ciśnienia (w PL 2 hPa/100km)

Pasowosc baryczna na Ziemi:

- Równik N

- Zwrotnik W

- Strefa umiarkowana N

- Biegun W

Róża wiatrów

Wiatr wywołuje poziomy gradient ciśnienia. Siła Koriolisa, siła tarcia i siła odśrodkowa powodują odchylenie kierunku wiatru i zmiane jego siły.

Wiatr geostroficzny - wiatr o kierunku równoległym do izobar, bez tarcia o podłoże i jednostajnej prędkości.

Wiatr gradientowy - Wiatr poruszający się po torach kulistych bez tarcia o podloże, wokół centra niżu lub wyżu.

Niż na północy kręci się w lewo a wyż w prawo. Odpowieda za to siła Koriolisa.

Siła Koriolisa

Wynika z różnic prędkości liniowej różnych punktów na Ziemi. Wektor siły koriolisa jest prostopadły do kierunku ruchu. Na północy w prawo a na południu w lewo.

A = 2 • ω • v • sin φ φ - szerokość geograficzna v - prędkość cząsteczki

Rodzaje mas powietrza:

- PA - powietrze antarktyczne

- PAm - powietrze antarktyczne morskie

- Pak - powietrze antarktyczne kontynentalne

- PP - powietrze polarne

- PPm

- PPk

- PZ - powietrze zwrotnikowe

- PZm

- PZk

- PR - powietrze równikowe

Fronty klimatyczne (fronty główne):

• Arktyczny

• Polarny

• Zwrotnikowy

• Strefa zbierzności pasatów

Pasat nad Azja staje się monsunem bo zostaje odchylony z powodu pojawienia się odpowiednich komórek ciśnieniowych.

Podział wiatrów:

• Stałe:

- pasaty

- zachodnie

- biegunowe

• Okresowe:

-

- monsuny (2 razy/ rok)

- bryza (2 razy w ciągu doby zmienia kierunek)

• Nieokresowe:

- fen

- bora - zimny porywisty wiatr spływajacy z gór w strone wybrzeża, z powodu małej odległości - gór od morza powietrze nie zdanrza się ogrzać

- lodowcowy - spływa po ciele lodowca przez co jest bardzo zimny

- dolinny - gdy stok się ogrzewa i ciepłe powietrze leci do góry

- górski - gdy nagrzane w dzień powietrze sie ochładza i leci w dół po zboczu

- cyklon

- trąba powietrzna

- Arcus

- Virga

- Mama

- Incus

---