Choroby ryb

Gatunki ryb słodkowodnych hodowanych w Polsce

Do ryb hodowanych w Polsce należą:

1. Karp

2. Pstrąg tęczowy

Gatunki te zostały introdukowane w Polsce z dorzecza rzeki Dunaj (Karp) oraz z Ameryki Północnej (Pstrąg)

W latach 50-70 karp stanowił 90% produkcji ryb w Polsce, pstrąg 8% a inne 2%. W ostatnich 8-9 latach doszło do intensywnego rozwoju hodowli pstrąga tak, że w tej chwili karp to ok.60% hodowli, pstrąg tęczowy 30% a inne 10%.

Do innych ryb hodowanych w Polsce należą:

• Amur biały

• Tołpyga biała

• Tołpyga pstra

• Szczupak

• Sum

• Jesiotr („oryginalny” wyginął 100-120 lat temu)

• Sandacz

• Lin

• Karaś srebrzysty (tzw. „japoniec”)

• Karaś pospolity (zwany złocistym)

Ryby jeziorne i rzeczne, do których zaliczamy: płoć, krąp, leszcz, brana, świnka, wzdręga - bez znaczenia gospodarczego

Hodowla ryb

Powierzchnia stawów w Polsce sięga około 60000 ha, podczas gdy w Niemczech, Austrii, Francji, Belgii w sumie około 40000 ha Polska dużym zagrożeniem dla UE

Mamy niewiele wody w stosunku do innych krajów europejskich, chodzi głównie o rolę zbiorników retencyjnych, których w Polsce nie posiadamy zbyt wiele (różne role) oraz rozkład materii organicznej prze środowisko wodne (samooczyszczanie).

Polska ma dość dużą tradycje w hodowli ryb, jest ona krajem, w którym najwcześniej rozpoczęto hodować karpie (XIII w.). W wieku XIX powstał system hodowli wg Dubisza (obowiązujący do dziś) przenoszenie ryb ze stawu do stawu po osiągnięciu przez nie określonego wieku. Metoda ta została przyjęta przez Niemcy, Czechy, Węgry.

W Polsce posiadamy jedno laboratorium główne, referencyjne, sprawujące nadzór merytoryczny nad badaniem wody i ryb, znajduje się ono w Puławach. Do jego celów należy m.in. przygotowywanie procedur badawczych, działa badawczych, instruowanie jak postępować w przypadku zagrożenia w hodowli ryb, testowanie jakości pracy innych laboratoriów (Koszalin, Gdańsk, Olsztyn, Wrocław/Katowice). W Danii znajduje się główne laboratorium zajmujące się chorobami ryb, sprawuje ono rolę nadzorczą nad placówką w Puławach. Weterynaryjna służba terenowa zajmuje się zabiegami sanitarno-weterynaryjnymi nad hodowlą ryb oraz zwalczaniem chorób zaraźliwych (u karpi brak, u pstrąga jest jedna taka choroba).

Hodowla karpia

W stanie wolnym karpie spotkać można w rzece Dunaj. Obecnie ryby te są hodowane w całej Europie, Japonii, USA, Chinach, Indonezji Izraelu, Indiach.

Karpia dzikiego charakteryzuje następujący stosunek wysokości do długości: 1 : 4

U karpia hodowlanego stosunek ten jest jak: 1: 2

Selekcji hodowlana karpia podąża w kierunku uzyskania ryby o dużej przeżywalności, ryby zdrowszej (karp pełno łuski zdrowszy).

Zalety karpia dla hodowli:

• Szybkie tempo wzrostu

• Wykorzystuje różnorodne zasoby pokarmowe

• Lepsze mięso (bo pasze naturalne - w przeciwieństwie do pstrąga, w hodowli, którego wykorzystuje się w 100% granulaty)

• Szczególnie w okresie przestoju żeru (listopad-marzec, - kiedy temperatura ↓ 6°C) bardzo smaczny, w okresie żeru zapach mułu (rozpad gnilny podłoża)

• Zimą sen zimowy dobra kondycja bez pokarmu

• Dobrze znosi ↓ zapotrzebowanie na tlen (doświadczalnie zapotrzebowanie minimalne to 4 mg/L, wg przepisów 5 mg/L, łosoś 7-8 mg/L)

• Dobrze znosi wahania odczynu wody (optymalne 7.2 - 7.8)

• Wykazuje się ↑ poziomem odporności swoistej oraz oporności na zabiegi hodowlane, manipulacje…

• Nie jest rybą drapieżną (zagęszczenie)

• Zalety smakowe

Stawy karpiowe

Budowa stawu

1. Grobla

2. Mnich dopływowy - reguluje poziom wody w stawie

3. Mnich odpływowy

4. Dno

1. Rów główny (gromadzenie się ryb w czasie odłowu)

2. Rowy boczne (najczęściej dwa)

3. Rowy strzałkowe - dochodzące promieniście do rowów bocznych

4. Łowisko - tutaj zgromadzone ryby po spuszczeniu wody

5. Doprowadzalnik - rów doprowadzający wodę do stawu

6. Odprowadzalnik - rów odprowadzający wodę ze stawu

7. Rów opaskowy - odgradzający stawy od użytków (po zewnętrznej stronie grobli)

8. Samołówka - urządzenie do łowienia ryb ze stawu

Budowa grobli

Spełnia ona funkcję tamy przed napływającą wodą, usypana jest z wału ziemnego wzmocnionego w środku kanałem z gliną

Rodzaje stawów

1. Tarlisko - staw, w którym odbywa się tarło

2. Ogrzewalnik wody dla tarliska - znajdujący się przed tarliskiem

3. Ogrzewalnik dla tarlaków (dla odłowionych 15-20 kwietnia tarlaków, ♀ i ♂ osobno)

4. Przesadka pierwsza

5. Przesadka druga

6. Zimochów narybkowy

Pierwszy rok hodowli

1. Staw kroczkowy

2. Zimochów kroczkowy

Drugi rok hodowli

1. Stawy towarowe (handlowe)

2. Stawy magazynowe

Pierwszy rok chowu

Tarlisko

Powierzchni 0,01-0,03 ha, średnia głębokość 0,7-0,8 m, całkowicie osuszalne, nie podtapialne, dno porośnięte słodkimi trawami, dno nieprzepuszczalne, aby woda nie uciekała. Muszą być osłonięte od wiatru (naturalnie bądź sztucznie). Oddalone od ruchu drogowego (spokój). Wpada przed wpuszczeniem tarlaków nie może stać długo (zamulanie i gnicie trawy ~ ↓ klejenia się ikry). Na dopływie filtr żwirowy (woda się przesącza). W dnie tarliska rowy - pozwalające na osuszenia i sprawny odłów tarlaków. Staw ten służy do przeprowadzenia rozrodu - tarła w sposób naturalny.

Ogrzewalnik dla tarlisk

Ostojnik wody dla tarlisk służący do ogrzewania wody. Znajduje się w bliskiej odległości do tarliska, powierzchni około 0,3 ha, głębokości 0,3-0,5 m, w miejscu dobrze nasłonecznionym, w miejscu zacisznym (ograniczenie chłodzenia wody przez wiatr).

Ogrzewalnik dla tarlaków

Służy do przetrzymywania tarlaków w możliwie ciepłej wodzie. Nasłonecznienie, zacisze, głębokość 1,2-1,5 m. Powierzchnia około 0,1 ha.

Przesadka pierwsza

Służy do odchowu wylęgu karpia w okresie pierwszych 5-6 tygodni życia. Obsad 100000-200000 sztuk na 1 ha powierzchni. Powierzchnia około 1-2 ha (do 5 ha), średnia głębokość 0,8 m (max ↑ temperatury wody, pokarm naturalny dla wylęgu). Dno osuszalne by zapobiec pasożytom, bakteriom, chwastom (naturalna dezynfekcja), z możliwością uprawy. W dnie sprawne rowy denne (~odpływ wycieru karpia). Powinny być napełniane na 6-7 dni przed zarybieniem (bo owady drapieżne, nie wcześniej, bo brak pokarmu). Dużym zagrożeniem są żaby - konkurent pokarmowy, drapieżnik. Należy uprawiać w niej dno i dokonać tzw. wsiewek roślin motylkowych lub gorczycy lub zbóż, po to, aby zalane wcześniej zaczęło zagniwać - z tego pokarm naturalny (fitoplankton). Pożądane jest nawożenie obornikiem (układanym w kupki) ewentualnie specjalne komposty (wcisnąć w dno). Przesadka pierwsza użytkowana jest od połowy maja do końca czerwca, czasem do połowy lipca (zimna wiosna). Potem przetrzymywane są na sucho!!

Przesadka druga

Służy do chowu ryb w okresie lipca-października w pierwszym roku hodowli. Powierzchnia 2-3 do 5-10 ha, średnia głębokość 1 m, pożądane by około 20% powierzchni miało 1,5-2 m wtedy można w niej zimować narybek. Na 1 ha przypada 10-12-15 tysięcy sztuk wycieru karpia. Dno powinno być osuszalne z dobrymi rowami, pożądana uprawa (nie obowiązkowa) i pożądane wsiewki (nie obowiązkowe). Dno bez roślinności twardej (trzcina, pałka wodna…) bo kaleczy ryby. W tym typie stawu powinny (pożądane) na dopływie lub odpływie znajdować się odłówki.

Zimochowy narybkowe

Służą do przetrzymywania narybku karpia przez okres zimowy. 45-50 tysięcy sztuk narybku karpia na ha powierzchni. Głębokość 1,5-2 metrów, średnia powierzchnia 1-5 ha.

Drugi rok chowu

Staw kroczkowy

Przeznaczony do chowu „kroczka”. Stosuje się obsady 4-6 tysięcy na ha. Powierzchnia stawu 8-10 ha (też 15-30 ha), średnia głębokość 1,5 m a w najpłytszym miejscu nie mniej niż 1 metr. Pożądane dno osuszalne, ale uprawa rzadko, kiedy możliwa. Jeżeli mają odpowiednią głębokość mogą być użyte jako zimochów, pod warunkiem, że rów odprowadzający wodę ma odpowiednią głębokość, aby utrzymany był przepływ. Stawy te powinny być zaopatrzone w samołówki a w dnie w rowy.

Zimochów kroczkowy

Średnia głębokość 1,5-2 m, zapewniony stały dopływ wody w zimie, powinien być wykoszony, bo roślinność twarda pod lodem gnije, rozkłada się (↓ tleny) przyducha. Niekorzystny jest dopływ wody źródlanej. Wielkość obsady 15-20 tysięcy sztuk kroczka na ha. Czasem więcej, ale ryzykowne.

Trzeci rok chowu

Stawy towarowe

Służą do hodowli karpia handlowego. Wielkość obsady 1000-1200 sztuk kroczka/ha powierzchni albo 1500 grubego narybku (około 100g) ( osiągnie wielkość konsumpcyjną - 1000g - jesienią). Bardzo duża rozpiętość powierzchni: 5-10 ha, 100-150 ha. Wynika to z warunków lokalnych. Średnia głębokość 1,5-2 m. W dnie rowy i samołówki.

Magazyny

Służą do przetrzymywania karpia handlowego w dnie od września do świąt lub w okresie zimowym. W zimochowie jednak są lepsze warunki ilości ryb do powierzchni stawu. Zagęszczenie w magazynie 5-70 ton ryb na ha powierzchni. Ryba z magazynów nie nadaje się do zarybiania stawów. Magazyny charakteryzuje mała powierzchnia (liczona w arach) 1-5, czasem 10-20. Głębokość 2-2,5 metra, w najpłytszym miejscu 1,5 m. Pożądana lokalizacja w pobliżu drogi dojazdowej. Muszą być wygrodzone i oświetlone (kradzieże). W magazynie powinny być zainstalowane rusztowania dla zatrzymania pokrywy lodowej. W stawach tych powinny być także mnichy o dużym przepływie szybka wymiana wody.

Oznaczenia wiekowe karpia

Rok	Oznaczenie	Staw	Nazwa / uwagi
I rok	Kw	Tarlisko	Wycier karpia
		K0	Tarlisko	Wylęg karpia / 3-4 dni od wyklucia
		Ko	Przesadka I	5-6 tygodni od odłowienia
		Kpw		Wylęg odchowany
		Kw	Przesadka II
		K1	Zimochów narybkowy	Narybek karpia / Uzyskiwany z odłowu przesadki drugiej jesienią
II rok	K2	Staw i zimochów kroczkowy	Kroczek karpia
III rok	Kh	Stawy towarowe i magazyny	Karp handlowy
IV rok	K5		Selekty karpia
V rok	Kt		Tarlaki karpia / od 5 do 10 lat

Systemy nawadniania stawów

1. Indywidualny

2. Paciorkowy

Zarybianie i odłowy stawów

• Jaka jest różnica temperatury wody tej, w której są ryby a tej, w której będą?

Wylęg nie więcej niż 0°C

Starsze 3-4°C (3°C)

Wylęg odchowany 1-2°C

• Delikatne obchodzenie się z rybami

Ryby można wkładać do wody z wysokości:

Wylęg nie więcej niż 5 cm

Wylęg odchowany/wycier nie więcej niż 10 cm

Pozostałe rodzaje nie więcej niż 40 cm

Najlepiej ryby wstawiać w wiadrze - wiadro do stawu i przechylić…

Wyrównać temperaturę wody! (Zwłaszcza wylęg)

Nie obchodzić się brutalnie z rybami.

Po odłowie, przed zarybieniem ryby powinny być umieszczone w płuczce:

Płuczka jest to obudowany kawałek rowu, w którym czysta woda oczyszcza rybę z osadów (skrzela), namułów oraz dostarcza odpowiedniej ilości tlenu. Wskazane jest, aby płuczka zbudowana była z plastiku, ewentualnie z pokrytego glonami drewna (ryba się nie rani). Płuczki nie powinny być zbudowane z betonu (zranienia). Płuczka może także być zbudowana z kołków i siatki.

W końcowym etapie odłowu ryb, kiedy masa ryb znajduje się w rowie może dochodzić do podduszenia, dobrze, więc dodać do rowu płuczki - natlenienie ryb.

Transport karpi

Przebiega w szczelnych basenach o gładkiej powierzchni. Wylęg karpia przenosi się w specjalnych workach foliowych = rękawach.

Potem wyciska się powietrze i zamyka worek wprowadzając jednocześnie rurkę z tlenem z butli i pompuje zamknięty worek.

Transport maksymalnie 12-15 godzin.

Należy zwracać uwagę na jakość wody! Powinna ona być bez zanieczyszczeń, z dostateczną ilością tlenu. Wodę należy pobrać z cieku wodnego, z którego pochodzą ryby, ewentualnie z płuczki. Nie należy pobierać wody studziennej (↓ O₂, inna temperatura).

Rozładunek / załadunek

Ważna jest temperatura wody oraz wysokość, z jakiej ryby są do niej wpuszczane.

Liczebność ryb w transporcie zależy od

• Temperatury wody

• Odległości, na jaką transportujemy ryby

Przygotowanie materiału zarybieniowego do przerzutu:

1. Przed przerzutem ryby powinny być poddane badaniu

2. Powinny być umieszczone na płuczce (oczyszczenie skrzeli, natlenienie, w sezonie opróżnienie przewodu pokarmowego)

Pielęgnacja ryb w czasie transportu

• Ostrożna jazda

• Bez gwałtownego hamowania

• Bez niepotrzebnych postojów (uwaga na słońce!)

• Kontrolować zachowanie się ryb i oceniać sprawność systemu natleniania/napowietrzania

• Utrzymywać odpowiedni poziom wody w zbiorniku

• Nie dopuścić do ↑ temperatury wody w czasie transportu (kostki lodu do schładzania lub wymiana 1/3 wody)

Żywienie karpia

W żywieniu karpi stosujemy pokarm naturalny lub paszę; karmienie głównie w systemie intensywnym

Pokarm naturalny:

K₀ - woreczek żółtkowy (3 dni)

K_w - drobne skorupiaki (dafnia, cyclops, mesocyclops) + prymitywne formy robaków (wrotki)

K₁ - podobnie

K₂ - czerwone larwy ochotkowatych, skąposzczety (tubifex), ośliczki

K_h - larwy innych owadów (chrząszczy, jętek), wylęg innych ryb karpiowatych

Karp nie lubi pluskwiaków, larw ważek, roztoczy wodnych.

Pasze:

Jęczmień; pszenica; łubin; kukurydza; pszenżyto; sorgo; odpadki z młynów, produkcji makuchów, mieszalni pasz; też przeterminowane twarogi, świeża krew, kazeina.

Żyto - bardzo rzadko, owies - NIGDY.

Ostatnio też stosowane są granulaty zwykłe lub ekstrudowane

Współczynniki pokarmowe

Pasze tradycyjne: 3-4 kg/kg ryb (karpia)

Granulat: 1.2-1.5 kg/kg karpia

Ziemniaki: 7-9 kg/kg karpia (zwłaszcza parowane, ale zanieczyszczają staw)

Bobik i groch - bardzo niebezpieczne, chętnie są spożywane przez karpie, ale pęcznieją w przewodzie pokarmowym, czopują światło jelit, wytwarza się gaz mogący doprowadzić do pęknięcia jelit.

Bobik i groch stopować należy jedynie:

• Grubo śrutowane

• Namaczane, co najmniej 12h przed podaniem

• Nie więcej niż 15% dawki pokarmowej

• Dokładnie wymieszane

Dla K₀ i K_pw - zamiast ziaren (zbyt duże) podać mąkę.

K1 i starsze - ześrutowane zborze, ale tak, aby nie powstawała mąka.

Przyrosty:

1/3 pokarmy naturalne

↑ 1/3 z paszy

1/3 nawożenie, które stymuluje rozwój pokarmu naturalnego

W sumie daje to pełnowartościowe mięso karpie.

Pobieranie pokarmu/ żerowanie:

Zależne jest:

• Od temperatury wody (im temp. ↑ tym żerowanie lepsze)

• Stanu zdrowia

• Czasu trwania ↑ temperatury

↓ 3ºC brak,

3-12ºC słabe żerowanie, bez trawienia i wchłaniania, ale pożądane, bo inaczej ryba będzie kopała w odchodach,

12-16ºC dobre żerowanie, ale jeszcze stosunkowo ↓ poziom przyswajalności - można wchodzić z lekiem,

16-27ºC(optymalnie 18-25ºC) najlepsze żerowanie, dobre przyswajanie, efektywne leczenie.

Ryby powinno się dokarmiać małymi dawkami paszy, kiedy temperatura przekroczy 4-5ºC POD KONTROLĄ POBIERANIA (strata + zanieczyszczenie środowiska)

Największe dawki pokarmowe w okresie czerwiec - sierpień. Z 12 miesięcy roku karp efektywnie przyrasta tylko przez 3 miesiące w roku.

Kontrola pobierania paszy:

1. Zadawanie paszy w specjalnych miejscach = karmisko, żerowisko. Miejsce oznaczone wbitym palikiem (ewentualnie plastikowa butelka).

2. Zadawanie/pobieranie

Kawałek kija zakończony durszlakiem - pociągnąć po dnie i zobaczyć jak wygląda błoto wymieszane z paszą. Jeżeli po 24h paszy nie ma to możemy dać więcej (karmienie, co 2 dni). Jeżeli paszy zostało dużo po 24h to znaczy, że podano za dużo. Jeżeli po 24h zostało trochę paszy to znaczy że zadano odpowiednią jej ilość.

Pasza z lekiem nie powinna zalegać!

Dawkę paszy reguluje się poprzez odłowy kontrolne ryb. Jeżeli ryby są zbyt małe (wg założenia) zwiększyć dawkę pokarmu lub karmić codziennie pod kontrolą pobierania.

Nawożenie - organiczne obornik; nieorganiczne nawozy mineralne.

Obrót pełny - w gospodarstwie, które hoduje ryby od wylęgu do ryby towarowej (bezpieczniejszy, jeżeli chodzi o zdrowotność)

Obrót niepełny - ze względu na warunki lokalne lub założenia - tylko szczególny rodzaj ryby

Ryby roślinożerne

W Polsce 3 gatunki:

Amur biały

Tołpyga biała

Tołpyga pstra

U nas zbyt zimno - niemożliwy pełny rozród tych ryb w Polsce. Tarlaki muszą przebywać w wodach podgrzanych. Rozród możliwy tam, gdzie woda ogrzewana jest jako odpad poprodukcyjny - elektrownie (Gosławice koło Konina).

Charakterystyka:

• Dobre w hodowli, żywią się producentami [glony (tołpyga - oczyszcza), rośliny miękkie zanurzone (Amur, zwłaszcza młode) i wynurzone - zwiększając wydajność stawów)

• Szybkie tempo wzrostu (porównywalne z karpiem)

• Mają bardzo dobre mięso (nie lato i jesień, bo śmierdzi mułem, od grudnia można jeść)

• Trudności z rozrodem

• Trudności połowowe - ryby płochliwe, udają trupa, wyskakują z rowów, wyskakują z wody urazy mechaniczne wrota zakażenia

• Sprowadzono wraz z nimi pasożyty

Rozród karpia

Rozród karpia przeprowadzany w warunkach naturalnych (tarliska) i sztucznych. W okresie, kiedy temperatura wody 18ºC i więcej.

W Polsce rozród - od połowy maja do połowy czerwca.

System trójkowy 1♀ i 2♂ oraz piątkowy 2♀ i 3♂.

Dojrzałość płciowa ♀ - 4-5 lat pełnowartościowe; ♂ - 3-4 lata pełnowartościowe

Przebieg tarła naturalnego:

W godzinach porannych. Tarlaki pływają za sobą - to początek. Potem mleczaki podpływają pod ikrzyce i pyskami je trącają w brzuch. W końcu dochodzi do aktu końcowego - kotłowanie się ryb - zrzucanie ikry do wody i mlecza do wody. Plemniki łączą się z ikrą zapłodnienie. W wyniku tego komórka jajowa wytwarza substancję kleistą ziarenka ikry przyklejają się do źdźbeł trawy dna. Ikra nie zapłodniona nie przyklei się i zginie na dnie.

Cały cykl tarłowy trwa 8-10 godzin.

Przebieg tarła sztucznego:

Potencjał mateczny w basenach z podgrzaną wodą, po kilku dniach po podaniu i.m. hormonów pobiera się do naczyń ikrę masując ikrzyce. Przy pomocy substancji chemicznych (talk/tanina) pozbawia się ikrę substancji kleistych i łączy się z mleczem zapłodnienie inkubatory (słoje Weissa). Napełnia się je do 60% i po odwróceniu doprowadza się wodę od dołu, przemywając jajeczka (zabieranie produktów przemiany materii) a potem zbiera wylęg (do odchowalników). W warunkach wylęgarni (temp. 20ºC) okres wylęgania 4-5 dni.

Proces ten pozwala na 3-4 tygodniowe wydłużenie okresu wzrostu ryby.

Ryby dodatkowe w gospodarstwie karpiowym

Lin, karaś pospolity, karaś srebrzysty, jaź złoty (orfa), miętus, szczupak, sandacz, sum, płoć, leszcz

Chwast rybny

Słonecznica, jazgacz, okoń, kiełb, śliz, piskorz, sumik karłowaty, ciernik

Szkodliwość:

• Konkurencja pokarmowa w stosunku do ryb hodowlanych

• Ryby drapieżne (okoń, sumik) mogą zjadać postaci młodociane karpia

• Okaleczanie karpia w czasie odłowu (ciernik, sumik)

• Niekontrolowane nosiciele pasożytów ryb

Zwalczanie:

• Wprowadzanie ryby drapieżnej (szczupak, sandacz)

• Zalewanie stawów przez kraty o bardzo drobnych szczelinach

• Niszczenie w doprowadzalnikach przez stosowanie trucizn np. wapna palonego

• Odłów mechaniczny

Ryby łososiowate

Zaliczamy tu:

• Łosoś,

• Troć,

• Troć jeziorową,

• Pstrąg tęczowy,

• Pstrąg potokowy,

• Pstrąg źródlany,

• Głowacica

Znaczenie hodowlane maja pstrąg tęczowy i łosoś; ograniczone znaczenie mają trocie oraz inne pstrąg jak również głowacica.

Pstrąg tęczowy stanowi 1/3 produkcji masy rybnej Polski.

Hodowla pstrąga tęczowego

Do Europy sprowadzony został z Ameryki Północnej pod koniec XIX wieku. Barwa ciała srebrno-zielonkawa z dużą ilością ciemnych cętek. Boki ciała mienią się barwami tęczy (stąd nazwa). Kości szczękowe uzbrojone w zęby chwytne.

Pstrąg tęczowy posiada charakterystyczną płetwę tłuszczową (brak u innych rodzin).

Zalety hodowlane:

• Możliwość hodowli w warunkach sztucznych

• Wytrzymuje wyższe temperatury wody w porównaniu do pstrąga potokowego i źródlanego (max. temp. Wody 21-22ºC)

• Optimum temperaturowe 12-16ºC

• Charakteryzuje się dobrą przyswajalnością paszy

• Chętnie pobiera paszę

• Cechuje się możliwością przeprowadzania tarła sztucznego. Luty-marzec, a niektóre linie jesienią (--> dwa rodzaje narybku)

• Pstrąg z tarła jesiennego daje większe przyrosty

• Smaczne mięso

Wymagania hodowlane:

• Minimalna zawartość tlenu 6-7 mg/l

• Optymalna zawartość tlenu 9-11 mg/l

• Przy 90-100% nasyceniu tlenem

• ↓ Temperatura wody

• Duża szybkość przepływu wody (karp - woda stojąca)

• Pożądana jest wymiana wody w zbiorniku, co 30 minut

• Pożądana woda twarda

• Woda I klasy czystości

• Zagrożenia ze strony NH₃, azotanów, związków Fe, Cl, metali ciężkich, insektycydów, pestycydów, detergentów oraz glonów produkujących substancje toksyczne

• Hodowla w obrocie pełnym lub niepełnym

Obrót pełny - inkubacja ikry w aparatach Kalifornijskich lub słojach Weissa. Podchów wylęgu w podchowalniach (1-8 m², głębokość 10-60 cm). Czasem w stawach ziemnych lub stawach betonowych (około 100 m²). Tucz ryb odbywa się w stawach lub basenach o powierzchni 200-500 m² prostokątnych lub okrągłych (rotacyjnych). Zagęszczenie ryb zależy od temperatury, ilości tlenu, szybkości przepływu wody.

Przyrosty - w pierwszym roku do 20g (12 cm długości), w drugim roku 180g (22 cm), w trzecim roku 600g (35-40 cm) - ryba konsumpcyjna.

Rozród pstrąga tęczowego

Dojrzałość płciowa ♂ 2 lata, ♀ 3 lata, do reprodukcji najlepsze są ♀ 4-6 lat, ♂ 3-6 lat. Optymalna temperatura do inkubacji ikry 7-10ºC. Odczyn wody 7-8, zawartość tlenu 7 mg/l i więcej. Okres inkubacji uzależniony jest od temperatury wody przy 6ºC trwa 61 dni, przy 12ºC 26 dni. Po wylęgnięciu woreczek żółtkowy starcza na 2-3 tygodnie. Po zresorbowaniu 2/3 objętości woreczka następuje napełnianie się pęcherza pławnego powietrzem („wylęg się podnosi”). Transport ikry jest możliwy do 8h po zapłodnieniu (potem ikra staje się bardzo wrażliwa na wstrząsy), oraz 5 dni po zaoczkowaniu. Transport nie może być dłuższy niż 8 godzin i powinien być przeprowadzany w bańkach z wodą lub skrzynkach transportowych zwilżonych topniejącym, czystym lodem. Wody powinno być masowo 5x więcej niż masa ikry.

Orientacyjna wielkość zarybiania:

W odchowalniach 100 tyś sztuk na m³ wody na początku (pierwsze 2-3 tygodnie życia), potem stopniowo ↓ zagęszczenie by dojść pod koniec sezonu do 30 tysięcy sztuk na m³.

Żywienie pstrąga tęczowego

Pokarm naturalny lub pasza. Pokarm naturalny stosujemy jedynie w przypadku chowu w warunkach naturalnych. Wczesne stadia życia - fauna bezkręgowa; osobniki starsze - skorupiaki planktonowe, owady, larwy owadów, drobne małe ryby.

Pasza - przez wiele lat karmiono paszą z ↑ zawartością białka (pasze mokre - śledziony, wątroby, mięso zwierząt lub ryb, krew), potem rozpoczęto stosowanie granulatów, o przekroju od 0.1 mm (najmłodsza ryba) do 2.5 mm (ryby starsze) lub średnica 0.1-0.2 mm dla 0.3g m.c. oraz 1.5-2.5 mm dla 3-15g m.c.

Jako uzupełnienie stosuje się makuchy oraz pasze pochodzenia roślinnego (witaminy i związki mineralne) jak również otręby pszenne zwłaszcza w II roku hodowli. Karmienie bardzo częste, co 30-60 minut przez 12 godzin.

Choroby zakaźne ryb

Posocznica wirusowa łososiowatych VHS ***

Choroba nr 1 w Polsce, obowiązek rejestracji (załącznik 2).

Występowanie: głównie w warunkach hodowlanych (stawy) w całej Europie i nie tylko. Atakuje głównie pstrąga tęczowego (5-8 cm) oraz szczupaka i suma. Inne wiekowo pstrągi chorują rzadziej, ale mogą być trwałymi nosicielami.

Brak leczenia

Optymalne warunki do rozwoju 7-10ºC, 15-18ºC rzadko, ↑ 20ºC nigdy.

Etiologia: Egtved virus należący do rodziny Rhabdoviridae

Czynniki sprzyjające: bardzo istotne! Niska temperatura wody, niewłaściwy transport, zanieczyszczenie wody, jednostronne żywienie.

Źródła infekcji: ryba chora, ryby nosiciele bezobjawowi, woda zawierająca odchody i mocz ryb, wydzielina dróg rodnych pstrągów (tarlaków), zakażony sprzęt rybacki, bezkręgowce wodne, ptactwo odżywiające się rybami.

Okres inkubacji: zależy do temp wody, wirulencji zarazka, odporności organizmu ryby. Dla temp 7-15ºC wynosi 1-2 tygodnie, rzadko do 25 dni.

Patogeneza: wirus wnika głównie przez skrzela do układu krwionośnego, następnie do narządów wewnętrznych, potem zmiany martwicowe w komórkach przedniej części nerki, śledzionie, wątrobie.

Objawy kliniczne: choroba przebiega w postaci ostrej, chronicznej i nerwowej, inni uważają, że są to 3 fazy jednego przebiegu choroby.

1. Szybki przebieg i ↑ śmiertelność 60-80% a u wylęgu do 100%. Masowe śniecie po 5-6 dniach od wystąpienie pierwszych objawów. Obserwuje się gromadzenie pstrągów przy brzegu stawu i mnichu odpływowym; obniżona reakcja ryb na bodźce zewnętrzne; pociemnienie powłok zewnętrznych (głównie skóry); wysadzenie gałek ocznych; bladość skrzeli; pasmowate wylewy krwawe w skrzelach.

2. Przy dłuższym przebiegu postrzępienie płetw, zażółcenie odbytu, osłabienie, apatia ryb.

3. Postać nerwowa charakteryzuje się wykonywaniem ruchów rotacyjnych podczas pływania, pływanie w pozycji skośnej, nienaturalne wyskakiwanie nad powierzchnię wody, po kilku dniach objawy śnięcia.

Zmiany A-P: bardzo charakterystyczne (ostry przebieg) ogniskowe przekrwienia błony śluzowej jamy ustnej, w mięśniach szkieletowych, tkance tłuszczowej okołootrzewnowej, pęcherzu pławnym, na gonadach (głównie na mleczu). Płyn wysiękowy w jamach ciała, punkcikowate wybroczyny na otrzewnej trzewnej, w mózgowiu, w mięśniach szkieletowych i pęcherzu pławnym. Wątroba jest koloru szaro-blado-żółtego, krucha, woreczek żółciowy wypełniony galaretowatą żółcią. Nerki obrzękłe i przekrwione. Histopatologicznie wakuolizacja cytoplazmy, pyknoza jądra komórek zaatakowanych narządów wewnętrznych.

Rozpoznawanie: wywiad, badanie kliniczne, zmiany A-P, decydujące - badanie wirusologiczne poprzez zakażenie hodowli komórkowych lub testu ELISA.

Zapobieganie: Dania - program tworzenia obiektów wolnych od VHS, zwłaszcza przy przerzutach ryb.

Unikanie czynników sprzyjających, izolacja ryb zdrowych od ewentualnego źródła infekcji, kwarantanna dla ryb sprowadzanych z zewnątrz, systematyczna kontrola zdrowotności, unikanie dużych zagęszczeń ryb, zapewnienie jak najlepszych warunków środowiskowych, higieny i żywienia, przestrzeganie okresowych dezynfekcji stawów, codzienna dezynfekcja sprzętu, eliminowanie pstrągów osłabionych i śniętych, unikanie kontaktu młodszych ze starszymi, profilaktyczne podawanie witamin głównie C, kąpiele ikry w preparatach jodoforowych (wirus na powierzchni ziarenek ikry).

Leczenie: brak specyficznych preparatów przeciwwirusowych; ↓ intensywność karmienia, bo wątroba uszkodzona, podawać witaminy głównie B₁ i C.

Zakaźna anemia łososiowatych ISA ***

Choroba numer 1 w Europie, jeżeli chodzi o zagrożenie dla ryb, brak w Polsce. [Wg UE - załącznik 1]

Występowanie: Łosoś atlantycki (Norwegia, Islandia, Szkocja, Kanada). W Polsce dotychczas nie stwierdzono.

Etiologia: Nowa jednostka chorobowa, bliżej nieokreślony wirus nazywany ISAwirus. Rezerwuar nieznany, nosicielami mogą być pstrąg tęczowy i inne gatunki łososiowatych.

Czynniki usposabiające: Stres, pasożyty, inne choroby zakaźne, środowisko

Objawy: Anemia, wybroczyny w gałce ocznej, wodobrzusze, masowe śnięcie ryb

Zmiany A-P: Ciemna lub żółta wątroba, bladość skrzeli, bladość mięśnia sercowego, powiększenie śledziony, wybroczyny w tłuszczu otrzewnowym, wybroczyny w nerce, zwyrodnienie wątroby.

Leczenie: Brak

Zwalczanie: Postępowanie epizootyczne, obowiązkowa kontrola stanu zdrowotnego ryb, kontrola przerzutów ryb, dezynfekcja.

Zakaźna martwica układu krwiotwórczego IHN ***

Występowanie: U pstrąga tęczowego, łososia, innych łososiowatych. Choroba występuje w warunkach naturalnych i hodowlanych. Najbardziej niebezpieczna jest dla ryb młodych (pierwsze miesiące życia). Występowała wiele lat w USA, od 1987 roku też na zachodzie Europy, 2000/2001 stwierdzona w Polsce.

Etiologia: Izolacja wirusa w 1969 roku, do tej pory niesklasyfikowany - IHNwirus. Patogenne działanie wirusa ma miejsce w temperaturze poniżej 18°C, niektóre szczepy nawet ↓ 14-15°C.

Źródła: Starsze ryby jako bezobjawowi nosiciele; ikra zakażona od tarlaków nosicieli; odchody chorych ryb (kał, mocz); płyn jajnikowy, mlecz; śluz powłok zewnętrznych; ryby chore i śnięte, zakażona woda.

Okres inkubacji nie jest dokładnie określony - doświadczalnie 4 dni przy 10°C.

Czynniki usposabiające: Temperatura wody około 10°C, poniżej niej przebieg powolny, powyżej 10-14°C dość intensywny, powyżej 15°C zanik choroby (interferon produkowany przez rybę).

Patogeneza: Nie jest dokładnie poznana. Zakażenia prawdopodobnie przez skrzela lub przewód pokarmowy, potem wiremia. Pierwsze zmiany obserwowane w komórkach tkanki krwiotwórczej, przedniej części nerki oraz śledzionie. Potem trzustka, wątroba, błona śluzowa przewodu pokarmowego.

Objawy kliniczne: Nietypowe. Pierwsze - naprzemiennie letarg lub superaktywność ryb. Potem pociemnienie skóry, bladość skrzel, wysadzenie gałek ocznych, obrzęk brzucha, wybroczyny u podstawy płetw, pasemka upostaciowanego śluzu wychodzącego z przewodu pokarmowego (pseudoodchody). Śnięcie w pierwszym roku hodowli 80-100% obsady, w drugim roku hodowli do 10%, w 3 roku hodowli sporadycznie.

Zmiany A-P: Zmiany w narządach wewnętrznych (patrz patogeneza) + bladość błon śluzowych przewodu pokarmowego oraz narządów wewnętrznych.

Rozpoznawanie: Trudne, bo brak typowych objawów klinicznych i zmian A-P. Jedynie na podstawie pełnego badania wirusologicznego + izolacja wirusa.

Zapobieganie: Postępowanie epizootyczne, dezynfekcja komórek jajowych (ikry) przy użyciu preparatów jodoforowych. Inkubacja ikry i wylęgu ryb w obiektach wolnych od choroby, nawet potencjalnych nosicieli. Temperatura wody wylęgu w 1 m-cu życia około 15°C lub ↑. Intensywnie karmić wylęg pstrąga, aby jak najszybciej „odskoczył” wagowo.

Zakaźna martwica trzustki IPN ***

Występowanie: Najczęściej występująca choroba pstrąga w Polsce. U pstrąga źródlanego, tęczowego, troci, łososia. Atakuje głównie narybek pstrąga do 15 cm długości. U starszych osobników występuje rzadko. Choroba występuje praktycznie na całym świecie.

Etiologia: Wirus z grupy Reoviridae, wyizolowany w latach 60-tych.

Źródło: Ryby chore, odchody ryb, narządy wewnętrzne. Woda zawierająca odchody, ikra poddana transportowi.

Okres inkubacji: W warunkach doświadczalnych 12-14°C, 5-8 dni dla młodych pstrągów, 10-12 dni dla pstrągów dwuletnich.

Patogeneza: Zakażenie przez skrzela lub przewód pokarmowy, przedostanie się do krwi i zaatakowanie trzustki - tu martwica komórek.

Objawy: Nagle się pojawiają, pociemnienie skóry, obrzęk powłok brzusznych, czasami wysadzenie gałek ocznych i odbytu, zaburzenia równowagi podczas pływania, gwałtowne ruchy obrotowe wokół długiej osi ciała; masowe śnięcia ryb (silnie wyrażone przy temp wody 14°C i ↑; przy temp 6-7°C śnięcia są mniej intensywne).

Zmiany A-P: Brak zmian typowych i wyraźnych. Obserwuje się jedynie pusty przewód pokarmowy, dużo białego śluzu w p.pok., bladość wątroby i śledziony. Histologicznie - zmiany martwicowe w komórkach trzustki.

Rozpoznawanie: Trudne, jedynie badanie wirusologiczne + izolacja + ELISA diagnoza

Zwalczanie: Postępowanie epizootyczne prowadzące do ustalenia i likwidacji źródła infekcji. Oddzielna hodowla ryb starszych i młodszych, sprzęt rybacki przypisany do stawu, ikrę sprowadzać z gospodarstw zdrowych. Kontrola zdrowotności ryb z uwzględnieniem badań wirusologicznych.

Leczenie: Brak

Wiosenna wiremia karpia SVC ***

Występowanie: W Polsce i innych krajach hodujących karpie. Atakuje najczęściej karpie na początku III roku hodowli, czasem na początku II r.h. Na ogół przełom kwietnia i maja, maj aż do czerwca. Zagrożone karp i inne z rodziny karpiowatych.

Etiologia: Rhabdovirus carpio znajdujący się wewnątrz i na zewnątrz komórek.

Źródło: Kał i śluz chorych i nosicieli

Okres inkubacji: Przy temperaturze wody 14-18°C około 90 dni. Czas inkubacji zależy od odporności ryby, wirulencji zarazka i temperatury wody.

Bardzo ważne są czynniki sprzyjające chorobie:

• Zmiana środowiska wodnego (przerzut ryb)

• Wahania temp wody

• Tzw. „zimny kwiecień” (temp wody nie może osiągnąć 14-15°C)

• Głodowanie

• Występowanie silnych inwazji pasożytniczych

• Niedobory witamin i soli mineralnych

• Zanieczyszczenie wody substancjami organicznymi lub nieorganicznymi

• Transport ryb

Objawy: Podpływanie ryb pod powierzchnię wody, bladość skrzeli, wysadzenie gałek ocznych, nastroszenie łusek (płyn wysiękowy), drobne wybroczyny w końcach listków oskrzelowych, wysadzenie odbytu, obrzęk brzucha, utrata apetytu. Czasem u karpi bezłuskich pęcherze wypełnione płynem surowiczym.

Masowe śnięcia (50% obsady)

Zmiany A-P: Płyn w jamie ciała, przekrwienie otrzewnej trzewnej i ściennej, przekrwienie i obrzęk wątrobotrzustki, nerek, śledziony. Przy dłuższym przebiegu wątroba ceglasto-żółta. Wybroczyny na otrzewnej ściennej, trzewnej, w miąższu gonad, na pęcherzu pławnym.

Rozpoznawanie: Badanie kliniczne, sekcja, badanie m-b, badanie wirusologiczne

Diagnostyka różnicowa: wykluczyć występowanie POSOCZNICY MAS

Zapobieganie: Postępowanie epizootyczne, kontrola zdrowotności, unikanie czynników sprzyjających, delikatne obchodzenie się z rybami, nie mieszać ryb różnego pochodzenia, ostrożnie z kąpielami przeciwpasożytniczymi na wiosnę.

Leczenie: Brak p/wirusowego, szczepionki nieskuteczne, bo długo trwa tworzenie odporności. Leczenie kieruje się przeciw bakteriom wikłającym przebieg (Aeromonas, Pseudomonas) - antybiotyki (oksytetracyklina, flumecina, enrofloksacyna), wskazane jest podawanie witaminy C (maj), też inne środki działające immunostymulująco (preparaty z lewamizolem u ryb ↑ odporności; też lidium).

Ospa karpi *

Występowanie: U karpia, rzadziej płoci, kłba, amura białego

Etiologia: Herpesviridae

Okres inkubacji: około 1 roku (sztucznie 5 m-cy)

Objawy kliniczne: Niewielkie białawe guzki na powłokach zewnętrznych, głównie w partii grzbietowej, na płetwie ogonowej i grzbietowej. Potem zlewają się tworząc rozległe naloty. W guzki/naloty wrastają naczynia krwionośne - po mechanicznym usunięciu niewielkie krwawienie (JEDYNY TAKI PRZYPADEK - ważne w diagnostyce różnicowej). Obszar całego ciała - rzadko. Charakterystyczne jest odwapnienie kośćca. Ryba ma wygląd nieatrakcyjny spożywczo .

Zapobieganie: Kontrola zdrowotności, podawanie wapna na dno stawu lub lustro wody.

Leczenie: Brak skutecznego. Podanie wapna ogranicza rozwój choroby, czasem wycofanie objawów klinicznych.

Posocznica MAS ***

Występowanie: Najczęściej III rok hodowli, okres od połowy kwietnia do połowy czerwca. Atakuje karpia i inne karpiowate (+ akwariowe).

Etiologia: Bakterie z rodzaju Aeromonas (Aeromonas verroni b. sobriae; Aeromonas hydrophila)

Czynniki sprzyjające: Takie jak przy SVC + szczególnie zanieczyszczenie organiczne wody, duża ilość namułów w dnie stawu, niewłaściwa kultura i higiena stawu.

Objawy kliniczne: Takie jak przy SVC

Zmiany A-P: Jak SVC tylko bez wybroczynowości! Śnięcia do 80 i więcej % obsady.

Rozpoznawanie: Badanie kliniczne, sekcja jak SVC + diagnostyka różnicowa z SVC - decyduje badanie mikrobiologiczne i wirusologiczne.

Zapobieganie: Jak SVC (szczególnie zanieczyszczenie wody)

Leczenie: Antybiotyki (jak SVC)

Erytrodermatitis (wrzodzienica karpia?) **

Występowanie: Karpie i inne karpiowate + akwariowe. Najczęściej w II roku hodowli karpia, sierpień-wrzesień, potem objawy choroby niewyleczonej.

Etiologia: Bakterie z rodzaju Aeromonas (głównie Aeromonas hydrophila i Aeromonas pseudosalmonicida)

Czynniki sprzyjające: Zanieczyszczenie organiczne wody, niewłaściwa kultura i higiena stawów

Objawy kliniczne: Na powłokach zewnętrznych owrzodzenia, na początku okrągłe (głównie partia ogonowa ryby) z dnem koloru czerwonego, obwódką szarą (martwica) na około reakcja pigmentu (zapalenie) „wrzód posocznicowy”.

W wyniku leczenia/samowyleczenia - dno szaroczerwone szare; blizna po wyleczeniu stalowoszara, ciemna. Śnięcia 20-25% (rzadko).

Zmiany A-P: Tylko w miejscu owrzodzenia

Zapobieganie: Unikanie czynników sprzyjających

Leczenie: Antybiotyki j.w. + witaminy.

Wrzodzienica łososiowatych (Furunkuloza) **

Występowanie: Wiele gatunków ryb łososiowatych, głównie pstrąg źródlany też tęczowy, łosoś, troć, sieja, sielawa. Może też występować u szczupaka, karasia pospolitego, karasia srebrzystego oraz ryb akwariowych. Atakuje z reguły ryby starszych roczników, też narybek. Występuje głównie w warunkach hodowlanych. W wielu krajach hodujących łososiowate, w Polsce sporadycznie.

Etiologia: Aeromonas salmonicida, najlepiej poznana choroba ryb

Źródło infekcji: Ryby chore, zakażona woda, szczególnie zawierająca zanieczyszczenia organiczne. Zakażona ikra od ryb nosicieli lub chorych.

Czynniki sprzyjające: Duże zagęszczenie ryb, temp wody ↑ 15°C

Okres inkubacji: 7-10 dni. Zależy od temp wody, zjadliwości szczepu i wieku ryb

Patogeneza: Posocznica ogólna, zmiany zapalne i martwicze w skórze, mięśniach, przewodzie pokarmowym, nerkach

Objawy kliniczne: Choroba przebiega w postaci ostrej lub podostrej.

Ostra - szybki przebieg, duża śmiertelność 80-90%, brak typowych objawów.

Podostra - osłabienie ryb (podpływają do brzegów), zmniejszona lub brak r-cji na bodźce zewnętrzne, wybroczyny na skórze, często u podstawy płetw, postrzępienie i przekrwienie płetw, guzowate obrzęki różnej wielkości na powierzchni ciała, rozległe ropnie obejmujące skórę i mięśnie.

Chroniczna - rzadko, zaczerwienienie i obrzęk okolicy odbytu, wyciek krwawo-ropny z odbytu

Zmiany A-P: Ogniska martwicze w nerkach, mięśniach, powiększenie i przekrwienie śledziony, wybroczyny i przekrwienie otrzewnej, pęcherza pławnego, mięśni, zmiany zapalne końcowego odcinka przewodu pokarmowego.

Rozpoznawanie: Wywiad, obawy kliniczne, badanie bakteriologiczne (łatwe), A-P.

Profilaktyka: Kontrola zdrowotności szczególnie przy przerzutach ryb, unikanie zagęszczeń ryb, delikatne obchodzenie się z rybami, okresowa dezynfekcja

Leczenie: Antybiotyki (jak karp) + sulfonamidy

Bakteryjna choroba nerek BKD ***

Występowanie: Łososiowate, zwykle wiosną lub jesienią przy dużym zakresie temp wody 8-18°C. Występuje we wszystkich krajach Europy, USA, też Polska.

Etiologia: Renibacterium salmoninarum

Źródło: Ryby chore i nosiciele, zakażona ikra, osady denne przez około 3 tygodnie, woda bardzo krótko (kilkanaście godzin). Okres inkubacji bardzo długi 1-3 m-ce.

Patogeneza: Bakterie przez skórę, przez przewód pokarmowy do krwi nerki i mięśnie

Objawy kliniczne: Atypowe w początkowym okresie choroby, potem wysadzenie gałek ocznych, pęcherze wypełnione płynem surowiczym (średnicy od 1 do 40 mm), śnięcia długotrwałe do 60% obsady.

Zmiany A-P: Bardzo typowe, bladość i obrzęk nerek, biało-szare ogniska martwicowe w nerkach, patologiczne rozrosty tkanki łącznej wokół serca, wątroby, śledziony, gonad, pęcherza pławnego, są to PSEUDOMEMBRANY. Kraterowate zmiany zapalne, potem martwicze, potem kawerny w mięśniach głównie partii grzbietowej.

Rozpoznawanie: Objawy kliniczne i sekcja, badanie bakteriologiczne i histologiczne.

Zapobieganie: Pasteryzacja narządów wewnętrznych ryb używanych jako pasza mokra, kąpiele w preparatach jodoforowych.

Leczenie: Antybiotyki jak wcześniej.

Yersinioza ERM ***

Występowanie: Od połowy lat 50-tych w USA, potem cała Europa z Polską. Atakuje pstrąga i inne łososiowate, też okonie (i inne występujące w jeziorach). U karpia, karasia złota rybka i karasia srebrzystego - jedynie nosicielstwo. Temperatura 11-18°C, ↓ 10°C bardzo rzadko.

Etiologia: Yersinia ruckeri. Ma różne typy, niepatogenne, patogenne, warunkowo patogenne.

Źródło: Woda, osady denne, nosiciele ryby, nosiciele raki, nosiciele szczury wodne (piżmaki).

Czynniki sprzyjające: Zbyt duże otłuszczenie ryb, stres, wahania temp wody, zbyt duże zagęszczenie obsad, zanieczyszczenie wody, ↑ ilości amoniaku w wodzie, deficyt tlenu w wodzie, sortowanie ryb i inne manipulacje.

Objawy kliniczne: Wybroczyny wokół pyska, pod nabłonkiem gardzieli, czasami u nasady płetw. Zaczerwienienie jamy gębowej. Przekrwienia ogniskowe w mięśniach martwicze ubytki w mięśniach. Powodują lizę kości szczęki. Pociemnienie skóry, wysadzenie gałek ocznych, letarg, żółto-śluzowata wydzielina z odbytu. Śnięcie po 5-19 dniach od zakażenia, śnięcia nie są w jednym czasie, trwają 1-2 m-ce.

Zmiany A-P: Wybroczyny w mięśniach, tkance tłuszczowej otrzewnowej i w tylnym odcinku jelita. Żółtawa, płynna treść w p.pok., powiększenie nerek i śledziony.

Rozpoznawanie: Wywiad, objawy kliniczne, A-P, badanie bakteriologiczne nerki i końca p.pok.

Profilaktyka: Unikanie czynników sprzyjających

Leczenie: Antybiotyki i sulfonamidy (z dobrym skutkiem szczepienie)

Edwardsielloza *

Występowanie: U sumikowatych Edwardsiella ictaluri, Węgorz Edwardsiella anguillimortiphera, Karpie, pstrągi, płastugi Edwardsiella tarda

Objawy kliniczne: Owrzodzenia skóry, mięśni, często między oczami.

Patogeneza: Ogólna posocznica organizmu ryby i owrzodzenia

Rozpoznawanie: Wywiad, badanie kliniczne, badanie bakteriologiczne

Leczenie: Antybiotyki powszechnie stosowane

Profilaktyka: Kontrola zdrowotności, postępowanie epizootyczne

Flawobakterioza ****

Występowanie: U ryb łososiowatych, karpiowatych, nawet morskich; w hodowli ryb szczególnie młodych roczników, gdzie jest szczególnie niebezpieczna

Czynniki sprzyjające: Gwałtowny wzrost temp wody, silnia intensyfikacja hodowli i zagęszczenie obsad, pozostawianie w środowisku niepobranej paszy, deficyt tlenu, zanieczyszczenie środowiska wodnego, gęste obsady.

Etiologia: Flavobacterium collumnare, F. psychrophilum (pstrąg zimą), F. branchiophilum (karp, pstrąg).

Źródła: Powłoki zewnętrzne ciała ryb nosicieli, ryby chore, woda, namuły, cząstki organiczne w wodzie, w tym pasze.

Patogeneza: Bakterie atakują głównie przestrzeń pomiędzy naskórkiem a skórą właściwą i nabłonkiem a tkanką oskrzelową. Przy załamaniu się odporności penetrują inne organy i tkanki. Okres inkubacji 1 dzień do 3-4 tygodni.

Objawy kliniczne: Skrzela (najczęściej u młodych do 2 m-ca życia) - zwiększona sekrecja śluzu w skrzelach łuki się sklejają, na obwodzie łuków przejaśnienie tkanki skrzelowej. Dalej ogniska martwicy (ziarno prosa) potem penetrują do podstawy łuku skrzelowego. Objawy występują bardzo szybko (bo ciepło). Śnięcia ryb o charakterze masowym. Śnięte ryby w niewielkiej ilości wypływają na powierzchnię wody (1-2%).

Na skórze i płetwach więcej śluzu, ryby są bardzo śliskie (chodzi głównie o ryby końca I roku hodowli, oraz II i III rok). Potem na skórze ogniskowo zwiększona ilość śluzu w postaci smug, potem ciemne plamy (komórek barwnikowych), aż powstają biało-szare naloty na powierzchni skóry, łatwe do usunięcia. Dołącza się jeszcze martwica końców płetw i łamanie się promieni płetw. U łososiowatych zmiany skórne przechodzą w owrzodzenia skóry i mięśni, aż do kośćca. Śnięcia o charakterze masowym, niewielka ilość wypływa na powierzchnię wody.

Rozpoznawanie: Wywiad, badanie kliniczne, badanie bakteriologiczne

Profilaktyka: Unikanie czynników usposabiających, też kąpiele w siarczanie miedzi (1-2 ppm - długotrwała)

Leczenie: Antybiotyki p.o. (oksytetracyklina, flumecina, enrofloksacyna), na lustro wody wapno palone 120-150 kg/ha 3x co 6-7 dni. W przypadku wapna hydratyzowanego 1/3 dawki.

Vibrioza **

Występowanie: Na całym świecie, też Polska, dotyczy głównie pstrąga i innych łososiowatych + wiele gatunków ryb morskich. Bardzo niebezpieczna w hodowli sadzowej w strefie przybrzeżnej mórz, ujść rzek.

Etiologia: Vibrio anguillarum

Czynniki usposabiające: Znacznie gwałtowny wzrost temp wody, temp 15°C i więcej, zmiana środowiska wodnego, głodzenie ryb, stres, transport

Objawy:

Postać ostra - brak, tylko śnięcia i objawy agonalne, czasem niewielkie przekrwienia powłok zewnętrznych i wybroczyny u nasady płetw.

Podostra - wybroczyny w skrzelach, objawy anemii, osłabienia ryb, krwawienie ze skrzeli przy niewielkim nacisku na wieczko, obniżona reakcja na bodźce zewnętrzne, wychudzenie, grupowanie się przy brzegach, przy dnie stawu, unoszenie przez prąd wody, pociemnieni powłok zewnętrznych, wysadzenie gałek ocznych, owrzodzenia lub pęcherze na skórze, owrzodzenia mięśni, krwisty płyn z odbytu.

Zmiany A-P: Obrzęk śledziony i nerek, stan zapalny mięśni, intensywna wybroczynowość w otrzewnej, wątrobie i jelitach, czasem stan zapalny jelit.

Rozpoznawanie: Badanie kliniczne, wywiad, zmiany A-P, badanie bakteriologiczne

Profilaktyka: Unikanie czynników sprzyjających, unikanie karmienia pstrągów świeżymi rybami morskimi, zmiana miejsca usytuowania sadzów, odpowiednia ich higiena, pełnowartościowe żywienie, unikanie zbyt długiego magazynowania w ciepłych porach roku, stosowanie szczepionek

Leczenie: Antybiotyki

Zapalenie pęcherza pławnego *

Występowanie: Głównie u narybku w okresie 2 połowy lipca do sierpnia, atakuje karpia i karpiowate, czasem u szczupaka

Etiologia: Bakterie z rodzaju Aeromonas (wtórnie), pierwotnie sporowce (pierwotniaki)

Objawy kliniczne: Zaburzenia w pływaniu ryb, brzuchem ku górze, spłoszone przyjmują naturalną pozycję potem znowu brzuchem ku górze. Powiększenie brzucha.

Zmiany A-P:

1. Zmiana kształtu komór i naloty włóknikowe w ścianie komór pęcherza pławnego

2. Wybroczyny

3. Zanik tylnej komory i intensywny rozplem tkanki łącznej wiotkiej zaczynający się od przewężenia międzykomorowego, potem cała tylna komora, potem dolna część przedniej komory

4. Martwica ścian pęcherza, tkanka łączna wiotka obejmuje obie komory pęcherza, tworzą się z niej zastępcze cysty powietrzne

5. Zrosty otrzewnej trzewnej z otrzewną ścienną

Rozpoznawanie: Wywiad, badanie kliniczne, sekcja

Profilaktyka: Nieznana

Leczenie: Antybiotyki w 1 i 2 stadium

Branchiomykoza - Choroba grzybicza skrzeli ***

Występowanie: Najczęściej w okresie lipca i sierpnia (też maj). Początkowo atakowały ryby w III roku hodowli, potem w II roku hodowli, w tym roku też narybek. Choroba powoduje bardzo duże straty.

Etiologia: Branchiomyces sanguinis, Branchiomyces demigrans

Czynniki sprzyjające: Duża ilość osadów, namułów w dnie stawu, zwłaszcza w ostatnich stawach systemu paciorkowego. Wysoka temp wody utrzymująca się przez okres powyżej 7-10 dni (temp powietrza powyżej 25-27°C). Deficyt tlenu w stawie. Osłonięcie stawu przez drzewa - uniemożliwienie ruchu powietrza.

Objawy kliniczne: Marmurkowatość skrzeli, śnięcie o charakterze masowym. Charakterystyczne są śnięcia sztuk najszybciej rosnących z danej populacji!!!

Rozpoznawanie: Wywiad, badanie kliniczne, badanie mikroskopowe

Profilaktyka: Unikanie czynników usposabiających

Leczenie: Na lustro wody wapno palone 160-200 kg/ha; spowodować ruch wody w stawie, poprzez głównie wzrost dopływu wody; przerwać na tydzień podawanie paszy, potem (kiedy początek żeru) podać antybiotyki (nie przeciw grzybom, ale przeciw bakteriom wikłającym zakażenie grzybicze). Po 7-8 dniach powtórzyć wapno stosując dawkę 20% mniejszą. W przypadku wapna hydratyzowanego 1/3 w/w dawek. Bardzo ważna jest szybka reakcja tymi trzema działaniami (wapno, ruch wody, stop karmienia). Opóźnienie interwencji zwiększa starty w obsadzie

Pleśniawka **

Występowanie: U wielu gatunków ryb z rodziny karpiowatych i łososiowatych, niebezpieczna dla inkubującej ikry

Etiologia: Grzyby z rodzaju Saprolegnia sp. lub Achlya sp.

Czynniki sprzyjające: Urazy mechaniczne, chemiczne, uszkodzenia powłoki zewnętrznej powodowane przez pasożyty.

Zmiany A-P: Brak typowych

Objawy kliniczne: Zasadnicze - watopodobny nalot w uszkodzonych częściach skóry, płetw. W stadium początkowym delikatne naloty, potem kępy pleśni trudne do oderwania. Przy dużym zaatakowaniu powłok - śnięcie szczególnie młodych ryb. Szybko obumarciu ulega zaatakowana ikra w czasie inkubacji.

Rozpoznawanie: Wywiad, badanie kliniczne

Profilaktyka: UNIKANIE uszkodzeń ciągłości powłok zewnętrznych

Leczenie: Nieefektywne, jedynie przy inkubacji ikry można stosować Betadin, Vescodyn oraz jodofory w postaci kąpieli.

Choroby pasożytnicze ryb

Przerostowa choroba nerek PKD ***

Występowanie: Łososiowate głównie powyżej 1 roku życia oraz materiał mateczny (tarlaki). W Polsce od około 15 lat. Choroba rozpoczyna się w maju po około 6-7 tygodniach od obsadzenia ryb w stawach zasilanych wodą rzeczną. Nie występuje w stawach, w których woda nie pochodzi z rzeki.

Etiologia: Sporowiec o nazwie Tetracapsula bryosalmonae. Żywiciel pośredni - myszołowy

Patogeneza: Zakażenie przez skrzela / przewód pokarmowy następnie do krwi i układu limfatycznego i wędruje aż do ośrodków krwiotwórczych nerki i śledziony (zmiany przerostowe - głównie nerki)

Objawy kliniczne: Pociemnienie powłok, obrzęk ciała poniżej linii bocznej, śnięcia (od 1-100%). Czasem wysadzenie gałek ocznych jedno lub obustronne, anemia, bladość skrzeli. Choroba ma charakter raczej przewlekły a śnięcia masowe, gdy dołączy się tu jeszcze IPN lub zakażenie Aeromonas.

Zmiany A-P: Płyn przesiękowy w jamie ciała, powiększenie nerki w przedniej części lub na całej długości. Bladość lub marmurkowatość nerek, guzowatość nerek. Śledziona z reguły powiększona o zaokrąglonym brzegu.

Histologicznie: Ogniska martwicze w nerkach i śledzionie, gdzie znajdujemy komórki PKX oraz naciek komórek układu obronnego ryby

Komórki PKX - różne stadia rozwojowe sporowca

Rozpoznawanie: Wywiad, badanie kliniczne, sekcja i badanie mikroskopowe

Różnicowanie: Bardzo łatwo pomylić z BKD

Zwalczanie:

1. Najbardziej efektywne - UNIKANIE wody rzecznej

2. Niszczenie myszołowów

3. Kąpiel w zieleni malachitowej 1g/m³ wody przez 1 godzinę 3x, co 7 dni. Fumagilina - hamuje rozwój inwazji.

Kołowacizna łososiowatych **

Występowanie: Łososiowate - wszystkie gatunki do 5-go miesiąca życia, atakowana jest ich tkanka chrzęstna.

Etiologia: Sporowiec Myxosoma cerebralis

Rozwój: Złożony

Objawy kliniczne: 1-sze po 2 - 8 tygodniach od zarażenia, pociemnienie części ogonowej ryb ostro odgraniczone od części ogonowej ciała uciska na nerwy regulujące f-cję komórek pigmentowych. Pływanie wokół długiej osi ciała (obraca się) - ten objaw po 2-3 m-cach od zarażenia, następnie utarta apetytu charłactwo i zniekształcenie kośćca i śnięcie ryb (przy dużej inwazji masowe).

Rozpoznawanie: Wywiad, objawy kliniczne (+ badanie mikroskopowe - sporowiec w tkance chrzęstnej kręgosłupa).

Zwalczanie: Kontrola zdrowotności, ograniczenie przerzutów ryb, unikanie kontaktu z rybami starszymi, osuszanie stawów i zbiorników wodnych, dezynfekcja 2% NaOH lub KOH lub 0.2% mleko wapienne przez 12 godzin

Leczenie: Nieefektywne, antybiotyki likwidujące wtórne infekcje bakteryjne; bezpośrednio: acetarsol 10mg/kg m.c. ryb p.o. codziennie przez 4 dni, a po 6-7 dniach zabieg powtórzyć.

Sferosporoza skrzeli i skóry

Występowanie: Skrzela, skóra u karpi głównie w pierwszym roku życia, starsze - nosiciele, też inne ryby z rodziny karpiowatych w całej Europie.

Etiologia: Sphaerospora renicola, S. molnari

Rozwój: Sporogeneza + 2 cykle proliferacyjne

Szkodliwość: Osłabienie ryb, immunosupresja, tworzenie wrót zakażeń dla bakterii/wirusów, uszkodzenie kanalików nerkowych

Objawy kliniczne: Zaburzenia oddychania/wymiany gazowej, śnięcia od pojedynczych do bardzo licznych. S. renicola uszkodzenie nerek i pęcherza pławnego

Zmiany A-P: Brak przy S. molnari; S. renicola - ogniska martwicy i pasożyty w nerkach i ścianach pęcherza pławnego

Rozpoznawanie: Objawy kliniczne, objawy mikroskopowe

Leczenie: Brak (jedynie antybiotyki)

Kokcydioza *

Występowanie: Karp i karpiowate

Etiologia: Szereg gatunków sporowców z rodziny Eimeria

Droga zakażenia: Wraz z pokarmem, atakuje błonę śluzową przewodu pokarmowego.

Objawy kliniczne: Wychudzenie, osłabienie ryb, wtórnie usposabia do infekcji bakteryjnych

Zmiany A-P: Na błonach śluzowych p.pok. ogniskowe zmiany martwicze + występowanie pasożyta.

W Polsce choroba bardzo rzadko.

Rozpoznawanie: Wywiad, badanie kliniczne, mikroskopowe p.pok.

Leczenie: Teraz brak, kiedyś Anticoccid - amprolium 2.5g/3000 sztuk narybku przez 5 dni, powtórzyć 3x co 7 dni.

Chilodonoza *

Występowanie: Karp, karpiowate, łososiowate

Etiologia: Chilodonella cyprimi, Chilodonella hexastica

Czynniki usposabiające: Osłabienie ryb, zagęszczenie, duża ilość osadów organicznych, deficyt tlenu

Najgroźniejsza pod koniec zimowania.

Rozwój: Prosty

Szkodliwość: Uszkodzenia i odklejenia komórek naskórka / nabłonka, ogniskowe ubytki naskórka / nabłonka; drażniąc ↑ sekrecji śluzu, co przy uszkodzonym naskórku dysfunkcja wymiany gazowej, a uszkodzony naskórek i nabłonek wrota zakażenia.

Śnięcie ryb zależy od ilości pasożyta, w narybku karpia może być masowe.

Objawy kliniczne: Osłabienie ryb; duszność; mleczne, śluzowate naloty głównie na grzbiecie i głowie ryby dobrze widoczne, gromadzenie się ryb przy brzegach stawu, śnięcia.

Zmiany A-P: Jedynie dotyczą nabłonka i naskórka - ogniskowe.

Rozpoznawanie: Wywiad, badanie kliniczne, badanie mikroskopowe

Różnicowanie: Ichtioftirioza i flawobakterioza, pleśniawka, ospa karpi.

Profilaktyka: Unikanie czynników sprzyjających, dokarmianie ryb w zimochowach, kontrola zdrowotności, wcześniejszy odłów zimochowu, bo duże zagęszczenie = nasilenie.

Leczenie: Sól kuchenna 1% przez 5 minut 2x, co 2 dni - kąpiel; Zieleń malachitowa;. Siarczan Cu - 0.5‰ przez 1-2 minuty; Akryflawina, Trypaflawina - u ryb akwariowych 10 ppm przez 12 godzin.

Trichodinoza *

Występowanie: Wiele gatunków ryb z rodziny karpiowatych, łososiowatych i innych, atakuje skrzela i skórę, czasem pęcherz moczowy.

Etiologia: około 60 gatunków z rodzaju: Trichodina, Trichodinella, Dipatiella, Tripartiella warunkowo patogenny.

Czynniki sprzyjające: Duże zagęszczenie ryb, osłabienie ryb

Szkodliwość inwazji: Uszkodzenie nabłonka lub naskórka; uszkodzenie naczyń krwionośnych skrzeli; drążenie kanalików w skrzelach (wrota zakażenia); dysfunkcja wymiany gazowej; śnięcia (bardzo rzadko).

Objawy kliniczne: Brak objawów przy małej inwazji. Przy dużej: biały, śluzowaty nalot na głowie i grzbiecie ryby; zaniepokojenie ryb; podpływanie pod dopływ i brzegi; objawy duszności; sporadyczne śnięcia.

Zmiany A-P: Dotyczą jedynie nabłonka i naskórka (ubytki)

Rozpoznawanie, profilaktyka, leczenie: jak chilodonoza

Ichtiobodoza

Występowanie: Karpiowate, łososiowate. Atakuje powierzchnię ciała, płetwy, skrzela, odżywia się komórkami naskórka.

Etiologia: Ichtiobodo necatrix, Ichtiobodo pyriformis

Objawy kliniczne: Gromadzenie się ryb pod dopływem/brzegami, duszność (częstsze ruchy wieczka skrzelowego, dziobkowanie), zwiększona sekrecja śluzu - biały nalot na rybie, przekrwienie i wybroczyny na skórze, uszkodzenie skóry, postrzępienie płetw, bladość skrzeli i ↑ ilości śluzu w skrzelach.

Rozpoznanie: Wywiad, badanie kliniczne, badanie mikroskopowe

Brak typowych zmian A-P.

Profilaktyka: Kontrola stanu zdrowotnego, kąpiel w NaCl, szybko usuwać tarlaki z tarlisk, dezynfekcja dna stawowego.

Leczenie: Kąpiel w NaCl przez 10 minut; kąpiel w formalinie w dawce 20ml/100 l wody przez 30 minut; chloramina 5 ppm/10 minut; chinina 20 ppm/2 dni; trypa- i akryflawina 10 ppm/2 dni

Ichtioftirioza ****

Występowanie: Ryby z rodziny karpiowatych, łososiowatych, akwariowe, wszystkich roczników, we wszystkich porach roku, najgroźniejsze - druga połowa kwietnia - do połowy czerwca - straty 50% ryb i więcej. Atakuje skórę i skrzela.

Etiologia: Ichtyophtirius multifilis (kulorzęsek), pierwotniak o średnicy 1 mm

Rozwój: Bardzo istotny, bo znajomość pozwala zwalczać. Dorosły osobnik dzieli się na 800-1000 sztuk form potomnych - pływki - one w środowisku, mają materiał energetyczny na 1-3 dni w zależności od temp wody (im ↑ temp tym krócej). Dojrzały kulorzęsek wypada z ryby, osadza się na dnie podział (1-3 dni), całość cyklu rozwojowego zależy od temp, w najbardziej optymalnej - 25°C cały cykl 5 dni, 20°C - 7 dni, 15°C - 10-12 dni, 10°C - 25-30 dni, 2-4°C - 100 dni (przez cały okres zimowy). Na wiosnę kulorzęsek jest szczególnie widoczny. Pasożyt nie lubi w rozwoju spadku tlenu <8mg/litr, dlatego śnięcia, gdy warunki tlenowe są bardzo dobre, w drugiej połowie czerwca - spadki tlenu.

Forma inwazyjna - pływka - atakuje skórę/skrzela i przechodzi między naskórek a skórę / nabłonek a tkankę skrzelową świąd ocierają się o siebie, roślinność.

Objawy kliniczne: Grupowanie się pod dopływem, brzegami; gwałtowne ruchy podczas pływania; ocieranie się o roślinność, o siebie mechaniczne uszkodzenia skóry i ubytki skóry; ↑ sekrecji śluzu, śluz odrywa się od ryby wraz ze strzępkami naskórka; na rybie obserwujemy bardzo charakterystyczne BIAŁAWE PLAMKI KULORZĘSKA widoczne gołym okiem (ryba posypana kaszą manną).

Pociemnienie powłok zewnętrznych; utrata apetytu; duszność; śnięcia o charakterze masowym (50% lub ↑ obsady); postrzępienie płetw; skrzela - ciemne; ↑ ilości śluzu; widoczne pasożyty i ogniska martwicze; ubytki.

Zmiany A-P: Nietypowe, uszkodzenie naskórka, skóry, nabłonka, silna inwazja płyn w jamie osierdziowej, brak żerowania woreczek żółciowy wypełniony żółcią, bladość trzustki, wątroby, nerek.

Rozpoznawanie: Badanie kliniczne, wywiad, badanie mikroskopowe

Wywiad bardzo ważny!

Profilaktyka: Osuszanie dna; okresowa kontrola stanu zdrowotnego; tarlaki szybko zabierać z tarliska; unikanie dużych zagęszczeń ryb; nie hodować narybku w zimochowach, magazynach; eliminować chwast rybny.

Leczenie: Efektywnego i zgodnego z przepisami nie ma (kiedyś zieleń malachitowa), tylko można ograniczyć straty. W pierwszym tygodniu po zejściu lodów odłowić ryby i przenieść na stawy letnie, a gdy ryby się gdzieś grupują to: CuSO₄ 3kg/ha powierzchni tego zgromadzenia.

Likwidacja chwastu rybnego w doprowadzalniku.

Dactylogyroza ***

Występowanie: Wylęg wycieru karpia i innych karpiowatych (6-7 tydzień życia), atakuje skrzela

Etiologia: Dactylogyrus vastator, D. extensus, D. anchoratus, D. diminutus

Pasożyty wielkości od 0,5-0,4 mm do 1,3 mm (D. extensus 2mm), szerokość 0,1-0,4 mm.

D. vastator - występuje głównie w okresie czerwcowo-lipcowych upałów

D. extensus - pasożytuje jesienią

D. anchoratus - okres lipca-października

D. dimunutus - wrzesień-październik

Wycier karpia w tym czasie ma wielkość 2,5-4 mm, a na rybie tej wielkości może przebywać 200-300 sztuk pasożytów!!

Rozwój: Samica wydala jaja do wody, po 3-6 dniach larwy wyposażone w rzęski, czynnie szukają ryby. Inwazyjność traci po 4-6 h. Cały cykl rozwojowy uzależniony jest od temp wody. D. vastator 20°C, 11-14 dni. W niższej temperaturze rozwój trwa 3-4 tygodnie.

Czynniki usposabiające: Zbyt duże zagęszczenie wylęgu karpia (K₀) w stawie i niedostosowanie ilości do bazy pokarmowej. Kiedy wylęg nie ma co jeść gromadzi się przy brzegach tam formy larwalne dactylogyrusa łatwo znajdują rybę.

Objawy kliniczne: Utrata apetytu, masowe grupowanie się ryb pod powierzchnią wody, pociemnienie powłok zewnętrznych (charakterystyczne dla wielu chorób). Skrzela mają ↑ ilość śluzu, są nienaturalnie blado-szare, obrzękłe. Występuje masowe śnięcie, w ciągu 2-3 dni 99% obsady śnięte.

Zmiany A-P: Tylko skrzela uszkodzenia, rozległe ubytki tkanki

Rozpoznawanie: Wywiad, objawy kliniczne, badanie mikroskopowe

Zapobieganie: Unikanie czynników usposabiających (głównie unikanie dużych zagęszczeń). Unikać zarybiania wycierem stawów, w których rok wcześniej była hodowana ryba 2-3 letnia (nosiciele). Dezynfekcja stawów, szczególnie naturalnych zagłębień, rowów i łowisk (wapno palone).

Leczenie: Związki fosforoorganiczne - 1g/m³ wody przez 2 dni. Środek zadać, kiedy kończy się przesadka pierwsza, bo lek niszczy także bazę pokarmową, potem dopiero przenieść rybę.

Gyrodaktyloza **

Występowanie: Wszystkie gatunki ryb, w różnym wieku, niebezpieczny też dla karpia hodowlanego. Atakuje karpie, pstrąga i inne ryby. Niebezpieczne w różnych porach roku, szczególnie na wiosnę (3-4 tygodnie po zejściu lodów). Atakuje skórę, rzadziej skrzela.

Etiologia: Gyrodactylus elegans (Gyrodactylus salaris - łososiowate)

Rozwój: Żyworodne, zjawisko dzieworództwa

Czynniki sprzyjające: Nieznane

Szkodliwość: Głównie dla karpia oraz łososia

Objawy kliniczne: Utrata apetytu, niebieskawo-szare naloty na powłokach zewnętrznych i śnięcie ryb o różnym natężeniu. Czasami obserwuje się zaniepokojenie obsady i powstanie ze snu zimowego. W okresie lata - ocieranie się ryb ryby podrapane.

Zmiany A-P: Nietypowe, dotyczą miejsc zaatakowanych przez pasożyta (skóra, skrzela)

Rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie jak przy daktylogyrozie.

Diplostomoza *

Występowanie: U wielu gatunków ryb z rodziny karpiowatych i łososiowatych, pasożytuje w soczewce oka.

Etiologia: U ryb cerkarie i metacerkarie pasożyta Diplostomum spataceum. Żywicielem ostatecznym są ptaki wodne (rybitwy, mewy, czajki). Żywicielem pośrednim jest ślimak (tu rozwój bezpłciowy).

Czas rozwoju pasożyta - ślimak 4-20 tygodni, ryba - bardzo długo, ptak - 3 dni.

Szkodliwość: Utrata wzroku trudności w żerowaniu zahamowanie przyrostów immunosupresja zakażenia bakteryjne

Czynniki sprzyjające: Nieznane

Objawy kliniczne: Katarakta, utrata apetytu, wychudzenie, śnięcie

Rozpoznawanie: Wywiad, badanie kliniczne, badanie mikroskopowe soczewki oka

Zapobieganie: Zwalczanie ślimaków poprzez osuszanie rozlewisk i ich dezynfekcja (wapno, podchloryn), ewentualnie działanie siarczanem miedzi na ślimaki w ilości 5g/1m³ wody.

Sangwinikoloza *

Występowanie: Układ krwionośny i skrzela u karpia i innych karpiowatych (lin, karaś srebrzysty, wzdręga, świnka, krąp)

Etiologia: Sanguinicola armata (głównie u lina), Sanguinicola inermis (głównie karp).

Optymalna temperatura rozwoju 25ႰC (maj, sierpień), w tym czasie w środowisku jaja miracidium zjadane przez ślimaka (u niego w wątrobie) żywiciel ostateczny ryba.

Czynniki sprzyjające: Duża ilość ślimaków w środowisku

Szkodliwość: Osłabienie ryb, zaburzenia w krążeniu, anemia, śnięcia sporadyczne tylko u młodych

Objawy kliniczne: Tylko przy silnej inwazji marmurkowatość skrzeli, wybroczyny w skrzelach, ↑ ilości śluzu skrzelowego, obrzęk skrzeli, zaburzenia w oddychaniu (dziobkowanie ryb, podpływanie pod dopływ i pod powierzchnią wody ku brzegom), utrata apetytu, ryby zapadają jakby w letarg, pociemnienie powłok zewnętrznych i wtórnie objawy zakażeń bakteryjnych.

Zmiany A-P: Brak typowych

Rozpoznawanie: Przy małej inwazji jedynie badanie mikroskopowe, parazytologiczne, znalezienie jaj pasożyta w skrzelach (jak niżej).

Zapobieganie i zwalczanie: Jak wyżej

Kariofiloza *

Występowanie: Atakuje karpia i inne karpiowate, kiedyś częsta, teraz rzadko występuje.

Etiologia: Caryophyllaeus laticeps, Caryophyllaeus fimbriceps

Długość strobili 20-40 mm

Rozwój: Żywiciel pośredni skąposzczety (Tubifex tubifex), w skąposzczecie żyją nawet do 2 lat (zimowanie!). Ryby zarażają się przez zjedzenie ż.p. a w ich p.pok. tasiemiec dojrzewa po 1,5-2 m-cach. Pasożytuje w jelicie karpia

Czynniki sprzyjające: Duża ilość skąposzczetów w zbiorniku wodnym (żyzność)

Objawy kliniczne: Brak

Zmiany A-P: Ogniskowe w p.pok. w miejscu przytwierdzenia pasożyta

Zapobieganie: Brak

Leczenie: Środki zawierające Niklozamid w dawce 110-120 mg/kg m.c., 2x w odstępie 2 dni.

Kawioza *

Występowanie: Karp i inne karpiowate głównie w II i III roku hodowli. Sporadycznie w I roku hodowli. Długość strobili 80-170 mm, pasożytuje w jelicie karpia (w pierwszej 1/3 jelita).

Etiologia: Khawia sinensis

Rozwój: Jaja pasożyta z kałem do wody, zjadane przez skąposzczety (T. tubifex) będące żywicielem pośrednim. Pasożyty przebywają w nich 30-40 dni (rozwój formy larwalnej - onkosfery w procerkoid). Rozwój w okresie wczesnowiosennym, ryby zakażają w drugiej połowie lata. Procerkoidy zachowują żywotność w skąposzczetach przez okres zimy. Po zjedzeniu ż.p. przez rybę po 5-6 m-cach pasożyt uzyskuje dojrzałość płciową.

Objawy kliniczne: Przy dużej inwazji - charłactwo. Przy małych inwazjach objawów klinicznych brak.

Zmiany A-P: Jedynie w miejscach przytwierdzenia się tasiemca.

Rozpoznawanie i zwalczanie: Jak wyżej. Istotną informacją jest to, że kiedy w środowisku ryby spada ilość tlenu to tasiemce uciekają z ryb (np. przy odłowach).

Liguloza *

Występowanie: Głównie leszcz i inne karpiowate (rzadko), Amur biały, karp,

Etiologia: Ligula intestinalis. Żywicielem ostatecznym jest ptak. Jaja tasiemca do wody z kałem tam rozwój larwy - koracidium (żyje 4-5 dni) ż.p. widłonogi (Oczliki) procerkoid w jamie ciała po 12-24 dniach od zarażenia procerkoidy inwazyjne dla II ż.p., którym jest ryba (głównie leszcz). Po dostaniu się do p.pok. ryby procerkoidy przebijają ścianę jelita i wnikają do jamy ciała, tworząc tam stadium plerocerkoidu (identyczny z formą dojrzałą) o długości do 50cm. Okres wzrostu tasiemca w ciele ryby jest bardzo długi (około roku lub więcej). Przebywanie plerocerkoidu u leszcza zależy od jego liczby i siły leszcza, bo ptak złapie leszcza dopiero, kiedy ten jest słaby i pływa pod powierzchnią wody. U ż.o. (ptak) tasiemiec po 3-5 dniach dojrzewa i zaczyna składać jaja.

Objawy kliniczne: Wychudzenie, osłabienie, powiększenie powłok, ucisk na narządy wewnętrzne powoduje zaburzenia w funkcjonowanie zwłaszcza wątroby i pęcherza pławnego. W konsekwencji atrophia osłabienie śnięcia schwytanie przez ptaka.

Śmiertelność ryb zakażonych wysoka, szczególnie narybku leszcza.

Rozpoznawanie: Wywiad, badanie kliniczne, sekcja, badanie makroskopowe i parazytologiczne.

Zwalczanie: Niemożliwe

Botriocefaloza ***

Występowanie: Karp, sporadycznie inne karpiowate. Atakuje rybę głównie w I roku hodowli.

Etiologia: Bothriocephalus acheilognathi

Długość strobili zależna od wieku od 10-12 do 20-27cm. Pasożytuje w środkowej części jelita ryb.

Rozwój: Dojrzewa płciowo jaja do wody wylęg formy larwalnej - koracidium (2-4 dni od złożenia jaja) żywotność 4-6 dni zjadane przez ż.p. widłonogi (Cyclopidae - Oczliki) w jamie ciała po 3-9 dniach tworzą inwazyjne dla ryb procerkoidy. Po zjedzeniu przez rybę po 12-40 dniach tasiemce uzyskują dojrzałość i wydalają jaja

Objawy kliniczne: Brak!!

Zmiany A-P: W miejscach przytwierdzenia bruzd tasiemca stany zapalne, zaniki błony śluzowej.

Szkodliwość: W 2 połowie stycznia tasiemiec żeruje i kręci się w p.pok. budzi rybę ryba porusza się bez jedzenia immunosupresja straty 50% i ↑ obsady. W II roku hodowli „budzenia” raczej nie występują.

Zapobieganie: Unikanie obsadzania stawów narybkowych karpiem opartych na wodzie płynącej bezpośrednio ze stawów lub zbiorników wodnych gdzie przebywają ryby starsze, nosiciele pasożyta (1% ryb zarażonych wystarczy by u narybku doszło do zarażenia).

Zwalczanie: Preparaty zawierające Niklozamid w dawce 10% większej niż przy kariofilozie.

Diagnostyka różnicowa botriocefalozy, kawiozy i kariofilozy

Cecha	Khawia, Caryophyllaeus	Bothriocephalus acheilognathi
Miejsce pasożytowania	Pierwsza 1/3 przewodu pokarmowego	Druga 1/3 przewodu pokarmowego
Strobila	Jednakowej szerokości	Bardzo cienka za główką, do 4-5 mm w końcowej części ciała
Kolor	Mleczny	Tłuszczu rybiego (mocno kremowy)
Segmentacja zewnętrzna	Niewidoczna	Jest
Kształt główki	Jak goździk	Jak odwrócone serce

Nicienie

Angwilikoloza *

Występowanie: Pęcherz pławny węgorza - w jego świetle

Etiologia: Anguillicola sp. (najczęściej A. crassus), wielkość: ♀ 13015 mm, ♂ 6-22 mm

Rozwój: Jaja z larwami I stadium. Z pęcherza pławnego larwy do przewodu pokarmowego przez ductus pneumaticus. Atakują głównie węgorza, ale też inne ryby (żywiciele parateniczni).

Objawy kliniczne: Osłabienie żywotności podatne dla drapieżników i utrudnia wędrówki tarłowe; utrata apetytu; śnięcie węgorzy.

Rozpoznawanie: Wywiad, badanie mikroskopowe i makroskopowe, sekcja

Profilaktyka: Kontrola zdrowotności

Zwalczanie: Tylko epizootyczne

Filometroidoza ***

Występowanie: Karp i inne karpiowate, głównie karp pełnołuski w I roku hodowli (żywiciel pośredni - Cyclopidae)

Etiologia: Philomethroides lusiana, ♀ 8 cm (do 16 cm) przy szerokości 1-1.3 mm, ♂ 2.9-3.5 cm przy szerokości 0.03-0.4mm.

Żywiciel pośredni: Widłonogi z rodziny Cyclopidae

Rozwój: Najbardziej optymalna temp 15-20°C. Formy inwazyjne do żywiciela pośredniego, w 6-7 dni przechodzą 2 wylinki forma inwazyjna dla ryby. U ryby po zjedzeniu widłonoga 2 wylinki dojrzałość płciowa.

Lokalizacja: Samice w torebce łuski, a samce w jamie ciała, w okolicach pęcherza pławnego.

Czynniki usposabiające: Żyzność stawów dużo żywicieli pośrednich; system paciorkowy stawów inwazja łatwo się rozprzestrzenia za pośrednictwem wody.

Szkodliwość: Ryba konsumpcyjna nieatrakcyjna w sprzedaży.

Objawy kliniczne: W miejscu ulokowania się samicy - w torebce łuski pociemnienie okolicy łusek i lekkie uniesienie, po usunięciu łuski/naciśnięciu pokaże nam się samica.

Zmiany A-P: Lokalne nacieki komórek układu obronnego.

Rozpoznanie: Wywiad, badanie kliniczne, badanie parazytologiczne.

Zapobieganie: Unikanie czynników sprzyjających i kontrola zdrowotności wprowadzanych obsad; przejście z hodowli karpia pełnołuskiego na karpia lustrzenia.

Zwalczanie: Osuszanie stawów; dezynfekcja dna; lewamizol 15 mg/kg m.c. ryb 2x w odstępie 2 dni z powtórzeniem zabiegu po 1.5-2 m-cach (pierwsza dawka w pierwszej połowie lipca).

Pijawczyca **

Występowanie: Wszystkie gatunki i roczniki ryb

Etiologia: Piscicola geometra - do 40 mm / 1.5-2 mm szerokości; Hemiclepsis marginata do 30 mm / 7 mm szerokości; Cystobranchus respireus do 40 mm / 10 mm szerokości.

Szkodliwość: Pobieranie krwi wrota zakażenia; przenoszenie pasożytów krwi; budzenie ryb ze snu zimowego.

Rozwój: Kokony z jajami na roślinności/dnie zbiornika wielkości 1-1.5 mm, z jaj - młode pijawki długości kilku mm, pełny cykl przy 15-20°C trwa około 1 m-ca.

Objawy kliniczne: Osłabienie; ogniskowe ubytki skóry i stany zapalne w miejscach ukłuć; pasożyty widoczne gołym okiem.

Zapobieganie: Koszenie i usuwanie roślinności twardej; likwidacja rozlewisk, bagien powyżej obiektu stawowego; zabiegi pielęgnacyjne w stawach; osuszanie i dezynfekcja stawów.

Zwalczanie: Nie ma czym leczyć (kiedyś związki fosforoorganiczne do 1 ppm)

Arguloza **

Występowanie: karp i karpiowate, pstrąg i łososiowate, wszystkie roczniki

Etiologia: Argulus foliaceus, Argulus coregoni

Rozwój: Dojrzałe osobniki opuszczają rybę, po kopulacji samica składa jaja (20-250) wielkości 0.04-0.25 mm, szarobiałe żółtobrązowe. Cykl przy 15-20°C trwa około 2 m-cy.

Szkodliwość: Pobieranie krwi wrota zakażenia; budzenie ryb ze snu zimowego.

Rozpoznawanie, profilaktyka i leczenie: jak pijawka (tylko P-organiczne 0.3-0.4 ppm jako kąpiel długotrwałą)

Choroby środowiskowe

Najczęściej przyducha…

Przyducha

Występowanie: Stawy karpiowe i pstrągowe w lecie czerwiec-sierpień, nad ranem lub zimą styczeń-połowa marca.

Etiologia: Deficyt tlenu. Karp poniżej 5 mg/l; łososiowate poniżej 6-7 mg/l

W lecie: zanieczyszczenie organiczne wody i rozkład gnilny materii organicznej połączony ze zużyciem O₂. Obniżony poziom wody (wynik suszy i braku dopływu wody). Pokrycie powierzchni wody rzęsą. Zakwit dużej ilości glonów (w dzień produkcja tlenu, a w nocy oddychają). Brak falowania wody. Dopływ wody po burzy.

W zimie: Brak dopływu wody - zamarznięcie doprowadzalnika, zamknięcie mnicha (np. przez dzieci). Deficyt wody (1-2 dni brak dopływu wody ryba wstaje ze snu). Dopływ źródlanej (ciepłej) wody. Zanieczyszczenie organiczne wody przez zakłady przetwórstwa owocowo-warzywnego i mleczarnie. Dopływ wody roztopowej i gnicie substancji organicznej. Zarośnięcie zimochowów i gnicie roślinności pod lodem. Pozostawienie skoszonej roślinności twardej na zimę.

Objawy kliniczne: Wzmożona aktywność ruchowa (podpływanie pod powierzchnię wody); zwiększenie liczby ruchów wieczka skrzelowego; dziobkowanie; zmiana barwy skóry na jasną; ciemnoczerwona barwa skrzeli; zwiększona sekrecja śluzu na powłokach zewnętrznych; utrata apetytu; zahamowanie przyrostów; śnięcia ryb często masowe.

Zima: Najpierw owady i chwast rybny w przeręblach, potem powstają ze snu ryby hodowlane - śnięcie też masowe.

Rozpoznawanie: Wywiad, objawy kliniczne, badanie jakości wody

Zapobieganie: Unikanie przyczyn; kontrola jakości wody; ograniczenie nawożenia w stawach narażonych na przyduchę.

Zalecenia doraźne: Zwiększyć przepływ wody (o ile jest i jest dobrej jakości), przerzut wody dobrej jakości z innego cieku wodnego, aeracja mechaniczna, pompowanie powietrza pod lód poduszka powietrzna, budowanie kaskad na dopływie wody.

Choroba siarkowodorowa

Występowanie: Głębokie jeziora, zamulone, wypłycone stawy lub starorzecza.

W lecie: W warstwie przydennej

W zimie: W całej toni wodnej

Etiologia: H₂S więcej niż 1 mg/l pstrąg, 1-4 mg/l karp

Czynniki sprzyjające: Zanieczyszczenie środowiska np. serwatką; bardzo żyzne zbiorniki wodne; ścieki z zakładów metalurgicznych, gazowni i fabryk sztucznego jedwabiu; DEFICYT TLENU

Objawy kliniczne: Nerwowe wyskakiwanie nad powierzchnię wody; objawy przyduchy; skrzela ciemnofioletowe; wybroczyny i nacieki krwawe w skrzelach

Rozpoznawanie: Bardzo trudne, bo H₂S jest wydzielany okresowo; objawy kliniczne, badanie wody w warstwach przydennych, badanie namułów

Zapobieganie: Unikanie czynników sprzyjających; renowacja stawów; ochrona środowiska; osuszanie i wapnowanie.

Korzysta z plemników innych karpiowatych

Niebezpieczna „eksplozja” pokarmu naturalnego

Wartość różnicy nie temperatury wody!

Ważne, aby zachował stabilność w wodzie (jak makaron)

Nie rozpada się jak zwykły, może unosić się na wodzie

Odłowy te są najbardziej wiarygodne, kiedy wykonywane są przy pomocy rzutki lub podrywki.

Samica nazywana IKRZYCĄ

Samce nazywane MLECZAKAMI

Narząd niejednolity, rozsiane skupiska komórek znajdujących się w okolicy wyrostków odźwiernikowych - łososiowate

Komórki trzustki rozrzucone w tkance wątrobowej

Pokarm naturalny zależy w przesadkach pierwszych od wydajności stawu. Aby ↑ bazę pokarmową - nawożenie organiczne, ewentualnie wsiewki.

Strona 6 z 25

---