PRAWO CYWILNE

Wyróżniamy 2 rodzaje przepisów:

• bezwzględnie obowiązujące - są one skuteczne wobec wszystkich; ich stosowania strony nie mogą wyłączyć w stosunku do siebie. Przepisy te dominują w prawie rzeczowym i spadkowym.

• względnie obowiązujące - są skuteczne jedynie pomiędzy stronami danego stosunku cywilno - prawnego. Obowiązują one dopiero wtedy, gdy strony nie umówiły się inaczej. Przeważają w prawie zobowiązań.

Zdarzenia cywilno - prawne

27.02.07

Ćw. 2 PRAWO CYWILNE

Początek zdolności prawnej:

Zdolność prawna nasciturusa (dziecka poczętego nienarodzonego). Dziecko poczęte nienarodzone nie ma zdolności prawnej czyli nie staje się podmiotem prawa cywilnego w momencie poczęcia. Jednakże obowiązuje szereg przepisów regulujących problematykę ochrony majątkowych praw nasciturusa, prawa te przysługują mu z momentem żywych narodzin:

• art. 927 §2 KC:dziecko poczęte nienarodzone nie może dziedziczyć, jednak może być spadkobiercą gdy urodzi się żywe (w chwili otwarcia spadku)

I grupa spadkowa to zstępni i współmałżonkowie

Gdy dziecko umrze po 2 dniach - cały spadek przechodzi na matkę

Gdy dziecko urodzi się martwe - dziedziczą oprócz matki inne osoby (np. rodzice zmarłego ojca) -
II grupa spadkowa

• art. 75 Kodeks Rodzinno Opiekuńczy - można uznać dziecko nawet nie urodzone, jeżeli zostało już poczęte.

• art. 182 KRiO - dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwila urodzenia się dziecka.

Przepisów tych nie można przyjmować jako przyznające zdolność prawną nasciturusowi, są to bowiem przepisy które chronią interesy dziecka poczętego jeszcze nie narodzonego.

Koniec zdolności prawnej:

Śmierć osoby fizycznej powoduje utratę zdolności prawnej. Osoba zmarła przestaje być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego a przysługujące jej dotychczas prawa i ciążące na niej obowiązki albo wygasają, albo przechodzą na inne osoby zgodnie z zasadami ustalonymi w prawie spadkowym.

Dowodem śmierci człowieka jest akt zgonu, czyli akt stanu cywilnego, sporządzony przez lekarza stwierdzającego zgon osoby. Jednakże jeżeli nie ma karty zgonu, akt zgonu może być sporządzony na podstawie sądowego orzeczenia o stwierdzeniu zgonu lub orzeczenia sądowego o uznaniu za zmarłego.

1. Sądowe stwierdzenie zgonu następuje w przypadku:

• niewątpliwej śmierci danej osoby (np. wypadnięcie za burtę w trakcie sztormu na morzu - człowiek ma nikłe szanse na przeżycie, jest pewne, ze nie przeżył)

• nie został sporządzony akt zgonu w zwykłym trybie (brak ciała denata, nie można wydać karty zgonu)

W postanowieniu stwierdzającym zgon osoby sąd powinien ściśle oznaczyć chwilę śmierci, a gdyby okoliczności na to nie pozwalały, sąd powinien przyjąć jako chwilę śmierci moment najbardziej prawdopodobny. Orzeczenie o stwierdzeniu zgonu ma charakter deklaratoryjny, czyli stwierdza istniejący stan rzeczy.

2. Sądowe uznanie za zmarłego następuje w przypadku:

• faktu zaginięcia osoby fizycznej (zaginiony to osoba, o której nie wiadomo czy żyje czy też nie.)

• upływu czasu określonego w ustawie (art. 29 KC)

1. 10 lat od końca roku kalendarzowego w którym jeszcze żył.

2. 5 lat jeżeli w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończy lat 70.

3. uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23.

Terminy uznania za zaginionego ulegają skróceniu w sytuacji gdy zaginięcie osoby fizycznej nastąpiło w szczególnych okolicznościach (art. 30 KC).

Zdolność do czynności prawnych:

Pełna zdolność do czynności prawnych:

• osoba pełnoletnia, która ukończyła 18 rok życia oraz kobieta, która ukończyła lat 16 i za zgodą sądu z ważnych powodów zawarła związek małżeński. Jest to tzw. sztuczne upełnoletnienie, na które nie ma wpływu dalszy los małżeństwa

• osoba nieubezwłasnowolniona częściowo ani całkowicie

Osoba która posiada pełną zdolność do czynności prawnych może sama ważnie dokonywać wszelkich czynności prawnych i występować w obrocie cywilno - prawnym.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych:

• osoby pomiędzy 13 rokiem życia a pełnoletnością,

• osoby które są częściowo ubezwłasnowolnione.

Status takiej osoby jest ściśle powiązany z rodzajem czynności prawnych jakich ta osoba dokonuje.

1. Do ważności czynności zobowiązujących i rozporządzających, wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego osoby dokonującej czynności. Jeżeli czynność taka zostanie dokonana bez zgody przedstawicielstwa ustawowego to ma on charakter czynności prawnej kulejącej (niezupełnej). Czynność ta jest dotknięta sankcją bezskuteczności zawieszonej i jej ważność jest uzależniona od potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego. Należy pamiętać, że osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych, może sama potwierdzić tę umowę (czynność) po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych (art.18 KC).

2. Czynności, które osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może dokonywać samodzielnie, czyli przy dokonywaniu tych czynności jest ona traktowana tak jak osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (5 grup):

• czynności które po stronie tej osoby nie są ani zobowiązujące ani rozporządzające

• umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego

• zawierać umowę o pracę

• rozporządzać swoim zarobkiem

• dysponować przedmiotami majątkowymi, które przedstawiciel ustawowy oddał jej do swobodnego użytku

3. W zakresie pewnych czynności prawnych osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych jest traktowana tak jak osoba nie mająca zdolności do czynności prawnych

(np. art. 944 KC - Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych)

Brak zdolności do czynności prawnych:

• Osoby poniżej 13 roku życia,

• osoby całkowicie ubezwłasnowolnione.

Nie może dokonywać czynności prawnych za wyjątkiem czynności dotyczących drobnych spraw życia codziennego. Czynność ta musi zostać wykonana i nie może dojść do rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych (art. 14 §1 i §2 KC).

Ubezwłasnowolnienie

Ubezwłasnowolnienie całkowite (art. 13 KC)

• wiek 13 lat

• choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne w szczególności pijaństwo lub narkomania

• na skutek powyższych dolegliwości osoba taka nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem

Dla osób ubezwłasnowolnionych całkowicie sąd ustanawia opiekuna.

Ubezwłasnowolnienie częściowe (art. 16 KC)

• wiek - pełnoletniość

• choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne w szczególności pijaństwo lub narkomania

• w skutek powyższych dolegliwości osoba taka potrzebuje pomocy do prowadzenia jej spraw

Dla osób ubezwłasnowolnionych częściowo sąd ustanawia kuratora.

O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd okręgowy w składzie 3 sędziów zawodowych, w postępowaniu nieprocesowym (nie zapada wyrok lecz wydaje postanowienie).

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć osoba najbliższa (małżonek, rodzice, rodzeństwo). W przypadku gdy osoba najbliższa się tą osobą nie interesuje to wniosek może zgłosić prokurator (np. powiadomiony przez sąsiadów).

Miejsce zamieszkania osoby fizycznej

Zgodnie z art. 28 KC można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania. Jeżeli osoba fizyczna mieszka w kilku miastach, musi ustalić w których głównie koncentruje swoje interesy i sprawy. Adres (zameldowanie) może być pomocną wskazówką przy ustalaniu miejsca zamieszkania, nie rozstrzyga jednak o nim.

Zgodnie z art. 25 KC miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Występują tu więc dwa elementy: obiektywny i subiektywny.

Sama nieobecność osoby w danej miejscowości nie oznacza zmiany miejsca zamieszkania o ile istnieje wola stałego pobytu w tej miejscowości.

Tzw. miejsce zamieszkania pochodne jest to miejsce zamieszkania określone dla danej osoby pod względem zamieszkania innej osoby. Istnieje w 2 przypadkach:

• miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców (art. 26 KC)

• miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna (art./. 27 KC).

Pochodne miejsce zamieszkania nie dotyczy małżonków, nie muszą oni bowiem wspólnie mieszkać.

Osoba prawna

Osoba prawna jest to jednostka organizacyjna, której przepis szczególny przyznaje osobowość prawną. Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwila jej wpisania do właściwego rejestru. Wyjątek od tej zasady stanowią stowarzyszenia, które uzyskują podmiotowość prawną z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ich zarejestrowaniu a nie z chwilą dokonania formalnego wpisu.

Zdolność prawna osoby prawnej

Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków oraz posiadania własnego majątku. Osoba prawna staje się podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego od momentu uzyskania osobowości prawnej.

Zdolność prawna osób prawnych kształtuje się podobnie jak w przypadku osób fizycznych (nic na tę zdolność nie wpływa) bowiem co do zasady status każdego podmiotu prawa cywilnego w zakresie zdolności prawnej jest taki sam. Jednakże w przypadku zdolności prawnej osób prawnych pewne ograniczenia mogą wynikać z samej istoty osoby prawnej lub też z charakteru pewnych praw podmiotowych. I tak np. osoba prawna nie może być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa rodzinnego (np. małżeństwa) czy władzy rodzicielskiej. Nie dotyczą też jej pewne skutki prawne związane z faktem śmierci osoby fizycznej np. osoba prawna nie może sporządzić testamentu.

Zdolność do czynności prawnych osób prawnych

Zdolność do czynności prawnych osób prawnych jest to zdolność do tego aby za pomocą czynności prawnych dokonywanych własnym działaniem nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. W przypadku osób prawnych nie istnieje kategoria ograniczonej zdolności do czynności prawnych.

Uczestnictwo osoby prawnej w obrocie cywilnoprawnym - tzw. teoria organów osoby prawnej

Osoba prawna korzysta ze zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych działając przez swoje organy. Funkcje organów osoby prawnej spełniają osoby fizyczne, które w charakterze organu mogą działać jednoosobowo albo łącznie.

Skutki prawne działania osób fizycznych będących organem osoby prawnej realizują się bezpośrednio dla tej osoby prawnej. Działanie tych osób fizycznych nie jest więc ich własnym działaniem jako podmiotów prawa cywilnego ale jest działaniem samej osoby prawnej. Osoba prawna ponosi pełną odpowiedzialność za działanie swoich organów.

Zasada swobody zawierania umów - oznacza, ze strony zawierające umowę mogą wybrać wszystkie jej elementy, np. kontrahenta, przedmiot umowy, formę umowy.

Są pewne czynności dla których ustawodawca przewiduje odpowiednie formy.

Wyróżniamy formy szczególne:

• zwykła forma pisemna

• forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu

• forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty

• forma aktu notarialnego

Rodzaje form czynności prawnych z uwagi na skutki niezachowania formy szczególnej:

• forma czynności prawnych ad solemnitatem - nieważność czynności:

1. zwykła forma pisemna jest zastrzeżona pod rygorem nieważności gdy ustawodawca wprowadza rygor nieważności

2. pod rygorem nieważności jest zastrzeżona każda forma szczególna, inna niż zwykłą forma pisemna

3. w przypadku niezachowania formy szczególnej zastrzeżonej przez strony w umowie

• forma zastrzeżona do celów dowodowych ad probationem - zasadą jest, ze zwykłą forma pisemna jest zastrzeżona dla celów dowodowych. Niezachowanie formy pisemnej nie powoduje nieważności czynności prawnej ale ogranicza Możliwość skorzystania w ewentualnym procesie z niektórych środków dowodowych.

• forma dla wywołania określonych skutków prawnych ad eventum - przepis uzależnia wywołanie niektórych skutków prawnych od zachowania formy szczególnej

• art. 99 §2 KC - ad solemnitatem (przepis stanowi o nieważności)

• art. 648 §2 KC - ad probationem (forma zwykła pisemna zastrzeżona dla celów dowodowych)

• art. 109² KC - ad solemnitatem (przepis stanowi o nieważności)

• art. 709² KC - ad solemnitatem (przepis stanowi o nieważności)

• art. 158 KC - ad solemnitatem (froma aktu notarialnego)

• art. 660 KC - ad eventum (forma niezachowanie formy pisemnej powoduje powstanie innego skutku prawnego)

• art. 606 KC - ad probationem (forma zwykła pisemna zastrzeżona dla celów dowodowych)

• art. 616 KC - ad probationem ((forma zwykła pisemna zastrzeżona dla celówdowodowych)

Prawo cywilne

Prawo rzeczowe reguluje własność i inne formy korzystania z rzeczy.

Wyróżniamy tzw. triadę praw rzeczowych na którą składają się:

1. własność - prawo które daje podmiotowi uprawnionemu najszerszy zakres uprawnień. Jest prawem bezterminowym.

2. Użytkowanie wieczyste - prawo pośrednie pomiędzy prawem własności a ograniczonymi prawami rzeczowymi jest prawem na rzeczy cudzej ale daje użytkownikowi wieczystemu szeroki zakres uprawnień w okresie trwania tego prawa

3. ograniczone prawa rzeczowe - katalog tych praw znajduje się w art. 244 k.c. zgodnie z tym przepisem ograniczonymi prawami rzeczowymi są:

• użytkowanie

• własność

• zastaw służebność

• hipoteka

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

Własność w myśl art. 140 k.c. na treść prawa własności składają się następujące uprawnienia:

• do korzystania z rzeczy

• do rozporządzania rzeczą

Granice prawa własności wyznacza art. 143 k.c. zgodnie z którym o tym jak wysoko i głęboko sięga prawo własności decyduje społeczno - gospodarcze przeznaczenie gruntu.

Sposoby nabycia prawa własności:

• pierwotne - np. zasiedzenie, następuje z mocy samego prawa

• pochodne - nabycie od poprzedniego właściciela np. prze niesienie własności.

Zasiedzenie - sposób nabycia pierwotnego. W drodze zasiedzenia można nabyć zarówno nieruchomość jaki i rzecz ruchomą.

Przesłanki zasiedzenia nieruchomości: art. 172 k.c.:

• Posiadanie samoistne - oznacza, że osoba zachowuje się w stosunku do rzeczy tak jak gdyby była jej właścicielem

• Upływ czasu - 20 lat jeżeli obejmując rzecz w posiadanie, posiadacz był w dobrej wierze, 30 lat posiadacz obejmując rzecz w posiadanie był w złej wierze.

Przesłanki zasiedzenia rzeczy ruchomej art. 174 k.c.:

• Posiadanie samoistne

• Upływ czasu - 3 lata

• Dobra wiara przez cały okres 3 lat

Ochrona własności

Ochronie służy system roszczeń przysługujących w razie naruszenia prawa własności. Ochrona praw własności jest to tzw. ochrona petytoryjna.

Roszczenie jest pojęciem prawa materialnego, procesową formą dochodzenia roszczeń są powództwa (od art..222 - 231 k.c. to roszczenie właściciela o wydanie rzeczy która znajduje się u osoby nieuprawnionej osoba przeciwko której wystąpiono z roszczeniem windykacyjnym może się bronić w następujący sposób:

• Może zaprzeczyć prawom własności żądającego wydania rzeczy, może podnieść zarzut braku legitymacji biernej po jej stronie, twierdząc, że jej rzecz nie jest w jej władaniu

• Może zarzucić, że właściciel żądający wydania rzeczy wykonuje swoje prawo sprzecznie z zasadami współżycia społecznego

• Może podnieść zarzut hamujący gdy przysługuje mu skuteczne wobec właściciela prawo do władania rzeczą np. dzierżawa.

Roszczenie negatoryjne art. 222 § 2

Jest to roszczenie właściciela przeciwko osobie która narusza w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą w ramach tego roszczenia właściciel może żądać:

• Przywrócenia stanu zgodnego z prawem

• Zaniechania dalszych naruszeń gdy istnieje obawa ich kontynuacji

Przedawnienie roszczenia windykacyjnego i negatoryjnego:

Zgodnie z zasadą roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Jednakże ustawodawca wyłączył działanie przedawnienie w stosunku do obu tych roszczeń. Natomiast, jeżeli chodzi o nieruchomości to termin przedawnienia roszczenia windykacyjnego i negatoryjnego w odniesieniu do rzeczy ruchomych wynosi na zasadach ogólnych 10 lat.

Roszczenia uzupełniające - uzupełniają roszczenia windykacyjne, gdyż samo wydanie rzeczy nie wyrówna właścicielowi strat poniesionych w okresie gdy nie był w posiadaniu rzeczy. Uszczerbek ten mogą wyrównać roszczenia uzupełniające do których należą:

• roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy

• roszczenie o zwrot pożytków lub ich równowartości

• roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy jej pogorszeniem lub utratą.

Powyższe roszczenia mogą być dochodzone z roszczeniami windykacyjnymi lub oddzielnie. Przedawniają się one z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

Roszczenia o zwrot nakładu są przeciwstawne roszczeniom uzupełniającym. Są to roszczenia samoistnego posiadacza o rozliczenie nakładów poczynionych na rzecz. Właściciel jest zobowiązany zwrócić nakłady posiadaczowi.

Rodzaje nakładu:

• nakłady konieczne - ich celem jest utrzymanie rzeczy w należytym stanie np. bieżące remonty budynku

• nakłady użyteczne - mają zapewnić ulepszenie rzeczy

• nakłady zbyteczne - zmierzają do nadania rzeczy szczególnego charakteru odpowiadającego indywidualnych upodobaniom.

Roszczenia o wykup zabudowanego gruntu - w myśl zasady superficies solo cedit wzniesiony na cudzym gruncie budynek lub urządzenie stają się częścią składową nieruchomości gruntowej i jako jej części składowe są własnością właściciela nieruchomości. Osobie, która wzniosła budynek lub inne urządzenie na cudzym gruncie, przysługuje roszczenie o wykup o ile będą spełnione następujące przesłanki:

• posiadanie samoistne - roszczenie o wykup przysługuje posiadaczowi który włada rzeczą jak właściciel.

• Dobra wiara

• Wzniesienie sztucznej konstrukcji

• Wartość wzniesionego budynku lub urządzenia znacznie przekracza wartość działki zajętej pod budowę

Prawo podmiotowe jest to sfera możności postępowania w określony sposób (inaczej uprawnienie lub zespół uprawnień) przyznana i z reguły zabezpieczona przez normę prawną wynikająca ze stosunku.

Normatywne postaci praw podmiotowych - są one wyróżnione ze względu na to, w jaki sposób zostaje określona sfera możności postępowania w określony sposób.

Mamy 3 normatywne postaci praw podmiotowych:

1. Prawa podmiotowe bezpośrednie - uprawnienia są określone w ten sposób że podmiot uprawniony może bezpośrednio własnym działaniem z wyłączeniem innych osób wykonywać swoje prawo. W tej postaci występują głównie prawa rzeczowe.

2. Roszczenia - podmiot uprawniony zwany wierzycielem może żądać od podmiotu zobowiązanego (dłużnika) spełnienia świadczenia a dłużnik powinien to świadczenie spełnić. Dłużnikowi przysługuje zarzut, jeżeli dłużnik podniesie zarzut przedawnienia, sąd nie może zmusić dłużnika do spełnienia tego świadczenia. Sąd nie bierze z urzędu pod uwagę przedawnienia. Na skutek podniesienia zarzutu przedawnienia świadczenie staje się świadczeniem nie zupełnym.

3. Prawa kształtujące - uprawniony może wyłącznie własnym działaniem w drodze jednostronnej czynności prawnej doprowadzić do zmiany lub ustania stosunku prawnego np. czynność prawna dokonana pod wpływem błędu. Aby uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego innej osobie pod wpływem błędu należy złożyć drugiej stronie pisemne oświadczenie (art. 88 KC)

Typy a rodzaje praw podmiotowych.

Typy wyróżnia się z uwagi na treść np. własność, użytkowanie wieczyste, zastaw, hipoteka, najem. Te poszczególne prawa różnią się zakresem uprawnień.

Rodzaje praw podmiotowych rozróżnia się w oparciu o pewne kryteria:

1. Ze względu na zakres skuteczności prawa wobec osób trzecich

• prawa bezwzględne - są skuteczne wobec wszystkich

• prawa względne - wywołują skutki prawne jedynie pomiędzy stronami danego stosunku cywilno-prawnego

Ze względu na rodzaj interesu, który bezpośrednio chronią

• prawa majątkowe - chronią interes majątkowy (ekonomiczny) podmiotu uprawnionego

• prawa nie majątkowe - chronią interes nie majątkowy (nie ekonomiczny) podmiotu uprawnionego (np. kult zmarłych)

• Ze względu na możliwość zmiany podmiotu prawa

• prawa przechodnie - prawa zbywalne i dziedziczne

• prawa nie przechodnie - nie zbywalne i nie dziedziczne

Prawo zbywalne - to jest takie prawo, które może przejść z jednego podmiotu na inny podmiot w drodze czynności prawnej między żyjącymi.

Prawo dziedziczne - to takie prawo, które po śmierci podmiotu uprawnionego przechodzi na inne podmioty w drodze dziedziczenia ustawowego bądź testamentowego.

Prawo cywilne reguluje stosunki cywilno - prawne pomiędzy pomiotami prawa cywilnego, którymi są:

• osoby fizyczne

• osoby prawne

Osoba fizyczna to każdy człowiek. Posiada ona dwa przymioty:

• zdolność prawną, czyli zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego; zdolność prawną uzyskuje z chwilą narodzin każdy człowiek (bez względu na cechy tj.: płeć, rasa, narodowość, stan cywilny, stan umysłowy) i posiada ją do chwili śmierci

• zdolność do czynności prawnych, czyli zdolność, aby za pomocą czynności prawnych dokonywanych samodzielnie, nabywać prawa i zaciągać zobowiązania

Zdolność do czynności prawnych może mieć 3 zakresy:

1. pełna zdolność do czynności prawnych, dotyczy

1. osób, które ukończyły 18 lat

2. osób, które jako małoletni zawarły za zgodą sądu związek małżeński

3. osób, które nie zostały ubezwłasnowolnione częściowo ani też całkowicie

1. ograniczona zdolność do czynności prawnych, dotyczy

1. osób, które ukończyły 13 lat

2. osób ubezwłasnowolnionych częściowo

1. brak zdolności do czynności prawnych, dotyczy

1. osób poniżej 13 roku życia

2. osób ubezwłasnowolnionych całkowicie

Osoba prawna to Skarb Państwa oraz jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną (np. ustawa o partiach politycznych, ustawa o stowarzyszeniach).

Stosunek cywilno - prawny jest wyróżniony metodą jego regulacji czyli sposobem w jaki norma prawna ten stosunek konstruuje. Jego cechy to:

• autonomia prywatna podmiotów, polegająca na tym, że podmiot może wyłącznie własnym działaniem kształtować swobodnie własne stosunki prawne, natomiast nie ma możliwości narzucać i kształtować stosunki prawne innych osób

• równorzędność podmiotów, oznacza to, że w przypadku sporu strony trafiają do sądów powszechnych, gdzie obowiązujące i stosowane tam przepisy zapewniają stronom równorzędną pozycję

• ochrona zapewniona jest przez przymus państwowy, czyli niezawisłe sądy

Systematyka prawa cywilnego - prawo cywilne można podzielić na 2 nurty:

• prawo cywilne materialne

• prawo procesowe (procedura cywilna, postępowanie cywilne) - ma zastosowanie w przypadku chęci skorzystania z praw, które są przyznane przez prawo materialne (czyli postępowanie przed sądem)

Działy prawa cywilnego materialnego:

1. Część ogólna - dotyczy instytucji wspólnych dla całego prawa cywilnego (tj. osoba fizyczna, przedawnienie itp.)

2. Prawo rzeczowe - reguluje własność i inne formy korzystania z rzeczy

3. Prawo zobowiązań - reguluje wymianę dóbr i usług pomiędzy podmiotami prawa cywilnego

4. Prawo spadkowe - związane jest z następstwem prawnym na wypadek śmierci osoby

5. Prawo rodzinne - reguluje instytucje związane z życiem rodzinnym, tj. małżeństwo, dzieci, przysposobienie (adopcja), alimenty itp.

Zgodnie z art. 1 KC stosunki cywilno - prawne zachodzą między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Są to stosunki o charakterze zarówno majątkowym (sp. spadek) jak i też niemajątkowym (np. zawarcie małżeństwa).

Stosunek cywilno - prawny od innych gałęzi prawa odróżniają metody jego regulacji. Występują
2 zasady:

1. autonomii woli - w prawie cywilnym nie ma możliwości aby jedna ze stron ukształtowała władczo stosunki innych osób (nie możemy nikogo zmusić aby kupił od nas rzecz)

władztwo występuje w prawie administracyjnym, np. osoba może zostać wywłaszczona z gruntu

2. równorzędność podmiotów - spory, które powstają są rozstrzygane przez sądy powszechne, podmioty sporu są traktowane w ten sam sposób, na tym samym poziomie (nie ma podmiotu nadrzędnego)

w prawie administracyjnym występuje nadrzędność podmiotu administrującego nad administrowanym.

Prawo podmiotowe

Prawo podmiotowe - jest to uprawnienie lub zespół uprawnień (sfera możności postępowania w określony sposób) wynikających z określonego przepisu i przez niego zabezpieczone.

Art. 140 KC - w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Zgodnie z tym artykułem możemy dowolnie dysponować swoimi rzeczami i nikt nie może robić tego za nas, możemy rzeczą swobodnie rozporządzać, tzn. np. sprzedać, ale jest to taktem możliwość obciążenia rzeczy hipoteką, zastawem; możemy zapisać ją w testamencie, co spowoduje przeniesienie własności na inną osobę.

Dla podmiotów prawa cywilnego wynikają z tego artykułu pewne uprawnienia jak też ochrona „z wyłączeniem innych osób”

Normatywne postaci praw podmiotowych:

• roszczenie - osoba zwana wierzycielem może od drugiej osoby (dłużnika) żądać spełnienia świadczenia (np. zwrotu pożyczki) a dłużnik powinien to roszczenie spełnić.

Jeżeli dłużnik nie chce spełnić świadczenia może podnieść zarzut przedawnienia. Ponieważ pewne roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu, dłużnik może wnieść zarzut przedawnienia roszczenia. Jeżeli wierzyciel do czasu przedawnienia roszczenia nie ściągnie świadczenia z dłużnika, to po terminie oznaczającym przedawnienie nie ma podstaw prawnych do ściągnięcia tego świadczenia. Roszczenie takie nazywa się roszczeniem naturalnym, czyli pozbawionym przymusowej realizacji (np. gdy wierzyciel chcąc ściągnąć dług z dłużnika pójdzie do sądu po terminie to dłużnik może wnieść zarzut przedawnienia i wtedy sąd nie jest w stanie zmusić dłużnika do zwrotu świadczenia).

Wg art. 118 KC terminy przedawnienia wynoszą:

• 3 lata - dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej

• 10 lat - pozostałe

• prawo podmiotowe bezpośrednie - to uprawnienie przyznane wprost osobie, której przysługuje

• prawo podmiotowe kształtujące - to możliwość doprowadzenia do zmiany lub ustania stosunku cywilno - prawnego w drodze jednostronnej czynności prawnej

Wg art. 88 §1 KC - sami możemy unieważnić czynność prawną

Nie istnieje obowiązek wykonywania prawa podmiotowego (np. nie musimy korzystać z jakiejś rzeczy, którą kupiliśmy), jednak w niektórych przypadkach nieskorzystanie z prawa podmiotowego może wiązać ze sobą skutki dla nas negatywne, np. jeżeli przez długi okres nie będziemy użytkować swojej działki (załóżmy oddalonej od miejsca zamieszkania) to ktoś inny może ją przejąć, a po upływie 20 sam z mocy prawa stanie się je właścicielem i nie będzie już możliwości odzyskania tej działki przez pierwszego właściciela.

Wśród praw podmiotowych wyróżniamy

• prawa podmiotowe względne - skuteczne tylko pomiędzy stronami danego stosunku cywilno - prawnego, występują w prawie zobowiązań (np. umowa pomiędzy mną a uczelnią)

• prawa podmiotowe bezwzględne - skuteczne wobec wszystkich, występują w prawie rzeczowym

Sposoby nabycia prawa podmiotowego:

• nabycie pierwotne - jest to nabycie praw z mocy samego prawa np. art. 172 KC - po upływie 20 lat posiadacz nieruchomości staje się jej właścicielem; okres ten wynosi 3 lata od rzeczy ruchomej; obydwa przypadki mają zastosowanie gdy nastąpiły w dobrej wierze.

• nabycie pochodne - czyli nabycie prawa od osoby, której to prawo przysługuje, za jej zgodą i w granicach jakie to prawo przysługiwało zbywcy, np. sprzedaż, zamiana, darowizna. Należy pamiętać o istnieniu zasady, że nikt nie może przekazać innej osobie więcej praw niż sam posiada (np. gdy nie jesteśmy właścicielem rzeczy to nie możemy jej sprzedać)

Wyjątek: jeżeli zakupimy kradziony samochód a zrobiliśmy to w dobrej wierze (tzn. nie mając świadomości o tym, że był kradziony) to po stwierdzeniu faktu kradzieży tego samochodu występuje problem do kogo powinien on teraz należeć? Czy do osoby, której został skradziony czy do nas? Prawo chroni zarówno nas jak też osobę, której samochód skradziono.

Zgodnie z art. 169 §1 KC - jeżeli nabywca nabywa rzecz w dobrej wierze od osoby nieuprawnionej do rozporządzania rzeczą (np. złodziejem) to wtedy nabywca uzyskuje tą rzecz na własność.

Jednakże zgodnie z §2 tego artykułu, gdy zgubiona lub skradziona rzecz zostanie zbyta przed upływem 3 lat od chwili jej utraty to nabywca może uzyskać własność dopiero upływem powyższego 3 letniego terminu.

Czyli jeżeli samochód zostanie sprzedany w ciągu 3 lat od jego kradzieży, to w ewentualnej sytuacji odnalezienia jego nabywcy samochód ten powraca w posiadanie pierwotnego właściciela. Po upływie zaś 3 lat od momentu utraty samochodu nabywca stanie się właścicielem tego samochodu.

Wada oświadczenia woli - zgodnie z art. 83 §2 KC nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Przykład: osoba sprzedaje „na niby” telewizor innej osobie, ponieważ inaczej zostanie on jej zabrany przez komornika. Wada powoduje, że taka pozorna sprzedaż nie wywołuje żadnych skutków prawnych; właścicielem jest dalej ta sama osoba.

Kolizja - następuje w przypadku nabywania dużej ilości praw podmiotowych. Do kolizji dochodzi, gdy wykonywanie jednego prawa utrudnia lub uniemożliwia wykonanie innego prawa.

Zasady wychodzenia z kolizji:

• zasada pierwszeństwa - dotyczy praw podmiotowych rzeczowych. Oznacza, że kto pierwszy w czasie ten lepszy w prawie. Jeżeli w kolizji pozostaną prawa wpisane do księgi wieczystej i niewpisane to pierwszeństwo będą miały prawa wpisane do księgi. Jeżeli wszystkie będą wpisane do księgi decydującą będzie w tym przypadku chwila złożenia wniosku o wpis. Przykład: jeżeli osoba jest dłużna pieniądze 10 innym osobom, to pierwszeństwo do odbioru długu będą mieć wierzyciele, którzy założyli hipotekę. Jeżeli pozostałe osoby hipoteki tej nie założyły to o ich kolejności będą decydować terminy złożenia wniosku o założenie hipoteki. W ten sposób niektórzy wierzyciele otrzymają całe świadczenie a pozostali mogą uzyskać tylko część świadczenia bądź wcale go nie uzyskać (ci, którzy będą ostatni).

• zasada proporcjonalnej redukcji prawa - występuje w prawie zobowiązań; oznacza, że w ww. przypadku każdy z wierzycieli otrzyma zwrot długu proporcjonalny co do wysokości udzielonej dłużnikowi pożyczki (cała wartość zgromadzonych przez dłużnika funduszy zostanie rozdzielona proporcjonalnie wierzycielom w zależności od wartości ich wierzytelności.

Wykonywanie i nadużycie praw podmiotowych

Nie istnieje obowiązek wykonywania praw podmiotowych. Jeżeli jednak prawa wykonujemy a robimy to sprzecznie z zasadami współżycia społecznego i ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa to ta czynność jest nieważna.

Nadużycie - aby nie wystąpiło czynność musi zostać sporządzona w formie aktu notarialnego.

Dobra osobiste i ich ochrona

Zgodnie z art. 23 KC dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego. Kodeks Cywilny ni wymienia całego katalogu dóbr, gdyż jest on bardzo szeroki; wskazuje na zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą oraz racjonalizatorską.

Zgodnie z art. 24 KC jeżeli nasze dobra osobiste zostały naruszone możemy domagać się:

• zaniechania określonego działania (krzywdzącego dla nas)

• usunięcia skutków tego działania

• zadośćuczynienia pieniężnego dla nas lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny

Zdolność prawna nasciturusa. Dziecko poczęte, ale nienarodzone nie posiada zdolności prawnej, lecz przysługują mu inne prawa, zapewniające mu ochronę

art. 927 §2 KC - dziecko poczęte może być spadkobiercą jeżeli urodzi się żywe.

art. 446¹ KC - z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód wyrządzonych przed urodzeniem (dotyczy to np. dokładności wykonania badań prenatalnych)

Jest to zdarzenie prawne warunkowe gdyż jest uzależnione od tego czy dziecko przyjdzie na świat żywe.

Dowodem bycia podmiotem jest akt stanu cywilnego: akt urodzenia i akt zgonu

Ponieważ nie zawsze lekarz może sporządzić wydać akt zgonu (np. nie odnaleziono ciała lub ciało jest rozczłonkowane) można wnieść sprawę o:

• sądowe stwierdzenie zgonu

• uznanie za zmarłego

Czynności prawne

Czynność prawna - jest to stan faktyczny w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych. Może to być w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno - prawnego.

np. propozycja pójścia do kina nie jest czynnością prawną, ponieważ nie wywoła to skutków prawnych.

Czynności prawnych może dokonywać jedynie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Klasyfikacja czynności prawnych:

• jednostronne - zaliczamy do nich takie czynności, które dochodzą do skutku poprzez oświadczenie woli tylko jednej strony (np. akt fundacyjny, testament)

• dwustronne - to czynności składające się z oświadczeń woli, które są zgodne co do treści kreowanego stosunku prawnego,; w ten sposób dochodzi do zawarcia umowy (np. umowa sprzedaży, najmu, zlecenia)

• konsensualne - czynności dochodzące do skutku już przez samo złożenie oświadczenia (oświadczeń) woli; zasada konsensualności - czynność prawna wywołuje skutek prawny z chwilą złożenia oświadczenia woli

• realne - czynności prawne, przy których obok oświadczenia woli potrzebne jest spełnienie dodatkowych elementów takich jak: wręczenie rzeczy kontrahentowi, wpis do księgi wieczystej itp. Do tych czynności zaliczamy np. zadatek, przechowanie, użyczenie, zastaw (art. 307 KC)

• czynności między żyjącymi - wywołują skutki między żyjącymi osobami fizycznymi (oraz istniejącymi osobami prawnymi)

• czynności na wypadek śmierci - wywołują skutki z chwilą śmierci osoby ich dokonującej, np. sporządzenie testamentu

• zobowiązujące - to czynności, których skutkiem jest powstanie zobowiązania do spełnienia określonego świadczenia, np. umowa najmu, zlecenia, przewozu itd.

• rozporządzające - to czynności, których celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, ograniczenie, obciążenie lub zniesienie prawa przysługującego podmiotowi dokonującemu czynności prawnej, np. zwolnienie z długu, zbycie spadku, zbycie przedsiębiorstwa

• przysparzające - to czynności, które prowadzą do przysporzenia w postaci zwiększenia aktywów określonej osoby lub zmniejszenia się jej pasywów

Forma czynności prawnych

Z art. 60 KC wynika zasada swobody wyboru formy czynności prawnych. Oznacza to, że podmiot dokonujący czynności prawnych może złożyć oświadczenie woli w dowolnej formie (ustnej, pisemnej, notarialnej itp.) chyba, że z wyraźnego przepisu prawa bądź z woli stron wynika obowiązek zachowania formy szczególnej.

Rodzaje form czynności prawnych z uwagi na ich szatę zewnętrzną (formy szczególne)

1. zwykła forma pisemna - zgodnie z art. 78 KC wymaga złożenia własnoręcznego podpisu na dokumencie zawierającym osnowę oświadczenia woli

2. forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu - polega na zachowaniu formy pisemnej zwykłej i poświadczeniu podpisu przez notariusza (poświadcza, że na dokumencie złożyły podpisy odpowiednie osoby A i B)

3. forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty - sprowadza się do złożenia oświadczenia woli w zwykłej formie pisemnej oraz poświadczenia daty (tzw. data pewna) przez notariusza lub umieszczeniem na dokumencie przez organ państwowy jakiejkolwiek wzmianki (np. skasowanie znaczków skarbowych) - art. 81 KC

4. forma aktu notarialnego - notariusz jako osoba zaufania publicznego spisuje treść oświadczenia woli, odczytuje oświadczenie stronom czynności, które następnie podpisują akt wespół z notariuszem

Istnieje zasada, że forma wyższego rzędu może zastąpić formę niższego rzędu, jednak forma niższego rzędu nie może zastąpić formy wyższego rzędu.

Forma szczególna wynikająca z ustawy:

Ustawodawca przewiduje formę ale nie zawsze mówi o skutkach jej niezachowania np.: art. 88 §1 KC

Rodzaje form czynności prawnych z uwagi na skutki prawne niezachowania formy szczególnej:

1. forma czynności prawnych ad solemnitatem - jeżeli ustawodawca wprowadza wymóg formy szczególnej, innej niż zwykła forma pisemna (akt notarialny, forma z poświadczonym podpisem, forma z poświadczoną datą) to jej niezachowanie powoduje nieważność bezwzględną czynności prawnej.

2. forma zastrzeżona do celów dowodowych ad probationem - zwykła forma pisemna jest dla celów dowodowych, jej niezachowanie powoduje, że w razie sporu przed sądem nie będzie można udowadniać, ze czynność miała miejsce dowodami, zeznaniami świadków i przesłuchaniem stron. Na mocy art. 74 §2 KC osobowe środki dowodowe będą jednak dopuszczalne w 3 sytuacjach:

• gdy obie strony wyrażą na to zgodę

• gdy istnieje tzw. początek dowodu na piśmie, czyli fakt dokonania czynności został uprawdopodobniony za pomocą pisma (np. dłużnik napisał list do wierzyciela z prośbą o rozłożenie długu na raty)

• konsument w sporze z przedsiębiorcą zawsze może powołać się na te dowody i sąd te dowody dopuści (np. gdy wyblakł nam paragon ze sklepu to możemy swoje racje udowadniać za pomocą zeznań świadków, przesłuchania stron)

Zwykła forma pisemna jest pod rygorem nieważności tylko wtedy, gdy ustawa wyraźnie tak stanowi (art. 109 §2 KC)

3. forma dla wywołania określonych skutków prawnych ad eventum - jeżeli ustawodawca uzależnia powstanie określonego skutku prawnego od zachowania szczególnej formy to niezachowanie tej formy powoduje, ze skutek ten nie powstaje (ale czynność prawna jest ważna)

Forma szczególna wynikająca z woli stron:

Jeżeli strony zastrzegają wymóg formy szczególnej a nie stosują się do tego zastrzeżenia to czynność prawna jest nieważna, jednakże, gdy chodzi o zwykłą formę pisemną to w razie wątpliwości poczytuje się ją za zastrzeżoną do celów dowodowych.

• art. 75¹ KC - ad solemnitatem („powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialne poświadczonymi” - czyli gdy nie zostanie zachowana forma szczególna, inna niż zwykła forma pisemna)

• art. 660 KC - ad eventum („powinna być zawarta na piśmie, w razie niezachowania tej formy poczytuje się umowę za zawartą na czas nieoznaczony” - powstaną inne skutki prawne, zamiast na czas oznaczony umowa będzie na czas nieoznaczony)

• art. 88 §1 KC - ad probationem („następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie” - jest to zwykła forma pisemna)

• art. 158 KC - ad solemnitatem („powinna być zawarta w formie aktu notarialnego” - czyli wymagana jest forma inna niż zwykła forma pisemna)

• art. 389 KC - w tym artykule nie jest podana wymagana forma umowy przedwstępnej, jednak trzeba zaznaczyć, że aby umowa przedwstępna osiągnęła skutek zawsze będzie wymagała takiej formy, jaka jest wymagana przy zawarciu umowy przyrzeczonej (np. jeżeli chodzi o obrót nieruchomościami - zawsze wymagana jest forma aktu notarialnego i będzie się to też tyczyło umowy przedwstępnej)

Jeżeli któraś ze stron nie wywiązuje się z umowy przedwstępnej, sąd może zasądzić:

1. odszkodowanie

2. sąd stwierdzając obowiązek zobowiązanego powoduje, ze dochodzi do umowy przyrzeczonej
   (art. 64 KC)

Treść czynności prawnych:

1. elementy przedmiotowo - istotne, to takie bez których dana czynność nie zaistnieje, np. przy umowie sprzedaży do takich elementów należy oznaczenie przedmiotu sprzedaży i ceny
   (art. 535 KC)

2. elementy podmiotowo - istotne, to elementy nieistotne, które jednak wolą stron zostały przeniesione do elementów istotnych, z tym, że od zaistnienia tych elementów strony uzależniły ważność czynności prawnej

3. elementy nieistotne, to elementy których występowanie jest obojętne w treści czynności prawnych

Sposoby prowadzące do zawarcia umowy:

• oferta i jej przyjęcie - art. 66 KC stanowi, że ofertę stanowi oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy. Aby zaistniała oferta musi być określony przedmiot i jego cena, przy darowiźnie musi być zaznaczony w ofercie jej przedmiot oraz to, że jest to nieodpłatne. Np. ofertą jest podjechanie autobusu na przystanek, automat z kawą także oferuje nam ofertę. Milczenie nie jest przyjęciem oferty za wyjątkiem (art. 68² KC) gdy przedsiębiorca otrzymał od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach gospodarczych ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności, brak niezwłocznej odpowiedzi poczytuje się za przyjęcie oferty.

• negocjacje - poprzedzają zazwyczaj umowy bardziej skomplikowane; do zawarcia umowy dochodzi w sytuacji gdy strony dojdą do porozumienia odnośnie wszystkich postanowień, które były przedmiotem negocjacji.

• aukcja - jest to odmiana ofertowego zawarcia umowy, do zawarcia umowy dochodzi po wybraniu najkorzystniejszej oferty

• przetarg - jest to odmiana ofertowego zawarcia umowy, do zawarcia umowy dochodzi po wybraniu najkorzystniejszej oferty

Wadium (art. 70⁴ KC) - przystępujący do aukcji albo przetargu powinien wpłacić organizatorowi określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium)

Warunek - zdarzenie przyszłe niepewne, od którego spełniania strona dokonująca czynności prawnych uzależnia powstanie lub ustanie skutków prawnych.

Termin - zdarzenie przyszłe pewne, od którego nastąpienia strona dokonująca czynności prawnej ogranicza jej skutki w czasie.

Konsument - osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Wady oświadczenia woli:

• brak świadomości lub swobody (art. 82 KC) - stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy. Skutkiem jest nieważność bezwzględna oświadczenia woli

• pozorność (art. 83 KC) - występuje wtedy, gdy strony umówiły się, ze czynność prawna nie wywoła skutków prawnych lub wywoła inne niż to by z niej wynikało. Skutkiem jest nieważność bezwzględna oświadczenia woli

1. pozorność zwykła

2. pozorność kwalifikowana - strony zawierają pewną czynność, pod którą ukrywają inną czynność (czynność pozorna może być nieważna a czynność ukryta ważna) np. czynność pozorna, zewnętrzna - umowa sprzedaży, czynność ukryta - darowizna

• błąd (art. 84 KC) - jest to mylne wyobrażenie o innym stanie rzeczy. Błąd może dotyczyć różnych okoliczności rzeczywistego stanu rzeczy - może to być błąd co do osoby której składa się oświadczenie woli, co do przedmiotu umowy oraz jego właściwości. Błąd musi być istotny zarówno subiektywnie (a więc musi stanowić przyczynę sprawczą złożenia danego oświadczenia woli o danej treści) jak i obiektywnie (a więc żaden człowiek znający rzeczywisty stan rzeczy i oceniający sprawę rozsądnie nie złożyłby oświadczenia woli tej treści). Skutkiem tak określonego prawnie doniosłego błędu jest możność uchylenia się przez osobę działającą pod wpływem błędu od skutków prawnych swego oświadczenia woli.

Podstęp - błąd kwalifikowany (art. 86 §1 KC) jest to celowe wprowadzenie w błąd. Skutkiem błędu jest nieważność względna oświadczenia woli.

• groźba (art. 87 KC) - zapowiedź przez pewną osobę, w celu zmuszenia innej osoby do złożenia oświadczenia woli, użycia takich środków, których mogą sprowadzić niekorzystne następstwa dla tej osoby lub osoby trzeciej, gdy oczekiwanie świadczenie nie zostanie złożone. Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem groźby drugiej strony lub osoby trzeciej ten może się uchylić od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać iż jemu samemu albo innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Skutkiem groźby jest nieważność względna oświadczenia woli.

Sankcje wadliwej czynności prawnej:

• nieważność bezwzględna - występuje z mocy samego prawa. Ustawodawca mówi, że „czynność ta jest nieważna”. Sąd ma obowiązek z urzędu uwzględnić tę sankcję. Na tą nieważność może powołać się każda osoba, która ma w tym interes prawny. Tej czynności nie da się uzdrowić, naprawić. Czynność taka uznana zostaje za nieważną od samego początku. Bezwzględna nieważność czynności prawnej powstaje w razie:

1. dokonania czynności prawnej przez osobę mniemającą zdolności do czynności prawnych (art. 14 §1 KC)

2. braku świadomości lub swobody (art. 82 KC)

3. niezachowania formy ad solemnitatem (art. 158 KC)

4. dokonania czynności sprzecznej z ustawą lub z zasadami współżycia społecznego albo mającej na celu obejście ustawy (art. 58 KC)

• nieważność względna - czynność nieważna względnie (wzruszalna) wywołuje wszystkie skutki prawne tak, jak gdyby była czynnością niewadliwą. Czynność jest ważna ale są osoby, które mogą ją unieważnić. Istnieją dwa sposoby unieważnienia czynności prawnej nieważnej względnie:

1. zgodnie z ar. 88 KC ten, kto złożył innej osobie oświadczenie woli pod wpływem błędu lub groźby, może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia przez stosowne oświadczenie złożone na piśmie drugiej stronie: uprawnienie to wygasa w razie błędu z upływem roku od jego wykrycia a w razie groźby z upływem roku od chwili kiedy stan obawy ustał

2. w niektórych przypadkach do unieważnienia takiej czynności potrzebne jest orzeczenie sądowe (np. unieważnienie małżeństwa)

• bezskuteczność zawieszona - występuje wtedy, gdy skuteczność czynności zależy od zgody osoby trzeciej. Zgoda może być wyrażona przed dokonaniem czynności lub w jej trakcie. Gdy osoba dokona czynności i nie uzyska na nią zgody osoby trzeciej - jest to czynność kulejąca. Skutki są zawieszone do czasu potwierdzenia przez osobę trzecią. Gdy uzyska się potwierdzenie czynności wtedy czynność tą uznaje się za ważną i skuteczną od samego początku. (art. 103 §1 KC)

• bezskuteczność względna - oznacza, że czynność jest ważna i wywołuje skutki w stosunku do ogółu, jednakże konkretnie oznaczona osoba może wystąpić o uznanie czynności za bezskuteczną w stosunku do niej. Wynika ona albo z ustawy albo z orzeczenia sądu (art. 59 KC - wynika z niego, że w razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczna w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo, jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczna nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia; np. osoba A chce sprzedać samochód, zgłasza się osoba B, która zawiera z A umowę przedwstępną, że kupi ten samochód od A lecz musi wpierw zorganizować pieniądze. Umowa między A i B jest umową zobowiązującą. Jednakże nim powróciła osoba B, osoba C zaoferowała osobie A o wiele większą kwotę za samochód, doszło między nimi do umowy sprzedaży (rozporządzającej). Osoba B w tym przypadku może wystąpić do sądu o to aby sąd uznał umowę między A i C za bezskuteczną w stosunku do niej (ponieważ A i C uniemożliwili zawarcie umowy przyrzeczonej przez B) - art. 527 KC

Przedstawicielstwo polega na tym, że pierwsza osoba zwana przedstawicielem dokonuje czynności prawnych w imieniu reprezentowanego z bezpośrednim skutkiem dla reprezentowanego. Źródłem przedstawicielstwa może być:

• ustawa (przedstawicielstwo ustawowe, np. rodzice dziecka, opiekunowie, kurator). Przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych

• oświadczenie woli reprezentowanego (pełnomocnictwo)

Pełnomocnictwo

Pełnomocnictwo to umocowanie innej osoby do wykonania czynności prawnej w imieniu i na rachunek mocodawcy.

Prawie każda czynność prawna może zostać dokonana przez pełnomocnika (nawet zawarcie małżeństwa).

Ustawodawca zezwala na to by pełnomocnik miał ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Ustanowienie pełnomocnictwa następuje w drodze jednostronnej czynności prawnej.

Forma pełnomocnictwa - wymagana jest taka forma w jakiej ma być dokonana czynność prawna, np. sprzedaż nieruchomości - akt notarialny, pełnomocnictwo też musi być w formie aktu notarialnego.

Pełnomocnictwo zawierane jest najczęściej z osobą, z którą łączy nas już jakiś stosunek prawny, np. umowa o pracę.

Zgodnie z art. 97 KC domniemamy, że osoba czynna w lokalu ma odpowiednie pełnomocnictwo do dokonywania czynności.

Zgodnie z zasadami określonymi w art. 98 KC, możemy wyróżnić pełnomocnictwo:

• ogólne, obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu (przyjmuje się zasadniczo, że są to czynności polegające na „zwykłej codziennej eksploatacji rzeczy i przedsiębiorstwa, dokonywaniu czynności niezbędnych do kontynuowania działalności w określonej sferze stosunków prawnych, na zaciąganiu zobowiązań w związku z tą działalnością, zawieraniu umów, płaceniu podatków itp.” Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie; pełnomocnictwo nie wyczerpuje się po wykonaniu jednej z czynności.

• rodzajowe, obejmuje upoważnienie do dokonywania czynności określonego rodzaju; powinien zostać określony rodzaj, typ dokonywanych czynności prawnych, np. sprzedaż towarów, dzierżawa nieruchomości (kilku). Odnosi się to do pewnego typu czynności a nie tylko jednej, bardzo konkretnej.

• szczególne, to upoważnienie do dokonania określonej, konkretnej czynności. Jest to pełnomocnictwo jednorazowe, które ustępuje po dokonaniu tej czynności.

Pełnomocnik jako druga strona czynności prawnych

Zasadą jest, ze pełnomocnik nie powinien być drugą strona umowy. Istnieją jednak pewne wyjątki:

• gdy reprezentowany się na to zgodzi

• rodzaj czynności jest tego rodzaju, ze nie może dojść do pokrzywdzenia reprezentowanego

Pełnomocnictwo jest oparte na zaufaniu i może być odwołane:

1. gdy czynność została dokonana

2. w przypadku śmierci pełnomocnika lub reprezentowanego (wygasa)

3. gdy minął termin na wykonanie czynności

Prokura - jest to szerokie pełnomocnictwo do dokonywania czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Prokurę ustanawia wpisany do rejestru przedsiębiorca.

Prokurentem może być tylko osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Czynności, których prokurent nie może dokonać

• zbycie przedsiębiorstwa

• oddanie przedsiębiorstwa do czasowego korzystania

• zbycie i obciążenie nieruchomości

W/w czynności prokurent będzie mogił dokonać wtedy, gdy zostanie mu udzielone szczególne pełnomocnictwo.

Prokurent jest umocowany do nabycia przedsiębiorstwa.

Różnice pomiędzy pełnomocnictwem a prokurą:

• mocodawcą przy klasycznym pełnomocnictwie może być każdy podmiot prawa (przy prokurze tylko przedsiębiorcy prowadzący przedsiębiorstwo i wpisani do rejestru przedsiębiorców)

• zakres umocowania pełnomocnika wynika z oświadczenia woli mocodawcy (przy prokurze wynika z ustawy)

• pełnomocnictwo może być ograniczone lub rozszerzone w swoim zakresie, może być zastępowane jedną formą przez drugą, np. ogólne przez rodzajowe (prokura nie może być ograniczona ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich z wyjątkiem ustanowienia prokury oddziałowej)

• możliwe jest udzielenie dalszych pełnomocnictw (nie można udzielić dalszej prokury)

Dawność są to instytucje prawa cywilnego, które są związane z upływem czasu. Należą do nich: zasiedzenie i przemilczenie (występujące w prawie rzeczowym) oraz przedawnienie i prekluzja (występują w części ogólnej).

Przedawnienie

Przedawnienie jest instytucja ograniczającą w czasie dochodzenie roszczeń majątkowych wynikających ze stosunków cywilnoprawnych.

Ustawodawca określa w jakim czasie można dochodzić roszczeń majątkowych.

Skutek przedawnienia polega na tym, że po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko któremu przysługuje roszczenie (dłużnik) może uchylić się od jego zaspokojenia podnosząc zarzut przedawnienia (art. 117 §2 KC). Roszczenie majątkowe istnieje nadal, staje się jednak tzw. roszczeniem niezupełnym (pozbawionym przymusowej realizacji).

Terminy przedawnienia

Terminy przedawnienia zakreślają granice czasowe do dochodzenia roszczenia w drodze przymusu państwowego. Nie mogą być one skracane ani przedłużane przez czynność prawną (art. 119 KC), co oznacza, ze przepisy regulujące długość tych terminów mają charakter bezwzględnie obowiązujący.

Terminy wynoszą:

• dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. alimenty, renty, czynsze) - 3 lata

• dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - 3 lata

• dla innych roszczeń - 10 lat

Początek biegu przedawnienia

Początek biegu przedawnienia rozpoczyna się (art. 120 §1 KC) od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.

Zawieszenie biegu przedawnienia

Zawieszenie biegu przedawnienia powodują określone okoliczności, które utrudniają bądź uniemożliwiają dochodzenie roszczeń przez uprawnionego. W myśl art. 121 KC bieg przedawnienia ulega zawieszeniu:

• co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej

• co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli

• co do roszczeń, które przysługują jednemu małżonkowi przeciwko drugiemu małżonkowi przez czas trwania małżeństwa

• co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej (np. powódź, niedziałanie sądów) uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju - przez czas trwania przeszkody

Przerwanie biegu przedawnienia

Zgodnie z art. 123 KC przerwanie biegu przedawnienia powodują:

• każda czynność dokonana przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw albo egzekwowania roszczeń danego rodzaju, także przed sądem polubownym, jeżeli przedsięwzięta została bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (np. wniesienie pozwu)

• uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje

• wszczęcie mediacji

Po przerwaniu bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od nowa.

Prekluzja

Prekluzja ogranicza w czasie dochodzenie przed powołanym do tego organem lub inną realizacje praw podmiotowych, a bezskuteczny upływ terminu prekluzyjnego (inaczej zawitego) powoduje wygaśnięcie prawa

W odróżnianiu od przedawnienia, które dotyczy tylko roszczeń, prekluzji podlegają wszystkie normatywne postacie praw podmiotowych. Istnieją zatem:

• terminy do wykonywania praw kształtujących, np. termin przyjęcia oferty (art. 66 KC), termin do uchylania się od skutków prawnych oświadczenia woli przy błędzie lub groźbie (art. 88 §2 KC)

• terminy zawite dotyczące praw bezpośrednich, których upływ powoduje wygaśniecie prawa np. użytkowania (art. 225 KC), służebności (art. 293 KC)

• terminy prekluzyjne do dochodzenia roszczeń (roszczeń o charakterze majątkowym tylko wtedy, gdy przepis wyraźnie tak stanowi) - np. roszczenie o wstrzymanie budowy (art. 347 §2 KC)

Gdy upłynie termin prekluzyjny - uprawnienie wygasa (np. art. 88 §2 KC)

Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym

Jest to zespół przepisów cywilnoprawnych, które regulują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy

Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym

Prawo to dotyczy rzeczy i jest prawem bezwzględnym czyli skutecznym wobec wszystkich.

Obowiązują tylko te prawa, które ustawodawca przewidział i tylko w przewidzianej przez niego treści.

Rodzaje praw rzeczowych:

• własność

• użytkowanie wieczyste

• ograniczone prawo rzeczowe

Ograniczone prawo rzeczowe: (lista jest zamknięta!!!)

• użytkowanie

• służebność

• zastaw

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

• hipoteka

Rzecz - to materialna część przyrody na tyle wyodrębniona, że w obrocie stanowi samodzielny przedmiot (dobro samoistne) art. 45 KC

Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwałe z gruntem związane lub części takich budynków, jeśli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności (art. 46 §1 KC)

Możemy wyróżnić trzy rodzaje nieruchomości:

• gruntowe (części powierzchni ziemskiej)

• budynkowe

• lokalowe (części budynków)

Zasada superficies solo cedit oznacza, że wszystko co zostało trwale z gruntem związane stanowi jego część składową i dzieli los prawny tego gruntu. Inaczej rzecz ujmując, można powiedzieć, ze wszystko co na gruncie zostanie wzniesione lub zasadzone, stanowi jego część składową i własność właściciela gruntu (bez względu na to kto tego dokonał i z czyich materiałów)

Wyjątki od tej zasady wprowadzają przepisy szczególne, które stanowią, że rzecz jest odrębną od gruntu nieruchomością (np. budynek jest nieruchomością budynkową) lub rzeczą ruchomą (art. 235 KC)

Prawo własności jest to prawo do własnej rzeczy, w odróżnieniu od innych praw, które są prawami do rzeczy cudzej. Prawo własności daje najszerszy zakres uprawnień do rzeczy.

Użytkowanie wieczyste jest użytkowaniem na rzeczy cudzej ale zbliżone do własności gdyż daje dosyć duże uprawnienia.

Ograniczone prawo rzeczowe jest to prawo na rzeczy cudzej, które daje jedynie niewielki wycinek uprawnień do rzeczy.

Własność - treść tego prawa jest unormowana w art. 140 KC, według którego w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może z wyłączeniem innych osób korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Właścicielowi przysługują więc dwa uprawnienia:

• uprawnienie do korzystania z rzeczy (które może polegać na jej posiadaniu, używaniu, pobieraniu pożytków, dysponowanie rzeczą itp.)

• uprawnienie do rozporządzania rzeczą (czyli uprawnienie do wyzbycia się własności rzeczy oraz uprawnie do obciążenia rzeczy

Użytkowanie wieczyste - treść tego prawa określa art. 233 KC, który stanowi, że w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem inny osób oraz może w tych samych granicach swoim prawem rozporządzać.

Jak z tego wynika, zakres uprawnień przysługujących użytkownikowi wieczystemu jest wyznaczony przez ustawy, zasady współżycia społecznego oraz umowę o oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste. W umowie użytkownik wieczysty jest zobowiązany do wykorzystania otrzymanego gruntu w ściśle określony sposób, np. do wybudowania budynku mieszkalnego, zorganizowania warsztatu rzemieślniczego, terenu rekreacyjnego itp. (art. 239 KC)

Użytkownik wieczysty będzie miał prawo do budynku ale nie jest on właścicielem gruntu na którym budynek stoi.

Użytkownikowi wieczystemu przysługują dwa uprawnienia:

• do korzystania z gruntu Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego w sposób określony w umowie

• do rozporządzania swoim prawem (np. przeniesienie prawa na inna osobę)

Ograniczone prawa rzeczowe:

Użytkowanie - definicję użytkowania zawiera art. 252 KC, który stanowi, ze rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania pożytków (użytkowanie). Przedmiotem użytkowania może być nieruchomość, rzecz ruchoma ale też prawo (art. 265 §1 KC)

Na treść użytkowania składają się dwa uprawnienia:

• prawo do używania rzeczy

• prawo do pobierania pożytków

Służebność - jest prawem jedynie na nieruchomości. (Przykładem może być możliwość zrobienia drogi przez nieruchomość obciążona, gdy nie ma innej możliwości dostania się do drogi głównej z nieruchomości władnącej)

Służebność daje trzy uprawnienia:

• właściciel nieruchomości władnącej będzie mógł korzystać w ograniczonym zakresie z nieruchomości obciążonej

• właściciel nieruchomości obciążonej będzie ograniczony w możności dokonywania swojego prawa własności

• właściciel nieruchomości obciążonej nie będzie wykonywał w stosunku do nieruchomości władnącej pewnych czynności, które mu przysługują z mocy samego prawa

Nieruchomość władnąca - oznacza nieruchomość, na której korzyść służebność jest ustanowiona, zaś nieruchomość, której kosztem do tego doszło określa się jako nieruchomość obciążoną.

Zastaw - zgodnie z art. 306 §1 KC, rzecz ruchomą można obciążyć prawem w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.

Na treść praw zastawu składają się dwa uprawnienia:

• możliwość zaspokojenia się z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na to kto jest jej właścicielem

• pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi

Wierzyciel osobisty - to wierzyciel, który nie ustanowił zastawu lub hipoteki na zabezpieczenie rzeczy ruchomej lub nieruchomości.

Hipoteka - art. 65 ust 1 u.k.w.h zawiera ustawową definicję hipoteki, stanowiąc, ze w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel dochodzić może zaspokojenia nieruchomości bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Na treść hipoteki składają się dwa uprawnienia:

• możliwość zaspokojenia się z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na to kto jest jej właścicielem

• pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi

Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu - jest jedną z kilku form korzystania z lokalu. Jest to prawo do lokalu znajdującego się w budynku, którego właścicielem jest spółdzielnia.

Na treść tego prawa składają się dwa uprawnienia:

• uprawnienie do korzystania z tego lokalu spółdzielczego

• uprawnienie do rozporządzania spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu (poprzez zbycie lub obciążenie np. użytkowaniem lub hipoteką)

Inne formy korzystania z lokalu:

• spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego - jest to prawo tylko do lokalu mieszkalnego, daje prawo tylko do korzystania z lokalu a nie rozporządzania nim; jest podobne do prawa najmu

• prawo odrębnej własności lokalu

• najem

Różnice między spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu a prawem odrębnej własności lokalu:

• przedmiotem prawa odrębnej własności lokalu jest nieruchomość lokalowa

• prawo odrębnej własności do lokalu nie należy do ograniczonych praw rzeczowych

• prawo odrębnej własności lokalu jest prawem własności

• lokal nie jest własnością spółdzielni lecz naszą własną

Współwłasność - występuje wtedy, gdy prawo własności należy do kilku osób i to prawo jest niepodzielne. Każdemu ze współuprawnionych przysługują wszystkie atrybuty prawa własności, a więc uprawnienia każdego z nich są jednakowe, różny może być tylko ich zakres. (art. 195 KC):

• przedmiotem wspólnego prawa jest jedna rzecz ruchoma bądź nieruchoma

• wspólne prawo do tej samej rzeczy należy do kilku osób

• prawo własności przysługuje tym osobom niepodzielnie

Posiadanie nie jest prawem tylko stanem faktycznym z którym mogą być związane daleko idące skutki prawne, np. powstanie prawa, nabycie pożytku

Księgi wieczyste - niektóre prawa nie powstają bez wpisu do ksiąg wieczystych. Są to rejestry, z wpisaniem w których są związane skutki prawne w postaci powstania, zmiany lub ustania prawa.

23.03.07

Wykład 6 PRAWO CYWILNE

Hipoteka - jej przedmiotem może być:

• nieruchomość

• udział w nieruchomości (współwłasność)

• użytkowanie wieczyste

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

• wierzytelność zabezpieczona hipoteką








wierzytelność



Bank Wierzyciel Dłużnik

(dłużnik) zabezpieczona

hipoteką

Bank zaspokoi się z wierzytelności W (wierzyciela) zabezpieczonej hipoteką.

Rodzaje hipoteki

Hipoteka umowna - służy ona uzyskaniu i zabezpieczeniu kredytu, gdyż wierzyciel uzależnia udzielenie kredytu od ustanowienia hipoteki. Powstaje ona na podstawie umowy zawartej przez wierzyciela z właścicielem nieruchomości (osobą, która dysponuje nieruchomością) lub z innym uprawnionym, jeśli hipoteka ma obciążyć nie nieruchomość lecz inne prawo. Oświadczenie woli właściciela lub innej osoby uprawnionej, której prawo ma być obciążone, powinno być złożone w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Oprócz umowy niezbędny jest wpis do księgi wieczystej o charakterze konstytutywnym.

Hipoteka przymusowa - ma ona zabezpieczyć egzekucję wierzytelności już istniejącej. Ustanawia się ją wbrew woli dłużnika, któremu przysługuje prawo własności nieruchomości (lub inne prawo, na którym możliwe jest ustanowienie hipoteki). Przymusowy charakter tej hipoteki wyraża siew tym, że ustanawia się ją na jednostronny wniosek wierzyciela, którego podstawą jest tytuł wykonawczy. Do powstania hipoteki przymusowej konieczny jest wpis do księgi wieczystej (powstaje ona z momentem wpisu).
Wpis do księgi wieczystej może nastąpić na podstawie:

• orzeczenia sądu

• postanowienia prokuratora

• decyzji administracyjnej

Wygaśnięcie hipoteki

Najczęściej hipoteka wygasa wraz z wygaśnięciem wierzytelności. Wygaśnięcie wierzytelności może nastąpić np. na skutek zapłaty, zwolnienia z długu, ważnego złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. W razie wygaśnięcia hipoteki wierzyciel obowiązany jest dokonać czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej, np. pokwitować spłatę długu.

Zastaw - jego przedmiotem mogą być:

• rzeczy ruchome

• prawa zbywalne, które nie są przedmiotem hipoteki

Rodzaje zastawów

Zastaw tradycyjny (umowny) - powstaje na rzeczy ruchomej lub prawie, które nie jest przedmiotem hipoteki. Zastaw tradycyjny ustawania się na podstawie umowy pomiędzy właścicielem rzeczy (zastawcą) a wierzycielem (zastawnikiem). Do ustanowienia zastawu niezbędne jest wydanie rzeczy wierzycielowi (lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły).

Zastaw rejestrowy - do jego ustanowienia niezbędne jest zawarcie umowy między osobą uprawniona do rozporządzania przedmiotem zastawu a wierzycielem. Umowa powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie, a oprócz umowy do powstania zastawu niezbędny jest wpis do rejestru zastawów. Wpis ten ma charakter konstytutywny i zastępuje wydanie rzeczy. Przedmioty obciążone zastawem rejestrowym mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy, który nadal może korzystać z rzeczy
(np. z samochodu, który jest mu niezbędny). Zastaw rejestrowy przysługuje na zabezpieczenie wierzytelności jednostek, które zajmują się działalnością gospodarczą lub jednostek Skarbu Państwa.

Zastaw skarbowy - powstaje on na podstawie decyzji administracyjnej w celu zabezpieczenia zobowiązań podatkowych. Decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego i zaległości podatkowej oraz deklaracja podatnika stanowią podstawę wpisu do rejestru zastawów skarbowych. Rejestry zastawów skarbowych prowadzą urzędy skarbowe, a Minister Finansów - Centralny Rejestr Zastawów Skarbowych.

Zastaw ustawowy - w określonych wypadkach zastaw ten powstaje na mocy szczególnych przepisów z mocy samej ustawy, np. art. 670 KC stanowi, że zastaw przysługuje wynajmującemu na zabezpieczenie czynszu na rzeczach ruchomych najemcy, wniesionych do przedmiotu najmu.

Współwłasność

Współwłasność - występuje wtedy, gdy prawo własności należy do kilku osób i to prawo jest niepodzielne. Każdemu ze współuprawnionych przysługują wszystkie atrybuty prawa własności, a więc uprawnienia każdego z nich są jednakowe, różny może być tylko ich zakres. (art. 195 KC):

• przedmiotem wspólnego prawa jest jedna rzecz ruchoma bądź nieruchoma

• wspólne prawo do tej samej rzeczy należy do kilku osób

• prawo własności przysługuje tym osobom niepodzielnie

Współwłasność może występować w postaci:

• współwłasności ułamkowej - ma charakter przejściowy, ustawodawca ułatwia jej likwidację; chroniony jest interes każdego ze współwłaścicieli

• współwłasności łącznej - ustawodawca zapewnia jej trwały byt, aby mogła ona spełniać swą funkcję społeczno - gospodarczą; ustawodawca chroni majątek wspólny jako całość, zapewniając stabilność współwłasności; nie występuje samodzielnie, istnieje w połączeniu z innym stosunkiem prawnym, któremu służy, np.

1. współwłasność wynikająca ze wspólności majątkowej między małżonkami

2. współwłasność wspólników spółki cywilnej

Powstanie współwłasności powstaje najczęściej:

• w drodze czynności prawnej, np. umowa sprzedaży, darowizny, gdy jest kilku nabywców

• ze spadkobrania, gdy spadek przechodzi na kilku spadkobierców (art. 1035 KC)

• z mocy samego prawa - na skutek zasiedzenia, gdy rzecz posiadało kilka osób, a także w wypadku pomieszania i połączenia rzeczy ruchomych

• z orzeczenia sądowego - gdy sąd własność rzeczy przyznaje kilku osobom

Udział we współwłasności oznacza zakres uprawnień i obowiązków współwłaściciela w stosunku do rzeczy wspólnej i określony jest odpowiednim ułamkiem. Udział jest prawem samodzielnym czyli możemy nim rozporządzać, np. obciążyć hipoteką, zbyć

Zarząd rzeczą wspólną może być:

• umowny, gdy wszyscy współwłaściciele w drodze umowy określają zarząd rzeczą wspólną

• sądowy, polegający na ustanowieniu zarządcy przez sąd w sytuacjach konfliktowych, gdy współwłaściciele nie mogą zgodzić się w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu, bądź większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub większość krzywdzi mniejszość (art. 203 KC)

• ustawowy, gdy rzeczą zarządzają wszyscy współwłaściciele według zasad przewidzianych w ustawie. KC różnicuje zasady zarządu ustawowego w zależności od tego, o jakie czynności chodzi:

1. czynności zwykłego zarządu - czyli czynności zapewniające korzystanie z rzeczy i utrzymanie jej w stanie niepogorszonym (np. bieżące remonty, płacenie podatków, pobieranie pożytków). Dla dokonania czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli, większość ta liczona jest wielkością udziałów.

2. czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu - są to czynności odbiegające od normalnego korzystania z rzeczy, należą do nich, m. in: zbycie rzeczy wspólnej, jej obciążenie (np. służebnością, użytkowaniem), czynności zmieniające dotychczasowe korzystanie z rzeczy, remonty kapitalne. Do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli.

3. czynności zachowawcze - to czynności zmierzające do zachowania wspólnego prawa, np. wytoczenie powództwa windykacyjnego o wydanie rzeczy, założenie dla nieruchomości księgi wieczystej. Czynności zachowawczych może dokonać każdy ze współwłaścicieli.

Do zniesienia współwłasności może dojść:

• na podstawie umowy zawartej przez wszystkich współwłaścicieli

• z mocy orzeczenia sądowego, jeżeli współwłaściciele nie dochodzą do porozumienia co do zniesienia współwłasności

Sposoby zniesienia współwłasności:

• podział fizyczny rzeczy wspólnej

• sprzedaż rzeczy wspólnej i podział uzyskanej sumy ze sprzedaży, tzw. podział cywilny

• przyznanie rzeczy na własność jednemu ze współwłaścicieli, podczas gdy pozostali współwłaściciele otrzymują równowartość swych udziałów w postaci spłat w pieniądzu

Ochrona własności jest systemem roszczeń, które przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa własności. Właściciel może korzystać z ochrony petytoryjnej oznaczającej ochronę prawa oraz ochrony posesoryjnej - chroniącej posiadanie.

Do środków ochrony własności należą roszczenia:

1. windykacyjne, tzw. wydobywcze, jest to roszczenia właściciela o wydanie rzeczy, która znajduje się u osoby nieuprawnionej. Mają charakter obiektywny, gdyż przysługują niezależnie od tego czy osoba naruszająca działała w dobrej czy w złej wierze.

2. negatoryjne, jest to roszczenie właściciela przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą. Mają charakter obiektywny, gdyż przysługują niezależnie od tego czy osoba naruszająca działała w dobrej czy w złej wierze. Właściciel może żądać:

• zaniechania naruszeń (gdy istnieje obawa ich kontynuacji)

• przywrócenia stanu zgodnego z prawem (oznacza nie tylko usunięcie się z cudzej rzeczy ale też usunięcie skutków naruszenia)

• uzupełniające, są to roszczenia uzupełniające roszczenia windykacyjne. Mają one charakter subiektywny, gdyż mówią o tym co musimy zwrócić i w jaki sposób. Zalicza się do nich:

• roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy

• roszczenie o zwrot pożytków (lub ich równowartości)

• roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy, jej pogorszeniem lub utratą

4. o zwrot nakładu. Zależy to od dobrej lub złej woli posiadacza. Jeżeli posiadacz był w dobrej wierze to roszczenie to nie powstanie. Gdy posiadacz poczynił pewne nakłady na rzecz to może żądać zwrócenia kosztów związanych z tymi nakładami. Jeżeli jego działanie było w dobrej wierze, to posiadacz będzie decydował czy poniesione nakłady zabierze czy też będzie chciał za nie pieniędzy. Jeżeli posiadacz działał w złej wierze to o tym co dalej z nakładami posiadacza będzie decydował właściciel

5. o wykup zabudowanego gruntu. W myśl zasady superficies solo cedit wzniesiony na cudzym gruncie budynek lub urządzenie stają się częścią składową nieruchomości gruntowej i jako jej części składowe są własnością właściciela nieruchomości gruntowej. Art. 231 KC reguluje roszczenia o wykup

• § 1 - roszczenie posiadacza o wykup gruntu (przeniesienie własności zajętej działki na posiadacza za odpowiednim wynagrodzeniem)

• § 2 - roszczenie właściciela o wykup gruntu (aby posiadacz nabył własność działki od właściciela za odpowiednim wynagrodzeniem)

Posiadanie

Posiadanie określa się jako faktyczne władztwo nad rzeczą.

Zgodnie z art. 336 KC posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą
(posiadacz zależny)

Na posiadanie składają się dwa elementy:

• korpus - fizyczne władztwo nad rzeczą; to stan faktyczny polegający na możliwości korzystania z rzeczy w taki sposób, jak to mają prawo czynić osoby, którym przysługuje do rzeczy określone prawo

• animus - psychiczny element posiadania; oznacza wolę wykonywania względem rzeczy określonego prawa dla siebie

Posiadanie w dobrej i w złej wierze.

Przy posiadaniu w dobrej wierze posiadacz jest przekonany, że posiada rzecz zgodnie z przysługującym mu prawem, a to przekonanie jest usprawiedliwione okolicznościami (np. posiadaczem w dobrej wierze jest nabywca nieruchomości, który nie wie, ze umowa zawarta w formie aktu notarialnego jest nieważna z powodu wady oświadczenia woli)

Z posiadaniem w złej wierze mamy do czynienia wtedy, gdy posiadacz wie, że uprawnienie do władania rzeczą mu nie przysługuje, albo gdy brak tej świadomości spowodowany jest niedbalstwem (np. posiadaczem w złej wierze jest złodziej lub osoba, która nabyła rzecz pochodzącą z kradzieży za wyjątkowo niską cenę od przygodnego sprzedawcy, a także osoba, która uzyskała posiadanie w następstwie umowy przeniesienia własności nieruchomości zawartej bez zachowania formy aktu notarialnego).

Nabycie posiadania:

• pierwotne

• pochodne

Ochrona posiadania:

• ochrona własna, może mieć postać obrony koniecznej mającej na celu zapobieżenie naruszeniu posiadania lub dozwolonej samopomocy mającej zapewnić przywrócenie już naruszonego posiadania.

• ochrona sądowa, w każdym przypadku naruszenia posiadania posiadacz może skorzystać z sądowej ochrony posesoryjnej i żądać przywrócenia stanu poprzedniego oraz zaniechania dalszych naruszeń. Sąd w procesie posesoryjnym nie bada prawa, bada tylko stan faktyczny (nie wykazujemy kto jest właścicielem, kto jest posiadaczem itp.)

Księgi wieczyste

Księgi wieczyste są urzędowymi rejestrami mającymi za zadanie ujawnienie stanu prawnego dotyczącego nieruchomości, a także spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Nie są to rejestry prawnomaterialne, np. wpis do księgi wieczystej może być w określonych wypadkach konieczną przesłanką powstania prawa rzeczowego. Księgi wieczyste nie podlegają zniszczeniu po upływie określonego terminu.

Zasady ustroju ksiąg wieczystych

Zasada powszechności ksiąg wieczystych - oznacza ich obowiązkowe zakładanie i prowadzenie dla każdej nieruchomości.

Realny system ksiąg wieczystych - oznacza, że dla każdej nieruchomości prowadzi się odrębną księgę wieczystą; księga jest prowadzona dla danej nieruchomości a nie dla osoby (właściciela nieruchomości z imienia i nazwiska)

Zasada jawności ksiąg wieczystych - oznacza, że każdy ma możliwość zapoznania się z treścią księgi wieczystej

Rodzaje praw ujawnianych w księgach wieczystych - zasadą jest, ze w księgach ujawniane są prawa rzeczowe, przede wszystkim prawo własności i prawo użytkowania wieczystego, ale także ograniczone prawa rzeczowe: użytkowanie, służebność, hipoteka, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. W wypadkach określonych w przepisach ustawowych w księdze wieczystej mogą poza prawami rzeczowymi być ujawnione prawa osobiste oraz roszczenia.

Treść księgi wieczystej

Na treść księgi wieczystej składają się wpisy. Są to określone adnotacje w księdze wieczystej ujawniające stan prawny nieruchomości, a także dane faktyczne, np. położenie i obszar nieruchomości, jej przeznaczenie itp.

Rodzaje wpisów:

• ostateczne - kończą postępowanie wieczystoksięgowe (np. wpis prawa własności, wykreślenie hipoteki)

• tymczasowe - zabezpieczają wynik postępowania (np. wpis hipoteki przymusowej na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu)

• deklaratoryjne - ujawniające stan prawny, niemające charakteru prawotwórczego

• konstytutywne - ich dokonanie jest warunkiem powstania, zmiany, wygaśnięcia albo przeniesienia prawa

Budowa księgi wieczystej

Księga wieczysta prowadzona dla nieruchomości składa się z 4 działów, w których znajdują się:

1. oznaczenia nieruchomości (położenie, obszar, przeznaczenie) oraz praw związanych z nieruchomością (np. służebności gruntowe)

2. osoby właściciela i użytkownika wieczystego

3. ograniczone prawa rzeczowe obciążające nieruchomość (oprócz hipoteki), wpisy ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością lub użytkowaniem wieczystym

4. hipoteki (nie mogą powstać bez wpisu do księgi wieczystej)

Zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych - zasada rękojmi chroni nabywcę w dobrej wierze, który nabył odpłatnie prawo rzeczowe w zaufaniu do księgi wieczystej. Prawo nabył od osoby nieuprawnionej (wpisanej do księgi jako uprawnionej)

Zasada domniemań związanych z wpisem

Ustawa wiąże z wpisami do księgi wieczystej dwa domniemania prawne:

• że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym

• że prawo wykreślone z księgi wieczystej nie istnieje

Przez prawo jawne z księgi wieczystej należy rozumieć zarówno prawa rzeczowe, jak też prawa osobiste i roszczenia ujawnione w księdze wieczystej. Domniemania te obejmują tylko prawa, a nie dotyczą danych faktycznych wpisanych do księgi. Może się na nie powołać każda osoba, która ma w tym interes prawny.

Prawo zobowiązań jest działem prawa cywilnego, regulującym społeczne formy wynikamy dóbr i usług o wartości majątkowej, czyli regulującym obrót majątkowy pomiędzy podmiotami prawa cywilnego.

Wśród przepisów prawa zobowiązań zdecydowaną większość stanowią przepisy względnie obowiązujące (ius dispositivum). Znajdują one zastosowanie do oceny danego stosunku prawnego tylko o tyle, o ile podmioty tego stosunku nie uregulowały go w sposób odmienny. Ze względu na obowiązującą zasadę swobody umów, strony mogą swobodnie kształtować treść umowy oraz decydować o formie czynności prawnych. Występujące w prawie zobowiązań prawa podmiotowe mają charakter względny, gdyż obowiązują tylko między stronami umowy.

Zobowiązanie jest stosunkiem prawnym między dwiema lub więcej osobami, na mocy którego jedna osoba (wierzyciel) może żądać od drugiej (dłużnika) określonego działania lub zaniechania (świadczenia) a dłużnik jest zobowiązany to świadczenie spełnić (art. 353 KC)

Wierzytelność to prawo wierzyciela do żądania spełnienia określonego świadczenia.

Roszczenie to poszczególne uprawnienia wierzyciela, które przyjmują postać roszczenia głównego lub ubocznego:

• roszczenie główne to przede wszystkim uprawnienie do uzyskania świadczenia oraz - przy spełnieniu pewnych przesłanek - uprawnienie do uzyskania odszkodowania zamiast lub obok świadczenia.

• roszczenia uboczne mają charakter uzupełniający wobec roszczeń głównych; przygotowują one uzyskanie roszczeń głównych bądź też ułatwiają ich realizację, zaliczamy do nich np. roszczenie o odsetki, roszczenie o uzyskanie od dłużnika wiadomości o przedmiocie świadczenia.

Za roszczeniami wierzyciela stoi przymus państwowy - jeżeli dłużnik nie wykonuje zobowiązania mimo nadejścia terminu spełnienia świadczenia, to wierzyciel może dochodzić ochrony swego prawa podmiotowego przed odpowiednim organem państwowym, którym z reguły jest sąd.

Niektóre zobowiązania są pozbawione sankcji przymusowej realizacji. Są to tzw. zobowiązania niezupełne (naturalne). Przykładem takich zobowiązań są niektóre roszczenia z gry i zakładów oraz roszczenia przedawnione. Jeżeli dłużnik wykona dobrowolnie zobowiązanie niezupełne to nie może żądać zwrotu spełnionego świadczenia.

Dług i odpowiedzialność dłużnika

Dług - jest to powinność świadczenia ciążąca na dłużniku.

Odpowiedzialność dłużnika ma miejsce wtedy gdy dłużnik nie spełnia świadczenia, oznacza, że
w wypadku niespełnienia świadczenia przez dłużnika wierzyciel może zrealizować swoje uprawnienia
w drodze przymusowej, przy wsparciu sądowych organów egzekucyjnych.

Wyróżniamy odpowiedzialność:

• osobistą, polegającą na tym, że wierzyciel może skierować egzekucję do całego majątku dłużnika
  w takim składzie, w jakim znajduje się on w chwili wszczęcia egzekucji. Odpowiedzialność ta ma charakter w zasadzie nieograniczony, gdyż dłużnik odpowiada za dług wobec wierzyciela całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym. Odpowiedzialność osobista charakteryzuje się tym, że:

1. wierzycielowi służy wybór pomiędzy przedmiotami majątkowymi należącymi do dłużnika,
   z których chce on uzyskać zaspokojenie, oraz wybór przymusowego sposobu zaspokojenia

2. w razie zbiegu egzekucji kilku wierzycieli, gdy majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich roszczeń, każdy z wierzycieli otrzymuje tylko częściowe zaspokojenie według stosunku wartości wierzytelności (czyli proporcjonalnie do wysokości wierzytelności)

• rzeczową, oznaczającą, że gwarancję zaspokojenia wierzyciela stanowi nie cały majątek dłużnika, ale tylko ściśle oznaczony przedmiot majątkowy, na którym została zabezpieczona wierzytelność, i to bez względu na to w czyich rękach znajduje się ten przedmiot w chwili wszczęcia egzekucji. Odpowiedzialność rzeczowa za dług powstaje głównie na mocy zabezpieczenia wierzytelności
  w drodze zastawu lub hipoteki.

Powstanie zobowiązania

Zobowiązanie jak każdy stosunek cywilno - prawny powstaje na skutek wystąpienia zdarzeń
cywilno - prawnych. Wśród tych zdarzeń na czołowe miejsce jako źródła stosunków zobowiązaniowych wysuwają się czynności prawne, a wśród nich umowy obligacyjne.

Pozostałe źródła powstania zobowiązania:

• czyny niedozwolone, w świetle art. 415 KC i następnych czynem niedozwolonym jest fakt wyrządzenia szkody poza istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym; jest nim zdarzenie które wyrządza szkodę na majątku pokrzywdzonego wbrew jego woli

• bezpodstawne wzbogacenie, zgodnie z art. 405 KC jest to fakt uzyskania kosztem innej osoby jakiejś korzyści majątkowej bez należytego usprawiedliwienia prawnego

Świadczenie - pojęcie i rodzaje

Świadczeniem jest zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania, czyniące zadość interesom wierzyciela. Świadczenie może polegać na działaniu bądź zaniechaniu, czyli powstrzymaniu się od działania. Świadczenie musi być oznaczone, gdyż wierzyciel musi wiedzieć, czego może domagać się od dłużnika, a dłużnik - jak ma się zachować.

Rodzaje świadczeń:

• jednorazowe - występuje wtedy gdy do jego spełniania potrzeba jednego zachowania się dłużnika (może się na nie składać kilka czynności faktycznych), np. wydanie rzeczy nabywcy przy umowie sprzedaży

• ciągłe - polega na określonym, stałym zachowaniu się dłużnika w czasie trwania zobowiązania, np. świadczenie najemcy i wynajmującego

• okresowe - to czynności powtarzające się cyklicznie, w regularnych odstępach czasu.
  Z reguły polegają na periodycznym spełnianiu świadczeń pieniężnych lub rzeczy zamiennych, np. świadczenie rentowe, alimentacyjne, czynsz najmu

• podzielne - to świadczenie które może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości, np. zapłata pewnej sumy pieniężnej

• niepodzielne - nie można go wykonać częściowo bez istotnej zmiany jego przedmiotu lub wartości, np. dostarczenie maszyny do szycia, samochodu

Świadczenia pieniężne

Świadczenia pieniężne stanowią najczęściej spotykany typ świadczeń. Polegają na przekazaniu z jednego majątku do drugiego określonej wartości ekonomicznej pod postacią sumy pieniężnej wyrażonej w jednostkach pieniężnych.

Do zobowiązań pieniężnych odnoszą się trzy fundamentalne zasady:

1. zasada walutowości - art. 358 KC, zgodnie z którym „z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim”.

2. zasada nominalizmu - zgodnie z nią zobowiązanie pieniężne zostaje spełnione przez zapłatę tej samej kwoty pieniężnej, na jaka opiewał dług w chwili jego powstania (czyli nie bierze się pod uwagę wartości zmiany pieniądza - jeżeli przed denominacją dług wynosił 100 000 zł to teraz mimo, że faktycznie „stare” 100 000zł to „nowe” 10 zł, dłużnik winien jest „nowe” 100 000zł).

3. zasada waloryzacji - jest wyjątkiem od zasady nominalizmu, która mówi, że świadczenie pieniężne zostaje spełnione gdy wierzyciel otrzyma taką samą wartość ekonomiczną, jaką miała wierzytelność w chwili jej powstania. Jeżeli więc w okresie między powstaniem zobowiązania pieniężnego a jego wykonaniem nastąpiła zmiana siły nabywczej pieniądza, to wierzyciel powinien otrzymać inną - większą lub mniejszą - sumę pieniędzy od tej, na jaka opiewało zobowiązanie (czyli jeżeli przed denominacją dług wynosił 100 000 zł to teraz wynosi on 10 zł)

Zasada ta może wynikać jedynie z przepisów ustawy lub z czynności prawnej, czyli gdy strony się tak umówią.

Na podstawie art. 358¹ §2 KC strony zawierające umowę mogą zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego będzie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Zgodnie z tym przepisem stronny umowy mogą stosować klauzule indeksowe, przez odwołanie się przy ustalaniu wysokości świadczenia pieniężnego do wartości złota, zboża, kamieni szlachetnych itp. Dopuszczalne jest także odwołanie się do walut obcych, jako miernika wartości (klauzule walutowe), z tym, że nie oznacza to dopuszczalności wyrażania świadczenia pieniężnego w walucie obcej, co byłoby sprzeczne z zasadą walutowości.

Świadczenia odszkodowawcze

Zgodnie z art. 363 KC świadczenie odszkodowawcze polega bądź na przywróceniu stanu sprzed wyrządzenia szkody bądź na zapłacie odpowiedniej sumy pieniężnej (rekompensaty, odszkodowania)

Wyróżniamy 3 rodzaje odpowiedzialności odszkodowawczej:

• odpowiedzialność kontraktowa, która występuje wtedy, gdy szkoda powstała na skutek nie wykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania, powstałego z czynności prawnej. Odszkodowanie zastępuje główne świadczenie lub je uzupełnia (art. 471 i nast. KC)

• odpowiedzialność deliktowa, występuje wskutek zaistnienia „czynów niedozwolonych”, czyli gdy zaistnieje zdarzenie wyrządzające szkodę a za zdarzeniem tym przepis ustawy wiąże odszkodowanie (art. 415 i nast. KC)

• odpowiedzialność gwarancyjno - repartycyjna, powstaje na skutek przejęcia na siebie przez dany podmiot odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez inne osoby,
  w określonych okolicznościach, np. odpowiedzialność ubezpieczeniowa.

Powstanie obowiązku naprawienia szkody uzależnione jest od zaistnienia przesłanek, które regulują dany rodzaj odpowiedzialności. Wśród tych przesłanek podstawową rolę odgrywają:

1. wyrządzenie szkody

2. zdarzenie, z którym system prawny wiąże powstanie obowiązku jakiegoś podmiotu do naprawienia tej szkody

3. między tym zdarzeniem a szkoda musi zachodzić związek przyczynowy

Szkoda to wszelki uszczerbek w dobrach poszkodowanego, którego doznał wbrew swej woli. Zgodnie z art. 361 §2 KC szkoda majątkowa może mieć postać rzeczywistej straty, polegającej na zmniejszeniu majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia wywołującego szkodę oraz utraconego zysku, polegającego na utracie korzyści, jakie poszkodowany mógłby uzyskać, gdyby szkody mu nie wyrządzono.

Wysokość szkody liczy się metodą różnicową (dyferencyjną), polegającą na porównaniu majątku poszkodowanego przed szkodą i po jej powstaniu. Powstała różnica daje nam wysokość odszkodowania. Wysokość odszkodowania powinna być ustalona na podstawie cen obowiązujących w momencie ustalenia odszkodowania przez sąd.

Odszkodowanie nie powinno nigdy przekraczać wysokości szkody. W niektórych sytuacjach może ono być niższe od pełnej wysokości szkody, np.

• gdy wynika to z ustawy

• gdy poszkodowany i osoba odpowiedzialna za szkodę tak postanowią

• jeżeli wchodzi w grę tzw. przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody

• gdy sąd obniża odszkodowanie o wartość korzyści, jakie uzyskał poszkodowany wskutek wyrządzenia szkody (np. od wartości zniszczonego w wypadku samochodu należy odliczyć kwotę uzyskana ze sprzedaży go na złom)

• gdy organ orzekający w sprawie odszkodowawczej nie jest w stanie ustalić precyzyjnie wartości szkody

• gdy sąd może obniżyć odszkodowanie przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego

Naprawienie szkody powinno nastąpić według wyboru poszkodowanego - bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej.

Zobowiązanie solidarne polega na tym, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia
od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Każdy z dłużników odpowiada więc za całość długu aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela (art. 366 KC).

Zaspokojenie wierzyciela przez jednego z kilku dłużników solidarnych powoduje wygaśnięcie zobowiązania między stronami. Zgodnie z art. 376 § 1 KC jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników (roszczenie regresowe). Staje się on wierzycielem dla byłych współdłużników.

Zobowiązanie podzielne oznacza, że jeżeli świadczenie jest podzielne, a po stronie wierzycieli czy dłużników występuje wielość podmiotów, to zarówno wierzytelność jak i dług dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników lub wierzycieli. Części, na które dzieli się całość są wg KC równe, chyba że z okoliczności wynika nierówność tych części. Nierówny podział może wynikać
np. z woli stron lub przepisów ustawy. Gdy zobowiązanie dzieli się na części, każdy z wierzycieli może żądać od każdego z dłużników tylko tej części, jaka na niego przypada. Jeżeli jeden z dłużników jest niewypłacalny, to wierzyciel w tej części nie może się zaspokoić.

Zmiana wierzyciela - przelew wierzytelności

Przelew wierzytelności (cesja) jest umową zawieraną przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) z osobą trzecią (cesjonariuszem), na mocy, której cesjonariusz nabywa od cedenta przysługującą mu wierzytelność. Przelew nie wymaga w zasadzie ani udziału, ani zgody dłużnika (art. 509 §1 KC).

Ustawowe skutki przelewu polegają na tym, że wierzytelność przechodzi ze zbywcy na nabywcę. Wraz z wierzytelnością przechodzą na cesjonariusza wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenia o zaległe odsetki.

Zmiana dłużnika

Przejęcie długu jest to umowa na mocy, której osoba trzecia występuje w miejsce dotychczasowego dłużnika, a dłużnik zostaje z długu zwolniony. Zgodnie z art. 519 §2 KC przejęcie długu może nastąpić w dwojaki sposób:

• przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela

• przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika.

Umowa o przejęcie długu powinna być pod rygorem nieważności zawarta na piśmie. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu. Zastrzeżenie konieczności zgody wierzyciela na przejęcie długu jest związane z tym, że nie jest dla niego obojętne, kto ma być jego dłużnikiem.

Zasada swobody umów

Zasada swobody umów polega na tym, że podmioty prawa cywilnego maja pełną swobodę w odniesieniu do tego, czy zawrzeć określoną umowę i zawiązać między sobą stosunek obligacyjny (zobowiązaniowy), z kim taką umowę zawrzeć, jaką nadać umowie treść i formę.

Umowa przedwstępna

Umowa przedwstępna jest instytucją przygotowującą zawarcie właściwej umowy między tymi samymi stronami. Polega ona na tym, że jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy. Umowa przedwstępna powinna określać istotne postanowienia przyszłej umowy (przyrzeczonej) oraz termin, w ciągu którego ma być ona zawarta. Do ważności umowy przedwstępnej wymagane jest zachowanie odpowiedniej formy szczególnej, której wymagałaby umowa przyrzeczona.

Zadatek

Zadatek oznacza sumę pieniężną lub rzecz, którą jedna ze stron daje drugiej przy zawarciu umowy. Zadatek jest głównie dodatkowym zastrzeżeniem umownym o charakterze realnym, spełniającym funkcję surogatu odszkodowania na wypadek, gdyby umowa zawarta między stornami nie została wykonana. W razie niewykonania umowy przez drugą stronę, osoba która dąży do wykonania umowy może według swojego wyboru dochodzić wykonania umowy, albo bez wyznaczania dodatkowego terminu od umowy odstąpić i pobrany zadatek zatrzymać, a jeżeli sama go dała, może domagać się jego zwrotu w podwojonej wysokości.

Umowne prawo odstąpienia

Umowne prawo odstąpienia polega na tym, że strony określonej umowy zastrzegają dla jednej lub obu stron możliwość odstąpienia od umowy. Przesłanka skuteczności takiego zastrzeżenia jest podanie terminu, w ciągu którego uprawniony może odstąpić od umowy. Wykonanie prawa odstąpienia następuje przez jednostronne oświadczenie złożone drugiej stronie i powoduje ono uznanie umowy za niezawartą.

Szczególnym rodzajem umownego prawa odstąpienia jest klauzula lex commissoriae, polegająca na zastrzeżeniu, że strona może odstąpić od umowy, jeżeli druga strona nie spełni świadczenia lub spełni je nienależycie.

Odstępne

Odstępne stanowi pewną odmianę umownego prawa odstąpienia, pozwala ono jednej lub obu stronom na odstąpienie od umowy za zapłatę oznaczonej sumy pieniężnej. Wykonanie prawa odstąpienia od umowy przy zastrzeżeniu odstępnego jest skuteczne tylko wtedy, gdy zapłata umówionej sumy pieniężnej następuje równocześnie ze złożeniem oświadczenia o odstąpieniu.

Prawo odstąpienia od umowy może także wynikać z przepisów ustawy, np. w przypadku otrzymania niewłaściwego towaru po dokonaniu umowy sprzedaży - ustawa o ochronie praw konsumentów. Termin na odstąpienie od umowy wynosi 10 dni.

Bezpodstawne wzbogacenie

Bezpodstawne wzbogacenie jest to fakt uzyskania kosztem innej osoby jakiejś korzyści majątkowej bez podstawy prawnej.

Przedmiotem roszczenia o zwrot z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest zwrot korzyści. Zwrotowi podlega ponadto wszystko to, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian za korzyści lub jako naprawienie szkody.

Momentem rozstrzygającym dla ustalenia wysokości bezpodstawnego wzbogacenia jest podniesienie roszczenia o zwrot, a nie chwila uzyskania korzyści. Tym samym obowiązek wydania korzyści wygasa, jeżeli wzbogacony zużył ją lub utracił w taki sposób, ze nie jest już wzbogacony, chyba, ze wyzbywając się jej lub zużywając ją „powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu” (art. 409 KC).

Czyny niedozwolone

Za czyn niedozwolony (delikt) uznaje się fakt wyrządzenia szkody poza istniejącym dotychczas stosunkiem zobowiązaniowym, z którym to faktem ustawa wiąże powstanie obowiązku naprawienia szkody.

Powstanie odpowiedzialności deliktowej uzależnione jest w każdym wypadku od zaistnienia trzech przesłanek:

1. wyrządzenia szkody rozumianej jako spowodowanie uszczerbku w dobrach osoby poszkodowanej wbrew jej woli

2. szkoda musi być spowodowana przez jakiś fakt (działanie lub inne zdarzenie), z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy

3. między tym faktem a szkoda musi istnieć związek przyczynowy.

Obciążenie obowiązkiem naprawienia szkody określonej osoby wymaga, aby przy istnieniu w/w przesłanek - odpowiedzialność tej osoby opierała się na jednej z trzech zasad odpowiedzialności:

• zasadzie winy

• zasadzie ryzyka

• zasadzie słuszności

Odpowiedzialność na zasadzie winy

Winę tworzą łącznie dwa elementy:

• element obiektywny winy oznacza sprzeczność czynu z prawem

• element subiektywny winy oznacza powzięcie i zrealizowanie niewłaściwej decyzji

Wina umyślna występuje gdy sprawca chce swoim bezprawnym zachowaniem się wyrządzić drugiemu skodę lub przynajmniej świadomie godzi się na wyrządzenie szkody

Wina nieumyślna (niedbalstwo) wiąże się z niezachowaniem przez sprawcę należytej staranności, czego skutkiem jest wyrządzenie szkody.

Sprawca szkody może uwolnić się od odpowiedzialności za szkodę deliktową wyrządzoną czynem własnym poprzez wykazanie braku bądź to elementu obiektywnego bądź też elementu subiektywnego winy.

Element subiektywny winy jest wyłączony w wypadkach:

• obrony koniecznej (art. 423 KC) polegającej na odparciu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby; w takiej sytuacji wyrządzający szkodę napastnikowi nie ponosi odpowiedzialności

• stanu wyższej konieczności (art. 424 KC), który polega na istnieniu bezpośredniego zagrożenia dla dobra własnego lub cudzego nie wskutek zamachu człowieka, lecz na skutek innych zdarzeń, gdy przeciwdziałanie tym zdarzeniom wymaga koniecznego wyrzeczenia szkody. Działający w stanie wyższej konieczności nie ponosi odpowiedzialności, o ile niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze niż dobro poświecone

• dozwolonej samopomocy, która jest przewidziana przez przepisy prawa w zupełnie wyjątkowych wypadkach

• zgody poszkodowanego w takim zakresie, w jakim podmiot może dysponować przysługującymi mu dobrami lub zezwalać na działania ingerujące w sferę tych dóbr, np. zgoda na zabiegi lekarskie, zgoda na udział w zawodach sportowych.

Element subiektywny winy wyłącza niepoczytalność sprawcy w chwili wyrządzenia szkody. Do osób niepoczytalnych należy zaliczyć:

• osoby niedorozwinięte umysłowo lub chore psychicznie

• osoby, które w chwili czynu uległy zakłóceniu czynności psychicznej (nie dotyczy osób które były pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających)

• osoby niepełnoletnie

• osoby, które z powodu stanu cielesnego, np. kalectwa lub wieku (niedołężność starcza) nie mogą kierować swoim postępowaniem, na tyle by innym nie wyrządzać szkód

Odpowiedzialność na zasadzie winy występuje w przypadkach:

• odpowiedzialność za zderzenie się mechanicznych środków komunikacji (art. 436 §2 KC) - odpowiedzialność za zderzenie się pojazdów oraz odpowiedzialność za szkody wyrządzone osobom przewożonym z grzeczności; jest to odpowiedzialność na zasadzie winy

• odpowiedzialność za niepoczytalnych (art. 427 KC) - odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez osobę niepoczytalną ponosi ten, kto zobowiązany jest do nadzoru ustawowego (np. rodzice), umownego lub faktycznego o charakterze stałym nad taką osobą; nadzorujący ponosi winę w nadzorze

• odpowiedzialność za czyny osób, którymi się posłużono (art. 429 KC) - kto powierza wykonanie czynności drugiemu, odpowiada za szkodę wyrządzoną przez osobę, którą się posłużono, o ile nastąpiło uchybienie co do wyboru właściwej osoby, a szkoda nastąpiła przy wykonywaniu (a nie przy okazji wykonywania) powierzonej czynności; jest to odpowiedzialność na zasadzie winy w wyborze

• odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zwierzę (art. 431 §1 KC) - odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta ponosi ten, kto zwierzę chowa lub się nim posługuje. Odpowiedzialność ta jest oparta na zasadzie winy w nadzorze

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, występuje w przypadkach:

• odpowiedzialność zwierzchnika za szkodę wyrządzoną przez podwładnego (art. 430 KC) - osoba, która jako zwierzchnik powierza innej osobie wykonanie danej czynności odpowiada za szkodę wyrządzoną przez podwładnego w trakcie wykonywania powierzonej mu czynności

• odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie lub spadniecie przedmiotu (art. 433 KC) - odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek wyrzucenia, wylania lub wypadnięcia czegoś z pomieszczenia ponosi ten, kto pomieszczenie zajmuje

• odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie jej części (art. 434 KC) - za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części odpowiedzialność ponosi samoistny posiadacz budowli, chyba że szkoda nie wynika z braku utrzymania budowli w należytym stanie czy z wady w budowie

• odpowiedzialność przedsiębiorstwa lub zakładu (art. 435 KC) - odpowiedzialność za szkodę wyrządzona przez ruch przedsiębiorstwa czy zakładu ponosi osoba prowadząca przedsiębiorstwo lub zakład na własny rachunek

• odpowiedzialność posiadacza mechanicznego środka komunikacji (art. 436 KC) - odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez ruch mechanicznego środka komunikacji, poruszanego za pomocą sił przyrody ponosi samoistny (lub ewentualnie zależny) posiadacz tego środka

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności występuje w przypadkach:

• odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej (art. 419 KC) - odpowiedzialność za szkodę wyrządzona na osobie w trakcie jej zgodnego z prawem wykonywania władzy publicznej (odpowiedzialność ponosi Skarb państwa, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę)

• odpowiedzialność na zasadzie słuszności (art. 428 KC) - gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie można od nich uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego

Wykonanie zobowiązania

• wykonanie zobowiązania następuje przez spełnienie świadczenia

• wierzyciel może domagać się ażeby dłużnika spełnił osobiście świadczenie tylko wtedy, gdy wynika to z treści czynności prawnej, z ustawy lub z właściwości zobowiązania

• poza wierzycielem podmiotami uprawnionymi do odbioru świadczenia są jedynie osoby przez niego upoważnione do przyjęcia świadczenia (może to upoważnienie nastąpić już po odbiorze świadczenia w postaci potwierdzenia)

• treść zobowiązania wskazuje przedmiot wykonania, prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika wymaga spełnienia świadczenia w całości (może być spełnione częściami, jeżeli wynika to z ustawy, orzeczeni sądowego lub z treści zobowiązania)

• miejsce wykonania zobowiązania wynika zazwyczaj z czynności prawnej bądź z właściwości zobowiązania; jeżeli nie jest wskazane miejsce wykonania przyjmuje się, że jest nim miejsce, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał swoje miejsce zamieszkania lub siedzibę (świadczenia pieniężne powinny być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia)

• termin wykonania zobowiązania musi być oznaczony bądź ścisła data kalendarzową, bądź przez inne określenie dnia, w którym świadczenie powinno być spełnione; z chwila nadejścia terminu wykonania zobowiązania roszczenie wierzyciela do dłużnika o spełnienie świadczenia staje się wymagalne

• stosunki zobowiązaniowe wynikające z umów wzajemnych charakteryzują się tym, że każda ze stron jest zobowiązana do spełnienia świadczenia na rzecz drugiej strony, oraz tym, że świadczenie jednej ze stron jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony (świadczenia te powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, ustawy lub orzeczenia sądu wynika, że jedna strona zobowiązania powinna spełnić świadczenie wcześniej od drugiej)

• instytucja prawa zatrzymania polega na tym, ze w określonych w ustawie przypadkach dłużnik może odmówić wykonania swego świadczenia do czasu, gdy wierzyciel nie zaspokoi lub przynajmniej nie zabezpieczy wykonania roszczenia, które dłużnik ma w stosunku do wierzyciela na podstawie innego tytułu prawnego

• ciężar udowodnienia faktu wykonania zobowiązania spoczywa na dłużniku, gdyż on z tego faktu wywodzi skutki prawne. Dłużnik spełniając świadczenie może żądać od wierzyciela wydania pokwitowania.

Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

Przesłankami powstania odszkodowawczej odpowiedzialności są:

• wyrządzenie wierzycielowi szkody rozumianej jako uszczerbek majątkowy

• powstanie szkody spowodowane przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika

• istnienie adekwatnego związku przyczynowego między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą

Opóźnienie mam miejsce wtedy, gdy niedotrzymanie terminu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.

Zwłoka dłużnika jest opóźnieniem kwalifikowanym, czyli będącym skutkiem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

Skutkiem prawnym opóźnienia w odniesieniu do zobowiązań pieniężnych jest powstanie po stronie dłużnika obowiązku płacenia wierzycielowi odsetek (odsetki ustawowe) za czas opóźnienia, chociażby wierzyciel nie poniósł z tego tytułu żadnej szkody.

Skutki prawne zwłoki dłużnika:

• wierzyciel może domagać się nadal wykonania zobowiązania, niezależnie od tego przysługuje mu roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki

• jeżeli wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela znaczenie może on w ogóle świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania

• jeżeli w trakcie trwania zwłoki rzecz zostanie utracona lub uszkodzona, dłużnika uwoli od odpowiedzialności tylko dowód, że to samo stałoby się z rzeczą po spełnieniu świadczenia we właściwym terminie

• w określonych wypadkach zwłoka dłużnika upoważnia wierzyciela do tzw. wykonania zastępczego (art. 479 i 480 KC)

Skutki zwłoki zobowiązań wzajemnych:

• strona może dochodzić wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki

• strona może także wyznaczyć drugiej stronie będącej we zwłoce odpowiedni termin dodatkowy do spełnienia świadczenia z zagrożeniem iż w wypadku bezskutecznego upływu tego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy

Wygaśnięcie zobowiązania

Główna przyczyną wygaśnięcia stosunku zobowiązanego jest spełnieni świadczenia przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania.

W razie spełnienia świadczenia odszkodowawczego przez dłużnika zobowiązanie również wygasa.

Wygaśnięcie zobowiązania może nastąpić:

1. z zaspokojeniem wierzyciela:

• dłużnik może za zgodą wierzyciela zwolnić się z zobowiązania po spełnieniu świadczenia innego od pierwotnego (np. zamiast zwrotu pożyczonej sumy użycza wierzycielowi zegarek)

• odnowienie (nowacja) - strony umawiają się, ze dotychczasowe zobowiązanie zostaje umorzone a w jego miejsce powstaje nowy stosunek zobowiązaniowy, różniący się od poprzedniego bądź świadczeniem bądź podstawą prawną świadczenia (np. dłużnik umawia się, ze zamiast pożyczonej kwoty 1 tyś zł przeniesie na jego rzecz własność radiomagnetofonu)

• potrącenie (kompensacja) - następuje gdy dane podmioty będące wobec siebie wierzycielami nie spełniają (każdy oddzielnie) świadczeń, a jeden z nich zamiast spełnić swoje świadczenie umarza je poprzez zaliczenie świadczenia drugiej strony na poczet swojej należności. Potrącenie może mieć charakter bądź potrącenia umownego bądź też potrącenia ustawowego

• złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego - dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego tylko w wypadkach gdy upoważniają go do tego przepisy ustawowe.

• bez zaspokojenia wierzyciela:

• zwolnienie z długu - jest umową wierzyciela z dłużnikiem na mocy, której wierzyciel zwalnia z długu a dłużnik zwolnienie przyjmuje

• rozwiązanie stosunku prawnego - jest umową między wierzycielem a dłużnikiem, dopuszczalną w świetle zasady swobody umów, z tym że jej skutki następują z reguły z mocą wsteczną a strony powinny zwrócić sobie to, co już świadczyły

• klauzula rebus sic stantibus (art. 357¹ KC) - w razie istotnej zmiany stosunków w okresie między powstaniem zobowiązania a jego wykonaniem powinna nastąpić zmiana treści zobowiązania, a nawet wyjątkowo zobowiązanie powinno wygasnąć bez spełnienia świadczenia (strony nie przewidziały, że spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą)

• inne wypadki wygaśnięcia zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela:

1. śmierć wierzyciela lub dłużnika (jeśli zobowiązanie ma charakter ściśle osobisty)

2. połączenie w jednej osobie praw wierzyciela i obowiązków dłużnika (np. wskutek dziedziczenia)

3. zdarzenie wskazane w treści czynności prawnej (np. warunek rozwiązujący, termin końcowy)

Ochrona wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika

Skarga pauliańska polega na tym, że wierzyciele mogą (po spełnieniu przesłanek) zaskarżyć czynność prawna dłużnika dokonaną z ich pokrzywdzeniem. Wierzyciele mogą wystąpić do sądu o uznanie „krzywdzącej ich wierzytelność umowy” za bezskuteczną w stosunku do nich (czyli jeżeli dłużnik wyzbył się swego majątku w celu niewykonania świadczenia to sąd uzna umowę, w której przekazuje majątek osobie trzeciej za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela i ten będzie mógł się zaspokoić z tego majątku który uzyskała ta osoba trzecia).

Przesłanki zastosowania skargi paulińskiej:

• uprawnionym do zaskarżenia czynności prawnej dłużnika jest wierzyciel, którego wierzytelność istnieje w chwili żądania ochrony

• przedmiotem zaskarżenia może być jedynie czynność prawna dłużnika powodująca zmniejszenie jego aktywów lub zwiększenie pasywów

• czynność prawna dłużnika musi być dokonana świadomie z pokrzywdzeniem wierzycieli („dłużnik wie po co to robi”)

• z dokonanej przez dłużnika czynności prawnej jakaś osoba trzecia musi uzyskać korzyść majątkową

• w/w osoba trzecia powinna wiedzieć lub móc się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (przesłanka ta nie ma zastosowania gdy dłużnik przekazał majątek bezpłatnie)

Umowa sprzedaży - zgodnie z art. 535 §1 KC sprzedaż jest umową, w której jedna strona (zbywca - sprzedawca) zobowiązuje się przenieść własność rzeczy i wydać ja drugiej stronie (nabywcy - kupującemu), a nabywca zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić cenę.

Oprócz rzeczy przedmiotem sprzedaży mogą być także energie i prawa majątkowe.

Elementami przedmiotowo istotnymi jest oznaczenie przedmiotu sprzedaży oraz ceny. Umowa sprzedaży jest umową wzajemną, odpłatna, konsensualną.

Umowa sprzedaży może być zawarta w dowolnej formie, chociaż przepisy szczególne ustanawiają dla niej niekiedy formę szczególną: formę notarialną pod rygorem nieważności (np. art.. 158 KC) czy też formę pisemna dla celów dowodowych (art. 75 KC).

Obowiązki stron

Obowiązkiem sprzedawcy jest przeniesienie własności lub innego prawa na kupującego oraz -
w odniesieniu do sprzedaży rzeczy - na wydaniu jej kupującemu. Sprzedawca ma również wydać wszystkie dokumenty związane z rzeczą oraz obowiązek należytego opakowania i zabezpieczenia rzeczy.

Obowiązkiem kupującego jest zapłacenie sprzedawcy ceny, której wysokość strony z reguły ustalają w umowie.

Roszczenie o zapłatę ceny przedawnia się po upływie 10 lat, przy czym roszczenia podmiotów trudniących się zawodowo sprzedażą z upływem lat 2.

Rękojmia za wady

Rękojmia za wady jest ochroną kupującego.

Kodeks cywilny wyróżnia:

• wadę fizyczną

• wadę prawną

Wada fizyczna występuje gdy:

1. rzecz ma cechy zmniejszające jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia rzeczy, albo

2. rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, albo

3. rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym

Wada prawna występuje gdy:

1. rzecz nie stanowi własności sprzedawcy, lecz należy do osoby trzeciej, albo

2. rzecz jest obciążona prawem osoby trzeciej, bądź

3. w razie sprzedaży praw - gdy prawo nie istnieje

W razie ujawnienia się wad przedmiotu sprzedaży sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego z tytułu rękojmi za wady, która to odpowiedzialność jest oparta na zasadzie ryzyka. Jest ona niezależna od winy sprzedawcy a nawet od wiedzy sprzedawcy o istnieniu wady. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady nie powstaje, gdy kupujący wie o istnieniu wady a mimo to decyduje się na zakup.

Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy powstaje z mocy samej ustawy, chociaż strony mogą w umowie tę odpowiedzialność rozszerzyć, ograniczyć lub nawet wyłączyć. Ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest jednak bezskuteczne, gdy wada została zatajona podstępnie przez sprzedawcę.

W razie stwierdzenia wad fizycznych rzeczy kupującemu przysługują wobec sprzedawcy następujące uprawnienia:

• może odstąpić od umowy (art. 560 §1 KC) albo

• może żądać obniżenia ceny (art. 560 §1 KC)

• jednakże kupujący nie może od umowy odstąpić, jeżeli sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na wolna od wad albo niezwłocznie wadę usunie.

Przesłanką podniesienia przez kupującego jednego z powyższych uprawnień jest dokonanie przez niego aktów staranności w postaci zawiadomienia sprzedawcy o wadzie w terminie 1 miesiąca od wykrycia wady.

Wszelkie uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne wygasają po upływie roku od wydania rzeczy kupującemu, zaś gdy chodzi o wady budynku - terminie lat 3.Jeżeli rzecz ma wady prawne, kupujący może podnieść przeciwko sprzedawcy te same uprawnienia, jaki przysługują mu w razie stwierdzenia wad fizycznych, z wyjątkiem jednak uprawnienia dotyczącego usunięcia was przez wytwórcę. Do dochodzenia uprawnień z tytułu wad prawnych nie jest konieczne zawiadomienie o nich sprzedawcy.

Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady prawne wygasają z upływem roku, licząc od dnia, w którym kupujący dowiedział się o istnieniu wady.

Gwarancja jakości

Gwarancja jest instytucją prawną, polegającą na zobowiązaniu się sprzedawcy lub wytwórcy rzeczy do usunięcia wad fizycznych rzeczy lub do wymiany rzeczy wadliwej na rzecz wolną od wad, jeżeli wady te ujawniają się w terminie określonym w gwarancji.

Ochrona praw konsumenta

Odpowiedzialność sprzedawcy (przedsiębiorcy) wobec kupującego (konsumenta) opiera się na zasadach:

• nie można odstąpić od umowy jeżeli niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jest nieistotna

• jeżeli nastąpi odstąpienie od umowy, w pierwszej kolejności towar powinien być nieodpłatnie naprawiony lub wymieniony na nowy

• sprzedawca powinien dołączyć do towaru instrukcję obsługi w języku polskim oraz potwierdzić na piśmie wszystkie istotne warunki umowy

• sprzedawane towary muszą posiadać dwie ceny: za jednostkę miary i za oferowaną ilość (chyba, ze są one jednakowe)

• w ciągu 6 m-cy od nabycia towaru konsument może wskazać na jego niezgodność z umową bez obowiązku udowadniania tej niezgodności lub tego, ze istniała ona przed wydaniem towaru

• przy ocenie zgodności towaru z umową można kierować się zapewnieniami z reklamy dotyczącymi właściwości towaru

• towar nieprawidłowo zamontowany lub uruchomiony przez sprzedawcę lub przez kupującego, jeżeli zrobił to wg instrukcji uważa się za niezgodny z umową

• jeżeli towar jest niezgodny z umową kupujący może żądać nieodpłatnej naprawy lub wymiany na nowy (chyba, że naprawa byłaby bardzo kosztowna - możne żądać obniżenia ceny i odstąpienia od umowy)

• jeśli w ciągu 14 dni sprzedawca nie ustosunkował się do żądań w ramach reklamacji poczytuje się to jako uznanie ich przez sprzedawcę

• jeśli w ciągu 2 miesięcy kupujący nie poinformuje sprzedawcy o niezgodności towaru z umową - traci uprawnienia wynikające z reklamacji

• czas trwania odpowiedzialności za niezgodność z umową wydłuża się do 2 lat od wydania towaru; przy sprzedaży rzeczy używanej termin ten nie może być krótszy niż rok

• dokument gwarancyjny powinien zawierać oświadczenie, ze gwarancja nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza uprawnień kupującego wynikających z niezgodności towaru z umową

• sprzedawca po zaspokojeniu roszczenia konsumenta może dochodzić odszkodowania wobec poprzednich sprzedawców (roszczenia regresowe)

Szczególne rodzaje sprzedaży

Sprzedaż na raty - jest to sprzedaż połączona z rozłożeniem zapłaty ceny kupna na raty (sprzedawcą może być tylko przedsiębiorstwo zaś nabywcą tylko osoba fizyczna)

Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa własności - sprzedawca może sobie zastrzec własność tej rzeczy aż do uiszczenia przez kupującego pełnej ceny.

Sprzedaż na próbę - jeżeli kupujący nabywa rzecz z zastrzeżeniem, że jeżeli uzna ją za złą to ją zwróci. Termin próby może wyznaczyć sprzedawca.

Sprzedaż z zastrzeżeniem prawa odkupu - występuje, gdy kupujący jest zobowiązany przenieść z powrotem na sprzedawcę własność rzeczy (po tej samej cenie)

Prawo odkupu - jest skuteczne tylko w stosunku do kupującego, jeżeli więc zbył on rzecz osobie trzeciej, to ponosi wobec sprzedawcy jedynie odpowiedzialność odszkodowawczą (na podstawie art. 471 i nast. KC)

Prawo pierwokupu - polega na tym, ze określonemu podmiotowi przysługuje pierwszeństwo kupna oznaczonej rzeczy w wypadku, gdyby jej właściciel sprzedawał ją osobie trzeciej. Powstaje ono bądź z czynności prawnej bądź z ustawy.

Inne rodzaje umów

Umowa zamiany - zamiana jest umową, w której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy (po prostu wymieniają się jakimiś rzeczami). Jest to umowa konsensualna, odpłatna i wzajemna.

Umowa darowizny - to umowa, w której darczyńca zobowiązuje się do dokonania bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

Umowa o dzieło - przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, zaś zamawiający zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia. Jest to umowa odpłatna, konsensualna i wzajemna.

Umowa zlecenia - przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Zlecenie może mieć formę odpłatną jak i nieodpłatną.

Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia - zdarzeniem kreującym ten stosunek zobowiązaniowy jest nie czynność prawna, lecz fakt dobrowolnego prowadzenia cudzej sprawy mimo braku tytułu prawnego do jej prowadzenia (np. zapłata cudzego długu)

Umowa agencyjna - jest to umowa stałego pośrednictwa zawodowego, która polega na tym, że przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa za wynagrodzeniem (prowizja) do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów z klientami na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy. Umowa ma charakter odpłatny i wzajemny.

Umowa komisu - przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się (w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa) do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym, komitent zobowiązuje się zaś do zapłaty wynagrodzenia pieniężnego w formie prowizji. Jest to umowa odpłatna i wzajemna.

Umowa przechowania - przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie niepogorszonym rzecz ruchoma oddaną mu na przechowanie przez składającego. Jest to umowa mająca charakter realnej czynności prawnej (wymaga wydania rzeczy). Może być umową odpłatna lub nieodpłatną.

Umowa składu - przez umowę składu przedsiębiorca składowy zobowiązuje się do przechowania za wynagrodzeniem oznaczonych w umowie rzeczy ruchomych. Umowa ma charakter konsensualny, odpłatny i wzajemny.

Umowa przewozu - przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewożenia osób lub rzeczy, zaś jego kontrahent zobowiązuje się do uiszczenia wynagrodzenia za przewóz. Umowa ma charakter czynności prawnej zobowiązującej, odpłatnej i wzajemnej.

Umowa spedycji - przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem, zaś druga strona zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia. Jest to umowa odpłatna i wzajemna.

Najem - jest umową, w której wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się uiszczać wynajmującemu umówiony czynsz.

Dzierżawa - jest umową, w której wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się uiszczać wydzierżawiającemu umówiony czynsz. Jest to umowa odpłatna i wzajemna.

Użyczenie - jest umową, w której użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy przez czas oznaczony lub nieoznaczony. Jest to umowa nieodpłatna i realna (oddanie rzeczy do używania na pewien czas)

Umowa leasingu - przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się (w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa) nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w umowie i oddać rzecz korzystającemu do używania, albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego. Jest to umowa odpłatna i wzajemna.

Umowa renty - przez umowę renty jedna ze stron zobowiązuje się względem drugiej określonych świadczeń okresowych w pieniądzu lub w rzeczach oznaczonych tylko co do gatunku. Umowa renty może przyjmować postać nieodpłatnej lub odpłatnej czynności prawnej.

Umowa dożywocia - umowa polega na zobowiązaniu się właściciela nieruchomości do przeniesienia jej własności na nabywcę, w zamian za co nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy lub osobie mu bliskiej dożywotnie utrzymanie. Jest to umowa zobowiązująca, odpłatna i wzajemna, jest umową powodującą przeniesienie własności nieruchomości na nabywcę i wymaga dla swej ważności aktu notarialnego.

Prawo rodzinne reguluje takie instytucje jak:

1. pokrewieństwo

2. powinowactwo

3. małżeństwo

4. stosunki między rodzicami a dziećmi

5. przysposobienie

6. opieka

7. kuratela

Prawo rodzinne reguluje powstanie, zmianę ustanie stosunków rodzinnoprawnych oraz wyznacza ich elementy (podmioty, przedmiot i treść).

Źródła prawa rodzinnego:

• Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997r

• Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy

• Kodeks Cywilny

• Kodeks postępowania cywilnego

• Prawo o aktach stanu cywilnego (ustawa z dnia 29 września 1986r)

• ustawa o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (7 styczeń 1993r)

• ustawa o funduszu alimentacyjnym

• ustawa o pomocy społecznej

• ustawa prawo prywatne międzynarodowe

• umowy międzynarodowe

Zasady polskiego prawa rodzinnego

• zasada dobra dziecka - przyznanie przez ustawodawcę preferencji dla niemajątkowych (w pierwszym rzędzie) oraz majątkowych interesów dziecka w razie ich kolizji interesami innych osób i instytucji oraz poręczenie ich nienaruszalności w razie jakichkolwiek zagrożeń

• zasada równouprawnienia dzieci pozamałżeńskich z dziećmi urodzonymi w czasie trwania małżeństwa - dzieci urodzone poza małżeństwem mają te same uprawnienia rodzinnoprawne, co dzieci urodzone w czasie trwania małżeństwa rodziców (alimenty, nazwisko)

• zasada dobra rodziny - rodzina pełni funkcję prokreacyjna oraz wychowawczo - socjalizującą, więc dobro rodziny jest zbieżne z interesem społecznym; małżonkowie są zobowiązani do współdziałania i zaspokajania potrzeb rodziny dla jej dobra

• zasada szczególnej ochrony rodziny i dziecka przez państwo - zobowiązanie organów państwa rozstrzygających sprawy rodzinne do szczególnej dbałości o interesy rodziny

• zasada monogamii - małżeństwo pomiędzy jednym mężczyzną i jedna kobietą

• zasada świeckości małżeństwa i rodziny - w skrócie: rozwiązanie i unieważnienie małżeństwa podlegają rozstrzygnięciom wyłącznie sądów polskich na podstawie prawa polskiego, źródła i treść stosunków rodzinnoprawnych określone są wyłącznie przez oprawo polskie nie zaś przez prawa wewnętrzne kościołów i innych związków wyznaniowych

• zasada trwałości małżeństwa

• zasada równouprawnienia małżonków



Pokrewieństwo to wynikające z więzów krwi biologiczne powiązanie osób pochodzących jedna od drugiej lub mających tylko wspólnego przodka. Wyróżniamy:



Podstawą określenia pokrewieństwa w linii prostej jest liczba urodzeń dzielących dane osoby,
np. A i C będą spokrewnieni w 2 stopniu linii prostej (dziadek - wnuk) zaś B i C (córka i ojciec) są spokrewnieni w 1 stopniu linii prostej.

W linii bocznej jest tyle stopni ile jest osób w obu szeregach z pominięciem wspólnego przodka, np. B i D (brat i siostra) są spokrewnieni w drugim stopniu linii bocznej, natomiast C i E (rodzeństwo cioteczne) są spokrewnieni w linii bocznej w 4 stopniu.

Powinowactwo jest to stosunek prawno - rodzinny łączący jednego małżonka z krewnymi drugiego małżonka. W przeciwieństwie do pokrewieństwa jest tylko więzią prawną. Może zachodzić:

• w linii prostej

• w linii bocznej

Stopnie powinowactwa oblicza się wg zasad stopni pokrewieństwa a więc mąż jest spowinowacony z krewnymi żony w takim stopniu, w jakim żona jest z nimi spokrewniona, a więc np. teść jest powinowatym 1 stopnia w linii prostej, np. szwagier będzie powinowatym 2 stopnia w linii bocznej.

Rodzinę tworzą osoby pozostające ze sobą w stosunkach rodzinnoprawnych.

Małżeństwo

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy nie zawiera definicji małżeństwa, pojęcie to możemy wyprowadzić na podstawie przepisów KRiO. W sensie prawnym małżeństwo jest to trwały, choć podlegający rozwiązaniu wzajemny stosunek prawny łączący kobietę i mężczyznę, powstały w wyniku zgodnych i równoczesnych oświadczeń woli obu stron o wstąpieniu w związek małżeński, złożonych osobiście w przewidzianym trybie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub inną upoważnioną przez prawo osobą.

Obowiązujące prawo dopuszcza 2 formy zawarcia małżeństwa:

1. formę cywilną (art. 1 §1 KRiO)

2. formę konkordatową, wyznaniową (art. 1 §2 KRiO)

Przesłanki materialno - prawne zawarcia małżeństwa w formie cywilnej:

• odmienność płci nupturientów

• jednoczesna obecność nupturientów przy składaniu oświadczeń woli o wstąpieniu w związek małżeński (art. 6 KRiO pozwala na to, że z ważnych powodów za zezwoleniem sądu na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym i powinno wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte)

• zgodność oświadczeń woli nupturientów o wstąpieniu w związek małżeński

• odebranie oświadczenia przez kompetentną osobę; na terytorium Polski tą osoba jest kierownik urzędu stanu cywilnego. Obywatele polscy przebywający za granicą mogą zawrzeć związek małżeński przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula.

Niezachowanie którejkolwiek z w/w przesłanek powoduje, że małżeństwo nie zostaje zawarte (tzw. małżeństwo nieistniejące).

Zawarcie małżeństwa konkordatowego - stosunek małżeństwa podlegający prawu polskiemu może powstać na skutek złożonego stanu faktycznego, który obejmuje 3 elementy:

1. zawarcie przez kobietę i mężczyznę związku małżeńskiego podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła lub innego związku wyznaniowego

2. oświadczenie nukturientów w obecności duchownego chęci jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu

3. sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika stanu cywilnego na podstawie dokumentów, które duchowny ma obowiązek przekazać do urzędu stanu cywilnego w ciągu 5 dni. Jest to zaświadczenie stwierdzające złożenie w obecności duchownego zgodnych oświadczeń wyrażających wolę zwarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu.

Jeżeli zabraknie którejkolwiek z w/w przesłanek to małżeństwo nie istnieje.

Przesłanki formalno - porządkowe zawarcia małżeństwa (ich niezachowanie nie wywiera negatywnego wpływu na zawarcie małżeństwa):

1. dla formy cywilnej:

1. obowiązek złożenia lub przedstawienia przez przyszłych małżonków odpowiednich dokumentów stwierdzających tożsamość, odpis skróconego aktu urodzenia, pisemnego zapewnienia o braku przeszkód małżeńskich, ewentualnie dowód ustania lub unieważnienia poprzedniego związku małżeństwa

2. małżeństwo przed kierownikiem USC nie może być zawarte przed upływem 1 miesiąca od dnia, kiedy osoby, które zamierzają je zawrzeć złożyły kierownikowi tego urzędu zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, jednakże kierownik USC może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy

3. małżeństwo może zostać zawarte w dowolnym USC; z ważnych przyczyn kierownik USC może przyjąć oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński poza lokalem USC

4. zawarcie małżeństwa następuje z zachowaniem uroczystej formy publicznej w obecności
   2 pełnoletnich świadków

2. dla formy konkordatowej:

1. przedstawienie duchownemu zaświadczeń wydanych przez kierownika USC stwierdzającego brak przeszkód małżeńskich; zaświadczenie traci moc po upływie 3 miesięcy od dnia jego wydania

2. sporządzenie przez duchownego zaświadczeń o zawarciu małżeństwa w formie wyznaniowej ze skutkami w prawie cywilnym

Ustalenie nieistnienia małżeństwa

Związek małżeński nie zostaje zawarty, gdy nie zostanie spełniona chociażby 1 z przesłanek zawarcia małżeństwa. Małżeństwo nie istnieje od początku i z mocy samego prawa.

Sposoby ustalenia nieistnienia małżeństwa są różne w zależności od tego czy mimo nie zawarcia małżeństwa został sporządzony akt małżeństwa czy też nie:

1. gdy akt małżeństwa nie został sporządzony - nie trzeba uzyskiwać wyroku stwierdzającego nieistnienie małżeństwa

2. gdy akt został sporządzony - należy wytoczyć proces o ustalenie nieistnienia małżeństwa; może go wytoczyć każdy, kto ma na tym interes prawny a także prokurator.

Dochodzi do tego wówczas, gdy była próba zawarcia małżeństwa ale w sposób wadliwy,
np. nupturienci złożyli oświadczenia woli o wstąpienie w związek małżeński ale przed niewłaściwym urzędnikiem.

Może to też nastąpić w wyniku postępowania nieprocesowego o unieważnienie aktu małżeństwa. Ma to miejsce wówczas, gdy próba zawarcia małżeństwa stwierdzonego aktem małżeństwa w ogóle nie została podjęta. Akt małżeństwa stwierdza zawarcie małżeństwa całkowicie niezgodnie z prawdą,
np. akt małżeństwa został sporządzony przed zawarciem małżeństwa, a do złożenia zgodnych oświadczeń woli o wstąpienie w związek małżeński w ogóle nie doszło. W takiej sytuacji wniosek o unieważnienie małżeństwa może złożyć osoba zainteresowana, prokurator lub kierownik USC.

Przyczyny unieważnienia małżeństwa:

• przeszkody małżeńskie - czyli okoliczności wyłączające zawarcie małżeństwa. Można je podzielić na:

1. przeszkody bezwzględne (nieusuwalne)

• osoba ubezwłasnowolniona całkowicie

• bigamia

• pokrewieństwo między krewnymi w linii prostej oraz między krewnymi w linii bocznej do 2 stopnia

• przysposobienie (między przysposabiającym i przysposobionym)

• przeszkody względne (usuwalne na podstawie odpowiedniego orzeczenia sądu zezwalającego na zawarcie małżeństwa art. 10 - 15 KRiO)

• wiek (art. 10 KRiO)

• choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy

• powinowactwo

• wady oświadczeń woli nukturientów o wstąpienie w związek małżeński - podstawowym unieważnieniem małżeństwa mogą być 3 wady oświadczenia woli:

1. jakikolwiek stan wyłączający świadome wyrażenie woli (art. 82 KRiO)

2. błąd nupturienta co do tożsamości fizycznej drugiej strony, np. zawarcie małżeństwa z siostrą bliźniaczką wybranki

3. bezprawna i poważna groźba rodząca obawę iż nupturientowi lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste

Unieważnienia małżeństwa z powodu wady oświadczenia woli może żądać małżonek, który złożył oświadczenie woli dotknięte wadą.

• wadliwe zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika - unieważnienie małżeństwa jest dopuszczalne gdy:

• brak było zezwolenia sadu na złożenie oświadczenia woli o wstąpienie w związek małżeński przez pełnomocnika

• gdy pełnomocnictwo było nieważne albo zostało skutecznie odwołane, chyba, że małżonkowie podjęli już wspólne pożycie

Gdy oświadczenie woli o zawarciu związku małżeńskiego złożył rzekomy pełnomocnik, któremu w ogóle nie zostało udzielone pełnomocnictwo małżeństwie zostaje zawarte a w związku z tym zbędne jest jego unieważnienie.

Prawa i obowiązki małżonków - są oparte na zasadzie równości małżonków, konsekwencją tego jest równość praw i obowiązków małżonków, co nie oznacza ich identyczności ze względu na różnicę płci i naturalną odmienność funkcji spełnianych przez kobietę i mężczyznę w rodzinie.

Rodzaje praw i obowiązków wynikających z małżeństwa:

1. obowiązek wspólnego pożycia; utrzymanie więzi fizycznej, duchowej i gospodarczej

2. obowiązki do wzajemnej pomocy sprowadzające się zarówno do świadczenia normalnych przysług jak i udzielania wsparcia w trudnych sytuacjach życiowych

3. obowiązek wierności (powstrzymania się od zdrady)

4. obowiązek współdziałania dla dobra rodziny

• zaspokajanie potrzeb rodziny

• osobiste starania o wychowanie dzieci

• praca na wspólnym gospodarstwie domowym

5. uprawnienie do wspólnego rozstrzygania o istotnych sprawach rodziny

6. uprawnienie do reprezentacji w zakresie zwykłego zarządu sprawami współmałżonka (jeżeli współmałżonek nie jest temu przeciwny)

7. uprawnienie do korzystania z mieszkania i przedmiotów, urządzeń domowych należących do jednego z małżonków

8. obowiązek poniesienia solidarnej odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte osobiście przez współmałżonka w celu zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny (potrzeby normalne, bieżące i koniecznie wymagające zaspokojenia)

9. obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny (potrzeb własnych i potrzeb dzieci

Separacja małżonków

Separacja małżonków może być:

1. faktyczna - czyli faktyczny stan rozkładu wspólnoty małżeństwa, brak orzeczenia sądu; polega na ustaniu wspólnego pożycia małżeńskiego i zaprzestania przez niech udzielania sobie wzajemnej pomocy

Skutki prawne separacji faktycznej:

• wyłącza wzajemną reprezentację małżonków

• może uzasadniać zniesienie majątkowej wspólności małżeństwa

• może uzasadniać zmianę sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej w sytuacji gdy małżonkowie żyją w rozłączeniu

Separacja faktyczna nie uzasadnia żądania rozwodu ale pogłębiający się i utrwalający rozkład pożycia małżonków może doprowadzić do zaistnienia pozytywnej przesłanki rozwodu a więc trwałego i zupełnego rozkładu małżeństwa.

2. sądowa - polega na usankcjonowaniu orzeczeniem sądu stanu separacji ze skutkami typowymi dla rozwodu z wyjątkiem zniesienia więzi małżeńskich bowiem stan cywilny małżonków nie ulega zmianie a w związku z tym nie mogą zawrzeć kolejnego związku małżeńskiego

Przesłanki separacji:

• zupełny rozkład pożycia małżeńskiego (przesłanka pozytywna, musi ona zaistnieć)

przesłanki negatywne (czyli jeżeli zostaną naruszone to do separacji nie dojdzie):

• dobro wspólnych małoletnich dzieci

• sprzeczność orzeczenia separacji z zasadami współżycia społecznego

Orzeczenia separacji może żądać każdy z małżonków. Jeśli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji a drugi z nich żąda orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione sąd uwzględnia żądanie dalej idące i orzeka rozwód. W przypadku, gdy orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne sąd orzeka separację jeżeli zostały spełnione jej przesłanki.

Sprawy o separacje są wszczynane na żądanie 1 z małżonków; sądem właściwym jest sąd okręgowy, rozpoznaje on te sprawy w trybie procesowego postępowania odrębnego w sprawach małżeńskich. Istnieje również możliwość orzeczenia separacji na zgodne żądanie małżonków pod warunkiem, że nie mają oni wspólnych małoletnich dzieci. Gdy sąd orzeka separację na zgodne żądanie małżonków to nie orzeka wówczas o winie małżonka dotyczącej rozkładu pożycia. Sprawy o separację na zgodny wniosek małżonków toczą się przed sądem okręgowym w trybie nieprocesowym.

Skutki orzeczenia separacji:

1. powstanie przymusowego ustroju rozdzielności majątkowej

2. wyłączenie możliwości dziedziczenia z ustawy

3. brak domniemania pochodzenia dziecka od męża matki jeżeli dziecko urodzi się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji

4. obowiązek małżonków do wzajemnej pomocy jeśli wymagają tego względy słuszności

5. małżonek nie może zawrzeć kolejnego związku małżeńskiego

Zniesienie separacji może nastąpić wyłącznie na zgodne żądanie małżonków; z chwila zniesienia separacji ustają jej skutki.

Znosząc separację:

• sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków

• między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy chyba, że na zgodny wniosek małżonków sąd orzeknie o utrzymaniu między nimi rozdzielności majątkowej

Ustanie małżeństwa powodują:

• śmierć jednego z współmałżonków - jest to naturalna przyczyna ustania małżeństwa, w takiej sytuacji dowodem ustania małżeństwa jest skrócony odpis aktu zgonu lub odpis prawomocnego orzeczenia sadu o stwierdzeniu zgonu małżonka

• uznanie jednego z małżonków za zmarłego - orzeczenie o uznaniu za zmarłego jednego z małżonków stwarza domniemanie ustania małżeństwa osoby uznanej za zmarłą w chwili oznaczonej na orzeczeniu jako chwila jego śmierci

Jeżeli małżonek uznany za zmarłego w rzeczywistości żyje, to jego małżeństwo nie ustanie jeżeli w chwili zawarcia drugiego małżeństwa przez małżonka osoby uznanej za zmarłą strony wiedziały, ze małżonek uznany za zmarłego jednak żyje (art. 55 §2 KRiO).

Rozwód polega na rozwiązaniu małżeństwa istniejącego. Stosunek małżeński zostaje zniesiony ze skutkami tylko na przyszłość. Gdyby w trakcie postępowania rozwodowego jeden z małżonków zmarł to postępowanie takie zostałoby umorzone.

Przesłanki rozwodu:

• zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego (przyczyna bezwzględna pozytywna; muszą występować obie cechy rozkładu jednocześnie)

Rozkład pożycia małżeńskiego jest zupełny, gdy nie zachodzi miedzy nimi żadna z 3 więzi.

Rozkład pożycia małżeńskiego jest trwały, gdy w świetle zasad doświadczenia życiowego i w okolicznościach danej sprawy powrót małżonków do wspólnego pożycia jest wykluczony.

• brak zagrożenia dobra wspólnych małoletnich dzieci

• brak wyłącznego zawinienia rozkładu pożycia przez małżonka domagającego się rozwodu

• brak sprzeczności rozwodu z zasadami współżycia społecznego - zostanie spełniona, gdy w szczególności orzeczenie rozwodu nie spowoduje rażącej krzywdy dla małżonka nieżądającego rozwodu

Wyrok rozwodowy

W wyroku orzekającym rozwód sąd powinien zamieścić z urzędu następujące rozstrzygnięcia:

• o rozwiązaniu małżeństwa (małżeństwo ustaje z chwilą uprawomocnienia się rozstrzygnięcia o rozwodzie)

• o winie małżonków w zakresie rozkładu pożycia małżonków, chyba, że małżonkowie zgodnie wnosili o zaniechanie orzekania o winie

• o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi

• o obowiązku alimentacyjnym małżonków wobec ich wspólnych dzieci

• o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania zajmowanego przez oboje małżonków w czasie ich wspólnego zamieszkiwania

Na żądanie sąd rozwodowy może w wyroku rozwodowym orzec ponadto:

1. o obowiązku alimentacyjnym między małżonkami po rozwodzie

2. o uprawnieniach do wspólnego mieszkania (podział prawa do mieszkania)

3. o podziale majątku wspólnego małżonków jeżeli nie spowoduje to nadmiernej zwłoki w postępowaniu

Skutki rozwodu:

1. wygasają prawa i obowiązki małżeńskie tworzące treść małżeństwa

2. zmiana stanu cywilnego małżonków, stają się osobami stanu wolnego i mogą zawrzeć kolejny związek małżeński

3. następuje podział majaku wspólnego

4. możliwość powrotu do nazwiska w ciągu 3 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku rozwodu

5. może powstać obowiązek alimentacyjny między małżonkami

6. ustaje możliwość ustawowego dziedziczenia jednego rozwiedzionego po drugim

Stosunki majątkowe małżonków

Małżeński ustrój majątkowy to sytuacja prawna małżonków względem przedmiotów majątkowych nabytych przez małżonków przed i po zawarciu małżeństwa.

Ustrój ustawowy (w postaci wspólności majątkowej) powstaje z mocy samej ustawy w chwili zawarcia małżeństwa, chyba, że małżonkowie przed zawarciem małżeństwa wyłączyli go zawierając małżeńską umowę majątkową albo, gdy w chwili zawarcia małżeństwa zachodzi okoliczność wykluczająca istnienie wspólności majątkowej między małżonkami (ubezwłasnowolnienie małżonka).

Dorobek małżonków, na który składają się przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków lub przez jednego z nich w czasie trwania wspólności ustawowej tworzy majątek wspólny (chyba, że poszczególne przedmioty majątkowe podlegają zaliczeniu w skład majątków odrębnych małżonków).

W ustroju wspólności ustawowej istnieją trzy masy majątkowe: majątek wspólny i dwa majątki odrębne każdego z małżonków.

Majątek wspólny to przede wszystkim:

• wynagrodzenie za prace małżonków

• dochody, które przynosi majątek wspólny i majątki odrębne każdego z małżonków

Objęty jest bezudziałowa wspólnością łączną. W czasie istnienia stosunku małżeńskiego nie jest dopuszczalny podział majątku wspólnego objętego wspólnością łączną.

Majątek odrębny składa się z przedmiotów majątkowych nabytych przed powstaniem wspólności, dodatkowo:

• przedmioty odziedziczone, nabyte przez zapis lub darowiznę, chyba, że przysparzający postanowił iż przypadną obojgu małżonkom

• surogacja majątku odrębnego - zastąpienie jednych składników majątku innymi oznaczonymi przedmiotami majątkowymi -sprzedał rzeczy z majątku odrębnego i dochody z tej sprzedaży)

• przedmioty osobistego użytku

• przedmioty służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków majątku odrębnego małżonka wykonującego ten zawód

• praw niezbywalne (prawo do alimentów, użytkowanie)

• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (z wyjątkiem renty należnej poszkodowanemu)

• wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków (pobrane wynagrodzenie wchodzi do majątku wspólnego)

• nagrody za osobiste osiągnięcia naukowe, literackie, artystyczne

• majątkowe prawa autorskie twórcy, prawa twórcy wynalazku

Zarząd majątkiem wspólnym

Małżonkowie mają obowiązek współdziałania w zarządzie majątkiem wspólnym. Czynności dotyczących majątku wspólnego każdy małżonek może dokonywać samodzielnie.

• w wypadku czynności zwykłego zarządu - do ważności i skuteczności czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka nie jest konieczne współdziałanie drugiego małżonka

• w wypadku czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu - ważność i skuteczność czynności jednego z małżonków zależy od zgody drugiego małżonka na dokonanie czynności albo od późniejszego jej potwierdzenia (sankcja bezskuteczności zawieszonej). Brak zgody - nieważność bezwzględna czynności.

Ingerencja sądu w zarząd majątkiem wspólnym może polegać na;

• upoważnieniu jednego z małżonków do dokonania czynności przekraczającej zwykły zarząd

• pozbawieniu małżonka z ważnych powodów uprawnienia do samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym

• na zastąpieniu wymogu zgody małżonka na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd wymogiem uzyskania pozwolenia przez sąd

Ustrój umowny (w postaci wspólności majątkowej rozszerzonej lub ograniczonej w porównaniu do z zakresem wspólności ustawowej albo w postaci rozdzielności majątkowej) obowiązuje z woli małżonków wyrażonej w umowie majątkowej małżeńskiej

Intercyza - to umowa zawarta między małżonkami pod rygorem nieważności w formie aktu notarialnego, która może wyłączyć, rozszerzyć lub ograniczyć wspólność ustawową. Może być zawarta także przed zawarciem małżeństwa. Intercyza może także przywracać ustrój wspólności majątkowej wcześniej wyłączony przez nich lub zniesiony przez sąd z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków. Nie mogą zmienić natomiast przymusowego ustroju rozdzielności majątkowej w czasie trwania separacji orzeczonej przez sąd.

Swoboda w zakresie kształtowania treści umów majątkowych jest ograniczona. Strony mogą:

• określić zakres wspólności - rozszerzając lub ograniczając ją w stosunku do zakresu wspólności ustawowej

• mogą całkowicie wyłączyć wspólność i przyjąć ustrój rozdzielności majątkowej

• przyjmując wspólność rozszerzona mogą określić wielkość ich udziałów w majątku wspólnym

Nie mogą natomiast:

• przyjąć innego ustroju niż wskazany w art. 47 KRiO

• przyjąć innych zasad zarządu majątkiem wspólnym albo odmiennych zasad odpowiedzialności majątkiem wspólnym aniżeli wskazane w unormowaniach o ustroju wspólności ustawowej

• nie mogą rozszerzyć wspólności na niektóre prawa (art. 49 KRiO)

Ustrój przymusowy powstaje z mocy przecenia sadu na żądanie tylko jednego małżonka albo niezależnie od woli małżonków. Ustrój przymusowy jest ustrojem rozdzielności majątkowej. Może powstać w przypadku:

1. zniesienia wspólności majątkowej przez sąd z ważnych powodów na żądanie jednego małżonka

2. w wypadku ubezwłasnowolnienia małżonka

3. orzeczenia o separacji

Ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej następuje:

• z chwila ustania małżeństwa

• w czasie trwania małżeństwa:

1. wskutek zawarcia umowy małżeńskiej (intercyza)

2. z mocy prawa: ubezwłasnowolnienie lub orzeczenie separacji

3. gdy majątkowa umowa małżeńska nie może dojść do skutku (mogą wytoczyć powództwo o zniesienie wspólności majątkowej)

Odpowiedzialność za zobowiązania majątkiem wspólnym

Za zobowiązania zaciągnięte wyłącznie przez jednego z małżonków powinien odpowiadać małżonek dłużnik swoim majątkiem. Oboje zaś małżonkowie ponoszą odpowiedzialność swoimi majątkami odrębnymi i majątkiem wspólnym za zobowiązania, w których oboje są dłużnikami.

Rodzice

Za matkę dziecka w znaczeniu prawnym należy uznać kobietę, która dziecko urodziła. W trybie zwykłym macierzyństwo zostaje prawnie ustalone z chwilą sporządzenia aktu urodzenia dziecka z wpisem określonej kobiety, która dziecko urodziła, jako jego matki.

Sądowe ustalenie macierzyństwa wchodzi w rachubę w przypadku, gdy:

1. dziecko ma status dziecka nieznanych rodziców

2. macierzyństwo określonej kobiety zostało zaprzeczone przez sąd (i wykreślone z aktu urodzenia dziecka)

KRiO wyróżnia 3 sposoby ustalenia ojcostwa:

1. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki - domniemywa się, że dziecko pochodzi od męża matki, jeżeli urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia, chyba, że nastąpiło to już po zawarciu przez matkę kolejnego małżeństwa. W tym wypadku domniemywa się pochodzenie dziecka od drugiego męża matki.

Zaprzeczenie ojcostwa - powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może wytoczyć mąż matki dziecka, matka i samo dziecko oraz prokurator. Ma to na celu obalenie domniemania pochodzenia dziecka od męża matki.

Jeżeli dziecko urodziło się już w dniu zawarcia związku małżeńskiego - domniemanie istnieje.

Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem sto osiemdziesiątego dnia od zawarcia małżeństwa - do obalenia domniemania ojcostwa wystarczy, jeżeli w procesie o zaprzeczenie ojcostwa mżą złoży oświadczenie, ze nie jest ojcem dziecka.

Na obalenie domniemania ojcostwa matka ma pół roku od urodzenia dziecka, a ojciec pół roku od czasu gdy dowiedział się, że jest ojcem.

Matka dziecka nie może obalić domniemania przez samo złożenie oświadczenia o zaprzeczeniu ojcostwa (czyli, że mąż nie jest ojcem)

Mąż matki dziecka jeżeli obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem dziecka oraz jeżeli zawierając małżeństwo wiedział, że zona jest w ciąży - nie może obalić domniemania ojcostwa poprzez złożenie oświadczenia o tym, że nie jest ojcem. W tych wypadkach obalenie domniemania ojcostwa może nastąpić tylko przez wykazanie niepodobieństwa, żeby mąż mógł być ojcem dziecka (wykazanie, że nie mógł współżyć, bo był za granicą albo przez przeprowadzenie dowodów biologicznych DNA).

Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne przed urodzeniem dziecka i po jego śmierci.

2. uznanie dziecka - jest sposobem ustalenia ojcostwa na podstawie oświadczenia mężczyzny przyznającego przed kierownikiem USC swoje ojcostwo stosunku do dziecka niemającego ojca prawnie ustalonego. Nie można uznać dziecka, które ma już domniemanego ojca. Uznane może być dziecko poczęte, lecz jeszcze nienarodzone. Dziecko może być uznane po śmierci jeżeli zostawiło swoich zstępnych.

Jest to czynność prawna jednostronna, która dla swej skuteczności wymaga zgody matki dziecka (lub innego przedstawiciela ustawowego gdy dziecko jest małoletnie) oraz zgody dziecka pełnoletniego.

Uznanie pociąga za sobą wszelkie skutki prawne, jakie wynikają z faktu prawnie ustalonego ojcostwa (władza rodzicielska, alimentacja, dziedziczenie).

Unieważnienie uznania jest dopuszczalne wyłącznie w postępowaniu sądowym, w trybie procesu o unieważnienie uznania. Mężczyzna, który złożył oświadczenie o uznaniu, matka dziecka lub dziecko uznane po osiągnięciu pełnoletniości, którzy wyrazili zgodę na uznanie mogą domagać się unieważnienia uznania z powodu wad swych oświadczeń woli w terminie 1 roku od ich złożenia (pozorność nie wchodzi w grę). Dziecko uznane przed osiągnięciem pełnoletniości może w ciągu 3 lat od osiągnięcia pełnoletniości domagać się unieważnienia uznania na tej podstawie, że mężczyzna, który je uznał Ne jest jego ojcem. Po śmierci dziecka unieważnienie uznania jest niedopuszczalne.

3. sądowe ustalenie ojcostwa - jest dopuszczalne, gdy ojcostwo nie wynika ani z domniemania o pochodzeniu dziecka od męża matki, ani z faktu uznania dziecka. Nie jest dopuszczalne sądowe ustalenie ojcostwa przed urodzeniem się dziecka, jest natomiast dopuszczalne po jego śmierci lub po śmierci domniemanego ojca. Nie jest dopuszczalne zaprzeczenie ojcostwa ustalonego przez sąd.

Powództwo o sądowe ustalenie ojcostwa mogą wytoczyć dziecko, matka w imieniu swoim i dziecka, prokurator oraz ojciec dziecka.

Domniemywa się, ze ojcem dziecka jest ten,kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym a nie później iż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka, czyli w tzw. okresie koncepcyjnym.

W procesie o ustalenie ojcostwa pozwany mężczyzna może wykazywać brak podstawy domniemania, tzn., że nie obcował z matka dziecka w okresie koncepcyjnym, bo był np. za granicą, jeżeli jednak tego zrobić nie może to może obalić domniemanie za pomocą dowodów biologicznych.

Władza rodzicielska jest to ogół uprawnień i obowiązków rodziców względem osoby i majątku dziecka, których celem jest zapewnienie dziecku należytej pieczy i ochrony jego interesów

Władza rodzicielska powstaje z chwilą urodzenia dziecka i przysługuje rodzicom, których rodzicielstwo jest już prawnie ustalone.

Władza rodzicielska ustaje po osiągnięciu prze dziecko pełnoletniości. Wcześniejsze ustanie powoduje:

• śmierć dziecka lun rodziców

• wzruszenie macierzyństwa lub ojcostwa

• postanowienie sadu pozbawiające władzy rodzicielskiej

• ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe rodziców

• przysposobienie

Na treść władzy rodzicielskiej składają się:

• piecza nad osobą dziecka - obejmuje obowiązki i uprawnienia w zakresie wychowania dziecka, kierowania nim, troski o zapewnienie dziecku odpowiednich warunków egzystencji i bezpieczeństwa

• zarząd majątkiem dziecka - zarządem rodziców objęty jest cały majątek dziecka z wyjątkiem jego zarobków i przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku oraz przedmiotów nabytych przez dziecko w drodze darowizny i dziedziczenia (jeżeli został wyłączony zarząd rodziców)

1. czynności zwykłego zarządu majątkiem dziecka - rodzice mogą samodzielnie dokonywać

2. czynności przekraczające zwykły zarząd - wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego

• reprezentacja dziecka - rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. W ramach tego przedstawicielstwa rodzice mogą dokonywać w imieniu dziecka czynności prawnych oraz czynności procesowych w postępowaniu sądowym i administracyjnym

Pozbawienie władzy rodzicielskiej przez sąd opiekuńczy może nastąpić:

• gdy zachodzi niemożność jej wykonywania z powodu trwałej przeszkody

• gdy władza rodzicielska jest niewłaściwie wykonywana - rodzicie w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka

Może zostać przywrócona przez sąd opiekuńczy.

Zawieszenie władzy rodzicielskiej może nastąpić:

• w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, np. krótkoterminowej kary pozbawienia wolności.

Zawieszenie może zostać uchylone po ustaniu przeszkody.

Ograniczenie władzy rodzicielskiej może nastąpić:

• w razie zagrożenia dobra dziecka

• w razie rozłączenia rodziców (niemożność wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej) - sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców i ograniczyć władze rodzicielską drugiego do określonych i obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka

Przysposobienie

Przysposobienie jest zastępczą formą naturalnego stosunku rodzicielskiego, który zostaje przez przysposobienie zastąpiony w sensie prawnym.

Przesłanki:

• nieosiągnięcie przez przysposabianego pełnoletniości - przysposobić można tylko osobę małoletnią

• zgodność przysposobienia z dobrem przysposabianego dziecka

Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego wyłącznie na żądanie przysposabiającego.

Wymagane jest:

• zgoda rodziców przysposabianego na przysposobienie, chyba, że zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej nad przysposabianym dzieckiem lub są nieznani albo porozumienie z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody; rodzice mogą skutecznie wyrazić zgodę na przysposobienie ich dziecka najwcześniej po upływie 6 tygodni od jego urodzenia

• zgoda rodziców może dotyczyć przysposobienia przez daną osobę albo być zgodą blankietową, pozbawioną określenia osoby przysposabiającej

• zgoda opiekunów, jeśli dziecko pozostaje pod opieką (chyba, że sąd orzeknie przysposobienie bez zgody opiekuna)

• zgoda przysposabianego dziecka, które ukończyło lat 13; sad powinien wysłuchać także dziecka, które nie ukończyło lat 13, jeżeli może ono pojąć znaczenie przysposobienia

• zgoda małżonka osoby przysposabiającej jest konieczna, gdy przysposobienia dokonuje tylko jeden z małżonków, chyba, że drugi małżonek nie ma zdolności do czynności prawnych

• istnienie między przysposabiającym i przysposabianym odpowiedniej różnicy wieku

• przysposabiający powinien mieć pełną zdolność do czynności prawnych

• pozostawanie przysposabiającego i przysposabianego przy życiu w chwili orzekania przysposobienia (wyjątek: po śmierci przysposabiającego po spełnieniu odpowiednich warunków)

• określony i nadzorowany przez sąd opiekuńczy okres osobistej styczności przysposabiającego i przysposabianego (fakultatywnie - krajowe, obligatoryjnie - zagraniczne)

Rodzaje przysposobienia

1. ze względu na skutki jakie wywołuje

• pełne - przysposobiony wchodzi w pełni w rodzinę przysposabiającego i zarazem wychodzi ze swej rodziny naturalnej; jest rozwiązywalne

• niepełne - nie powoduje ono ani powiązań rodzinnych przysposobionego z rodziną przysposabiającego ani nie niweczy powiązań rodzinnych przysposobionego z jego rodziną naturalną; polega na powstaniu stosunku prawnego wyłącznie między przysposobionym a przysposabiającym; jest rozwiązywalne

• całkowite - jest najbardziej utajnione, zakres jest taki jak przysposobienia pełnego, ale skutki są dalej idące, mianowicie:

• przysposobiony traci swój dotychczasowy stan cywilny, wykluczone jest ustalenie jego naturalnego pochodzenia

• sporządza się nowy akt urodzenia, w którym jako rodziców wpisuje się przysposabiających

• rozwiązanie jest niedopuszczalne

• „ze względu na sposób dokonania”

• wspólne - jest dopuszczalne wyłącznie przez osoby pozostające w związku małżeńskim

• indywidualne - może być dokonane zarówno przez osoby samotne jak i przez pozostające w związku małżeńskim; wymagana jest wtedy zgoda drugiego małżonka

• „ze względu na miejsce przysposobienia”

• krajowe - orzeczenie przysposobienia nie spowoduje zmiany dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w RP na miejsce zamieszkania w innym państwie

• zagraniczne - -powoduje zmianę dotychczasowego zamieszkania przysposabianego w RP na miejsce zamieszkania w innym państwie; może zostać orzeczone tylko wtedy, gdy dziecku nie można zapewnić odpowiedniego zastępczego środka rodzinnego w Polsce; jest obowiązkowy okres styczności dziecka z przysposabiającymi; ograniczenie to nie będzie dotyczyło sytuacji gdy między przysposabiającym a przysposabianym istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo jeżeli przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego

Skutki przysposobienia:

1. ustaje dotychczasowa władza rodzicielska, nabywa ją przysposabiający

2. powstaje miedzy nimi stosunek taki jak miedzy biologicznymi rodzicami i ich dziećmi

3. przysposobiony nabywa nowy stan cywilny

4. przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego

5. na wniosek przysposabiającego może zostać zmienione imię przysposobionego (sąd)

6. skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego (będą traktowani jako wnuki)

7. powstanie przeszkody zawarcia małżeństwa między przysposabiającym a przysposobionym

Obowiązek alimentacyjny

Obowiązek alimentacyjny jest to prawna powinność dostarczania w razie potrzeby środków utrzymania lub także środków wychowania. Obciążać może:

• małżonków (wyprzedza obowiązek alimentacyjny wynikający z pokrewieństwa)

• byłych małżonków

• krewnych w określonej linii i stopniu (w linii prostej i w linii bocznej do 2 stopnia - rodzeństwo)

• powinowatych (w linii prostej 1 stopnia)

• przysposabiających

Funkcja obowiązku alimentacyjnego polega na zaspokajaniu usprawiedliwionych potrzeb osoby, która nie może się samodzielnie utrzymać. Środku utrzymania i zaspokojenia potrzeb kulturalnych są potrzebne każdemu uprawnionemu, środki wychowania zaś tylko małoletnim.

Zobowiązanie alimentacyjne jest stosunkiem prawnorodzinnym, potencjalnie wzajemnym (alimentowany może być w przyszłości zobowiązany do alimentów na rzecz alimentującego), osobisto - majątkowym, gasnącym z chwilą śmierci strony uprawnionej lub zobowiązanej.

Prawo do alimentów jest niezbywalne i niedziedziczne i ściśle związane z osobą uprawnioną. Praw do alimentów nie można się zrzec.

Przesłanki obowiązku alimentacyjnego:

• stan niedostatku (osoba nie może utrzymać się „własnymi siłami”)

• gdy dziecko pomimo pełnoletniości nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie

Zakres (wysokość) obowiązku alimentacyjnego zależy od:

• usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego

• zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego

Postać świadczeń alimentacyjnych:

• pieniężne

• w naturze (dostarczanie żywności, odzieży, udostępnianie mieszkania itp.)

• określona część wynagrodzenia zobowiązanego (gdy mają prawo do równej stopy życiowej a wynagrodzenie stanowi jedyne źródło utrzymania zobowiązanego)

• osobiste starania o osobę uprawnioną (sprawowanie pieczy, starania o utrzymanie)

Rodzaje więzi alimentacyjnych - występują między:

1. krewnymi w linii prostej (między rodzicami a dziećmi)

2. rodzeństwem

3. małżonkami i byłymi małżonkami

4. jednym z małżonków i pozostałymi członkami tzw. małej rodziny

5. stronami stosunku przysposobienia

6. miedzy powinowatymi (jednym z małżonków i dzieckiem drugiego małżonka)

7. ojcem nie będącym mężem matki dziecka w stosunku do tej maki

Kolejność zobowiązań alimentacyjnych

Obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi a wstępnych przed rodzeństwem. Jeżeli jest kilku zstępnych (dzieci, wnuki) lub wstępnych (rodzice, dziadkowie) obowiązek alimentacyjny obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (dzieci przed wnukami, rodziców przed dziadkami).

Kilku krewnych w tej samej linii i w tym samym stopniu jest zobowiązanych stosownie do swych możliwości zarobkowych i majątkowych (nie zaś w częściach równych).

Zasadą jest, że istnienie krewnego zobowiązanego w bliższej kolejności wyłącza obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności. Wyjątki, gdy zachodzi:

• niemożność wykonania zobowiązania alimentacyjnego przez zobowiązanego w bliższej kolejności (brak środków) lub

• niemożność uzyskania świadczeń na czas (nieznane miejsce pobytu zobowiązanego) albo nadmierne trudności w ściąganiu alimentów

Możliwość uchylenia się od alimentowania rodzeństwa - zobowiązany może się uchylić od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub jego najbliższej rodziny (np. dotkliwie obniżyłaby się jego stopa życiowa i jego najbliższych).

Pierwszeństwo obowiązku alimentacyjnego wynikającego z małżeństwa - powszechnie przyjmuje się, że obowiązek alimentacyjny wynikający z małżeństwa wyprzedza obowiązek wynikający z pokrewieństwa.

Osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenie spełnić (roszczenie regresowe).

zdarzenia w ścisłym znaczeniu, np. urodziny, śmierć (niezależne od naszej woli)

zachowania podmiotów prawa

zachowania konwencjonalne

zachowania faktyczne

czynności ukierunkowane na wywołanie skutków prawnych, np. czynności prawne

- konstytutywne orzeczenia sądu (wyrok rozwodowy)

- decyzje administracyjne

czynności niekoniecznie ukierunkowane na wywołanie skutków prawnych, np. przebaczenie

zgodne z prawem, np. znalezienie rzeczy niczyjej

niezgodne z prawem, np. niewykonanie zobowiązania, czyny niedozwolone

• pokrewieństwo w linii prostej - jest to więź pomiędzy osobami pochodzącymi jedna od drugiej, np. rodzice - dzieci

• pokrewieństwo w linii bocznej - jest to więź łącząca osoby mające wspólnego przodka lecz niepochodzące jedna od drugiej, np. rodzeństwo

---