Puszcza Białowieska
Historia Puszczy Białowieskiej
1921 utworzenie „Rezerwatu”
1922 powstaje Puszczańskie Muzeum Przyrodnicze
1932 szczególna jednostka administracyjna „Park Narodowy w Białowieży”
1977 Rezerwat Biosfery pod patronatem UNESCO
Puszcza Białowieska należy do najlepiej zachowanych kompleksów leśnych w Europie. Jest w niewielkim stopniu przekształcona antropogenicznie.
Główny obiekt Parku - rezerwat ścisły jest wyłączony z wszelkiej działalności antropogenicznej. Celem funkcjonowania Parku jest ochrona naturalnych zespołów roślinnych i zwierzęcych wraz z ich środowiskiem (ekosystemów).
Flora i roślinność BPN
W całej Puszczy stwierdzono 1200 gatunków roślin naczyniowych, na terenie BPN - 650.
Do najcenniejszych zbiorowisk roślinnych należą:
1. Wielogatunkowy las liściasty o charakterze grądów, dębowo-lipowo-grabowy z udziałem świerka, klonu, jesionu i wiązu. Zajmuje on najżyźniejsze gleby brunatne. Charakteryzuje się właściwą strukturą pionową i wiekową drzewostanów.
Struktura piętrowa lasu:
piętro koron najwyższe: pojedyncze, wysokie świerki
piętro koron główne: dęby, lipy, klony, młode świerki
piętro koron najniższe: graby i dorastające inne drzewa
Jest to struktura właściwa lasom naturalnym, pierwotnym
Borealny bór świerkowy czyli świerczyna bagienna (Sphagno girgensohnii-Piceetum)
W runie leśnym największy udział mają mchy torfowce (Sphagnum). O indywidualności tego zbiorowiska decyduje grupa mszaków, wątrobowców i innych roślin typowych dla obszarów borealnych.
W drzewostanach dominuje świerk, często we wszystkich warstwach, może tworzyć lite drzewostany. Zależnie od sąsiadujących zbiorowisk i kierunku sukcesji roślinnej, lokalnie występują też olcha i sosna.
Gatunki wyróżniające tych świerczyn:
mech Bazzania trilobata
listera sercowata (Listera cordata)
gwiazdnica długolistna (Stellaria longifolia)
W warstwie mszystej charakterystyczne jest występowanie
Sphagnum girgensohnii
S. palustre
S. apiculatum
Największe płaty świerczyn znajdują się na terenie Parku
Narodowego (np. uroczysko Siechanowo u ujścia rzeki
Hwoźnej do Narewki) lub objęte są ochroną rezerwatową:
Dziki Kąt, Wysokie Bagno, Siemianówka.
Pozostałe zbiorowiska leśne Parku:
Bory mieszane sosnowo-dębow0-świerkowe
Bory świeże sosnowo-świerkowe
Bory bagienne na dawnych torfowiskach wysokich
Bagienne lasy olszowe w bezodpływowych nieckach ze stojącą wodą (olsy)
Łęgi olchowo-jesionowe wzdłuż rzek i strumieni
Bór świerkowy torfowcowy
Torfowiska niskie i wysokie
Roślinność wodna i szuwarowa w starorzeczach
Rekordowe wymiary drzew
Dęby, wysokość do 41 m, obwód 7.3 m, łączna masa 70 mł
Świerki, powyżej 50 m
Lipy i jesiony do 43 m
Dzika jabłoń do 24 m
Wierzba iwa (zwykle krzewiasta) - 26 m
Rośliny chronione
Sasanka otwarta
Lilia złotogłów
Pełnik europejski
Orlik pospolity
Kosaciec syberyjski
Grążel żółty
Storczyk plamisty (13 gatunków storczyków)
Rosiczka okrągłolistna
Widłak jałowcowaty
Rezerwat Krajobrazowy Władysława Szafera
Utworzony w 1969 r.
Zajmuje powierzchnię 1356,91 ha. Obejmuje pas lasu o szerokości 700-1000 m i długości 17 km wzdłuż szosy Hajnówka-Białowieża.
Celem jego utworzenia było zachowanie naturalnych krajobrazów leśnych. Występują tam również zabytki archeologiczne - około 40 kurhanów pochodzących z X - XIII wieku.
Rezerwat przecina zachodnią część Puszczy dając przegląd jej zbiorowisk leśnych. Las ma naturalny puszczański charakter, skład gatunkowy i strukturę wieku.
Zbiorowiska budują głównie cztery gatunki drzew występujące w różnych proporcjach dąb szypułkowy
świerk pospolity
sosna zwyczajna
grab zwyczajny
Dodatkowe elementy tworzą brzoza brodawkowata i topola osika.
Zbiorowiska charakteryzują się zróżnicowaną strukturą wieku i wielkości drzew. Stwierdza się duży udział drzew obumarłych i obumierających. Nie uprząta się powalonych drzew, których pierśnica nie przekroczyła 10 cm oraz wszystkich, których drewno nie przedstawia wartości technicznej. Ze względu na ochronę częściową 20% powierzchni Rezerwatu jest pozostawione bez ingerencji człowieka (z wyjątkiem klęsk, np. inwazji szkodników).
Wśród dobrze zachowanych naturalnych zbiorowisk zachodniej części Rezerwatu przeważa grąd miodownikowy (Melitti-Carpinetum, podzespół Tilio-Carpinetum) z dębem szypułkowym, domieszką świerka, sosny, osiki i grabu.
W środkowej części Rezerwatu występują płaty grądu subkontynentalnego Tilio-Carpinetum o wielowarstwowej strukturze i składzie zdominowanym przez grab (Carpinus betulus). Mniejszy jest udział lipy drobnolistnej i dębu szypułkowego, a domieszki tworzą klon pospolity, świerk, brzoza brodawkowata.
W części wschodniej dominują bory mieszane: subborealny bór mieszany (Serratulo-Pinetum) oraz tzw. jegiel (Querco-Piceetum).
Obecny jest również płat świetlistej dąbrowy (Potentillo albae-Quercetum) nieobecnej w Parku Narodowym.
W Rezerwacie występuje
szereg gatunków rzadkich np. groszek skrzydlasty, bodziszek żałobny, bluszczyk kosmaty
26 gatunków chronionych
Obce Puszczy Białowieskiej gatunki drzew np. dąb czerwony, jawor, klon jesionolistny
Rozkładające się drzewo nawozi glebę. Wraz ze śmiercią drzewa rozpoczyna się powrót do gleby makro- i mikroelementów, które zostały w ciągu życia zmagazynowane w pniu, korzeniach i gałęziach.
Martwe drzewo jest magazynem wody.
Na martwej kłodzie wyrastają młode drzewa. Już kilkucentymetrowa warstwa próchniejącego drzewa pozwala na ukorzenienie się roślin.
Martwe drzewo żyje także po śmierci. Wielkie rozkładające się drzewo mieści w sobie dwukrotnie więcej komórek niż można by ich naliczyć za jego życia.
W wyniku wywracania się drzew tworzą się wykroty, spulchniając glebę, a powstające pagórki i zagłębienia stwarzają nowe szanse dla wielu roślin i zwierząt. Lęgną się tam m.in.. Drozdy, rudzik, muchówka i strzyżyk.
W lesie pozbawionym martwych drzew nie spotkamy wielu gatunków ptaków, m.in.. Rzadkich dzięciołów i sów. Niektóre mchy i wątrobowce występują tylko na rozkładającym się drewnie. Pod leżącymi kłodami kryją się płazy, gady i wiele mniejszych zwierząt.
Stare, rozkładające się pnie oferują nie tylko kryjówkę, ale także miejsce zimowania dla wielu zwierząt.
Fauna BPN
Około 8 500 gatunków owadów
12 gatunków płązów
7 gatunków gadów, np. żółw błotny
249 gatunków ptaków, w tym 120 gniazdujących
bocian czarny, żuraw, jarząbek, orlik krzykliwy, sóweczka, orzechówka, kruk, 8 gatunków dzięciołów
44 gatunki ssaków, żubr, łoś, bóbr, ryś, wilk, gronostaj, wydra, lis, jenot, kuna, łasica, tchórz, koszatka, popielica, zając, bielak, jeż, rzęsorek rzeczek i rz. mniejszy
W Parku funkcjonuje zamknięty ośrodek hodowli żubra oraz zagrody pokazowe z żubrem, żubroniem, jeleniem, dzikiem, konikiem polskim oraz wilkiem.
Niedźwiedź w Puszczy Białowieskiej
W wiekach średnich i czasach historycznych do XVIII w podlegał ochronie jako cennej zwierzyny monarszych łowów (animalia superiora), tury, żubry, łosie, jelenie.
W XIX w uległ eksterminacji. W 1937 r podjęto próbę restytucji.
W dawnych kronikach przedstawiano niedźwiedzie jako groźne zwierzęta. Od XVI w były chwytane w sieci i żywe przewożone do królewskich i magnackich posiadłości w celu organizacji walk np. psy, konie i niedźwiedzie.
Cel polowania
Cenne futro
Sadło
Zagrożenie dla bydła i barci
Barcie osadzano wysoko, w drzewach lub wydrążonych kłodach.
Ochrona przed niedźwiedziem:
Kłoda zawieszona na gałęzi i zasłaniająca wlot (wahadło)
Otaczanie drzew bartnych wkopanymi, zaostrzonymi palami
Budowa platform poniżej barci
Do początków XX w przetrwała tradycja podawania niedźwiedzich łap i szynki.
W XIX w nastąpiła eksterminacja niedźwiedzi przez rosyjski zarząd Puszczy. Wprowadzono gospodarkę łowiecką opartą na promowaniu i ochronie ssaków kopytnych, głównie żubrów, a tępieniu drapieżników.
Pierwszą ofiarą był niedźwiedź, którego program masowego tępienia rozpoczęto w 1869 r. Ostatni raz widziano je w 1878 r.
Po odzyskaniu niepodległości Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych w 1937 r podjęła decyzję o reintrodukcji.
Przywieziono samicę, Lolę oraz dwoje młodych, Niestety niedźwiadki nie bały się ludzi, podchodziły do zagród, powodowały zniszczenia. W 1941 r Niemcy przekształcili Puszczę Białowieską w Teren Łowiecki Trzeciej Rzeszy i wszystkie niedźwiedzie zabito. Ostatnie tropy widziano na Białorusi w 1963 r.
Obecnie niedźwiedzie są wpisane w czerwoną księgę zwierząt. Występują tylko w Karpatach 100-130 sztuk.
Żubry
Ochrona żubra
XVI wiek - Statuty Litewskie (polować na żubry można tylko za pozwoleniem władcy)
1803 dekret cara Aleksandra I (jw.)
1938 objęcie ścisłą ochroną na podstawie rozporządzenia Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
1966 figuruje w Czerwonej Księdze Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów oraz w czerwonych księgach wszystkich krajów na terenie których występuje
Żubry maja dobry wzrok i węch. Wydają odgłos zwany chruczeniem.
Pokarm - należą do przeżuwaczy, 67% to pokarm zielny, 33% drzewny (kora, gałęzie). W zimie są dokarmiane.
Gwałtowny spadek liczebności żubra nastąpił podczas I wojny światowej. Oddziały niemieckie w 1915 roku wybiły większość populacji. Następnie, pomimo wprowadzenia kar za zabicie żubra liczebność zmniejszała się, w 1918 r liczyła tylko 68 sztuk. Ostatnie potwierdzone dane pochodzą z 1919 r.
W 1923 r podjęto decyzje o uratowaniu żubra. Powstało Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra oraz Księga Rodowodowa.
Etap I - rozmnażanie żubrów w ogrodach zoologicznych i rezerwatach
Etap II - wypuszczenie żubrów na wolność po stronie polskiej i białoruskiej.
W roku 2000 populacja żubrów wynosiła 571 osobników, 306 po stronie polskiej, 265 w białoruskiej. Jest to największa populacja wolno żyjących żubrów na świecie.
Bocian czarny
Upierzenie czarne z fioletowym, miedzianym lub zielonym połyskiem, pierś i brzuch białe, nogi i dziób czerwone.
W przeciwieństwie do bociana białego zakłada gniazda na terenach niezamieszkałych, w lasach, na terenach wilgotnych niżu i w górach.
Pożywienie wydobywane z błota, ryby lub żaby.
Zimuje w południowej lub wschodniej Afryce.