WYKŁADY: EKONOMIKA LEŚNICTWA

prof. nadzw. dr hab. Hubert Szramka

Literatura:

• Na egzamin gł. wykłady (umieć słowo w słowo )

• „Zarys ekonomiki leśnictwa”, T. Marszałek, M. Podgórski, 1978r. (środkowa część książki aktualna)

1. Podstawy ekonomiki produkcji leśnej.

2. Podstawy, zasady i metody szacowania wartości lasu oraz szacowania strat w drzewostanach.

3. Podstawy ekonomiki pracy w gospodarstwie leśnym.

I. Ogólne podstawy ekonomiki leśnej

1. Zakresy i okresy produkcji leśnej.

W gospodarstwie leśnym, w odróżnieniu od innych działów gospodarki narodowej, wyróżnia się dwa zakresy produkcyjne, a mianowicie:

1. Zakres produkcji leśnej „przy pniu” (Ppp) Pod pojęciem Ppp rozumie się wielkość (miąższość) pozyskiwanych i wyrabianych corocznie sortymentów drzewnych.

2. Zakres produkcji leśnej „na pniu” (Pnp) Pod pojęciem Pnp rozumie się wielkość (miąższość) rocznego przyrostu bieżącego miąższości d-stanu.

Można zatem powiedzieć, że miarą Ppp jest Ru (rozmiar użytkowania lasu), natomiast miarą Pnp jest Pb (przyrost bieżący miąższości d-stanów).

Przyjmuje się, że w Polsce rocznie rozmiar użytkowania lasu stanowi 56% przyrostu bieżącego miąższości.

Zmiana zapasu drzewnego na pniu- różnica między bieżącym przyrostem miąższości, a rozmiarem użytkowania:

Pb - Ru = Zz

Zdaniem wielu ekonomistów wartość Zz powinna być wliczona do produkcji globalnej leśnictwa.

Każdy z wyżej wymienionych zakresów produkcji leśnej posiada swój własny, specyficzny okres produkcyjny:

1. Zakres produkcji leśnej Ppp charakteryzuje się rocznym okresem produkcyjnym (bo corocznie pozyskuje się, wyrabia i przeznacza do sprzedaży określone sortymenty). Trwa on od momentu ścięcia drzewa do momentu uzyskania należności za to drewno.

2. Pnp związany jest z wieloletnim okresem produkcyjnym. Trwa on od momentu wysiewu nasion lub wysadzenia sadzonek w uprawie do momentu uzyskania przez ten drzewostan wieku rębności, umownie przyjęto, że okres ten wynosi 100 lat.

*Kredyt kupiecki- najpierw kupujący otrzymuje drewno, a płaci za nie dopiero po czasie, do 30 dni.

W ekonomicznej interpretacji pod pojęciem gospodarstwa leśnego (w Polsce) rozumie się realizację obu zakresów produkcyjnych (Ppp i Pnp).

2. Czynniki produkcji leśnej.

Wymienione wyżej zakresy produkcyjne: Ppp jak i Pnp wymagają zastosowania szeregu czynników produkcyjnych, takich jak maszyny, urządzenia, surowce oraz odpowiednio wykształconej kadry. Całość czynników produkcyjnych danego przedsiębiorstwa nazywamy siłami wytwórczymi lub zasobami produkcyjnymi. Ogół sił wytwórczych w leśnictwie opisuje schemat:

SIŁY WYTWÓRCZE

LUDZIE ŚRODKI PRODUKCJI

ŚRODKI PRACY PRZEDMIOT PRACY

MAJĄTEK NIERUCHOMY MAJĄTEK RUCHOMY LAS MATERIAŁY SUROWCE

Po lewej stronie zasoby niematerialne, druga strona to zasoby materialne zwane środkami pracy.

Przedmiot pracy- rzecz (materia), na którą w procesie pracy oddziałujemy. Zalicza się do tego: materiał, surowce, paliwa, energię. Cechą przedmiotów pracy jest fakt, że zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym i dlatego cała ich wartość stanowi koszty produkcyjne.

Środki pracy- narzędzia, maszyny i urządzenia, za pomocą których oddziałujemy w procesie produkcji na przedmioty pracy. Cechą środków pracy jest fakt, że w procesach produkcyjnych zużywają się stopniowo, zatem uczestniczą w wielu cyklach produkcyjnych. Tylko ta część zużyta środków pracy stanowi koszt produkcji.

Las (ściślej d-stan) w procesie produkcji leśnej pełni podwójną (a nawet potrójną) rolę, gdyż jest on zarówno środkiem pracy , jak i przedmiotem pracy, a po ścięciu staje się produktem.

1. Las jest przedmiotem pracy w trakcie wykonywania wszystkich czynności gospodarczo-leśnych, zarówno z zakresu użytkowania lasu (ścinka, pozyskiwanie, wyróbka, transport), jak i zagospodarowania lasu (gospodarka szkółkarska, odnowienia, zalesienia, trzebieże, plantacje, zadrzewienia, pielęgnowanie lasu, ochrona, łowiectwo, turystyka, remonty dróg, mostów, budynków, melioracje i urządzanie).

2. Las jest środkiem pracy w trakcie wzrastania drzew na wysokość i na grubość, kiedy corocznie odkładają się „na sobie” kolejne słoje przyrostu miąższości d-stanu.

Las jest specyficznym środkiem produkcji.

Zasoby ludzkie klasyfikuje się w różnych układach. W leśnictwie mamy specyficzny podział zatrudnionych pracowników (ludzi), mianowicie:

- zaliczani do służby leśnej

- pracownicy poza służbą leśną (administracja)

- pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych.

3. Koszty produkcji leśnej i ich klasyfikacja

Definicje:

1. To wartość nakładów poniesionych na wytworzenie (pozyskanie) określonego produktu (dobra).

2. To wartość zużytych środków pracy, przedmiotów pracy i ludzi w procesie produkcji.

Klasyfikacje kosztów Pod pojęciem kosztów należy rozumieć wartość zużytych środków pracy, przedmiotów pracy i czynnika ludzkiego w procesie produkcyjnym.

Wartość zużycia środka produkcji nazywa się amortyzacją.

Koszty klasyfikuje się w różnych układach i przekrojach:

1. Koszty wg miejsc powstania - miejsce (np. leśnictwo, oddział) lub czynność, w ramach której te koszty poniesiono (koszty pozyskania, pielenia).

2. Koszty w układzie rodzajowym (lub rodzajowa klasyfikacja kosztów) - podział na najmniejsze jednorodne grupy kosztów materialnych i niematerialnych:

1. do kosztów materialnych (C) zaliczamy m.in.: koszty zużytych materiałów, surowców, paliw, energii, koszty amortyzacji;

2. do kosztów niematerialnych (V) zaliczamy m.in.: koszty wynagrodzenia (płace), tzw. Narzuty na płace takie jak: ZUS, koszty ubezpieczeń rentowych, emerytalnych, fundusz pracy, mieszkaniowy, socjalny oraz elementy kosztopodobne takie jak: podatki, opłaty, akcyzy.

3. Podział kosztów na bezpośrednie i pośrednie.

1. bezpośrednie- to takie, które dadzą się odnieść bezpośrednio do wytworzonego produktu, dobra

2. pośrednie- to takie, które nie dadzą się odnieść bezpośrednio do wytworzonego produktu, dobra, są to koszty ogólno administracyjne i ogólno produkcyjne

Suma kosztów bezpośrednich i pośrednich daje całkowity koszt wytworzenia danego produktu lub danej czynności.

4. Podział kosztów na stałe i zmienne.

1. stałe- koszty istnienia; są to koszty, które nie zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji, np. koszty administracji, amortyzacji

2. zmienne- koszty proporcjonalne; koszty, które zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji, np. koszt zużytego paliwa przy ścince drzewa

5. Koszty w układzie kalkulacyjnym- podział dowolnej grupy kosztów na tzw. jednostki kalkulacyjne. Jednostkami kalkulacyjnymi najczęściej w leśnictwie są 1m³ drewna, 1 ha lasu.

Wskaźniki (jak u nas).

Wartość produkcji leśnej:

W ujęciu ekonomicznym wartość jakiegokolwiek dobra, rzeczy równa jest kosztom poniesionym na ich wytworzenie.

Wartość=C+V

Pojęcie wartości występuje wszędzie tam, gdzie występuje wymiana produktów, towarów. W większości produktów posługujemy się wartością wytworzenia produktu. Sumuje się koszty i to daje wartość dobra. Jednakże w przypadku dóbr rzadkich lub dóbr wyprodukowanych kilkadziesiąt i więcej lat temu posługujemy się wartością odtworzeniową danego produkt, dobra.

Z ekonomicznego punktu widzenia nie wolno sumować kosztów w dłuższych okresach czasu, ponieważ zmienia się wartość pieniądza w czasie.

W leśnictwie ustala się wartość odtworzeniową, a nie wartość wytworzenia drewna.

Potrzebę obliczania wartości odtworzeniowej drewna uzasadnił rosyjski ekonomista Sudaczkow. Potrzebę ustalania wartości odtworzeniowej drewna uzasadnił on na przykładzie teoretycznego obrębu leśnego zagospodarowanego na zasadzie lasu normalnego.

Obręb Sudaczkowa to obręb o pow. 100 ha, w którym 1 ha stanowi zrąb, a pozostałe 99 ha to d-stan wieku od 1 do 99 lat, każdy o pow. 1 ha. To 1 - gatunkowy d-stan.

Sudaczkow postawił 2 pytania:

1. Co jest produkcją tego teoretycznego obrębu?

2. Jaka jest wartość tej produkcji?

Ad.1

Produkcją tego fikcyjnego obrębu jest miąższość, ilość drewna pozyskanego z tego 1 ha zrębu.

Ad.2

Wartość drewna (z tego 1 ha lasu) jest równa sumie kosztów poniesionych w danym roku za cały obręb leśny.

W leśnictwie ustalamy wartość odtworzeniową drewna ze względu na długi okres (ok. 100 lat) wyrastania drzew i d-stanów.

Podstawy, metody i zasady ustalania cen za drewno i różnicowania cen sortymentowych.

Cena jakiegokolwiek dobra równa jest kosztom wydatkowanym na wytworzenie tego dobra oraz nadwyżki finansowej. Co symbolicznie można zapisać, że cena za którą sprzedajemy dany produkt to suma kosztów materialnych, robocizny i nadwyżki finansowej (akumulacja finansowa):

Cena=C+V+m

Nadwyżka finansowa zwana niekiedy produktem dodatkowym lub produktem dla społeczeństwa składa się głównie z zysków oraz z podatków, akcyzy. W większości przypadków akumulacja finansowa przekazywana jest głównie do budżetu państwa.

Akumulacja f. przekazana do budżetu państwa przeznaczona jest na finansowanie tzw. niematerialnej sfery produkcji (szkolnictwo, wojsko, policja, służba zdrowia, administracja rządowa i samorządowa, sądownictwo).

Cena jest to wartość produktu wyrażona w pieniądzu. \cena jest równa wartości produktu b. rzadko, ponieważ na ceny wpływa rynek, czyli prawo popytu i podaży oraz indywidualne upodobania kupującego (odbiorcy).

Podstawą wszelkich kalkulacji cenowych w leśnictwie jest teoretyczna cena średnia (albo kosztowa cena średnia) 1m³ drewna:

Teoretyczna cena średnia 1m³:

Cśr =

Gdzie:

C - koszty mat. wydatkowane na całe gospodarstwo leśne

V- koszty niemat. Wydatkowane na całe gosp. Leśne

m - nadwyżka finansowa

Ru- rozmiar użytkowania lasu (rzeczywista miąższość pozyskanego drewna)

C i V dotyczą całego gospodarstwa leśnego z okresu 1 roku.

Muszą być to koszty roczne, ponieważ w leśnictwie mamy do czynienia z sezonowością przychodów i kosztów (w znaczeniu ekonomicznym).

Aby różnicować ceny na poszczególne sortymenty koniecznie trzeba znać 3 elementy:

1. Cenę średnią 1m³ drewna

2. Wskaźnik wartości użytkowej poszczególnych sortymentów (W_sort), który ustalony jest empirycznie na podstawie czterech kryteriów:

• rodzaju, względnie gatunku drewna

• wymiarów drewna (cienkie/grube)

• jakości technicznej drewna (zdrowe/chore, proste/krzywe)

• względów gospodarczych lub polityki gospodarczej (czynnik ten ma za zadanie zachęcać lub zniechęcać producenta do wytwarzania określonych sortymentów)

Wskaźnik ten ustalany jest empirycznie na podstawie doświadczenia i danych z lat ubiegłych.

Wskaźnik ten ustala IBL.

3. Średnioważony wskaźnik wartości użytkowej dla wszystkich sortymentów (W_śr)

Wśr =

W - wskaźnik wartości użytkowej poszczególnych sortymentów

M - miąższość poszczególnych sortymentów

Suma miąższości wszystkich sortymentów

Mając te trzy elementy (C_śr, W_sort, W_śr) można obliczyć cenę poszczególnych sortymentów w danej jednostce gospodarczej (od nadleśnictwa do LP) z proporcji:

stąd:

Jeszcze jeden wzór z naszych notatek na Cśr.

O ostatecznej cenie na rynku zadecyduje rynek (czyli prawo podaży i popytu) oraz formy i zasady sprzedaży drewna.

Ze względu na formę sprzedaży wyróżnia się:

1. Ceny loco las- loco las oznacza cenę drewna na miejscu, w lesie. Wyróżnia się 2 rodzaje tych cen:

• loco las na pniu- oznacza, że kupujący kupuje rosnący drzewostan i na własną rękę dokonuje pozyskania, zrywki i wywozu drewna. Zatem cena ta nie obejmuje kosztów pozyskania drewna. Obecnie bardzo rzadko stosowana.

• loco las przy pniu- oznacza, że kupujący kupuje ścięte drzewo. Obecnie w Polsce zalecana jest do stosowania cena drewna loco las przy pniu „po zrywce”.

Cena przy pniu = Cpp przy zrywce - koszty pozyskania i zrywki

2. Ceny franco las - cena franco las oznacza miejsce, do którego koszty i ryzyko ponosi producent lub dostawca.

N dzień dzisiejszy cenę tę stosujemy głównie w obrocie międzynarodowym, ponieważ cena ta dotyczy transportu kolejowego i wodnego. Np. port załadowczy Gdynia - port wyładowczy Berlin.

Obecnie w obrocie krajowym ze względu na dominację transportu samochodowego zamiast określenia franco używa się coraz częściej określenia loco odbiorca.

Zasady sprzedaży drewna:

Zasady sprzedaży drewna określone są w odpowiednim zarządzeniu Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, które przyjmuje, że podstawową zasadą przy sprzedaży drewna powinna być forma przetargowa. Jednakże zarządzenie to dopuszcza do stosowania inne zasady sprzedaży takie jak:

- sprzedaż z wolnej ręki

- sprzedaż hurtowa

- negocjacje

- akcje

- submisje

- i inne.

Obecnie w LP w Polsce prawie całe drewno (poza sprzedażą detaliczną) odbywa się na tzw. portalu leśno-drzewnym oraz na tzw. e-drewno (sprzedaż elektroniczna). Na portalu leśno-drzewnym preferencje mają duże zakłady przemysłowe mogące poszczycić się tzw. historią zakupów drewna w LP. Natomiast w elektronicznej sprzedaży e-drewno dostęp do zakupu drewna mają wszyscy kupujący równy.

7. Produkcja globalna leśnictwa i krytyczna ocena metodyki jej obliczania:

Produkcja globalna- wartość wytworzonych produktów i usług przez jednostkę gospodarczą w okresie 1 roku. Produkcja globalna jest to rezultat pracy danej jednostki gospodarczej w okresie 1 roku.

Produkcja globalna jest wskaźnikiem makroekonomicznym, który określa stan i rozwój danego przedsiębiorstwa, czy branży przemysłu oraz państwa jako całości. Jest ona podstawą do wyliczania innych wskaźników makroekonomicznych, takich jak: produkcja czysta, PKB, dochód narodowy itp.

Udział leśnictwa jako branży w produkcji globalnej Polski nie przekracza 0,5% (0,34%).

Produkcja czysta to produkcja globalna pomniejszona o koszty materialne wydatkowane na tę produkcję. Suma produkcji czystych wszystkich dziedzin gospodarki narodowej tworzy dochód narodowy państwa.

W rachunkach teoretycznych produkcję globalną danej branży można obliczyć za pomocą równania:

P_glob = C + V + m

Na podstawie produkcji globalnej oblicza się m.in. produkcję czystą (produkcja globalna pomniejszona o koszty materialne):

P_czysta = P_glob - C = V + m

W połowie lat 90. ubiegłego wieku w miejsce dochodu narodowego jako miernik oceny gospodarki państwa wprowadzono PKB (Produkt Krajowy Brutto). PKB (państwa, kraju, Polski) jest to suma wartości wszystkich działów gospodarki narodowej w okresie jednego roku.

Wartość dodana jest to produkcja globalna pomniejszona o zużycie pośrednie:

W_dodana = P_glob - zużycie pośrednie

Zużycie pośrednie obejmuje koszty materialne oraz koszty usług obcych, koszty delegacji i wyjazdów służbowych oraz koszty reklam, czynszów, dzierżaw itp.

Wobec powyższego zużycie pośrednie ma wyższą wartość niż koszty materialne. Zatem wartość dodana ma niższą wartość niż produkcja czysta, zatem PKB ma niższą wartość niż dochód narodowy.

Na produkcję globalną leśnictwa składają się 4 elementy:

1. wartość pozyskanych i sprzedanych w danym roku sortymentów drzewnych

2. wartość pozyskanych i niesprzedanych w danym roku sortymentów drzewnych (remanenty drzewne)

3. wartość ubocznego użytkowania lasu i legalnie pozyskanej zwierzyny

4. wartość świadczonych usług

W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że do produkcji globalnej leśnictwa wliczane są tylko efekty (dochody) z jednego zakresu produkcji leśnej, tj. z produkcji leśnej „przy pniu” (tj. wartość pozyskanego drewna).

Mniej więcej to samo co u nas: Ponieważ w leśnictwie mamy dwa zakresy produkcyjne, zatem istnieje potrzeba wliczania do produkcji globalnej dochodów z drugiego zakresu produkcji leśnej, tj. z produkcji leśnej „na pniu”, ponieważ leśnictwo ponosi koszty na oba zakresy produkcyjne.

Efektem produkcji leśnej „na pniu” jest przyrost bieżący miąższości drzewostanu.

Do produkcji globalnej leśnictwa nie można wliczyć całego przyrostu miąższości drzewostanu, ponieważ część tego przyrostu (miąższości) w okresie roku została już pozyskana w postaci tzw. rozmiaru użytkowania lasu.

Zatem do produkcji globalnej leśnictwa można wliczyć tylko tę część przyrostu, która pozostała w lesie, a nazywa się ta część zmianą zapasu drzewnego, którą można obliczyć:

1. sposób ekonomiczny- bardzo prosty, jednak daje wartości przybliżone (orientacyjne), jest niedokładny:

Z_z = P_b - Ru

Z_z - zmiana zapasu drzewnego na pniu

P_b - przyrost bieżący miąższości drzewostanu

Ru - rozmiar użytkowania lasu

2. sposób urządzeniowy- metoda ta jest dokładniejsza, ale bardzo czasochłonna, ponieważ każde każdego wydzielenie trzeba liczyć oddzielnie:

Z_z = Z_n - Z_n-1

Z_n - zapas miąższości drzewostanów na koniec okresu

Z_n-1 - zapas miąższości drzewostanów na początku okresu

Zdaniem wielu ekonomistów- leśników, do produkcji globalnej leśnictwa powinna być wliczana wartość zmiany zapasu drzewnego na pniu.

Wycenę zmiany zapasu można przeprowadzić przemnażając wielkość zmiany zapasu przez odpowiednie wskaźniki:

Wartość zmiany zapasu drzewnego na pniu można wyliczyć wykorzystując:

1. koszt produkcji 1m³ drewna „na pniu”

2. cenę średnią 1m³ drewna loco las „na pniu”

Cpp - cena „przy pniu”

(C + V) - koszty pozyskania drewna

3. cenę umowną 1m³ drewna

W_pd - wartość pozyskanego drewna

Podsumowując powyższe wzory- wartość zmiany zapasu wyliczamy ze wzoru:

Km3

W_Zz = Zz* Cm3np.

Cum3pd

TWD

Cechy produkcji leśnej:

1. uzależnienie od warunków i sił przyrody

2. długi okres wyrastania drzewostanów (średnio 100lat)

3. istnienie dwóch zakresów (cykli) i dwóch okresów produkcji leśnej

4. niewielki wpływ człowieka na wzrost wyników produkcyjnych

5. trudności w ustalaniu produkcji globalnej leśnictwa

6. przestrzenność jednostek organizacyjno- administracyjnych (17,5 tys. ha)

7. sezonowość ekonomiczna (miesiące o wyższych/niższych przychodach)

8. problemy z prawidłowym określeniem efektów

II. PODSTAWY, METODY I ZASADY SZACOWANIA WARTOŚCI LASU I SZACOWANIA STRAT W DRZEWOSTANACH.

Metody wyceny wartości drzewostanów.

W ekonomice leśnictwa wyróżnia się 3 grupy metod szacowania wartości drzewostanu:

1. metody statyczne

2. metody empiryczne

3. metody tablicowe

METODY EMPIRYCZNE (JAK U NAS I):

Teorię czystego dochodu z gruntu leśnego w ujęciu Presslera- Hayer'a ostrej krytyce poddał Glaser, albowiem uważał, że dochód daje las, a nie grunt; zatem był zwolennikiem renty leśnej.

Na podstawie swych badań i obliczeń uznał, że wartość d-stanów jest zmienna w czasie, zatem też należy dostosować metody wyceny wartości d-stanów do wieku.

Był zwolennikiem maksymalnego dochodu z lasu w przeliczeniu na jednostkę powierzchni.

Uważał, że maksymalny dochód z gospodarstwa leśnego ma miejsce wówczas, gdy przeciętny dochód z lasu zrówna się z bieżącym dochodem z lasu, co przy założeniu statycznego gospodarstwa leśnego ma miejsce, gdy przeciętny przyrost miąższości drewna zrówna się z bieżącym przyrostem miąższości drewna (w skali roku).

Relacja między rocznym przyrostem bieżącym a rocznym przyrostem przeciętnym była (jest) granicą do wyznaczania wieków rębności.

Glaser doszedł do przekonania, że wartość d-stanów trzeba szacować różnymi sposobami w zależności od wieku. Pierwotnie wydzielił dwie grupy d-stanów, mianowicie:

1. d-stany dojrzałe, które osiągnęły wiek rębności

2. d-stany niedojrzałe, które nie osiągnęły wieku rębności

Z czasem wśród d-stanów niedojrzałych dodatkowo wyodrębnił jeszcze jedną grupę:

3. uprawy i młodniki

1. Obliczanie wartości upraw i młodników.

Wartość upraw i młodników Glaser zalecał obliczać za pomocą metody wyłożonych kosztów, która polegała na sumowaniu wszystkich kosztów od momentu założenia uprawy, do momentu szacowania, co symbolicznie można zapisać:

Wi = ∑ wyłożonych kosztów

Wg Glasera Wi to waga pomniejszona o ewentualne dochody z cięć pielęgnacyjnych.

Z ekonomicznego punktu widzenia nie wolno sumować kosztów z dłuższych okresów (dochodów również).

2. Obliczanie wartości d-stanów niedojrzałych.

Wartość d-stanów niedojrzałych (średnich klas wieku) należy obliczać za pomocą wartości spodziewanej. W tej grupie zanotowano najważniejsze osiągnięcie Glasera.

Pierwotnie Glaser przyjął, że wartość d-stanów zmienia się proporcjonalnie do wieku. Stąd ułożył proporcję:

Ai- wartość spodziewana d-stanu w wieku i

Au- wartość sprzedażna d-stanu w wieku u (rębności)

i- wiek szacowania

u- wiek rębności

Po przekształceniu proporcji:

Ten poprawny wzór pod względem matematycznym dawał wg Glasera wyniki zawyżone. Była to pierwsza wersja wzoru Glasera. Stąd też Glaser przyjął drugie założenie, w którym wartość d-stanu jest proporcjonalna do kwadratu wieku:

stąd

Z kolei powyższy wzór dawał zaniżone wyniki. W celu usunięcia niedogodności wzoru drugiego, Glaser zaproponował pewną modyfikację, by w wartości spodziewanej d-stanów uwzględnić koszty odnowienia (c) powierzchni 1 ha lasu. Była to trzecia wersja wzoru Glasera.

3. Obliczanie wartości d-stanów dojrzałych.

Wartość d-stanów dojrzałych (rębnych i przeszłorębnych) Glaser obliczał za pomocą metody wartości sprzedażnej, która ma postać:

A_m = (A'_m - kp)

A_m- wartość sprzedażna d-stanów netto

A'_m- wartość sprzedażna d-stanów brutto

kp- koszty pozyskania wszystkich sortymentów

A'_m Glaser obliczał za pomocą następującej formuły:

A'_m= (m₁*c₁ + … + m_n*c_n)

m₁, …, m_n- miąższości poszczególnych sortymentów

c₁, …, c_n- ceny poszczególnych sortymentów

Obecnie występuje szereg modyfikacji wzorów Glasera.

Dla potrzeb warunków polskich modyfikację wzorów Glasera przeprowadził prof. Świąder, który uszczegółowił granice wiekowe, w ramach których należy stosować odpowiednie wzory.

Drzewostan	Gatunki
		iglaste	liściaste	dąb
Uprawy i młodniki	do 20 lat	do 30 lat	do 40 lat
D-stany średnich klas wieku	od 21 lat do wieku rębności	od 31 lat do wieku rębności	od 41 lat do wieku rębności
D-stany rębne i starsze	Po uzyskaniu wieku rębności

1. wartość upraw i młodników należy szacować metodą kosztów reprodukcji:

Wr = (Kj + Kk * n + Ko * i ) * z * p * BWP

Kj- jednorazowy koszt założenia uprawy

Kk- koszt kilkakrotny związany z pielęgnacją lasu

n- liczba zabiegów pielęgnacyjnych

Ko- koszty ochrony i administracji

i- wiek wyceny

z- zadrzewienie

p- powierzchnia

BWP- Bonitacyjny Współczynnik Przeliczeniowy

BWP- oblicza się go jako stosunek zasobności d-stanu rębnego rosnącego na danym, szacowanym siedlisku do zasobności d-stanu rębnego rosnącego na najsłabszym siedlisku dla danego gatunku.

Ma on za zadanie podnosić wartość upraw i młodników rosnących na lepszych siedliskach.

Świąder przyjął założenie, że koszty jednostkowe (cały nawias powyższego wzoru) są to średnie wartości z okresu 3 lat, przeliczone na 1 ha, obliczone w skali dużej jednostki typu RDLP. Średnia wartość odpowiada wartości uprawy, względnie młodnika, rosnącej na najsłabszym siedlisku.

2. d-stany średnich klas wieku należy szacować metodą wartości spodziewanej:

A_i = (A_u - c)

Ai- wartość spodziewana d-stanu w wieku i

Au- wartość sprzedażna d-stanu w wieku u (rębności)

c- koszty odnowienia powierzchni 1ha lasu

i- wiek szacowania

u- wiek rębności

z- zadrzewienie

p- powierzchnia

3. d-stany rębne i starsze należy szacować metodą wartości sprzedażnej:

A_u = (M₁ * C₁ + ... + M_n * C_n) - K_p

A_u - wartość sprzedażna d-stanu w wieku rębności

M - miąższości poszczególnych sortymentów

C - ceny poszczególnych sortymentów

K_p - koszty pozyskania tychże sortymentów

Zasady określania wartości gruntów leśnych wg standardu V.6

Wartość nieruchomości leśnej, zadrzewionej i zakrzewionej określa się przy zastosowaniu:

- podejścia porównawczego (standard III.7)

- podejścia dochodowego (standard III.6)

- podejścia mieszanego (m.in. metoda wskaźników szacunkowych gruntów)

- podejścia kosztowego.

Metodyka szacowania nieruchomości leśnych i zadrzewionych (wg standardu wyceny nieruchomości leśnych i zadrzewionych):

Wartość rynkowa Wartość odtworzeniowa

drzewostan grunt d-stan

Wg wartości drewna: 1. Podejście porównawcze wg kosztów wyhodowania

1. technika szacunku brakarskiego (jak grunty rolne klasy V,VI (uprawy i młodniki)

(d-stan starszy i bliskorębny) do zalesienia) 1. Technika szczegółowa

2. technika wskaźnikowa 2. Metoda wskaźników 2. Technika wskaźnikowa

(d-stan młodszy) szacunkowych

METODY STATYCZNE.

Nazwa ta pochodzi od statyki leśnej, czyli nauki o wycenianiu wartości lasu, jego części składowych oraz określaniu rentowności gospodarstwa leśnego. Statyka leśna opiera się na teorii (modelu) lasu normalnego, tj. na gospodarstwie leśnym składającym się z 1-gatunkowych obrębów leśnych zagospodarowanych zgodnie z koncepcją lasu normalnego.

Las normalny to las o odpowiedniej modelowej strukturze i budowie, tj. o normalnym ustosunkowaniu powierzchni klas wieku, normalnym przyroście, normalnym zapasie, normalnym etacie i normalnym rozmiarze użytkowania lasu. Ten model lasu normalnego miał zapewniać trwałość, ciągłość i równomierność dochodów z gospodarstwa leśnego. Statycy zakładali stałość zewnętrznych warunków gospodarowania w tym szczególnie stałość wartości pieniądza przez całą kolej rębu (100-120 lat). Zakładali zatem pewien statyczny, niezmienny obraz gospodarstwa leśnego.

Teoria lasu normalnego przyczyniła się do powstawania monokultur jednogatunkowych i jednowiekowych, głównie So na niżu, a w górach Św. Twórcami tego modelu byli Hundeshagen i Heyer (ok. 1941r.).

(Z ekonomicznego punktu widzenia model ten pozwalał wyliczać dochody z gospodarstwa leśnego w przód na dowolny okres.)

W okresie statyki leśnej wypracowano szereg metod wyceny wartości lasu, które można podzielić na dwie grupy (szkoły):

1. Metody oparte na rachunku procentowym.

U podstaw rachunku procentowego legło założenie, że nasz las traktowany jest tak jak kapitał (pieniądz), jak gdyby oddany do banku. Od tego kapitału co roku przyrastają dodatkowe wartości, zwane odsetkami.

Wyróżnia się 2 odmiany rachunku procentowego:

1. Procent prosty.

Szacowanie wartości d-stanu w oparciu o rachunek procentu prostego:

Jeżeli nasz las (kapitał) zostaje oddany do banku na odpowiednią liczbę lat przy danej stałej stopie procentowej to odsetki od tego kapitału wynoszą:

d_n = Ko * 0,0p * n

d_n- odsetki od kapitału

Ko- kapitał początkowy

p- przyjęta stopa procentowa (1% = 0,01)

n- liczba lat

Podstawowe znaczenie w tym rachunku miało poprawne określenie stopy procentowej.

Stopę procentową obliczano z proporcji:

stąd

r- roczny dochód netto (z lasu)

Końcowa wartość lasu (kapitału) równa jest jego wartości początkowej oraz odsetkom, które z czasem przyrosły:

K_k = Ko + d_n = Ko * 0,0p * n = Ko * (1 + 0,0p * n)

Znając końcową wartość lasu (kapitału) można obliczyć jego wartość początkową:

2. Procent składany (złożony).

Szacowanie wartości d-stanu w oparciu o rachunek procentu składanego:

Szacowanie wartości lasu na podstawie procentu prostego zostało szybko zaniechane ze względu na fakt, że rachunek ten dawał niskie wartości.

U podstaw rachunkowych rachunku procentu składanego było założenie, że jeżeli nasz las (kapitał) zostaje oddany do banku na zasadzie procentu składanego, to kapitał ten corocznie przyrasta o wartość odsetek nie tylko od kapitału początkowego, ale również o wartość odsetek od odsetek, które wcześniej przyrosły.

K_k = Ko * 1,0pⁿ

n- liczba lat

Dowód:

- po pierwszym roku:

stąd K_k = Ko * 1,0p

- po drugim roku:

K_k = Ko * 1,0p *1,0p = Ko * 1,0p²

- po n latach:

K_k = Ko * 1,0pⁿ

Znając K_k można również wyliczyć K₀ wg wzoru:

Odsetki przy tym rachunku rosną w postępie geometrycznym, co oznacza, że im dłuższy okres naliczania, tym te odsetki szybciej rosną. Porównując- odsetki przy procencie prostym są przez całą kolej rębu równe co do wartości.

Znając końcową wartość lasu (kapitału) i jego wartość początkową można obliczyć odsetki:

D_n = K_k - Ko = Ko * 1,0pⁿ - Ko = Ko (1,0pⁿ - 1)

Znając odsetki, można obliczyć wartość kapitału początkowego:

lub

Równanie na końcową wartość lasu (kapitału) o postaci K_k = Ko * 1,0pⁿ nazywamy równaniem prolongowania, zaś sam współczynnik 1,0pⁿ nazywamy współczynnikiem prolongowania.

Natomiast formuła na początkową wartość lasu (kapitału) o postaci
nazywamy równaniem dyskontowania, zaś współczynnik
współczynnikiem dyskontowania.

Współczynnik prolongowania, jak i dyskontowania, jak i wartość odsetek zestawiane były w odpowiednich tabelach (tablicach) w celu ułatwienia szacowania wartości d-stanów.

2. Metody oparte na rachunku rentowym.

W okresie statyki leśnej największą karierę zrobił rachunek rentowy.

Renta leśna w ujęciu statyków oznaczała kwotę (dochód czysty), która w równych wysokościach i w równych odstępach czasu wpływała do kasy nadleśnictwa.

- Ze względu na częstość wpływu kwoty do kasy nadleśnictwa wyróżniano renty roczne i okresowe.

- Ze względu na długość trwania (okres wpływu dochodu) wyróżniano renty wieczne i skończone.

W związku z powyższym jest szereg odmian rent i rachunku rentowego w zakresie szacowania wartości lasów.

W zakresie szacowania wartości lasów wyodrębniono metody rachunku rentowego:

1. Metoda renty leśnej- metoda pośrednia.

Zwolennicy renty leśnej przyjmowali założenie, że kapitałem zakładowym (podstawowym) gospodarstwa leśnego jest las, czyli grunt wraz z d-stanami i innym majątkiem typu budynki i budowle. Wartość tego lasu (kapitału) obliczono pośrednio z dochodu, jaki ten las przynosi (stąd synonimem tej metody jest metoda pośrednia).

U podstaw tego rachunku jest proporcja:

r- renta (dochód czysty z lasu)

Ko- wartość kapitału (lasu)

p- stopa procentowa

Z proporcji tej obliczano wartość lasu:

Konsekwencją tego schematu jest fakt, że wysokość dochodu (renty) można obliczyć:

Równanie o postaci
nazywamy równaniem kapitalizacji, zaś sam współczynnik
współczynnikiem kapitalizacji bądź mnożnikiem wartościowania.

Mnożniki wartościowania są odwrotnie proporcjonalne do przyjętej stopy procentowej:

np. p = 0,01 to

np. p = 0,02 to

Mnożniki wartościowania zestawiane były w tabelach w celu ułatwienia szacowania wartości d-stanów. Mówi się, że leśna stopa procentowa wynosi 2-3%.

Mamy tu do czynienia z rachunkiem rentowym z zastosowaniem rachunku procentu prostego. Gdyby był zastosowany wzór na procent składany, to wzór na rentę prostą będzie miał postać:
, gdzie R- renta roczna wieczna.

Zwolennicy renty leśnej dochód czysty z lasu obliczali w następujący sposób:

r = Au + D - (c + uv)

r- renta (dochód czysty z lasu)

Au- dochody z użytkowania rębnego

D- dochody z użytkowania przedrębnego

Au i D rozumiane jako różnica między przychodami a kosztami

c- koszty założenia upraw na powierzchniach podlegających użytkowaniu głównemu (po zrębie)

u- wiek rębności

v- koszty zarządu i administracji na powierzchniach podlegających użytkowaniu głównemu

Wobec powyższego po uzgodnieniu tej renty (r = Ko * 0,0p) wzór przyjmie postać:

2. Metoda renty gruntowej- metoda bezpośrednia (składnikowa).

Zwolennicy teorii renty gruntowej przyjmowali założenie, że kapitałem zakładowym (podstawowym) jest grunt oraz środki (majątek trwały) na tym gruncie się znajdujące (budynki, budowle), natomiast d-stany traktowane są jako kapitał obrotowy ze względu na długi czas wyrastania (obrotu) oraz ciągłą zmianę wartości. Dochód daje grunt (ziemia).

Wobec powyższego wartość lasu obliczano tzw. metodą składnikową, tj. oddzielnie szacowano wartość gruntu i oddzielnie wartość d-stanów. Te dwie wartości dodawano do siebie i otrzymywano wartość nieruchomości leśnej.

W szkole Preslera - Hayera zakładano, że u podstaw gospodarki leśnej stoi (jest) nie gotowy, nie dany przez naturę d-stan, lecz ziemia (czysta ziemia) podobna do zrębu zupełnego przeznaczona do zalesienia. Stąd też należy ponieść określone koszty w celu założenia lasów (d-stanów) na tych gruntach.

W ujęciu szkoły Presslera- Hayer'a, u podstaw rachunku jest tzw. równanie równowagi gospodarczej. Aby utrzymać trwałość, ciągłość i równomierność użytkowania lasu, równanie równowagi gospodarczej powinno się spełnić (powinno być utrzymane).

Rachunek na dochodową wartość punktu leśnego, jak i rachunek na dochodową wartość d-stanów opierał się na założeniu, że u podstaw gospodarki leśnej stoi nie gotowy, dany przez naturę d-stan, lecz ziemia niezalesiona, podobna do zrębu zupełnego, przeznaczona do zalesienia.

Stąd też założenie, że odsetki od kapitału gruntowego (B), jak również odsetki od kapitału administracyjnego (V) oraz odsetki od kapitału odnowień (c) są odsetkami, które stanowią koszty, które powinny być pokryte przez uzyskiwane dochody, rozumiane jako różnica między przychodami a wydatkami, przy czym te dochody powinny być sprolongowane na koniec kolei rębu.

Ze względu na fakt, że dochody z użytkowania przedrębnego pobierane były w różnym okresie czasu zaistniała konieczność sprowadzenia tych dochodów na jeden moment czasowy. (druga część równania)

Założenie to przedstawia tzw. równanie równowagi gospodarczej:

Au + Da * 1,0p^u-a + ... + Dn * 1,0p^u-n = (B + V) * (1,0p^u - 1) + c * 1,0p^u

/ dochody / / koszty /

Au- dochody z użytkowania rębnego

Da, Db… Dn- dochody z użytkowania przedrębnego pobrane w wieku a,b...n

p- przyjęta stopa procentowa

u- wiek rębności

a, b… n- wiek pobrania użytków przedrębnych

B- wartość gruntu (wartość kapitału gruntowego)

V- wartość kapitału administracyjnego

c- wartość kapitału odnowieniowego (wartość upraw)

Przyjmowano założenie, że koszty wytwórcze muszą być co najmniej zrównoważone przez przychody uzyskiwane a gospodarstwa leśnego.

Dochodową wartość gruntu leśnego obliczano za pomocą wzoru Faustmana, natomiast dochodową wartość d-stanów obliczano za pomocą wzoru Presslera- Hayer'a.

III. METODY TABLICOWE.

Do szacowania wartości d-stanów służą TWD (Tablice Wartości D-stanów), których twórcami byli prof. Tadeusz Partyka i prof. Tadeusz Trampler.

Szacowanie wartości d-stanów oraz szacowanie strat w d-stanach jest zadaniem wyjątkowo trudnym, gdyż brakuje odpowiednich rozwiązań metodycznych, a poza tym każdy d-stan jest inny.

W celu ułatwienia i przyspieszenia szacowania wartości d-stanów i szacowania wartości strat w d-stanach, w 1968r. opracowano pierwsze wydanie TWD. Tablice te do dnia dzisiejszego mają szereg wydań.

Do 1985r. TWD podawały wartość d-stanów w pieniądzu (złotówkach). W związku ze stałą zmianą wartości pieniądza oraz dużą inflacją, tablice te wymagały ciągłej aktualizacji. W związku z tym od tego roku ukazały się pierwsze tablice, które podawały wartość w jednostkach przeliczeniowych, którymi były różne ceny średnie 1m³ drewna.

Obecnie od 2002r. tą jednostką przeliczeniową jest cena 1m³ drewna podawana przez GUS (C_GUS).

Tablice Wartości D-stanów (TWD) podają 3 rodzaje wartości:

1. wartość d-stanów wg wyłożonych kosztów (Wk lub Wki)

Wk = (Kj + Kk * n +Ko * i)

Kj- jednorazowy koszt założenia uprawy

Kk- koszt kilkakrotny związany z pielęgnacją lasu

n- liczba zabiegów pielęgnacyjnych

Ko- koszty ochrony i administracji

i- wiek wyceny

2. wartość spodziewana d-stanu wg nakładów niezbędnych na jego wytworzenie (Wi lub Wdi)

Obliczono w oparciu o wzór Partyki:

Wur- wartość użytków rębnych

Wup_u- wart. użytków przedrębnych pobranych z całej kolei rębu dla wieku rębności u

Wup_i- wartość użytków przedrębnych pobranych do wieku wyceny i

Ki- koszty hodowli lasu do wieku i (szacowania)

Ku- koszty hodowli lasu wieku u (rębności)

3. wartość sprzedażna sortymentów drzewnych wg ceny sortymentów (Ws lub Wspi)

Ws = (M₁*C₁ + … + M_n*C_n) - Kp

M- miąższości poszczególnych sortymentów

C- ceny poszczególnych sortymentów

Kp- koszty pozyskiwania wszystkich sortymentów

Te 3 rodzaje wartości podane są dla głównych, lasotwórczych gatunków drzew, dla pełnego zadrzewienia, powierzchni 1ha, dla każdej bonitacji oddzielnie, z odstępowaniem co 1 rok (co roku zmienia się wartość).

Każdy gatunek drzewa wchodzący w skład d-stanu traktowany jest jak oddzielny d-stan. W związku z tym szacuje się wartość d-stanów oddzielnie dla każdego gatunku wchodzącego w skład.

Chcąc obliczyć wartość d-stanów Wk, Wi, Ws należy wskaźnik odczytowy z tablic przemnożyć przez cenę 1m³ drewna podaną przez GUS przez zadrzewienie i przez powierzchnię.

}* C_GUS * z * p (*u)*

*W przypadku d-stanów mieszanych każdy gatunek drzewa wchodzący do składu traktujemy jak oddzielny d-stan, zatem przeprowadzamy szacowanie dla każdego gatunku drzewa, który wchodzi w skład gatunku.

Wartość Wk stosuje się dla młodszych d-stanów, zatem tak długo, jak długo wartość Wk podawana jest w tablicach.

Obecnie obowiązujące tablice wartości d-stanów, nazywane tablicami wskaźników wartości d-stanów, zawarte są w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 20.06.2002r. „W sprawie jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyręb” Dz U nr 99 poz. 905.

PODSTAWY, METODY I ZASADY SZACOWANIA STRAT W DRZEWOSTANACH

(jak u nas)

Potrzeby wyceny strat w d-stanach wynikają m.in. z:

1. Strat na przyroście d-stanów, które na skutek zniszczenia lub przedterminowego wyrębu nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu rocznego.

2. Strat od pożarów, huraganów itp.

3. Strat związanych z przedterminowym wyrębem, np. pod budowę autostrad.

4. Strat na przyroście powodowanych przez czynniki biotyczne i abiotyczne.

I. SZACOWANIE STRAT NA PRZYROŚCIE D-STANÓW:

Straty na przyroście szacuje się w d-stanach, które nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu miąższości d-stanu. Należy to sprawdzić w zależności od wieku i gatunku.

1. W przypadku, gdy d-stan został przekazany na cele inwestycyjne:

Si_I = (Pk * k - Pi * i) * z * C_śr * p

Pk- przyrost przeciętny d-stanu w okresie kulminacji

k- wiek kulminacji (wiek, w którym dany d-stan osiągnął największy przyrost)

Pi- przyrost przeciętny d-stanu w wieku szacowania (czyli tuż przed wyrębem)

i- wiek szacowania

z- zadrzewienie

C_śr- cena średnia

p- powierzchnia

2. W przypadku, gdy doszło do zniszczenia d-stanu:

Si_II = (Pk - Pi) * i * z * C_śr * p

Czynnikiem różnicującym te metody jest fakt, czy dana powierzchnia będzie odnawiana po usunięciu szkód, czy nie. I tak:

1. w pierwszym przypadku tracimy całkowitą wartość przyrostu, gdyż po wycięciu drzew nie nastąpi odnowienie d-stanu (np. jeśli las został przekazany pod budownictwo inwestycyjne)

Uwaga: gdyby we wzorze nie było C_śr to byłby to wzór na wielkość m³ strat, a nie na wielkość strat w zł.

Przyrost

Strata

6,0

4,0

50 70 Wiek

i strata k

(szacunek) (kulminacja)

2. w drugim przypadku strata na przyroście będzie wyłącznie różnicą między przyrostem d-stanu, gdyby nie uległ zniszczeniu, a przyrostem, jaki będzie miał miejsce w odnowionym d-stanie, powstałym na miejscu zniszczonego. Przyjmuje się tu założenie, że nowopowstały po zniszczeniu d-stan rozpoczyna produkcję i w ten sposób rekompensuje straty na przyroście.

tylko tu są straty

nowa uprawa przyrasta i rekompensuje powstałe straty

6,0

4,0

50 70

II. EMPIRYCZNE METODY SZACOWANIA STRAT W D-STANACH:

1. Straty w d-stanach, które uległy zniszczeniu- w tej grupie metod stosujemy podział zaproponowany przez Świądra w układzie: uprawy/młodniki, d-stany średnich klas wieku, d-stany rębne i przeszłorębne.

1. Szacowanie strat w młodnikach i uprawach.

W tej grupie d-stanów należy wykorzystać metodę wartości wyłożonych kosztów (kosztów reprodukcji), czyli strata = Wr. Zakładamy tutaj, że nic się nie odzyska.

Str = Wr = (Kj + Kk * n + Ko * i ) * z * p * BWP

Kj- jednorazowy koszt założenia uprawy

Kk- koszt kilkakrotny związany z pielęgnacją lasu

n- liczba zabiegów pielęgnacyjnych

Ko- koszty ochrony i administracji

2. Szacowanie strat w d-stanach średnich klas wieku.

- W przypadku, gdy d-stan osiągnął już wiek kulminacji, wartość straty oblicza się za pomocą metody wartości spodziewanej.

A_i = (A_u - c)

Ai- wartość spodziewana d-stanu w wieku i

Au- wartość sprzedażna d-stanu w wieku u (rębności)

c- koszty odnowienia powierzchni 1ha lasu

i- wiek szacowania

u- wiek rębności

- W przypadku, gdy d-stan nie osiągnął wieku kulminacji, ale przekroczył: w przypadku d-stanów iglastych 20r.ż., d-stanów liściastych 30r.ż., dębu 40r.ż. do wartości straty związanej ze zniszczeniem d-stanu należy również doliczyć wartość straty na przyroście wg formuły Si_II.

Str = A_i + Si_II

Str = [(A_u - c)
] + [(Pk - Pi) * i * z * C_śr * p]

3. Szacowanie strat w d-stanach rębnych i przeszłorębnych.

Wartość straty tych d-stanów należy obliczać z formuły na wartość sprzedażną d-stanu pamiętając, że uzyskany wynik należy skorygować o przychód z ewentualnie pozyskanych sortymentów.

A_u = (M₁ * C₁ + ... + M_n * C_n) - K_p

A_u - wartość sprzedażna d-stanu w wieku rębności

M - miąższości poszczególnych sortymentów

C - ceny poszczególnych sortymentów

K_p - koszty pozyskania tychże sortymentów

1. Straty w d-stanach, które zostały przekazane na cele inwestycyjne.

1. W przypadku usunięcia uprawy/młodnika.

Obliczamy wzorem wg kosztów reprodukcji pamiętając, że od wartości straty należy odjąć wartość wyrobionych i sprzedażnych sortymentów. Ponadto należy pamiętać, że w przypadku zniszczenia d-stanów wartość pozyskanych i sprzedażnych sortymentów z uwagi na fakt ich uszkodzenia jest często dużo niższa niż w przypadku d-stanów w tym samym wieku, które zostały przekazane na cele inwestycyjne.

Str = Wr - Wsort

2. W przypadku usunięcia d-stanów średnich klas wieku.

- Gdy d-stan nie osiągnął kulminacji wartość straty odpowiada wartości straty na przyroście.

Str = (Pk * k - Pi * i) * z * C_śr * p

Nie ma straty związanej z samym drewnem, ponieważ drewno z takich d-stanów nie zostało uszkodzone i po pozyskaniu zostanie sprzedane po cenach rynkowych.

- Gdy d-stan osiągnął kulminację strat na przyroście nie oblicza się, ponieważ n-ctwo ma obowiązek pozyskać i wyrobić sortymenty drzewne i pozostają one do jego dyspozycji.

Str = 0

3. W przypadku usunięcia d-stanów rębnych i przeszłorębnych.

Str = 0

III. TABLICOWE METODY SZACOWANIA STRAT W D-STANACH:

1. Straty w d-stanach, które uległy zniszczeniu- liczymy wg formuły dla wszystkich klas wieku:

Str = Wi * z * p * C

Wi- wartość spodziewana (odczytana z tablic)

C- cena

2. Straty w d-stanach, które zostały przekazane na cele inwestycyjne- dobór metody szacowania wartości d-stanów zależy od jego wieku:

1. W przypadku d-stanów młodszych, gdzie nie ma jeszcze wartości sprzedażnej (Wspi), czynnikiem różnicującym wartość będą koszty reprodukcji (Wki).

Str = Wki * z * p * C

2. W przypadku pozostałych d-stanów, w których występuje wartość sprzedażna (Wspi), straty obliczamy z różnicy wartości spodziewanej (Wi) i wartości sprzedażnej (Wspi).

Str = (Wi - Wspi) * z * p * C

III. PODSTAWY EKONOMIKI PRACY W GOSPODARSTWIE LEŚNYM.

T: Wydajność pracy i metody jej określania.

W ekonomice leśnictwa wykorzystuje się szereg wskaźników, które w swym rachunku uwzględniają czas pracy. Do najważniejszych należą m.in. wskaźniki wydajności pracy, wskaźniki pracochłonności, techniczna norma wydajności produkcji i techniczna norma czasu pracy.

Wydajność- wielkość produkcji wykonana w jednostce czasu pracy przez jedną osobę lub jedną maszynę.

q- rozmiar produkcji

T- czas pracy

Pracochłonność- czas pracy wydatkowany albo zużyty na wykonanie jednostki produkcji.

T- czas pracy

Q- wielkość (rozmiar) produkcji

Między wydajnością a pracochłonnością zachodzi odwrotna współzależność, co oznacza, że gdy jedna rośnie, to druga wielkość maleje. Potwierdzeniem tej odwrotnej zależności jest następujący schemat rachunkowy:

jeżeli:
a

to:
a

Ta odwrotna współzależność między „w” a „t” jest powszechnie wykorzystywana w praktyce gospodarczej, gdyż znajomość jednego z tych wskaźników pozwala określić drugi. Przykładem może być obliczanie czasu pracy potrzebnego do wykonania określonych zadań gospodarczych.

• Przy wykorzystaniu pracochłonności całkowity czas potrzebny do wykonania zadań oblicza się w następujący sposób:

T = q₁ * t₁ + … + q_n * t_n

q₁, q₂, q₃ … q_n- wielkość poszczególnych rodzajów prac

t₁, t₂, t₃ … t_n- wskaźniki pracochłonności poszczególnych rodzajów pracy

• Przy wykorzystaniu wydajności całkowity czas potrzebny do wykonania zadań oblicza się w następujący sposób:

q₁, q₂, q₃ … q_n- wielkość poszczególnych rodzajów prac

w₁, w₂, w₃ … w_n- wydajności poszczególnych rodzajów prac

Przy określaniu wydajności pracy, bardzo istotną rzeczą jest wybór miernika (miary), za pomocą którego będziemy określać rozmiary produkcji. W zależności od tego, jaki miernik będziemy uwzględniać przy określaniu wymiaru produkcji, takie uzyskamy metody określania wydajności pracy.

Wyróżnia się 4 metody określania wydajności pracy:

1. Metoda mierników naturalnych.

W metodzie tej rozmiary produkcji określa się w jednostkach naturalnych bądź fizycznych, takich jak: m³, ha, km, t. Ogólna postać tej metody jest następująca:

lub

q_n- wielkość produkcji wyrażona w jednostkach naturalnych

T- czas pracy potrzebny na wykonanie q

Ztr- liczba zatrudnionych osób

Metoda ta wymaga, by produkcja była jednorodna, by uzyskać właściwe (poprawne) wyniki. Natomiast w leśnictwie mamy do czynienia z wyjątkowo niejednorodną produkcją (albowiem podstawową miarą w leśnictwie są m³ pozyskanego drewna, a wiadomo, że ilość pozyskanego drewna nie jest ściśle uzależniona od ilości zużytego czasu pracy na pozyskanie określonej jakości sortymentów), zatem metoda ta obarczona jest dużym błędem (a i tak najczęściej jest stosowana w leśnictwie z uwagi na prostotę rachunku i łatwość ewidencji podstawowych składników rachunkowych).

W celu określenia zmian w poziomie wydajności między nadleśnictwami, bądź zmian wydajności w tym samym nadleśnictwie, ale w różnych okresach czasu, można posłużyć się indeksem wydajności, który ma postać:

lub
[%]

W_n- wydajność w jednostce badanej lub w okresie badanym

W₀- wydajność w jednostce badanej lub w okresie przyjętym za podstawę

W celu wyeliminowania niejednorodności produkcji przy pozyskaniu drewna można zastosować tzw. mnożniki przeliczeniowe:

M- mnożnik

t_sort- pracochłonność przy pozyskaniu danego sortymentu

t_śr- średnioważona pracochłonność dla całej produkcji (wszystkich sortymentów)

q₁, q₂, q₃, q_n- rozmiary pozyskania poszczególnych sortymentów

t₁, t₂, t₃, t_n- pracochłonność przy pozyskaniu poszczególnych sortymentów

Tak wyliczone mnożniki mają charakter czasowy, gdyż zmieniają się wraz ze zmianą struktury pozyskiwanego drewna. Dzięki zastosowaniu mnożników przeliczeniowych powstała możliwość prawidłowego porównania wydajności pracy za pomocą indeksu wydajności pracy między poszczególnymi nadleśnictwami, lub między poszczególnymi ludźmi.

2. Metoda mierników wartościowych.

Metoda ta polega na wyrażaniu rozmiarów produkcji w jednostkach wartościowych (zł, euro, $). Ogólna postać tej metody jest następująca:

lub

Wg- wartość wytworzonej produkcji

T- czas

Zatr- zatrudnienie

Metoda ta ma dwie wersje w zależności od tego, czy chcemy określać wydajność poszczególnych prac, czy też wydajność całej jednostki gospodarczej.

1. W przypadku określenia wydajności dla poszczególnych prac gospodarczo- leśnych wartości produkcji licznik ten można obliczyć w dwojaki sposób:

Wq = q * cj lub Wq = q * kj

q- rozmiar produkcji w jednostkach naturalnych

cj- cena jednostkowa (stosujemy wówczas, gdy nasz wyrób [produkt] posiada wartość sprzedażną [posiada cenę])

kj- koszt jednostkowy wykonania produkcji (stosujemy wówczas, gdy nasz wyrób [produkt] nie posiada wartości sprzedażnej [nie posiada ceny])

2. W przypadku, gdy chcemy określić wydajność w całej jednostce gospodarczej (N-ctwo, RDLP) za wartość produkcji można przyjąć ogólnoekonomiczne kategorie dochodu, takie jak produkcja globalna, produkcja czysta, wartość dodana, zysk, nadwyżka, itp.

lub

Q- ogólnoekonomiczne kategorie dochodów

By metoda ta dawała właściwe (poprawne) wyniki, konieczne jest, by w przedsiębiorstwie istniała tzw. równowaga gospodarcza, a szczególnie równowaga pomiędzy uzyskiwanymi przychodami, a ponoszonymi kosztami na wytworzenie tej produkcji.

Przykładem braku tej równowagi niech będzie przykład dwóch N-ctw, które pozyskują tę samą ilość drewna, jednakże jedno z nich pozyskuje gł. drewno W, a drugie gł. drewno M.

Parametry opisowe N-ctwo₁ N-ctwo₂

Wielkość produkcji [m³] R₁ = R₂

Cena średnia 1m³ pozyskanego drewna [zł] C₁ > C₂

Wartość produkcji [zł] Q₁ > Q₂

Pracochłonność pozyskania 1m³ [rd] t₁ < t₂

Nakład czasu pracy [rd] T₁ < T₂

Koszt pozyskania i wyrobu K₁ < K₂

3. Metoda mierników umownych (metoda Vikułowa).

Metoda ta powstała w wyniku poszukiwania metody, która pozwoliłaby określić wydajność pracy dla zespołu prac, w których wyniki produkcyjne mierzy się różnymi jednostkami (miarami). Ogólna postać tej metody jest następująca:

lub

q_u- suma wielkości produkcji w jednostkach umownych

∑q_u = q₁ * k₁ + … + q_n * k_n

q₁, q₂, q₃, q_n- wielkość produkcji w jednostkach naturalnych

k₁, k₂, k₃, k_n- odpowiadające im wskaźniki przeliczeniowe

t_x- pracochłonność przy poszczególnych rodzajach prac

t_śr- średnioważona pracochłonność dla wszystkich rodzajów pracy

q- rozmiar produkcji dla poszczególnych rodzajów prac

t- odpowiadające im wskaźniki pracochłonności

∑q- suma wielkości wszystkich rodzajów prac

Metoda ta ma tzw. wersję skróconą, która wykorzystuje odwrotną zależność, jaka zachodzi między wydajnością, a pracochłonnością.

Metodę tą ilustruje następujący przykład:

Rodzaj pracy	Jednostka miary	q	t [rd]	T [rd]	K	qu
Pozyskanie sortymentów długich	m^3	1000	0,1	100	0,5	500
Pozyskanie sortymentów stosowych	m^3 / p	400	0,2	80	1,0	400
Pielęgnowanie upraw	ha	100	1,2	120	6,0	600
RAZEM	-	1500	-	300	-	1500

[rd / jedn. miarową]

[jedn. umown. / rd]

[jedn. umown. / rd]

4. Metoda mierników czasowych.

Metoda ta jest konstrukcyjnie inna w porównaniu do trzech metod wyżej omówionych.

Ogólna postać tej metody jest następująca:

q₀- wielkość produkcji w jednostce/okresie przyjętym za podstawę

t₀- pracochłonność w jednostce/okresie przyjętym za podstawę

q_n- wielkość produkcji w jednostce/okresie badanym

t_n- pracochłonność w jednostce/okresie badanym

ponieważ: q * t = T zatem:

jeżeli: q₀ = q_n to:

T₀- czas pracy w okresie lub jednostce przyjętej za podstawę

T_n- czas pracy w jednostce lub w okresie badanym

W metodzie tej mamy do czynienia z odwróconym indeksem czasu pracy T₀/T_n lub z odwróconym indeksem pracochłonności t₀/t_n. Muszą być odwrócone indeksy (!) zarówno czasu pracy, jak i pracochłonności, ponieważ między wydajnością (Wt), a czasem pracy (T₀), a pracochłonnością (t₀) zachodzi odwrotna współzależność.

Szacowanie wartości pozagospodarczych funkcji lasów (to samo co u nas i):

Ostrowski uzasadnił, że istnieje potrzeba określania nie tylko gospodarczej funkcji lasu, ale również jego wartości społecznej. Bazą do określania społecznej wartości lasu jest gospodarcza wartość lasu, zaproponował autorski sposób określania gospodarczej funkcji lasu nawiązujący do rachunku rentowego zgodnie z założeniem, że gospodarcza wartość lasu jest proporcjonalna do dochodów jakich ten las przynosi…

Ten wzór (na Wg), ta metoda może być zastosowana tylko w sytuacji kiedy nadleśnictwo (RDLP) wykazuje dochód. Wartość dochodu netto w ujęciu Ostrowskiego obliczać należy za pomocą formuły (wzór na rentę R).

Metoda Ancukiewicza - metoda współczynników infrastrukturalnych funkcji lasów:

Współczynniki mają wartość mniejszą od 1. Suma współczynników co najwyżej osiąga wartość 1,0. Zatem wartość infrastrukturalnych funkcji lasu osiąga wartość co najwyżej przyrostu bieżącego miąższości d-stanu.

Parzuchowskai Partyka - 1993: Wi*Cgus; Ws*Cgus.

Metoda społecznego kosztu wytworzenia wg prof. Marszałka:

Wg prof. Marszałka w lasach powinno wyliczać się kompleksową wartość lasu, która powinna składać się z gospodarczej wartości lasu oraz z infrastrukturalnej wartości lasu.

KWL=GWL+IWL

Wg Marszałka IWL składa się z dwóch grup kosztów oraz mnożnika odzwierciedlającego rolę i znaczenie poszczególnych funkcji infrastrukturalnych. Wg Marszałka infrastrukturalną funkcję lasu należy obliczać wg formuły:

IWL=Kpn+Kuk+Q

Gdzie:

IWL- infrastrukturalna wartość lasu

Kpn - koszt nakładów poniesionych na przysposobienie lasu do pełnienia funkcji infrastrukturalnych np. koszty wybudowania ławeczek, pól biwakowych

Kuk - koszty utraconych korzyści z tytułu przeznaczenia lasu na pełnienie funkcji pozagospodarczych np. podniesienie wieku rębności, zaniechanie pozyskiwania drewna.

Q-mnożnik za walory infrastrukturalnych funkcji

Metoda kosztów substytucyjnych

Metoda ta opiera się na założeniu, że wartość pozagospodarczych funkcji jaką pełnią lasy jest równa kosztom poniesionym przez społeczeństwo, gdyby lasy nie istniały, np. substytutem lasu w stosunku do funkcji glebochronnych w górach jest konieczność budowania zapór, murów oporowych żeby gleba się nie osuwał; substytutem funkcji rekreacyjnych i naukowych jest np. konieczność zakładania parków, rezerwatów, obszarów wypoczynku, w których można by wypoczywać i ew. prowadzić badania.

Dodatek:

T: Mechanizmy wolnego rynku wpływające na cenę- popyt, podaż, cena.

Mechanizmy rynkowe:

1. popyt- ilość towaru, którą nabywcy są skłonni kupić w określonym czasie przy ustalonej cenie. Przy niezmienności innych warunków rynkowych wzrost ceny powoduje zmniejszenie wielkości popytu, a obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu.

2. podaż- ilość towaru, którą dostawcy są skłonni dostarczyć na rynek w określonym czasie. Przy niezmienności innych warunków rynkowych wzrostowi ceny towaru towarzyszy wzrost podaży, a obniżaniu się ceny - spadek wielkości podaży.

3. cena- ilość pieniędzy, jaką należy zapłacić za nabycie jednostki określonego towaru, dobra lub usługi.

Równowaga rynkowa- sytuacja na rynku, w której - przy określonej cenie, zwanej ceną równowagi rynkowej - wielkość popytu na określony produkt (lub inny przedmiot wymiany) zrównuje się z wielkością jego podaży. Graficznym obrazem stanu równowagi rynkowej jest punkt równowagi rynkowej, tj. punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży.

Czynniki wpływające na popyt:

1. inne dobra

1. komplementarne- wzrost ceny powoduje przesunięcie krzywej w lewo. Dobra nie konkurują, ale oddziaływują na siebie (wzajemnie się uzupełniają)- jedno dobro potrzebuje drugiego do prawidłowego działania, np. komputer i monitor, samochód i benzyna

2. substytucyjne- wzrost ceny powoduje przesunięcie krzywej w prawo (wzrost zapotrzebowania). Są to dobra spełniające podobne bądź zupełnie pokrywające się funkcje. Maja podobne zastosowanie i podobne właściwości, np. masło i margaryna

2. dochody

1. dobra niższego rzędu- wszystkie dobra, na które popyt rośnie pod wpływem spadku dochodów nabywców. Zaś, jeżeli dochód nabywców rośnie, wówczas popyt spada. Są to zatem zwykle dobra gorsze jakościowo, tańsze, np. używana odzież. Wzrost dochodu powoduje przesunięcie krzywej w lewo.

2. dobra normalne- wszystkie dobra, na które popyt rośnie pod wpływem wzrostu dochodów nabywców. Wzrost dochodu powoduje przesunięcie krzywej w prawo.

3. gusty i preferencje

Podstawy ekonomiki pracy w gospodarstwie leśnym:

W ekonomice pracy podstawowe znaczenie ma ocena zasobów produkcyjnych gospodarstwa leśnego, tj. zarówno zasobów materialnych jak i ludzkich (zasobów pracy). Ocenę zasobów pracy najczęściej dokonuje się na podstawie osiąganej wydajności pracy jak i efektywności gospodarowania. Natomiast ocenę zasobów materialnych, nazywaną niekiedy bazą materialno-techniczną, ocenia się na podstawie wskaźników technicznego wyposażenia pracy. Na bazę materialno-techniczną składają się różne składniki materiałowe, które klasyfikuje się w różnych układach (przekrojach) najczęściej mówimy o ruchomym i nieruchomym majątku przedsiębiorstwa. W leśnictwie do zasobów materialnych dodatkowo dochodzą d-stany.

Mamy 2 grupy wskaźników technicznego wyposażenia pracy:

1)bezwzględne

2)względne

Bezwzględne wskaźniki wyposażenia pracy podają wartość środków trwałych lub określonych grup środków trwałych przypadających na jednostkę powierzchni.

TWP = Wśr*t/pow.

Względne wskaźniki technicznego wyposażenia pracy podają wartość środków trwałych lub określonych grup środków trwałych w przeliczeniu na liczbę zatrudnionych osób.

TWP=Wśr*t/Zatr

Do oceny bazy służy również wskaźnik utechnicznienia pracy, który jest stosunkiem C do V:

Up=C/V

…Do najważniejszych wskaźników należą wskaźniki:

- pracochłonności

- wydajności

- norm czasu pracy

- norm wydajności produkcji

- inne

…

W praktyce gospodarczej w leśnictwie najczęściej wykorzystujemy wskaźniki pracochłonności, ponieważ są opracowane katalogi wskaźników pracochłonności dla poszczególnych rodzajów prac wykonywanych w leśnictwie.

W celu obliczenia technicznej normy czasu pracy i technicznej normy wydajności produkcji naleśy dokonać pomiaru i analizy czasu pracy pod kątem jego wykorzystania.

Wyróżnia się 2 metody pomiaru czasu pracy:

1. Tzw. fotografia dnia roboczego

2. Chronometraż (metoda chronometrażowa).

Ad.1

Fotografia dnia roboczego polega na pomiarze wszystkich bez wyjątków czasów pracy i czasów przerw. Metoda ta posługuje się metodą czasu bieżącego, co oznacza, że czas zakończenia jednej czynności jest jednocześnie czasem rozpoczęcia innej, kolejnej czynności kategorii czasu pracy lub przerw.

Ad.2

Polega na wielokrotnym pomiarze wybranej, interesującej nas kategorii pracy lub czasu przerw.

Na czas pracy (zmiany roboczej) składa się czas pracy i czas przerw.

Klasyfikację czasów pracy i czasów przerw przedstawia schemat:

Czas zmiany roboczej[T]

Czas pracy: czasy przerw:

-t_pz t₄, t₅, t₆, t₇, t₈

- t₁

-t₂

-t₃

Czas zmiany roboczej najczęściej przyjmowany jest jako trwający 8 godz. tj. 480 min.

tpz - czas przygotowawczo-zakończeniowy (dąży się do wyeliminowania tej kategorii czasu pracy). Jest to czas przeznaczony na zapoznanie się ze zleceniem pracy, z pobraniem odpowiednich narzędzi, sprzętu, ubioru ochronnego oraz czas związany z rozliczeniem się z wyników pracy.

t1 - czas główny. Jest to czas związany z wykonaniem pracy zasadniczej (głównej), np. przy pozyskaniu czas ścinki.

t2 - czas pomocniczy - czas warunkujący należyte (poprawne) wykonanie pracy zasadniczej, np. przy okrzesywaniu obrócenie sztuki

t3 - czas obsługi stanowiska roboczego - czas związany z należytym utrzymaniem stanowiska pracy w stanie organizacyjnym i technicznym

t4 - czas na odpoczynek i potrzeby naturalne

t5 - czas przerw z przyczyn technicznych

t6 - czas przerw z przyczyn organizacyjnych

t7 - czas przerw z przyczyn meteorologicznych

t8 - czas przerw zawinionych przez robotnika, wynikający z naruszenia dyscypliny pracy.

Na podstawie danych z fotografii dnia roboczego oblicza się m.in. Nt, Nw, wskaźniki charakteryzujące wykorzystanie czasu pracy (K1, K2, K3) oraz wskaźniki możliwości zwiększenia efektywnego czasu pracy.

Na podstawie pomiarów z fotografii dnia roboczego oblicz się m.in.

1. techniczną normę czasu pracy:

[min/jedn Q (produkcji)]

Gdzie:

tpz - jeśli było w fotografii to wpisujemy do wzoru

Q - wielkość produkcji

Pod pojęciem technicznej normy czasu pracy należy rozumieć czas niezbędnie potrzebny do wykonania jednostki produkcji ustalony w drodze technicznego normowania czasu pracy.

2. techniczną normę wydajności produkcji:

Jest to wielkość produkcji wykonana w jednostce czasu (najczęściej na zmianę roboczą lub robotnikodzień) ustalona w drodze technicznego normowania czasu pracy, którą obliczamy wg wzoru:

lub

[jedn. Q/robotnikodzień]

t3 - czas obsługi stanowiska

t4 - czas przerw naturalnych

Q - wielkość produkcji

twj - czas właściwego wykonania jedn. produkcji

twj=tw/Q lub twj=(t1+t2)/Q

tw - czas właściwy

Q - wielkość produkcji

Wszystkie kategorie czasów przerw od t5 w górę uznawane są jako starty czasu pracy.

Na podstawie fotografii dnia roboczego wylicza się szereg wskaźników wykorzystania czasu roboczego, m.in.:

- średni procent czasu właściwego wykorzystania:

lub

- średni procent efektywnego czasu pracy:

lub

tpz - czas przygotowawczo- zakończeniowy (może go nie być)

- średni procent strat czasu roboczego:

Nie zawsze występują wszystkie te kategorie - t5, t6, t7, t8

- wskaźnik możliwości zwiększenia efektywnego czasu pracy:

Nie zawsze te kategorie występują, łącznie z tpz, które też może, ale nie musi być.

Graficzna metoda określania norm pracy:

W sytuacji, gdy zachodzi konieczność szybkiego określenia normy czasu pracy wówczas można posłużyć się graficzną metodą określania norm czasu pracy. Metoda ta wykorzystuje prostą zależność jaka zachodzi między czasem pracy a wielkością produkcji.

W metodzie tej wykorzystuje się chronometrażowy sposób pomiaru czasu pracy. W tym celu dokonuje się wielokrotnego pomiaru czasu pracy potrzebnego do wykonania minimalnego i maksymalnego zadania produkcyjnego.

Średnie wartości czasu pracy potrzebnego do wykonania minimalnego i maksymalnego zadania produkcyjnego nanosi się na układ współrzędnych przez połączenie tych dwóch punktów otrzymuje się prostą, z której można odczytać czasy pracy niezbędne do wykonania wielkości produkcji mieszczących się między minimalnym a maksymalnym zadaniem produkcyjnym. Ustalona norma pracy ma charakter przybliżony. Nie można odczytać normy z poniżej min. jak i z powyżej max.

Metody mierników:

…

Parametry… Nadleśnictwa

Tak jakby wniosek:

Zgodnie z powyższym schematem nadleśnictwo N1 uzyskując wyższe ceny za sortymenty grubowymiarowe uzyskuje wyższą wartość produkcji. Jednocześnie z niższą pracochłonnością pozyskania drewna, niższym nakładem czasu pracy i niższymi kosztami.

Ad. 3

Q=qn*k

Ad. 4

Ponieważ iloczyn q*t=T to tę metodę można zapisać w ten sposób:

Wt=T0/Tn

T0 - czas pracy w okresie lub jednostce przyjętej za podstawę

Tn - czas pracy w jednostce lub okresie badanym

Jeżeli q0=qn, to Wt=t0/tn

W metodzie tej mamy do czynienia z odwróconym indeksem czasu pracy T0/Tn lub z odwróconym indeksem pracochłonności t0/tn.

Muszą być odwrócone indeksy, ponieważ między wydajnością a czasem pracy i pracochłonnością zachodzi odwrotna współzależność:

It=Tn/T0; It=tn/t0 to indeksy proste

---