Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku

Zagospodarowanie lasu kompleksu leśnego Puszcza Białowieska

Spis Treści:

Wstęp

Obszar leśny, zwany Puszczą Białowieską jest ogólnie znany i licznie odwiedzany przez przyrodników i leśników z całego świata. Leży on na terenie dwóch państw: w północno-wschodnim regionie Polski i w zachodniej, przygranicznej części Białorusi.

Na przyrodnicze walory Puszczy wpływa fakt, iż pomimo położenia w pobliżu geometrycznego centrum kontynentu europejskiego, znajduje się ona w strefie przejściowego klimatu kontynentalnego i atlantyckiego oraz na południowo zachodnim krańcu geobotanicznego obszaru Działu Północnego.

„Teren (…)Puszczy Białowieskiej został ukształtowany przez lądolód i wody ustępujące około 120 tys. lat temu lodowca zlodowacenia środkowopolskiego - lądolodu stadiału Warty, a następnie wód roztopowych lądolodu zlodowacenia bałtyckiego.”

Puszcza Białowieska jest ostatnim naturalnym nizinnym lasem mieszanym, w którym występuje niespotykana nigdzie indziej wspólnota życia, gdzie swobodnie działają siły przyrody i gdzie zapewnione są warunki dla podtrzymania procesów naturalnych. Zachowanie tego unikatowego obszaru, wraz z jego wartościami przyrodniczymi, kulturowymi i nienaruszonym pięknem leży we wspólnym interesie wszystkich ludzi.

Popularna we współczesnym świecie postawa nieograniczonej konsumpcji, nieuzasadnionej eksploatacji przyrody oraz unifikacja kultury zagrażają przyrodzie i człowiekowi w skali globalnej i lokalnej.

„(…) Powszechniejszy staje się pogląd, że podstawowe przyczyny zagrożeń, deprecjacji i dewastacji środowiska człowieka i jego określonych elementów tkwią we współczesnych ekonomicznych podstawach rozwoju społecznego(…)”

Dobro całej planety zależy w szczególności od zachowania i ochrony takich miejsc jak Puszcza Białowieska.

Fot. 1 Fragment dzikiej Puszczy Białowieskiej

Funkcje lasu

Obszar leśny będąc ważnym elementem krajobrazu geograficznego w naszej strefie klimatycznej, spełniają szereg funkcji w środowisku przyrodniczym i w gospodarce człowieka. W miarę wzrostu cywilizacyjnego wzrasta gwałtownie znaczenie funkcji środowiskotwórczych i pozaprodukcyjnych, przy równoczesnym wzroście zapotrzebowania na drewno.

W literaturze fachowej można rozróżnić wiele kryteriów określania funkcji lasu i sposobów ich usystematyzowania. Najogólniej grupuje się oddzielnie funkcje i użyteczności lasu tzw. materialne ( gospodarcze, produkcyjne) i niematerialne ( pozagospodarcze, pozaprodukcyjne). W tych ostatnich mieszczą się zarówno funkcje ochronne ( ochrona wód, gleb, powietrza i tzw. Ochrona przyrody), jak też funkcje społeczne ( socjalne, rekreacyjne, lecznicze, kulturowe, oświatowe, estetyczne, naukowe i obronne). Należy jednak mieć świadomość wzajemnego przenikania funkcji oraz ich zmienności.

W przypadku Puszczy Białowieskiej jej szczególną funkcją jest zabezpieczenie i odtworzenie ekosystemów naturalnych.

Podstawy zagospodarowania

Zestawienie powierzchni lasów Puszczy Białowieskiej przedstawia się następująco:

	Powierzchnia ogólna (ha)	W tym: pow. leśna
Białowieski Park Narodowy	10506	9974
Nadleśnictwo Białowieża	12589	12207
Nadleśnictwo Browsk	20386	19705
Nadleśnictwo Hajnówka	19665	18466
Razem Nadleśnictwo PB	52640	50378
Lasy niepaństwowe	1987	1987
Ogółem	65133 ha	62339 ha

„ Polskie lasy są zagrożone coraz silniejszą antropopresjsą.” Systemową ochronę i zagospodarowanie zasobów przyrodniczych zróżnicowano na trzy obszary. Obszar pierwszy spełnia rolę strefy ochronnej. Tworzy on w całości gospodarstwo specjalne, w którym zagospodarowanie lasu, prowadzone jest według potrzeb hodowlanych i ochronnych drzewostanów. W obszarze drugim jest strefa zaostrzonych rygorów ochronnych, z ograniczeniem zrębów zupełnych i z wykorzystaniem naturalnych procesów zachodzących w ekosystemach. W trzecim obszarze jest prowadzona gospodarka według ogólnie przyjętych reguł.

Hodowla lasu

Działania hodowlane w Puszczy Białowieskiej uwarunkowane są szczególnym charakterem i specyfiką tego obiektu. Od początku gospodarki leśnej w lasach puszczańskich określone były składy gatunkowe drzewostanów odpowiadające lokalnym warunkom siedliskowym, w oparciu o obserwacje procesów naturalnych. Obecnie docelowy skład gatunkowy upraw i struktura drzewostanów dobierane są w oparciu o wyniki prac glebowo-siedliskowych. „Dominującym typem gleby na terenie powiatu są gleby darniowo- słabobielicowen piaszczyste.” W odnowieniu lasu uwzględnia się mozaikę mikrosiedlisk w powiązaniu z sukcesją naturalną. Nadleśnictwa puszczańskie są samowystarczalne pod względem produkcji sadzonek. Do odnowienia używa się z reguły 2-3 letnich sadzonek, aby przyspieszyć proces ich wyjścia ze sfer: zachwaszczenia, przymrozkowej i z poziomu zgryzania pędów wierzchołkowych przez zwierzynę. W technologii zabiegów naturalnych uwzględniona jest konieczność minimalizacji ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze. Sprzęt mechaniczny eliminowany jest począwszy od etapu przygotowania gleby pod odnowienia- po wszelkie zabiegi pielęgnacyjne wykonywane ręcznie.

Ochrona lasu

Wielowarstwowe i wielopiętrowe lasy tego zwartego kompleksu leśnego wyróżniają się znaczną odpornością w odniesieniu do tzw. szkodników pierwotnych, czyli owadów roślinożernych. Duży udział świerka w starszych klasach wieku, powoduje, że poważnym zagrożeniem dla trwałości lasu są szkody wyrządzone przez szkodniki wtórne, zwłaszcza korniki. Zarówno w historii Puszczy jak i obecnie znaczne straty powodują huraganowe wiatry oraz okiść śnieżna.

Zmiany stosunków wilgotnościowych były przyczyną wzmożonego występowania huby korzeniowej i opieńki, co w konsekwencji wzmagało wydzielanie się drzew kornikowych i zmniejszało wartość pozyskiwanego drewna.

Fot. 2 Drzewa porośnięte mchem

„ Zespoły leśne, przekształcone dotychczasową działalnością człowieka, o zniekształconej strukturze i zmienionym składzie gatunkowym, wymagają wieloletnich zabiegów hodowlanych, doprowadzających do zgodności z siedliskami i nadających im bardziej naturalny charakter.”Środowisko naturalne Puszczy Białowieskiej było do niedawna uważane za punkt zerowy w odniesieniu do stopnia zanieczyszczeń i skażeń przemysłowych. W ostatnim czasie obserwuje się pogorszenie tej sytuacji. Wskazują na to zarówno wyniki obserwacji monitorowych, jak też zauważalne osłabienie stanu aparatu asymilacyjnego części drzew.

Łowiectwo

Gospodarkę łowiecką w Puszczy Białowieskiej prowadzą Nadleśnictwa : Białowieża, Browsk, Hajnówka. Stadem żubrów na wolności, pomimo faktu, że przebywają one na terenach Lasów Państwowych opiekuje się Białowieski Park Narodowy. Aktualnie w puszczy bytuje około 390 sztuk żubrów, w tym 350 na wolności.

Polska część Puszczy podzielona jest na 9 obwodów łowieckich, niepodlegających wydzierżawieniu. We wszystkich obwodach przyjęto jednolite zasady zagospodarowania łowieckiego, polegające na poprawieniu i utrzymaniu naturalnych warunków bytowania. Bazę żerową zwierzyny wzbogaca się przez zachowanie łąk i pastwisk śródleśnych, zagospodarowanie poletek łowieckich, wykładanie drzew do spałowania i ogryzania gałęzi. Chroni się ostoje zwierzyny przed kłusownictwem.

Fot. 3 Żubr

Pojemność łowisk jest ograniczona. W przypadku jej przekroczenia powstają znaczne stary w ekosystemach leśnych i nieleśnych, jak też w stanie i jakości zwierzyny. W szczególności mogą powstać znaczne szkody w stanie odnowień- najmłodszego pokolenia lasu, co zagraża utrzymaniu jego trwałości. Liczebność zwierzyny w przyrodzie jest ograniczona czynnikami naturalnymi. W przypadku gospodarki ludzkiej musi być regulowana w niezbędnym zakresie. Podstawą do opracowania i planowania zamierzeń łowieckich jest znajomość ilości i rozmieszczenia zwierzyny oraz struktur populacyjnych.

Ilość sztuk wg gatunków
Łoś 20	Jeleń 1404	Sarna 1211	Dzik 1089	Wilk 50-60	Ryś Ok. 10

Rys. Wyniki inwentaryzacji stanu zwierzyny w roku 2002

W Puszczy Białowieskiej dokonywane są odstrzały zwierzyny przez myśliwych krajowych jak i zagranicznych. Przychody uzyskiwane z polowań finansowych są wykorzystywane do prowadzenia programu poprawy naturalnych warunków bytowania zwierzyny. Zwierzyna jest naturalnym składnikiem ekosystemów leśnych i ma prawo żerowania w lesie. W gospodarce łowieckiej oraz w hodowli i ochronie lasu chodzi o zachowanie równowagi biologicznej pomiędzy poszczególnymi elementami ekosystemu.

Zagrożenia lasów Puszczy

Puszcza Białowieska będąc częścią szaty roślinnej środkowej Europy, nie znajduje się w próżni. Podlega ona licznym wpływom związanym z rozwojem cywilizacji, a także zagrożeniom płynącym ze strony przyrody ożywionej i nieożywionej.

Największe zagrożenia to :

1. Rozwój infrastruktury osiedlowej i komunikacyjnej w obrębie Puszczy

2. Sztuczne regulacje cieków wodnych na terenach leśnych jak i na śródleśnych polanach oraz melioracje gruntów rolnych

3. Zagrożenia ze strony świata owadów i grzybów

4. Przenikanie gatunków obcych do Puszczy

5. Narastająca presja turystyczna

Pomimo tych zagrożeń stan lasów oraz potencjalne możliwości odtwarzalnych ekosystemów leśnych, pozwalają na stwierdzenie, iż racjonalna gospodarka leśna oparta o wieloletnie doświadczenia oraz zdobycze wiedzy, może doprowadzić do wzbogacenia jakości, bioróżnorodności i funkcji pełnionych przez ekosystemy leśne Puszczy Białowieskiej

Zakończenie

W Puszczy następują korzystne zmiany, o czym świadczą syntetyczne wskaźniki stanu lasu i ogólna kondycja drzewostanów. Systematycznie wzrasta również jej powierzchnia, w powiązaniu programem zwiększania stopnia lesistości kraju.

W dniu 10 lipca 2003 weszło w życie rozporządzenie ministra środowiska uznające za rezerwat przyrody pod nazwą „ Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej” obszar lasu o powierzchni 8581,62 ha, położony w gminach: Białowieża, Hajnówka, Narewka, Narew i Dubicze Cerkiewne. Szczególnymi cechami ochrony obszaru są działania mające na celu zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych lasów naturalnych i zbliżonych do naturalnych, typowych dla Puszczy Białowieskiej łęgów i olsów oraz siedlisk leśnych z dominacją starych drzewostanów z dużym udziałem olszy, dębu, jesionu , a także licznych gatunków rzadkich i chronionych roślin zielonych, grzybów i zwierząt oraz utrzymaniem procesów ekologicznych i zachowaniem różnorodności biologicznej.

Na obszarze rezerwatu przyrody zabrania się m.in.: polowania, chwytania dziko żyjących zwierząt, zbierania poroży, pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew i roślin, grzybów orza ich części, z wyłączeniem grzybów jadalnych, ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego, jazdy konnej wierzchem poza szlakami do tego wyznaczonymi.

Ochrona przyrody to bardzo trudna dziedzina, wymagająca nowej interpretacji wielu terminów i słów dla pełnego zrozumienia ich znaczenia.

Bibliografia:

1. M. S. Kostka, Teoria renty gruntowej a gospodarowanie zasobami przyrody, Dział Wydawnictw Filii UW w Białymstoku, Białystok 1987

2. A. Antczak, Puszcza Białowieska i okolice, Benkowski Sp. Z o.o., Białystok 2002

3. A. Wojsław - Kuźmicka, S. Wrzosek, Parki narodowe w Polsce, Dział Wydawnictw i Polografii Politechniki Białostockiej, Białystok 1996

4. „ Puszcza i ludzie” nr 1, wrzesień 2002, Ortdruk, Białystok 2002

5. „ Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Białymstoku” , Współczesna Oficyna Supraska, Supraśl 1996

6. „Podstawy strategii zarządzania Puszczą Białowieską”, Benkowski Sp. Z o.o., Białystok 2001

7. WWW.republika.pl/puszcza-bialowieska/publikacje/rezerwat

Spis Fotografii:

A. Antczak, Puszcza Białowieska i okolice, Benkowski Sp. Z o.o., Białystok 2002, s. 100

M. S. Kostka, Teoria renty gruntowej a gospodarowanie zasobami przyrody, Dział Wydawnictw Filii UW w Białymstoku, Białystok 1987, s.7

A. Wojsław- Kuźmicka, S. Wrzosek, Parki narodowe w Polsce, Dział Wydawnictw i Poligrafii Politechniki Białostockiej, Białystok 1996, s.13

A. Antczak, Puszcza…op. cit. s. 100

A. Wojsław - Kuźmicka, S. Wrzosem, Parki…, op.cit. s.22

2

---