Emocje

• W1

Źródłosłów emocji - e motere; „e” - ku czemuś, „motere” - poruszyć,

„coś co porusza człowieka”

Człowiek dysponuje umysłem funkcjonalnym i racjonalnym. Jest to zróżnicowanie umowne. Są struktury mózgu, które przede wszystkim są zaangażowane w życie emocjonalne- struktury podkorowo limbiczne. Są też struktury, które przede wszystkim związane są z umysłem racjonalnym- mózg wzgórzowo- korowy. Jest to podział przybliżony ponieważ najnowsza część kory mózgowej- okolice przedczołowe są zaangażowane zarówno w procesy racjonalne jak i emocjonalne. W przypadku procesów racjonalnych struktury przedkorowe są odpowiedzialne za działanie celowe (za wytyczenie celu i zmierzanie do niego), natomiast w przypadku życia emocjonalnego są związane z kontrolą emocji a także z samokrytycyzmem.

To zróżnicowanie jest dość powszechne w psychologii:

• umysł racjonalny- opanowany, skłonny do refleksji, zachowujący dystans

• umysł emocjonalny- spontaniczny, reaktywny, dynamiczny

Im emocje są silniejsze tym mniejszy udział w zachowaniu ma umysł racjonalny. Jeśli emocja słabnie wzrasta funkcja umysłu racjonalnego, usprawnia się pamięć. Silna emocja zakłóca reakcje racjonalne.

Emocja to bardzo ważny determinant ludzkiego zachowania. Jest to proces, który w jakiś sposób determinuje zachowanie

Definicja emocji:

Emocja jest to afektywny proces psychiczny, któremu odpowiadają zmiany somatyczne oraz ekspresja mimiczna i pantomimiczna. Jest raczej krótkotrwały, ma głównie charakter reakcji na istotną dla podmiotu sytuację- ważne bodźce zewnętrzne. Emocja aktywizuje określony program działania i mobilizuje człowieka do wysiłku albo ułatwia zachowanie zasobów.

Emocja należy do subiektywnych odczuć człowieka.

Jeżeli należy do odczuć to czy jest świadoma?

Wchodzimy w obszar pierwszego poważnego problemu. Jeśli mówimy o doznaniu to czy jest to świadome? Czy może to być również proces nieświadomy?

To co możemy opisać to jest świadome. Ale zachowanie niemowląt również wskazuje, że one też przeżywają emocje. A pies, który cieszy się na nasz widok? To też jest emocja. Ale czy pies to przeżywa świadomie? Nie wiemy. Być może jest to jakiś poziom świadomości, ale o świadomości możemy mówić w przypadku człowieka wtedy, gdy jest on w stanie nam to zrelacjonować, zwerbalizować.

Szkoła 1 - istnieją emocje świadome i nieświadome (za tym poglądem optuje dr Ostrowski).

Szkoła 2 - istnieją tylko emocje świadome

Jeżeli mówimy o emocjach świadomych u człowieka- mówimy i uczuciu.

Uczucia są stanami świadomości, które są rezultatem, działania nieświadomych procesów emocjonalnych. Treść świadomego doświadczenia emocjonalnego (uczucia, to co człowiek odczuwa) wyznaczają:

• procesy nieświadome- ocena emocjonalna

• procesy świadome- ocena poznawcza

W psychologii potrzebne jest nam określenie ”emocje nieświadome”, np. nieświadomy lęk, nieuświadomione poczucie zagrożenia, nieświadome poczucie krzywdy, wyparte przez świadomość. Badania naukowe wskazują na to, że można mówić o czymś takim jak procesy emocjonalne nieświadome.

Historia refleksji nad emocjami:

Starożytność:

• Arystoteles (IV w. p.n.e.)- zróżnicował 2 strony przeżyć: stronę psychiczną przeżyć emocjonalnych- forma, idea), którą wypełnia komponenta fizyczna, cielesna (substancja).

• Hipokrates (IV w. p.n.e.) napisał pracę „O naturze ciała”- stan normalny organizmu ludzkiego zależny jest od 4 podstawowych soków, cieczy fizjologicznych. Są to:

• krew

• flegma

• żółć czarna (najprawdopodobniej chodzi o krew wypłukiwana z wątroby)

• żółć żółta

Do tego rozróżnienia nawiązał później

• Gallen (II w. n.e.) praca pt. “De temperamentalis” - “O temperamentach”. Wyróżnił 4 typy temperamentów:

• sangwinik (dominuje krew - żywy, energiczny, zdecydowany, ale panujący

nad sobą).

• flegmatyk (dominuje flegma - powolny, spokojny, opanowany, ale pogodny)

• melancholik (dominuje czarna żółć - smutny, ze skłonnością do depresji)

(czarna żółć- (z gr.)- melaine koina- melancholia (depresja). Była ona leczona w ten

sposób, że starano się zrównoważyć soki organizmu upuszczając krwi, miało to

także obniżyć ilość czarnej żółci. W starożytnej medycynie stosowano ciemiernik-

potem pacjent miewał czarne biegunki, ponieważ ta roślina uszkadzała nabłonek

jelit- uspokajało to lekarzy, ponieważ sądzili, że czarna żółć opuszcza w należytej

ilości organizm i pacjent ma szansę na wyleczenie.

• choleryk (dominuje żółta żółć - porywczy, nieopanowany emocjonalnie)

Jest to tzw. Typologia Hipokratesa- Gallena. Nawiązywali do niej: Pawłow, Hans

Eysenck

• Epikur (III w. p.n.e.)- hedonizm. Co uszczęśliwia człowieka? Życie przyjemne, spokojne

Stworzył pierwszą naukową teorię potrzeb. Trzy rodzaje:
- naturalne i konieczne (potrzeby pokarmowe)
- naturalne i niekonieczne (potrzeby seksualna),
- nienaturalne i niekonieczne (potrzeby związane z relacjami międzyludzkimi, potrzeba

uznania społecznego, sławy- wieńca laurowego).

Jeśli potrzeby biorą górę nad człowiekiem, zaczynają nad nim panować wtedy nabierają charakteru namiętności. Trzy rodzaje namiętności, które mogą zawładnąć człowiekiem i go uprzedmiotowić:

1. lęk przed bogami- bogowie mają dość swoich problemów aby się jeszcze zajmować ludzkimi, więc nie należy się im rzucać w oczy, ani też ich obawiać.

2. lęk przed śmiercią- o tyle bezsensowny, że jak umrzemy to i tak nas nie będzie dlatego nie ma się czego bać.

3. miłość- należy się jej wystrzegać, umysł jest całkowicie we władaniu namiętności

Średniowiecze patrzyło na człowieka przede wszystkim jako na istotę pełną pokus, które należy zwalczać, kontrolować, całą sferę namiętności traktowano jako zwierzęcą stronę. Średniowiecze to okres miłości rycerskiej, platonicznej, uwznioślonej. Wymiar naukowy przycichł w tym okresie. W odrodzeniu starano się odgrzebać dorobek starożytności, nie wniesiono nic nowego. Aż do oświecenia sfera potrzeb człowieka, emocji była traktowana dość wstydliwie.

W okresie oświecenia- zaczęto w sposób naukowy zajmować się potrzebami człowieka.

Jean Jacques Rousseau- podjął kwestię potrzeb człowieka w konfrontacji ze społeczeństwem. Myśliciele francuscy, europejscy zwracali uwagę na sprawę jednostki, wolności jednostki. Uważano, że społeczeństwo wytwarza takie struktury, które są w konflikcie z jednostką. Społeczeństwo stara się dominować, zapanować, zmusić do uległości wytwarzając normy, zakazy, nakazy, tabu. Społeczeństwo jednostkę tłamsi. Człowiek uwewnętrznia całą tę sferę kultury. Tę myśl przejął Freud- superego to właśnie ta struktura psychiczna będąca następstwem zakazów, nakazów, wartości występujących w kulturze.

Z drugiej strony społeczeństwo stwarza instytucje, które służą zaspokajaniu potrzeb człowieka, np. instytucje kulturalne.

Procesy afektywne:

afektywny pochodzi od afficere- wywierać wpływ

factio- działanie, przygotowanie, stronnictwo polityczne (frakcja)

procesy afektywne- procesy, które wywierają wpływ na człowieka, na organizm

Jaak Paanksep- biolog mózgu, który wymienia 3 rodzaje procesów afektywnych:

• najprostsze, automatyczne reakcje organizmu, które trwają tak długo jak długo trwa bodziec (np. głód),

• typowe emocje, procesy, które zachodzą na skutek pobudzenia sensomotorycznych mechanizmów mózgowych (gdzie zapisany jest program reagowania, działania), emocje są procesami afektywnymi, które trwają dłużej niż bodźce

• występują wtedy gdy pobudzone są takie systemy, które są odpowiedzialne za uczucia wyższe, są one w większości uwewnętrznione (psychiczne), przeżywanie tylko przez ludzi

Procesy afektywne oznaczają różne inne procesy, które mają wpływ na człowieka np. głód (aemocjonalny), pobudzenie seksualne (samo w sobie aemocjonalne).

Emocja to proces, który należy do kategorii procesów afektywnych.

Nie każdy proces emocjonalny jest procesem afektywnym (proces afektywny- pojęcie szersze)

Jeżeli mówimy proces- to akcentujemy coś co ma swój przebieg w czasie. Jest to stan podmiotowy, odczucie, ale z perspektywy badania emocji jest to proces.

Mówi się o określonych funkcjach emocji. Dwie funkcje:

• funkcja informacyjna- człowiek zwraca uwagę na ważne elementy otoczenia, wykrywanie przedmiotów, zdarzeń, sytuacji, które mają dla nas znaczenie.

• funkcja mobilizacyjna, aktywacyjna- mobilizacja organizmu do odpowiedniej reakcji

Można jeszcze wyróżnić trzecią funkcję:

• funkcja zachowania zasobów (Clark i Watson)

Badali oni funkcję smutku. Jest to taka emocja, o której bardzo długo mówiono, że nie ma żadnej funkcji. Smutek to nie jest czas bez sensu, pojawia się wtedy gdy człowiek pozbył się zasobów psychicznych, służy gromadzeniu energii, odzyskaniu celu w życiu.

Odpowiednio do tych funkcji mówi się o określonych systemach, które emocja aktywizuje:

• system sygnalizacji- emocja sprawia, że człowiek aktywizuje te systemy, które są odpowiedzialne za przyjęcie ważnych bodźców z otoczenia bodźców, e. aktywizuje określone procesy poznawcze

• system mobilizacji zasobów- system efektoryczny, mięśniowy, systemy odpowiedzialne za ekspresję, za działanie, za reakcję behawioralną

• system zachowania zasobów, gromadzenia odrestaurowania określonych zasobów psychicznych

Mówi się też o składnikach procesu emocjonalnego:

• składnik afektywny (kierunkowy), związany z ukierunkowaniem aktywności na coś co jest istotne

• składnik pobudzeniowy

• składnik obronny, związany z zachowaniem zasobów

Analogia procesu emocjonalnego do wektora:

Wektor	Emocja
Zwrot	Znak (+ lub -)- pozytywne lub negatywne (z perspektywy jednostki)
Kierunek	Do przedmiotu (jeśli +: radość, zadowolenie); od przedmiotu (jeśli -: lęk, znudzenie, niechęć) wyj.- gniew, emocja negatywna, ale skłania do osoby
Wartość	Siła doświadczania emocji, związana z aktywacją
Punkt przyłożenia	Sytuacja, w której dochodzi do wzbudzenia emocji.

Emocja - subiektywny proces psychiczny, krótkotrwały, wywoływany najczęściej przez istotny element sytuacji zewnętrznej, pobudza człowieka albo sprzyja zachowaniu zasobów.

Aktywacja -termin psychofizjologiczny, oznacza siłę i prędkość procesów nerwowych i fizjologicznych, które towarzyszą emocji Owa charakterystyka zachodzi na poziomie ośrodkowego i wegetatywnego układu nerwowego, układu ruchu, hormonalnego i immunologicznego. Poziom aktywacji mierzymy mierząc wskaźniki fizologiczne.

Kontinuum aktywacji

Patologiczna śpiączka (koma) pojawia się w przy cukrzycy - najniższy

Sen głęboki

Sen lekki

Senność

Swobodne czuwanie

Czujność

Podniecenie (ekscytacja)

Skrajna ekscytacja (namiętność panuje nad człowiekiem) - najwyższy

Podniecenie emocjonalne - poziom aktywacji, który równocześnie wskazuje na dośc dużą intensywnoś procesów emocjonalnych

Napięcie emocjonalne- jest to stan podwyższonej aktywacji, występujący wtedy, kiedy człowiek blokuje uzewnętrznienie, ekspresję emocji.

Emocje dzielą się na:

• Steniczne - wzmacniające działanie (strach, radość, zaciekawienie, pożądanie).

• Asteniczne - osłabiające działanie (lęk, smutek, zniechęcenie, rozczarowanie).

Treść emocji (wychodząca poza analogię wektora)- treść doświadczenia jest definiowana przez rodzaj bodźca. Człowiek nazywa emocje charakteryzując treśc.Jest to doznanie człowieka, coś, o czym możemy mówic (np. „czuję radośc”) co człowiek świadomie odczuwa.

Czynniki determinujące treśc emocji:

• sytuacja

• fakt czy dane wydarzenie wystąpiło, czy ma dopiero wystąpic

• czy możemy adekwatnie zareagowac czy nie (jeżeli możemy- emocje pozytywne, jeżeli nie- negatywne; uczucie bezradności, smutku, wstydu, bycia wykorzystanym)

W2

Emocja jako proces- coś co odbywa się w czasie, rozwija się w czasie.

Emocja jako proces ma komponenty (etapy); niektóre z nich zachodzą równocześnie:

1. Zdarzenia poprzedzające (wzbudzające) emocje.

2. Odczucia somatyczne.

3. Odczucia afektywne emocjonalne (niekoniecznie emocje- głód, chłód)

4. Ekspresja.

5. Zachowanie się związane z emocją.

Ad. 1. Zdarzenia poprzedzające (wzbudzające) emocje.
- Bodźce wrodzone - wywołujące emocje, aktywizujące wzorce (struktury mózgowe)

afektywne.

Wzorce afektywne emocjonalne - specyficzne schematy poznawcze, schematy mózgowe (układy komórek nerwowych, które różnią się tym od innych schematów, że ich wzbudzenie prowadzi do wystąpienia emocji (te wzorce mogą by wrodzone i nabyte). Wzorce afektywne są pobudzone zawsze jeśli ma dojść do emocji.

Podział bodźców wrodzonych:
a) Proste bodźce zmysłowe - (wywołujące np. strach), odruchy orientacyjne, (bardzo proste bodźce), każdy z tych bodźców ma swoje komponenty poznawcze i afektywne.

Rodzaj bodźca.

Relacje pomiędzy komponentem poznawczym a afektywnym (emocjonalnym):

	Wzrok	Słuch	Dotyk	Gorąco	Zimno	Smak	Zapach	Zmysł równo-wagi	Ukłu- cie	Uszczy-pnięcie	Sparze-nie
Współczynnik poznawczy	10	8	8	6	6	6	4	4	4	3	2
Współczynnik afektywny	2	4	4	6	6	6	8	8	8	9	10

Np. bodźce wzrokowe zawierają przede wszystkim informacje poznawcze, w mniejszym stopniu emocjonalne. Natomiast oparzenie to bodziec o komponencie afektywnym, komponent poznawczy jest niewielki.

Płeć ma znaczenie- większa jest wrażliwość mężczyzn na bodźce o charakterze wzrokowym a kobiety na bodźce dotykowe.

Relacje pomiędzy tym jak dalece dany bodziec budzi emocje a jak dalece jest nośnikiem informacji są różne zależnie od modalności. Modalność to rodzaj analizatora, który dany bodziec przyjmuje i opracowuje (?)

Siła bodźca.

+

-

KRZYWA WUNDTA

Zależność pomiędzy siłą bodźca a przykrością bądź przyjemnością. Jeżeli wrażenie jest pierwotnie przyjemne to jego siła najpierw jest niewielka, potem rośnie. To wrażenie pierwotnie przyjemne staje się przykre wraz ze wzrostem siły.

Cechy bodźca, które mają wymiar afektywny:

• rodzaj bodźca (barwa przyjemna i nieprzyjemna, dźwięk, itp.)

• siła bodźca (zależność znaku emocji od siły)

• sposobu pojawienia się bodźca (nagłość pojawienia się), bodźce nagłe z reguły budzą w pierwszym momencie strach

• czy bodziec jest nowy czy dobrze znany, najbardziej pozytywne emocje budzą emocje średnio znane (bodziec zupełnie nowy- nie wiadomo co to jest, strach, bodziec dobrze znany - nuda)

• wpływ powtórzeń (przy powtórzeniach reakcja nie słabnie tylko przy bodźcach termicznych,

bólowych i zapachowych)

b). Konfiguracje bodźców

Schemat dziecięcości - duża głowa, duże oczy.

Konfiguracja percepcyjna - wrodzony schemat, wypełnia się w naszym

doświadczeniu określonymi treściami i wywołuje dane skojarzenia

i powstaje

↓

Prototyp afektywny - na hasło „dziecko” wiemy o co chodzi, jest to konfiguracja

bodźców, która wywołuje określone postawy rodzicielskie

Schemat partnera seksualnego:

- schemat kobiety

- schemat mężczyzny

- bodźce wyuczone - zarówno złożone jak i proste, uczenie się wzorców

afektywnych można opisać za pomocą warunkowania.

czas czas

W pierwszej fazie bodźcem obojętnym był biały szczur, którego dziecko się nie bało. Równocześnie zadziałano bodźcem bezwarunkowym, którym był hałas. Albert nauczył się bać szczura. Reakcja bezwarunkowa- płacz dziecka. Bodziec obojętny, szczur, nabrał cech bodźca warunkowego. Na sam widok białego szczura Albert reagował płaczem- z czasem pojawiała się reakcja warunkowa i emocja.

W drugiej fazie- nastąpiła generalizacja, biały futrzany kołnierz, początkowo bodziec obojętny, nabiera cech bodźca warunkowego. Albert reaguje płaczem na białe futerko- reakcja warunkowa i emocja (strach i płacz).

Uczenie się wzorców afektywnych jest związane z naszą wrażliwością. Ta wrażliwość między innymi jest związana ze stanem psychicznym i ze stanem organizmu (fizjologicznym). Np. gdy jesteśmy zaniepokojeni (stan psych.) jest obniżony próg na bodźce, które mogą nas wystraszyć. Jeżeli jesteśmy głodni (stan org.) - uwarunkowanie związane z jedzeniem.

Efekt inkubacji - zachodzi gdy wielokrotnie oddziałujemy danym bodźcem, następuje warunkowanie reakcji emocjonalnej, reakcja słabnie ponieważ następuje habituacja, po pewnym czasie przerywamy oddziaływanie tym bodźcem, po okresie przerwy znów działamy tym samym bodźcem i stwierdzamy wzrost reakcji (wzrost wartości reakcji poprzedniej).

Jeśli mówimy o czynnikach, które prowadzą do pojawienia się emocji w życiu człowieka, to pierwsza kategoria to bodźce.

Druga kategoria to przebieg czynności- zarówno zakłócenie i ułatwienie przebiegu.

Teoria czynności (T. Tomaszewski)

Czynność - proces nastawiony na osiągnięcie określonego celu, o strukturze zmiennej, odpowiednio do warunków, w taki sposób, aby możliwość osiągnięcia celu została zachowana.

Zakłócenie czynności - może to być przerwanie czynności, nieprzewidywalna zmiana, niezgodna z wcześniejszym planem, naruszenie naszych oczekiwań co do przebiegu czynności.

Zależność pomiędzy cechami bodźców, sytuacji a znakiem emocji.

Jeżeli bodziec jest średnio nowy (środek wykresu) to budzi najbardziej pozytywne emocje. Natomiast jeśli bodziec dobrze znany (początek wykresu)- budzi nasze znudzenie. Bodziec zupełnie nowy (koniec wykresu) budzi strach, zdziwienie, rozczarowanie.

Jeśli chodzi o złożoność- bodźce bardzo proste mogą być pominięte, a bardzo złożone budzić emocje negatywne.

Niepewność bardzo mała- nie prowadzi do żadnych odczuć (wszystko jest wiadome), niepewność bardzo duża rodzi uczucie zagubienia, przerażenia.

Występuje też zależność między bodźcami a emocjami negatywnymi i pozytywnymi. Niższy jest próg emocji negatywnych niż pozytywnych (łatwiej nas przestraszyć niż ucieszyć- znaczenie ewolucyjne).

Emocje pozytywne (prosta mniej stroma)- odległość od bodźca jest duża (widzimy kogoś z daleka), emocja radości jest na poziomie y2. Ta osoba się zbliża, natężenie emocji wzrasta do poziomu y3. Emocja niewiele wzrosła.

Jeśli chodzi o emocje negatywne- widzimy w dalekiej odległości groźnego psa, emocja ma niewielkie natężenie w chwili gdy jest on daleko (y1), pies się zbliża- nasz strach wzrasta do poziomu y4.

∗ w przypadku dużej odległości próg emocji pozytywnej jest niższy

∗ zmienność reakcji pozytywnych jest dużo mniejsza.

Zakłócenie aktywności zależne jest od:

• Zmiennych temperamentalnych, osobowości

• Mechanizmów obronnych (nie jesteśmy świadomi motywów swojego działania),

• Obronności percepcyjnej (nie docierają do nas pewne bodźce, nie chcemy ich dostrzec)

Czy w procesie wzbudzania emocji musi dojść do oceny poznawczej, która ma poprzedzić emocje? Czy emocję musi poprzedzić proces poznawczy?

Kognitywiści - niezbędny jest proces poznawczy poprzedzający emocje.

Przeciwnicy kognitywistów (emocjonaliści - nazwa nadana przez dra Ostrowskiego) -wszystko zależy od tego jak definiujemy proces poznawczy, nie każdy proces przetwarzania informacji zasługuje na miano procesu poznawczego.

Carrrol i Izard wyróżnili 4 poziomy przetwarzania informacji mające związek ze wzbudzeniem emocji. Najwyższy system (czwarty) jest to system poznawczy, polega na świadomym procesie przetwarzania informacji, zapamiętaniu, utrwaleniu.

Zajonc - prowadził eksperymenty dotyczące uprzedzania afektywnego.

Ad. 2. Odczucia somatyczne.

Odczucia somatyczne, które towarzyszą emocjom są funkcją układu wegetatywnego: sympatycznego i parasympatycznego oraz układu hormonalnego.

Układ parasympatyczny	Układ sympatyczny - wywołuje reakcje alarmową
Zwężenie źrenic	Rozszerzenie źrenic
Wydzielanie gruczołów łzowych	Zatrzymanie wydzielania gruczołów łzowych
Ślinienie	Zmniejszenie ślinienia
Zwolnienie akcji serca	Przyspieszenie akcji serca
Zwężenie porów potowych	Rozszerzenie porów potowych
Zwolnienie rytmu oddechu	Przyspieszenie i spłycenie rytmu oddechu
Skurcze żołądka	Zatrzymanie skurczów żołądka
Przyspieszenie perystaltyki jelit	Zwolnienie perystaltyki jelit
Wydzielanie soków trawiennych	Zatrzymanie wydzielania soków trawiennych
Skurcze pęcherza moczowego	Rozluźnienie pęcherza moczowego
Erekcja	Brak erekcji

Reakcja alarmowa (Cannon)- ten stan jest niekorzystny dla organizmu, jest przyczyną różnych chorób.

Reakcje układu parasympatycznego przygotowują nas do relaksu, spokojnego trawienia, erekcji i ejakulacji.

Zahamowanie ślinienia - test na prawdomówność u plemion afrykańskich. Kimanda (w języku suahili)- test przez podanie do zjedzenia suchych kulek chleba.

Pobudzenie wegetatywne towarzyszące emocjom przebiega wedle określonych prawidłowości. Każda emocja zachodzi na skutek pobudzenia pewnego schematu (także neuronalnego). W tym schemacie neuronalnym są m.in. zakodowane reakcje wegetatywne.

Ekman - badacz wegetatywnych komponentów reakcji emocjonalnych; gniew, strach i wstręt (być może również smutek)- najstarsze ewolucyjnie, maja stosunkowo stabilną komponentę wegetatywną, mają specyficzny wzorzec pobudzenia fizjologicznego.

W przypadku innych emocji nie stwierdzono tego wyrazistego, specyficznego pobudzenia.

Objawy wegetatywne towarzyszące emocjom mają znaczenie:

adaptacyjne - ma charakter ewolucyjny, emocje umożliwiają mobilizację energii.

dezadaptacyjne - pobudzenie związane z emocją utrudnia nam działanie, długo się utrzymujące pobudzenie wegetatywne, nie odreagowane, może mieć szkodliwe znaczenie dla organizmu.

W psychofizjologii badamy emocje analizując pobudzenie fizjologiczne.

Ad. 3. Odczucia afektywne.

Odczucia subiektywne- najbardziej psychologiczny komponent całego procesu emocjonalnego.

Odczucia emocjonalne(to co każdy z nas czuje) jest to treść emocji (np. smutek, złość, zniechęcenie, radość, zaciekawienie).

Odczucia - coś co jest świadome.

Uczucia - świadome emocje.

Człowiek odczuwa uczucia.

Emocje stany psychiczne, niekoniecznie świadome.

Powody, dla których niektóre emocje pozostają nieuświadomione, uświadomione częściowo lub są zniekształcane:

1. Mogą wystąpić zaburzenia uświadamiania emocji. Natężenie emocji, ich siła może powodować, że człowiek nie uświadamia sobie jakiej emocji ulegał, co odczuwał (np. przerażenie),

2. Emocje, których człowiek nie umie nazwać (dot. głównie niemowląt), hipokamp rozwija się wcześniej niż kora nowa - doświadcza, zapamiętuje ale nie umie nazwać, są to emocje, do których trudno jest dotrzeć w psychoterapii ponieważ zostały one zakodowane we wczesnych, prymitywnych ośrodkach pamięci, człowiek nie może ich odreagować, z tych wczesnych uczuć bierze się lęk egzystencjalny.

3. Emocje niezgodne z normami (np. pożądanie seksualne, „brudne” moralnie, mściwość- nikt nie lubi przyznawać się do takich negatywnych cech).

4. Zarówno bodziec, który wywołał emocję jak i sama emocja ma charakter podprogowy (badania Zajonca - krócej niż 0,4 sekundy) tego rodzaju bodźce wywołują nastawienie afektywne. Gdy człowiek obejrzy następny bodziec to oceni go pozytywnie albo negatywnie w zależności od tego co mu pokazano wcześniej. Bodziec tak eksponowany wywołuje nieświadomą ocenę emocjonalną.

Czy emocje muszą być poprzedzane procesem poznawczym?

Wg Zajonca są poprzedzone procesem oceny- tzw. procesem afektywnym.

Ad. 4.

Ekspresja emocjonalna - wyrażenie zewnętrzne stanu emocjonalnego poprzez ekspresję twarzy (mimikę), gestykulację, melodię głosu, zapach (potu), pantomimika - całość ruchu. Ekman - badania dotyczące stałości wzorców mimicznych (próbował udowodnić, że istnieją wyrazy mimiki, które są interkulturowe- głównie twarzy dla obywateli USA, Brazylii, Japonii, Nowej Gwinei). Niezależnie od obszaru kultury zdjęcia przerażonego człowieka były definiowane przez sytuacje zbliżania się czegoś zagrażającego (zagrożenia fizycznego, doraźnego). Istnieją ponadkulturowe wzorce ekspresji mimicznej emocji podstawowych: gniew, strach, wstręt + smutek, zdziwienie i zadowolenie.

Ekman (1971 r.) opisywał jakąś sytuacje i kazał badanym wybierać zdjęcie z reakcją mimiczną, jaką mogła wywołać.

Czynniki determinujące ekspresje indywidualną:

• Genetyczne czynniki wrodzone - temperament

• Trening indywidualny w zakresie ekspresji - wychowanie (rodzina), normy kulturowe (np. flegmatyczni Anglicy, gorący Włoch)

• Zróżnicowanie środowiskowe

• Płeć

• Siła emocji - bardzo silne emocje zniekształcają ekspresje

Funkcje ekspresji:

• Funkcja adaptacyjna - najbardziej ewolucyjnie uzasadniona, emocja jako coś, co człowiekowi pomaga adaptować się do sytuacji, np. emocja obrzydzenia (odruch wypluwania), strach (pocenie się- oślizgły), gniew (czerwienie się- towarzyszy agersji)

• Funkcja komunikacyjna - ekspresja emocjonalna zawiera sygnał dla otoczenia, komunikacja niewerbalna - 90% informacji o emocjach (jest bardziej autentyczna), 10% to przekaz werbalny (to co mówimy o swoich stanach emocjonalnych, uczuciach)

• Wyładowanie emocji - rozładowanie napięcia emocjonalnego, emocja służy gromadzeniu energii do realizacji doraźnych zadań, nie wyładowane emocje powodują dysfunkcje wegetatywne prowadzące do chorób, („gdy nie płaczą oczy płaczą narządy wewnętrzne”)

∗Proste reakcje emocjonalne- towarzyszą nam na co dzień

∗Czynności ekspresyjne wyrażające emocje- jest to wyższy poziom reakcji, czynność ma charakter celowy, rozładowanie napięcia emocjonalnego, najczęściej grupowe, usankcjonowane kulturowo (ludy afrykańskie- taniec, w naszej kulturze- wesele, pogrzeb)

Ad. 5.

Zachowanie się związane z emocją- wg niektórych podręczników- plan działania emocjonalnego, wg Ostrowskiego mówienie o planie wykracza poza kategorię „proces emocjonalny”, tu już wchodzi w grę działanie intelektualne, procesy poznawcze, przewidywanie.

Najlepiej mówić o zachowaniu związanym z emocją-

emocje negatywne- ucieczka od obiektu (repulsja)

emocje pozytywne- zmierzanie do obiektu (propulsja)

Klasyczne teorie emocji

1. Teoria trzewiowo - peryferyczna (1885 - 1915- dominowała w psychologii)

William James (1884 r.) - jest też autorem teorii trzewiowej

C.G. Lange (1885 r.) - teoria peryferyczna (aktywność układu naczyniowo ruchowego)

Bodziec zewnętrzny jest odbierany przez receptory i ta informacja idzie drogami aferentnymi do kory mózgowej, z kory mózgowej schodzi drogami eferentnymi do trzewi (M- mięśnie, N- naczynia krwionośne), z trzewi informacja płynie z powrotem do mózgu stąd płynie impuls do mózgu i wtedy powstaje emocja.

Człowiek odbiera wewnętrzne doznania (komponenta somatyczna) i dopiero w ich następstwie pojawia się komponenta psychiczna (doznanie emocji)

"Nie dlatego płaczemy że jesteśmy smutni ale dlatego jesteśmy smutni, że płaczemy.„

James uważał, że doznania wewnętrzne dotyczą też mięśni poprzecznie prążkowanych (rąk, nóg) nie tylko gładkich.

Z kolei Lange uważał, że tutaj znaczenie mają tylko reakcje w obszarze mięśni gładkich, którymi kieruje układ autonomiczny, a nie ośrodkowy. Lange uważał, że nie ma komponenty psychicznej, że emocje to są po prostu te zmiany somatyczne (na co James już się nie zgodził).

Ich koncepcja zakładała emocjonalizację doznań somatycznych (nazwa współczesna), człowiek emocjonalizuje czyli interpretuje w kategoriach emocji

P. Sollier- (1894) - autor badań, które miały potwierdzić koncepcję Jamesa i Langego, badał osoby w stanie hipnotycznym, oddziaływał na nie bodźcami i badał reakcje oddechowe.



kiedy osoba była w stanie tylko hipnozy, to nie odczuwała żadnych emocji, ale po wybudzeniu mówiła, że odczuwał emocje raz przykre, raz przyjemne- to wskazuje, że ewidentnie jakieś emocje były jej udziałem.

Natomiast, kiedy osoba była w stanie hipnozy i zupełnego znieczulenia farmakologicznego, po wybudzeniu nie relacjonowała żadnych emocji.

Bodziec A- przykry i B- przyjemny w sytuacji, kiedy jest wyłączone reagowanie mięśniowe. Stan hipnotyczny.

Sollier w ten sposób interpretował wyniki, że potwierdzają one koncepcję Jamesa- Langego- jeśli były zmiany trzewne, peryferyczne to pojawiała się emocja, jeśli nie było zmian oddechu wtedy nie było emocji. Te badania zostały obalone.

Zarzuty:

• niejednoznaczność objawowa (introspekcjoniści)- to samo doznanie somatyczne towarzyszy różnym emocjom (serce „wali” w strachu i w miłości).

• nieadekwatność reakcji- nie obserwuje się wzrostu reakcji wraz ze wzrostem siły bodźca (A. Lehman)

• primordialność (pierwszeństwo) komponenty psychicznej, później pojawia się komponenta somatyczna

• występowanie emocji pomimo odcięcia dróg dośrodkowych od narządów wewnętrznych (Sherrington)- osoby z uszkodzeniem rdzenia kręgowego także odczuwają emocje

2. II. Teoria talamusowa wg. W. B. Cannona (1927) i Ph. Barda (thalamus - wzgórze), lata 30', 40'

Wg. Cannona bodziec zewnętrzny odebrany przez receptor idzie drogą aferentną (wstępującą 1') przez wzgórze i przez ośrodek emocjonalny wzgórzowy idzie do kory mózgowej. Kora mózgowa po przyjęciu takiego impulsu (informacji) przesyła go drogą zstępującą (eferentną 2') do wzgórza i odhamowuje jego działanie. W efekcie z ośrodków emocjonalnych we wzgórzu płyną równocześnie impulsy do kory, która odczuwa emocje jak i do całego organizmu (mięśnie, naczynia krwionośne). Podstawowe założenie tej teorii- ośrodki emocjonalne we wzgórzu są aktywne cały czas. Jeśli nie reagujemy emocjonalnie non stop to tylko dlatego, że aktywność tych ośrodków jest blokowana przez korę mózgową. Stan normalny jest to stan blokowania ośrodków we wzgórzu przez korę mózgową. Dopiero gdy dochodzi taki impuls emocjonalny (drogą nr 2) to kora odhamowuje naturalną działalność ośrodków emocjonalnych we wzgórzu. Wzgórze uruchamia reakcję ekspresyjną, ruchową oraz emocje. Mamy tu do czynienia z elementem oceny poznawczej bodźca. Kora „wie” jakie ośrodki uruchomić (ośr. emocji pozytywnych lub negatywnych) na podstawie oceny poznawczej. Występuje ocena emocjonalna bodźców- prosta emocjonalna na poziomie wzgórza i bardziej złożona na poziomie kory.

Ph. Bard wsparł koncepcje Cannona badaniami nad zwierzętami zdekortykowanymi- pozbawiał on koty kory mózgowej. 1934 opublikował badani, z których wynikało, że kot pozbawiony kory mózgowej reaguje emocjonalnie na różnego rodzaju bodźce zewnętrzne (nie było hamowania przez korę), jego złość przybiera formę niepowstrzymanej wściekłości itp. Wszystkie reakcje są dużo łatwiejsze, łatwiej je wywołać, są dynamiczne.

Bard zauważył, że są to przede wszystkim reakcje strachu lub gniewu (ubogie jakościowo), bardzo proste, skąpe w wyrazie, elementarne- emocje pozorne

Później gdy zaczęto analizować badania Barda okazało się, że opisana reakcja występowała właściwie tylko u 1 kota na 4 badane.

Okazało się, że emocje nie są łatwiejsze do wyzwolenia po usunięciu kory- koncepcja ta straciła znaczenie.

M. Arnold stwierdziła, że Cannon bada tylko emocje negatywne.

III. Korowa teoria emocji wg. Magdy B. Arnold poparta badaniami dotyczącymi fal mózgowych D. B. Lindsleya- 1945

PRZESŁANKI:

1. Badania J. G. Duser de Bardenne oraz W. S. McCullocka- 1937- odkryli drogi (neurony) korowo - thalamusowe i stwierdzili, że za ich pomocą następuje stymulacja kory, która pobudza wzgórze, a nie hamuje.

2. J. W. Paper- 1937- sformułował tezę o autogennej aktywności korowej- zauważył na podstawie badań, że kora mózgowa zachowuje aktywność autogennie (bez stymulacji zewnętrznej), układ siatkowaty- odpowiedzialny za czuwanie kory.

3. H. Hoagland-1938- badania EEG- podwzgórze i kora mózgowa reagują równocześnie na bodźce zewnętrzne, nie ma tu jakiegoś wyprzedzenia w przypadku podwzgórza.

1. to koncepcja peryferyczna a 2. i 3. to koncepcje centralne (emocja powstaje na skutek aktywności centralnego układu nerwowego). Natomiast koncepcja M. Arnold jest nazywana koncepcją aktywacyjną.

Aktywacja- to poziom pobudzenia układu nerwowego a co za tym idzie- całego organizmu. Im wyższa aktywacja tym silniejsza emocja.

Bodziec przyjęty przez receptor dochodzi do wzgórza, z którego idzie do kory mózgowej. Tu następuje pierwsza ocena emocjonalna. Ta ocena wywołuje nastawienie kierunkowe. Jeżeli jest bodziec pozytywny to do bodźca, a jeżeli jest negatywny to od bodźca. Nastawienie kierunkowe jako impuls (informacja) płynie do wzgórza, gdzie uruchamia odpowiednie emocje (wzorce odpowiednich emocji) aktywizując określone układy komórek. Te struktury wzgórzowe komórkowe dalej uruchamiają określone procesy trzewne, somatyczne (mięśnie, naczynia). Informacja wraca poprzez wzgórze do kory mózgowej. Następuje powtórna ocena tych doznań i wtedy człowiek doznaje pełni emocji. Emocja jest efektem cyklu zmian, jest wieloetapowa:

• ocena wstępna

• nastawienie kierunkowe

• aktywność somatyczna

• ocena aktywności somatycznej

W tej koncepcji znaczenie mają procesy poznawcze. Koncepcja była przełomowa, Arnold otworzyła drogę do teorii poznawczych.

W 4

Biologiczne postawy emocji.

Paul MacLean - zaproponował klasyfikację rozwoju mózgu biorąc pod uwagę funkcje mózgu. Wyodrębnił on trzy formy rozwojowe mózgu:

• gadzi - pozwala na wykonywanie podstawowych zachowań oraz na adekwatne reagowanie na osobniki swojego i obcego gatunku (na różnicowanie).

• paleossaków - umożliwiał opiekę nad potomstwem, zachowanie nie związane bezpośrednio z przeżyciem (np. zabawa)

• neossaków - rozwinęła się kora nowa (u ludzi zajmuje 80%)

Struktury związane z życiem emocjonalnym:

Twór siatkowaty (nazwa funkcjonalna układu siatkowatego) od rdzenia przez pień do wzgórza, jest to splot wypustek neuronów (aksonów, dendrytów).

Funkcje -struktura wczesna ewolucyjnie, odpowiada za oddychanie, metabolizm, odruchy wrodzone, stereotypowe, proste ruchy.

Od wszystkich dróg aferentnych i eferentnych idą bocznice, kolateralne połączenia do układu siatkowatego. Układ siatkowaty zbiera energię wszystkich pobudzeń (które idą do mózgu i z mózgu) i ją akumuluje aby mózg zachował określony poziom pobudzenia (czujność mózgu), gdy stymulacja jest bardzo niska. A aktywacja związana jest ściśle z życiem emocjonalnym.

Wzgórze - ośrodek mózgu paleossaków (nierozwinięty występuje także u gadów), Podwzgórze (które wydzieliło się ze struktur wzgórza)- ośrodek koordynujący funkcje Autonomicznego Układu Nerwowego (bardzo istotne znaczenie w życiu emocjonalnym). Wzgórze jest ośrodkiem kontroli, wrodzonych reakcji emocjonalnych (najprostszych), ma połączenia z korą nową, głównie z korą przedczołową (najnowszy ewolucyjnie odcinek kory mózgowej)

Podwzgórze:

Część boczna - odpowiedzialna za układ współczulny, neuroprzekaźnikiem jest noradrenalina mózgowa,

Część środkowa i przednia - odpowiada za funkcje układu przywspółczulnego (parasympatycznego), neuroprzekaźnik to acetylocholina.

Układ limbiczny - najbardziej związany z życiem emocjonalnym, limbus - (pierścień), wywodzi się ze struktur podwzgórza (komórek ośrodka węchu), składa się z ciała migdałowatego, hipokampu, zakrętu obręczy, układu uzdeczek i ciała modzelowatego, wywodzi się z komórek ośrodka węchu, łączy obie półkule. Badany przez Le Douxa, który wykazał jego psychologiczną funkcję, Inne nazwy to układ rombowy, układ brzeżny.

Wyodrębniono dwa układy funkcjonalne:

• krąg Papeza - wyjaśnia jak dochodzi do tego, ze emocja trwa dłużej niż oddziałujący bodziec. Jest to układ struktur mózgowych, które są połączone różnymi drogami. Zapewniają one krążenie pobudzenia będącego podstawą emocji.

Prigram (?) biolog mózgu, wyróżnił 3 poziomy procesów afektywnych:

- trwają tak długo, jak długo trwa bodziec,

- trwają dłużej niż bodziec - emocje

- trwają dłużej niż bodziec i podlegają świadomej kontroli- uczucia

• Układ nagrody i kary

Układ nagrody ma swoje ośrodki w pniu i opuszce mózgu, jego podstawową częścią jest pęczek przyśrodkowo- podwzgórzowy. Idzie on do podwzgórza i do struktur limbicznych w przodomózgowiu.

Układ kary jest to substancja szara okołowodociągowa, która także wychodzi od pnia mózgu i opuszki.

Gdy do układu nagrody dopływają bodźce wzrasta poziom noradrenaliny mózgowej (NE)w tych strukturach, a maleje poziom noradrenaliny w układzie kary.

Gdy stymulowane są ośrodki kary wtedy zmienia się poziom serotoniny (5-HT). Poziom serotoniny wzrasta w układzie kary a maleje w układzie nagrody

Jeżeli do mózgu szczura podłączono elektrodę do układu nagrody i połączono ją z przyciskiem, który zwierzę mogło dowolnie przyciskać okazało się , że zwierzę stymulowało swój organizm nieskończoną ilość razy, nic innego go nie interesuje.

Po podłączeniu elektrody z układem kary i z przyciskiem po przypadkowym naciśnięciu zwierzę później unikało tej części klatki.

5-HT - serotonina

NE - noradrenalina

+ pobudzenie

- hamowanie

Ciało migdałowate badane przez Le Douxa

• Ośrodek pamięci mózgu emocjonalnego, zostają tam zachowane ślady pamięciowe dotyczące relacji emocjonalnych ze światem.

• Pełni funkcje koordynującą reakcje emocjonalne wzgórzowo-hormonalno-korowe, koordynuje reakcją alarmową Cannona,

• Zachodzi tu ocena emocjonalna bodźca (pierwsza wstępna ocena) następuje natychmiast po zadziałaniu bodźca, nie jest uświadamiana, jest często niedokładna, zazwyczaj dokonywana w kategoriach: bodziec pozytywny - negatywny.

Le Doux doszedł do funkcji ciała migdałowatego stwierdzając, że po usunięciu kory słuchowej u szczurów mimo to nauczyły się one reagować strachem na bodziec dźwiękowy połączony z szokiem elektrycznym. Jest możliwe na niższym poziomie niż kora słuchowa zakodowanie bodźców słuchowych, zapamiętują, że na dany dźwięk należy uciekać.

Następuje zapamiętanie emocjonalnego znaczenia bodźców, nawet bodźców podprogowych, ten ośrodek zapamiętuje emocjonalne doświadczenia z wczesnych lat dzieciństwa, jeżeli są to doświadczenia urazowe dziecko to te wczesna doświadczenia emocjonalne są praktycznie niedostępne psychoterapii (lęk egzystencjalny).

Hipokamp - wczesny ośrodek pamięci wydarzeń, ośrodek pamięci narracyjnej. Dzięki temu ośrodkowi człowiek różnicuje czy bodziec jest już znany czy nowy.

Jeśli bodziec jest nowy- następuje aktywizacja odruchu orientacyjnego a następnie postrzegania.

Proces postrzegania ma dwie fazy:

- faza inicjująca - jest aktywizowana przez hipokamp wtedy gdy nie zna on jeszcze

bodźca, hipokamp jest ośrodkiem wydarzeń, bodźców (hipokamp zapamiętuje, że to

jest osoba mi znana, a ciało migdałowate wie, że ją lubię)

- faza konsumacyjna (właściwa).

Funkcje okolic przedczołowych:

Kora przedczołowa- planowanie zachowań celowych, w tym czynności emocjonalnych.

Funkcją tych okolic przedczołowych jest też kontrola zachowania, „racjonalny manager mózgu emocjonalnego”, działa świadomie i racjonalnie, te struktury mają wpływ na kontrolę naszego życia, tam kształtują się najbardziej złożone uczucia. Kora przedczołowa ma liczne połączenia z układem limbicznym przy czym ośrodki kory przedczołowejdziałają racjonalnie.

Lobotomia mózgowa - oddzielenie okolic przedczołowych od reszty mózgu, stosowane w psychozach urojeniowych, stanach pobudzenia, silnego niepokoju, ustępowały uporczywe bóle.

U zwierząt stwierdzono spadek kontroli zachowania. Przeprowadzono badania tomograficzne osób, które dokonały zabójstwa w afekcie - u tych osób obniżona funkcja okolic przedczołowych, przekaźnikiem biochemicznym jest serotonina (neurotransmiter, który umożliwia przekazywanie informacji).

W mózgach małp (w wyniku sekcji) stwierdzono dużo receptorów serotoniny w obydwu strukturach- w ukł. limbicznym jak i w korze przedczołowej. Z wcześniejszych obserwacji wynikał, że te małpy były nastawione prospołecznie, towarzysko, były skłonne do zabawy, współdziałania. Małpy wrogie, agresywne, niechętne miały niższy poziom tych receptorów oraz samej serotoniny w mózgu.

Prawy płat kory przedczołowej - jest aktywny gdy człowiek doświadcza emocji negatywnych (strach i gniew).

Lewy płat hamuje działalność płata prawego, jest związany z emocjami pozytywnymi.

Przy uszkodzeniu struktur w lewym płacie- pacjenci mają tendencje do płaczliwości zamartwiania się, wpadają w rozpacz.

Uszkodzenie prawej części - rozluźnienie, wesołkowatość.

Ocena bodźca zachodzi na różnych poziomach w tym wymiarze emocjonalnym.

Po zobaczeniu grzechotnika- analizator wzrokowy przekazuje ten obraz najpierw do wzgórza i drogą „na skróty” do ciała migdałowatego. Ciało migdałowate natychmiast (korzystając z wzorców zachowania) wyzwala reakcję ucieczki, cofnięcia się- typowy mechanizm reagowania mózgu emcjonalnego. Natomiast informacja zostaje tez przekazana dalej- do kory wzrokowej, która przygotowuje reakcję racjonalną- wąż jest w terrarium, nie ma sensu uciekać.

Emocja prekognitywna to emocja która powstaje na poziomie wczesnej, emocjonalnej oceny bodźca (przed poznaniem), wzbudzona na podstawie niepełnego rozpoznania bodźca.

Łącznie te wszystkie struktury nazywamy mózgiem emocjonalnym.

• błyskawiczna, nieświadoma reakcja

• działanie z poczuciem pewności, bez wahania

• reakcja na I wrażenie (emocja prekognitywna)- szybkość reakcji przeważa nad dokładnością postrzegania.

• korzystanie z zasobów pamięci selektywnej (operacyjnej)

• działanie wg kategorii białe - czarne, nie ma etapów pośrednich

• reagowanie na bodźce aktualnie działający zgodne z reakcja wyuczoną w przeszłości.

Mózg racjonalny:

• Wyzwala reakcje świadome, przemyślane, kontrolowane, dużo bardziej złożone

W5

Relacja między procesem poznawczym a emocją.

Czy procesy emocjonalne zakłócają przebieg procesów poznawczych?

Sformułowane w 1908 r. na podstawie eksperymentów przez Yerkesa i Dodsona.

I prawo Yerkesa & Dodsona:

W miarę wzrostu intensywności motywacji (aktywacji) czynność wykonywana jest do określonego poziomu krytycznego coraz lepiej, po czym zaczyna się pogarszać aż do zupełnej dezorganizacji. Gdy rośnie poziom aktywacji efektywność wzrasta do pewnego poziomu a potem maleje. Prawo ilustruje środkowa krzywa ⇓

II prawo Yerkesa & Dodsona

Przy zadaniach prostych nawet bardzo intensywne motywy nie wywołują jeszcze poważniejszych zmian w sprawności działania. Przy zadaniach skomplikowanych nawet niewielkie pobudzenie emocjonalne może spowodować pogorszenie sprawności działania. Im trudniejsze zadanie, tym niższy poziom aktywacji jest optymalny.

Kochańska - autorka badań pracy uczniów.

Przeprowadziła eksperyment w 6 grupach szóstych klas szkoły podstawowej. Mieli oni wykonać ćwiczenia gramatyczne. 3 grupy dostały zadania łatwe(a, c, e), a pozostałym przydzielono zadania trudne(b, d, f). Manipulowano poziomem pobudzenia zmieniając instrukcje. W grupie a i b poproszono dzieci o współpracę przy rozwiązywaniu testu. W grupach c i d dodano informację, że należy się podpisać a rezultaty będą oceniane. Natomiast w gr. e i f dołączono kamerę telewizyjną i powiedziano, że będzie audycja telewizyjna o tym badaniu oraz, że wyniki będą wywieszone.

W przypadku zadań trudnych prawa Yerkesa- Dodsona zostały potwierdzone (wykres poniżej).

Wyniki badań Aptera uzupełniły prawa Yerkesa. Apter mówił o stanach metamotywacyjnych. Wyróżnił 2 rodzaje takich stanów:

- stan teliczny - stan człowieka nastawionego na uzyskanie danego celu, osiągnięcie celu jest związane z uczuciem satysfakcji. W tych stanach optymalny jest niski lub średni stan pobudzenia.

- stan parateliczny związany z ukierunkowaniem uwagi na samą czynność, występujący poziom pobudzenia nie utrudnia wykonania zadania, sytuacja jest czynnikiem, ma wpływ na stan dominujący, optymalne jest pobudzenie wysokie.

Determinanty stanu metamotywacyjnego (co sprawia, że człowiek jest w takim stanie a nie innym):

> motyw- czy zmierzamy do osiągnięcia celu czy zależy nam aby się rozkoszować samą czynnością

> sytuacja- która może ulec zmianie

> różnice indywidualne- jest w miarę stała dyspozycja osobowościowa do reagowania stanem telicznym albo paratelicznym.

(są osoby, którym łatwiej się skoncentrować na zadaniu, ale one z trudem się rozluźniają, natomiast osoby, które bez trudu się rozluźniają, natomiast koncentracja na zadaniu przychodzi im z pewnym trudem).

Badania osób z uszkodzeniami połączeń pomiędzy okolicą przedczołową (ośrodkiem mózgu racjonalnego) a układem limbicznym , szczególnie ciałem migdałowatym (ośrodkiem mózgu emocjonalnego).

U uczniów szkół podstawowych o wysokim IQ i niskich wynikach szkolnych stwierdzono nieprawidłowe funkcjonowanie płatów czołowych (za pomocą metod neurologicznych). Byli to chłopcy inteligentni ale impulsywni, agresywni, niezdyscyplinowani, sprawiający trudności wychowawcze. Dzieci takie stanowią grupę ryzyka jeśli chodzi o uzależnienia alkoholowe, narkotyczne. Te badania są potwierdzeniem, że konieczna jest dobra współpraca pomiędzy mózgiem racjonalnym i emocjonalnym.

Podobne badania przeprowadził Antonio Damasio. Badał osoby z uszkodzeniem połączeń między okolicą przedczołową a ciałem migdałowatym. U tych pacjentów formalny IQ jest wysoki, mają oni jednak trudności z podjęciem decyzji związanej z preferencją, z wyborem ze względu na utrudniony dostęp do pamięci emocjonalnej (która jest funkcją ciała migdałowatego). Ludzie tacy mają problemy z podjęciem decyzji na co mieliby ochotę.

Te wszystkie badania wskazują, że procesy emocjonalne nie zawsze zakłócają procesy poznawcze. Tradycyjnie uważano, że emocje zakłócają poznanie. Badania jednak wskazują , że emocje są konieczne do podejmowania racjonalnych decyzji.

Kiedy emocje są dysfunkcjonalne? Czy są takie emocje, które są dysfunkcjonalne?

Generalnie uważa się, że nie ma emocji, które są dysfunkcjonalne. Każda emocja może mieć jednak właściwości, które sprawią, że będzie ona dysfunkcjonalna.

Doświadczenie kliniczne wskazuje jednak, że w pewnych sytuacjach pewne emocje mogą być dysfunkcjonalne (np. dysfunkcjonalną emocją przy chorobie nowotworowej może być depresja w przeciwieństwie do takiej, która sprzyja wyzdrowieniu).

Własności emocji, które sprawiają, że są one dysfunkcjonalne:

1. Siła emocji (silne emocje są dysfunkcjonalne zależnie od trudności zadania i stanu metamotywacyjnego).

2. Kiedy niewłaściwie jest rozpoznane źródło emocji- wtedy człowiek może pomylić efekt danej informacji (czyli stan emocjonalny) z jej źródłem, jest to wykorzystywane w reklamach- wprowadza się ludzi w błąd czyniąc atrakcyjnym jakiś towar (np. modelka przy samochodzie, mężczyzna patrząc na to zestawienie odczuwa przyjemność i wnioskuje na podstawie swojego stanu emocjonalnego, że ten produkt jest dobry i podoba mu się, nie zdaje sobie sprawy, że prawdziwym źródłem jego nastroju jest modelka.

3. Każda emocja w miarę wzrostu intensywności wywołuje coraz silniejsze pobudzenie. Równocześnie występuje tendencja do kontroli zachowania w związku z antycypowaniem (przewidywaniem) niekorzystnym następstw. Równoczesny wzrost pobudzenia i tendencja do kontroli wywołują konflikt. Człowiek potrzebuje czasu na kontrolę, analizę sytuacji dlatego silne emocje pogłębiające ten konflikt zaburzają zachowanie. Gdy taka sytuacja konfliktu między pobudzeniem a kontrolą trwa dłużej może prowadzić wyczerpania, rozdrażnienia, ataków lęku, wybuchów gniewu, zniechęcenia.
   

Emocje są konieczne, np. w procesie twórczym.

Czy do wzbudzenia emocji konieczne są procesy poznawcze?

2 stanowiska:

- kognitywiści - proces poznawczy jest niezbędny żeby wzbudzić emocję - Lazarus

- emocjonaliści (dr Ostrowski) - do powstania emocji dochodzi w rezultacie prostszych przekształceń informacji niż procesy poznawcze - Zajonc, Izard, Ellsworth

Koncepcja Izarda − 4 systemy przetwarzania informacji:

- komórkowy

- organizmiczny- ocena położenia ciała

- biopsychiczny- ocena emocjonalna

- psychiczny- procesy poznawcze

Izard- emocje są uzależnione od czterech systemów przetwarzania informacji i dopiero najwyższy spośród nich (psychiczny) możemy nazwać poznawczym. Na tym poziomie dochodzi do wytwarzania zapisów pamięciowych i wykorzystywania ich.

E. Ellsworth- emocjonalistka, wskazuje na takie wyniki badań, których interpretacja w świetle teorii kognitywistycznych natrafia na trudności.

Badania dotyczące procesów wzbudzania emocji w czasie oglądania filmów. Człowiek oglądający film jest w sytuacji nierealistycznej a przeżywa intensywne emocje odpowiadające sytuacji, w której jest bohater filmu. Pojawia się problem nieadekwatności poznania, szczególnej nadwrażliwości naszego mózgu emocjonalnego. Nasz system emocjonalny reaguje na bodźce nie odróżniając sytuacji prawdziwych od fikcji. Lepiej, że ten system jest nadwrażliwy, ponieważ gdyby był zbyt mało wrażliwy (gdyby jego próg był wysoki) wtedy mogłoby nam zabraknąć reakcji w realnej sytuacji (gdy ta reakcja jest potrzebna).

Inny problem dla kognitywistów to emocje, które towarzyszą muzyce. Jak tu wygląda ocena poznawcza? Słuchając muzyki doznajemy czasem głębokich wzruszeń. Jeden mechanizm- poprzez indywidualne skojarzenia (pamięciowe). Gdy słyszymy utwór po raz pierwszy również może on wywołać poruszenie emocjonalne. Jak to się dzieje?

Kolejny problem- kwestia emocjonalnych procesów przeciwstawnych, są to procesy, które pojawiają się jako przeciwieństwo dotychczasowej emocji (bez żadnej przyczyny poznawczej). Badania Solomona- u skoczków spadochronowych niedoświadczonych przed skokiem występuje bardzo silny strach, panika i olbrzymia ulga po skoku. Natomiast u skoczków doświadczonych przed skokiem nie ma paniki, występuje słabe podniecenie (koncentracja), po skoku z kolei występuje duża radość. Solomon uważa tę radość za niewyjaśnioną reakcję poznawczą. Być może jest to zjawisko reakcji przeciwstawnej.

Zamiana długotrwałego napięcia w nastrój radości, „wisielczego humoru”- napięcie przeradza się w rozbawienie. Do emocji dochodzi czasem w dziwny sposób, nie związany bezpośrednio z procesami poznawczymi.

Zajonc-„preferencje nie wymagają wnioskowania” − sytuacja wyboru emocjonalnego nie wymaga procesów poznawczych.

Prowadził badania dotyczące uprzedzania afektywnego.

Udawało mu się wytworzyć (podprogowo) uprzedzenie afektywne, które miało wpływ na późniejszą ocenę bodźca spostrzeżonego świadomie.

W6

Lazarus - autor psychologicznej teorii stresu.

Jest też autorem teorii emocji:

Minimalnym warunkiem poznawczym wzbudzenia emocji jest stwierdzenie, że zdarzenie jest istotne z uwagi na pewien cel.

Lazarus wyraźnie akcentuje, że nie ma emocji bez procesów poznawczych. Pierwotną wobec emocji jest ocena poznawcza w sytuacji, w której znajduje się jednostka-

ocena pierwotna (III- etapowa):

• Czy dane zdarzenie jest istotne? (decyduje czy emocja w ogóle się pojawi)

• Czy zdarzenie jest zgodne z celem? (decyduje o znaku emocji)

• Sposób zaangażowania ego - czy ja spowodowałem tę sytuacje czy inne osoby, czy mogę sobie poradzić w tej sytuacji (decyduje o treści emocji)

Człowiek robi syntezę tych trzech etapów. Ta synteza nazywa się podstawowym tematem relacyjnym.

„Relacyjny”- ponieważ dotyczy relacji pomiędzy człowiekiem a sytuacją, „temat”- jest czymś wiodącym. Z określonym tematem jest nierozerwalnie związana z dana emocja. Związek ten jest ponadkulturowy, ponieważ ma charakter wrodzony.

Prawo psychologiczne:

Jeżeli człowiek ocenia swoją relację z otoczeniem w określony sposób, to zawsze pojawia się emocja specyficzna dla danego wzoru oceny. Dzieje się tak u wszystkich ludzi.

Temat relacyjny	Emocja
Strata	Smutek
Zagrożenie	Strach, lek
Sukces kogoś bliskiego	Radość
Mój sukces	Duma
Obwinianie się	Poczucie winy
Przypisywanie winy innym	Gniew

Wieloetapowa ocena emocji

Czy procesy poznanie jest niezbędne do wzbudzenia emocji?

Odpowiedź na to pytanie zależy od sposobu definiowania procesów poznawczych.

Jeżeli powiemy, że każdy najprostszy proces przetwarzania informacji jest procesem poznawczym to wtedy rzeczywiście proces poznawczy jest niezbędny do wytworzenia emocji. Jeżeli przyjmiemy stanowisko Izarda, że procesy poznawcze stanowią złożoną formę przetwarzania informacji to okaże się, ze procesy poznawcze nie jest niezbędne do wzbudzenia emocji.

Stanowisko anty kognitywistyczne jest wsparte badaniami mózgu. Panksepp wskazuje, że wzbudzenie emocji jest możliwe bez procesów korowo - poznawczych, ponieważ do powstania emocji dochodzi na niższych piętrach ośrodkowego układu nerwowego (ciało migdałowate). Na tym poziomie zachodzi nieświadoma ocena emocjonalna. Poznawcza, świadoma ocena zachodzi na poziomie mózgu korowo - hipokampalnego.

Czy emocje zakłócają czy nie zakłócają procesów poznawczych?

Goleman zajmuje się tym zagadnieniem. Niektóre emocje zakłócają p.p.:

• Przerażenie - człowiek ma zakłóconą orientację w otoczeniu, zakłócony jest dostęp do pamięci operacyjnej.

• Długotrwały niepokój - obniża sprawność intelektualną, np. lęk przed popełnieniem błędu jest istotnym predyktorem rzeczywistego błędu w pracy kontrolerów ruchu lotniczego. Ma też niekorzystny wpływ na wyniki w nauce. Badania Alperta - studenci o dużych możliwościach intelektualnych i dobrych wynikach różni od studentów o równie dobrych możliwościach intelektualnych i słabych wynikach to, że ci pierwsi nie doświadczają stanów niepokoju. Niepokój przechodzący w nastrój pochłania energię, której brakuje do wykonania zasadniczego zadania. Są studenci, którym stres pomaga, a są też tacy, którym przeszkadza

Koncepcja osobowości Hansa Eysencka

Ekstrawertycy potrzebują silniejszych bodźców są bardziej odporni na stres.

Introwertycy są mniej odporni na stres.

Emocje pozytywne wpływają pozytywnie na przebieg procesów poznawczych- dobry nastrój, nadzieja, optymizm (Seligman- teoria optymizmu), uskrzydlenie.

Współzależność między doświadczeniem emocji a komponentą fizjologiczną.

Czy komponenty fizjologiczne są specyficzne dla poszczególnych emocji czy też pobudzenie fizjologiczne jest niespecyficzne a człowiek przeżywa emocje różnicując je na poziomie procesów poznawczych?

Dwie odpowiedzi:

1. TAK

Można mówić o specyficznym obrazie zmian fizjologicznych poszczególnych emocji - analizując zmiany fizjologiczne można powiedzieć jaką emocję przeżywa jednostka.

Funkenstein - porównywanie poziomu adrenaliny i noradrenaliny.

U królika jest więcej adrenaliny ( strach - głównie ucieka)

U lwa jest więcej noradrenaliny (gniew - głównie poluje)

Badania (Wolf, Wolff) 1927 r. Opublikowali prace o pacjencie Tomie (nie miał przełyku). Można było u niego obserwować zmiany zachodzące w żołądku (zależnie od emocji Toma).

Kiedy Tom zareagował silnym strachem , żołądek „zbladł” - odpłynięcie ze ścianek krwi, spadła kwasowość treści żołądkowej. Gdy Tom się zmartwił ścianki żołądka stały się przekrwione, treść bardzo kwasowa.

Ax (o którym pisze Hilgard) - kiedy osobnik przeżywa gniew wówczas całość zmian somatycznych jest charakterystyczna dla pobudzenie adrenaliną i noradrenaliną. Natomiast kiedy przeżywa strach wówczas zmiany somatyczne charakterystyczne dla pobudzenia adrenaliną.

2. NIE

Zachodzące w organizmie zmiany somatyczne, fizjologiczne, hormonalne mają charakter ogólny, uniwersalny, niezwiązany z treścią emocji

Schachter- autor poznawczych teorii emocji - lata 60' i Singer

Schachter uważa, że w procesie wzbudzania emocji ważne są dwa czynniki:

♦ niespecyficzny- pobudzenie fizjologiczne

♦ specyficzny-czynniki poznawcze, ocena poznawcza sytuacji

Człowiek doznaje pobudzenia a czy to jest radość czy gniew zależy od tego jak dana sytuację ocenia.

Eksperyment Schachtera:

4 grupy, cel który podano badanym - wpływ preparatu witaminowego- Suproxinu (który w rzeczywistości był adrenaliną) na spostrzeganie.

Gr. I - błędnie poinformowani - otrzymali informację o swędzeniu i pieczeniu ust (nieprawdziwa)

Gr. II - nie poinformowani, nie powiedziano im nic o następstwach

Gr. III - poinformowani - suchość w ustach i wzrost pulsu,

Gr. IV - placebo.

Każdy student udawał się do poczekalni. Tam mógł się znaleźć w dwóch sytuacjach-

- sytuacja I - emocje pozytywne

- sytuacja II - emocje negatywne.

Badanych proszono o wypełnienie formularza. Pomocnik eksperymentatora, który miał wzbudzać gniew złośliwie komentował kwestionariusz, obraźliwie określał eksperymentatora. Adrenalina wywoływała pobudzenie ale treść pobudzenia (czy jest ono pozytywne czy negatywne) zależy od sytuacji.

Ocena własnego systemu emocjonalnego.

Wskaźniki otrzymano odejmując ocenę gniewu od oceny rozradowania. Im wyższy dodatni wskaźnik, tym bardziej pozytywne odczucia emocjonalne.

Grupy badane	Euforia	Gniew
I- poinformowani błędnie A	1,9	Nie sprawdzano
II- nie poinformowani A	1,8	1,4
III- poinformowani A	1,0	1,9
IV- placebo	1,6	1,6

Osoby, które wiedziały o wpływie adrenaliny nie podlegały manipulacji sytuacją.

Do pewnego stopnia koncepcja ta została potwierdzona.

Badania Newtona i Aarona- eksperyment z przechodzeniem przez most.

Mężczyźni, którzy przechodzili po moście wiszącym częściej chcieli umówić się z atrakcyjna asystentką eksperymentatora czekającą po drugiej stronie przepaści. Rzadziej to się działo w grupie mężczyzn, którzy przechodzili po zwykłym moście. Mężczyźni z pierwszej grupy swoje pobudzenie (wywołane przejściem przez niestabilny most wiszący) tłumaczyli sobie przebywaniem w towarzystwie kobiety.

Marshall - wykazała błędy, które obaliły koncepcję Schachtera:

Przeprowadziła raz jeszcze eksperyment Schachtera, ale nie udało jej się potwierdzić wyników. Stwierdziła, że:

• Schachter niewłaściwie liczył emocje, niepotrzebnie od negatywnych odejmował pozytywne

• Nie uwzględnił proporcji adrenaliny do wagi ciała

• Mamy tu pobudzenie, które się wtórnie emocjonalizuje, interpretuje (zgodnie z koncepcją Jamesa i Langego), ale dlaczego jest odczuwane pobudzenie?

Obalono tę koncepcję na rzecz→

Koncepcja Magdy Arnold - pełna emocja składa się z:

• Oceny pierwotnej- wywołującej nastawienie kierunkowe, za nią idzie reakcja fizjologiczna, która podlega

• Ocenie wtórnej, jest emocjonalizowana

Jest tutaj element koncepcji Schachtera ale dopiero w drugim etapie.

Ta koncepcja jest obecnie najbardziej znacząca. Teorie emocji przyjęły kierunek poznawczy.

Czy pobudzenie somatyczne jest specyficzne dla emocji?- problem jest w fazie badań

Ekman twierdzi, że fizjologia gniewu, strachu, wstrętu, być może smutek (najbardziej znaczących emocji ewolucyjnie) wydaje się być specyficzna, natomiast jeśli chodzi o inne emocje to trudno jest stwierdzić.

Bibliografia:

- mój jakże pojemny zeszyt 

- Notatki Dagi, którymi się posiłkowałem przy stronach 8-16, której serdecznie dziękuję jeśli by do jej rąk to trafiło.

- moje skromne poprawki (B)

I faza

II faza

B.o

B.w₁

R.w₁+E

R.b₁+E

B.b

O Albercie

B.o

B.w₂

R.w₂+E

R.w₁+E

B.w₁

Generalizacja

Rosnąca siła

Wrażenie pierwotnie przyjemne

Wrażenie pierwotnie przykre

znak +

znak -

Nowość, złożoność bodźców, niepewność

y₁

y₂

y₃

y₄

x₁

x₂

Emocje negatywne

Emocje pozytywne

Natężenie emocji

Odległość od bodźca emocjonalnego

mała

duża

Zrównoważenie

Introwertyzm -
osoby o niskim progu pobudzenia

Neurotyzm

Ekstrawertyzm -

osoby o wysokim

progu pobudzenia

W sytuacji stresu - histeria

(zwrócenie uwagi otoczenia)

W sytuacji stresu - dystynia

(nerwica natręctw)

Wydarzenie, np. spotkanie z przyjacielem

Poznawcza ocena reakcji fizjologicznej

Reakcja instrumentalna

Reakcja wisceralna

Poznawcza ocena wydarzenia

Nieinterpretowane

reakcje fizjologiczne

Emocja, np. strach

28

---