POJĘCIE I PODZIAŁ PRAWA KARNEGO

• Prawo karne - ius poenale, ius criminale, penal law, droit penal, Stratrecht

• Przedmiot regulacji prawnej (zbiór przepisów), przedmiot badań naukowych i dziedzina wiedzy, przedmiot wykładu

• Związek z karą (jako byt rzeczywisty, fakt społeczny, pierwotny, kara kryminalna jako celowa i osobista dolegliwość stosowana w drodze przymusu państwowego wobec sprawcy

• Tradycyjnie zaliczane do prawa publicznego, podział na prawo materialne i procesowe, podział nowy XVIII w., łączne ujęcie jeszcze Feuerbach w 1801,

• Podział na materialne, procesowe i wykonawcze: (kk - zagrożenie karą, kpk - wymierzenie kary, kkw - wykonanie wymierzonej kary), 19 kwietnia 1969 (1 stycznia 1970), nowe kodyfikacje - 6 czerwca 1997 (1 września 1998)

• Powszechne: przestępstw, wykroczeń. Specjalne: wojskowe, skarbowe, nieletnich dewiantów. Kodeksowe. Pozakodeksowe.

• Prawo karne w znaczeniu przedmiotowym - ogół przepisów, typy czynów, kary, sankcje (norma puniendi), w znaczeniu podmiotowym - przysługujące państwu prawo wymierzania kary (ius puniendi)

• Prawo karne materialne: prawo sensu stricto, zbadanie istoty przestępstwa, zastosowanie kary do przestępstwa, stosunek między sprawcą, a państwem, Wolter i Cieślak - prawo nieprzekraczalnych granic, granice wyznaczane przez prawa innych ludzi i przez dobro całego społeczeństwa, w formie zakazów karnych, na straży dóbr

• Prawo karne procesowe: problematyka stosowania prawa karnego, postępowanie przygotowawcze, zasady procesu karnego, stosowania środków przymusu, postępowanie dowodowe, odwoławcze, obowiązki stron,

• Prawo karne wykonawcze: zasady wykonywania orzeczeń, wykonywanie kar, środków karnych, środków zabezpieczających, problematyka środków probacyjnych, nadzoru penitencjarnego, zatarcie skazania, aresztowanie, dzieli się na część ogólną, szczególną, wojskową i końcową

• Prawo karne skarbowe: odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia skarbowe przeciwko interesom Skarbu Państwa, obowiązkom podatkowym, celnym, przeciwko obrotowi dewizowemu, organizacji gier i prywatyzacji mienia, kodeks karny skarbowy - 10.09.1999, odmienności, np. za usiłowanie kara nie przekraczająca 2/3 ustawowego zagrożenia, istnieje środek dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

• Prawo karne wojskowe: do końca 1969 oddzielny kodeks karny Wojska Polskiego z 1944, 1969 przepisy włączono do kodeksu karnego jako część trzecią (art. 317-363), odpowiedzialność za delicta militaria, gdy nieuregulowane, stosuje się przepisy części ogólnej i szczególnej

• Prawo karne nieletnich dewiantów: nieletni tylko wyjątkowo odpowiadają wg kodeksu, bo nieukończony rozwój psychiczny i fizyczny, reguluje ich odpowiedzialność ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 26.10.1982, przeciwdziałanie demoralizacji i przestępczości, wpływ na wychowanie, opiekę i prawidłowy rozwój,

• Prawo karne krajowe: rozdział XIII, wewnętrzny system prawny, elementy zawierające element zagraniczny, przepisy dotyczące zakresu obowiązywania polskiej ustawy karnej, immunitety, azyl, ekstradycja (ustawy, kk, kpk)

• Prawo karne międzynarodowe: ius gentium, umowy międzynarodowe (ok. 25), powszechnie uznane zwyczaje, zasady prawne, reguluje kwestie odpowiedzialności za zbrodnie wojenne, przeciwko pokojowi, ludzkości, handlu żywym towarem, stosowania tortur, piractwem, przestępczości zorganizowanej. Regulacja w Konstytucji (art. 9: polska przestrzega, 42: ukaranie w myśl prawa międzynarodowego, 87: w źródłach, 91 ust. 1: stosowanie bezpośrednio, ust. 2: pierwszeństwo, harmonizacja, inkroporacja

• Prawo karne wykroczeń: nazywane również prawem karno - administracyjnym, prawem karnym policyjnym, wcześniej trójpodział (code penal 1810, kary policyjne, poprawcze, dręczące), w polskim prawie karnym podział dychotomiczny na zbrodnie i występki, poza tym podziałem wykroczenia, w odrębnym kodeksie, z dniem 17.10.2001 zdeaktualizował się podział na prawo karne sądowe i pozasądowe, na podstawie art., 237 Konstytucji sądy powszechnie orzekają w sprawach o wykroczenia (wcześniej kolegia ds. wykroczeń). Wg Makarewicza mają charakter naruszeń porządkowych. Charakteryzują się co do zasady niższą społeczną szkodliwością. Kary: areszt (5-30 dni), ograniczenie wolności (do miesiąca), grzywna (od 20 do 5 tyś lub mandat do 500 zł, wyjątkowo do 1000 zł), nagana

NAUKA PRAWA KARNEGO

Szkoły

• Geneza: refleksja nad prawem karnym, Platon, Arystoteles, Seneka, początki we Włoszech (glosatorzy i postglosatorzy), prekursor Albert Gandinus, Jakub de Belvisio, porządkowanie i kompilacja prawa rzymskiego, germańskiego, kanonicznego, pierwsze systematyczne opracowanie Benedykta Carpzowa z 1635

• Kierunek Oświeceniowy (racjonalistyczny): Monteskusz - O duchu praw, Beccaria - o przestępstwach i karach, feudalne prawo karne, surowe, Carolina z 1532 (Jan Schwarzenberg), palenie na stosach, tortury, proces inkwizycyjnych, odpowiedzialność obiektywna, postulaty: zniesienia tortur, kodyfikacji prawa karnego, odwołanie do praw natury, zasada legalizmu nullum crimen, nulla poena (Józefina), racjonalizacja kary, humanitaryzm,

• Szkoła klasyczna: XVIII/XIX w Niemczech, i we Francji, Kant, Hegel, Feuerbach, metoda formalno - dogmatyczna, wolna wola człowieka (indeterminizm), nullum crimen, proporcjonalność kary do przestępstwa, subiektywizacja odpowiedzialności karnej, zasada czynu, prewencja i sprawiedliwy odwet, kk francuski, bawarski, kodeks Rzeszy

• Szkoła pozytywna: August Comte, brak wolnej woli człowieka (determinizm), krytyka szkoły klasycznej,

• Cesare Lomrosso - twórca antropologii kryminalnej, człowiek ma wrodzone predyspozycje, istnienie stygmatów przestępczych jak cofnięte czoło, zdeformowana czaszka, anomalie w uzębieniu, rozwinięte szczęki, autor Geniusz i Obłąkanie, koncepcja przestępców z urodzenia, zdeterminowanie przez cechy biologiczne

• Enrico Ferri - autor Socjologii Kryminalnej, wyróżnił czynniki antropologiczne, fizyczne (klimat) i społeczne (uwarunkowania ekonomiczne), 6 grup przestępców: okolicznościowi, z namiętności, z nawyknienia, z urodzenia, chorzy psychicznie, pseudoprzestępcy, proponował środki zabezpieczające

• Rafaalle Garpfalo - autor Kryminologii, przestępczość jako zjawisko masowe, przestępstwa sztuczne i naturalne, mala per se i mala prohibita (ze względu na decyzje ustawodawcy)

• Szkoła socjologiczna: XIX w., twórca Franz Liszt, program marburski, najważniejszy sprawca czynu, przyczyny tkwiące w warunkach społecznych, które prowadzą do powstawania przestępczości, nacisk na unieszkodliwianie, poprawę, odstraszanie i prewencje. W Polsce Makowski i Makarewicz

• Normatywizm: naczelna zasada formalno - dogmatyczna, oderwanie od uwarunkowań społecznych, przedstawiciele Karl Binding i Ernst Beling

• Ruch obrony społecznej: Ruch obrony społecznej powstał po II wojnie światowej, nawiązywał do szkół pozytywistycznych a zwłaszcza do socjologicznej, jego powstanie wiąże się z powstaniem Międzynarodowego Instytutu dla Studiów Obrony Społecznej.

• Ruch dążył do obrony podstawowych gwarancji jednostki, humanizacji prawa karnego, głosił postulaty zniesienia kary śmierci, zapewnienia sądowi wszechstronnych danych o sprawcy czynu i jego środowisku. Wnosił o rozdzielenie postępowania na dwie fazy: pierwszej czy sprawca popełnił zarzucany mu czyn i czy ponosi winę oraz drugiej jaki środek należy zastosować w tej sytuacji. Chciał zespolenia ochrony społeczeństwa i resocjalizacji przestępcy, operowanie karą i środkami zabezpieczającymi.

• Gdyż Ruch Ochrony Społecznej nie był koncepcją jednolitą, wymieniamy jego dwa kierunki :

• 1. Włoski - skrajnie-radykalny jego przedstawicielem jest Filip Grammatic, ruch ten nawiązywał do niektórych wcześniejszych skrajnych poglądów dążących do zmiany podejścia do prawa karnego. Głosił że człowiek jako jednostka antyspołeczna, zmierza do zerwania z tradycyjnymi zasadami odpowiedzialności karnej.Chciał oparcia programów resocjalizacyjnych oraz ochrony społecznej na antyspołeczności sprawcy. Jej wyrazem może być nie tylko czyn zabroniony, lecz także tryb życia manifestujący antysocjalne nastawienie.

• 2. Francuski - umiarkowany zwany nową obroną społeczną, jego przedstawicielem jest Mark Ancel - ruch ten głosił potrzebę badań poznawczych sprawcy, program reformy prawa karnego i polityki karnej oparty na przestrzeganiu zasad legalizmu (w tym nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege).Cechą charakterystyczną nurtu jest humanizm, a zwłaszcza dążenie do ograniczenia zakresu penalizacji czyli uznanie przez ustawodawcę określonego czynu za czyn zabroniony (przestępstwo), wykroczenie lub delikt dyscyplinarny oraz w niektórych koncepcjach utrzymywania zagrożenia karą danego czynu. Nurt francuski postulował również oparcie oddziaływania na sprawców przestępstw na programach resocjalizacyjnych. Warunkiem tych programów jest gruntowne badanie osobowości sprawców przestępstw, a więc zerwanie z abstrakcją proporcjonalności winy i kary na rzecz realnego oddziaływania resocjalizacyjnego.

• Pod wpływem Ruchy Nowej Obrony Społecznej do pewnego stopnia powstały niektóre kodeksy karne jak np. duńska ustawa kryminalna dla Grenlandii. A elementy resocjalizacyjny tego ruchu można odnaleźć w polskim kodeksie karnym z 1969roku a także w kodeksie greckim z 1952 roku czy szwedzkim z 1962 roku.

Nauki pokrewne i pomocnicze

• Kryminologia: badana przestępstwo i przestępcę na gruncie uwarunkowań społecznych, biologicznych psychologicznych, bada perzyny (etologia kryminalna) i objawy (fenomenologia), ojciec Garofalo, Stanisław Batawia

• Penologia: nauka o karze jako zjawisko prawne i socjologiczne, analiza celów i skutków, Bronisław Wróblewski

• Wiktymologia: nauka o ofierze, rola ofiary w dokonaniu przestępstwa, podatność na stanie się ofiarą, metody zapobiegania i zadośćuczynienia, ciemna liczba, przestępstwa bez ofiar, Brunon Hołtyst

• Penitencjarystyka: nauka o więziennictwie, wykonywanie kar izolacyjnych, kształtowanie tych środków dla jak najlepszej realizacji celów prawa karnego, kkw, Reguły Minimalne, rozporządzenie MS, pionierzy John Howard, Fryderyk Skarbek

• Polityka kryminalna: zagadnienie racjonalnego wykorzystania ius puniendi, kwestie legislacji, dekryminalizacji, kryminalizacji, stosowania prawa, kształtuję praktykę orzeczniczą, wykonywanie kar, pionier Liszt, a maeryce program „zero tolerancji” Wiliama Brattona

• Kryminalistyka: problematyka wykrywania przestępstw oraz pozyskiwania, badania i utrwalania dowodów, metoda przeprowadzania zeznań i przesłuchań, podział na technikę i taktykę kryminalną, w jej ramach funkcjonują: daktyloskopia, balistyka, fonoskopia, mechanoskopia, identyfikacja genetyczna, zapachowa, ojciec Hans Gross, w Polsce Władysław Sobolewski

• Medycyna sądowa: jako nauka pomocnicza (Franciszek Maciejowski, Jan Olbrycht, Stefania Raszeji), XVII ojciec Paola Zacchie, mechanizm dzialania urazów i innych czynników na organizm, oznaczenie znamion i czasu śmierci, oględziny, sekcja zwłok

• Psychiatria sądowa: rozstrzyganie o niepoczytalności albo ograniczonej poczytalności, zagadnienia związane ze stosowaniem leczniczych środków zabezpieczających, zdolność do uczestniczenia w procesie

CELE I FUNKCJE

• Cele: zadanie jakie stawiane są przed gałęzią, charakter subiektywny, zamierzone i pożądane, zaś funkcje charakter obiektywny, wskazują na rzeczywiście pełnioną rolę, możliwość pełnienia funkcji niepożądanych (patologizacja), kolizja (konkurencja celów)

• Ochrona dóbr prawnych - ochrona podstawowych wartości, uznane przez społeczeństwo za cenne (dobra prawne) i wymagające ochrony, zapewnienie porządku i ładu, ograniczenie przestępczości, realizacje celu ochronnego

• Zapobieganie (prewencja) - zapobieżenie wyrządzaniu nowych szkód, stanowienie i obowiązywanie zakazów karnych oraz poprze orzekanie i wykonywanie sankcji, prewencja ogólne i indywidualna, pozytywna i negatywna, kk z 1997 prewencja generalna pozytywna, kształtowanie świadomości społeczeństwa, wymaga skutecznego aparatu ścigania, dużego stopnia wykrywalności, stabilności prawa, poprawa prawna poprzez prewencje indywidualną, ponowne przestępstwo nieopłacalne

• Zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości - funkcja represyjna, odwetowa, umacnia szacunek dla prawa, spełnienie społecznych oczekiwań, uspakaja negatywne emocje, poczucie podzielane przez większość społeczeństwa, kara nieuchronna, szybka

• Poprawa (resocjalizacja) - prewencja indywidualna, poprawa moralna, zmiana osobowości, zapewnienie możliwości kształcenia, wykonywania zawodu, ale trudne gdy przepełnienie więzień

• Kompensacja i restytucja - naprawienie wyrządzonej szkody, geneza w karach prywatnych, jako odwet, naprawienie wyrządzonej szkody materialnej, wyrządzonej osobie albo społeczeństwu, świadczenie pieniężne, nawiązka, grzywna, propozycja Cielaka przeznaczenia grzywny na wybrany cel społeczny (do 12 tyś. Na koszty leczenie, pogrzebu, utraconych zarobków lub środków utrzymania), kompensata dla osoby lub najbliższych w przypadku art. 156, 157

• Subsydiarna - prawo karne jako ultima ratio, w ostateczności, gdy zawodzą inne uregulowania,

• Gwarancyjna - uniemożliwia samowolę, określoność przestępstw i kar

• Afirmująca - kształtowanie świadomości prawnej, promuje zachowania zgodne, pełni tę funkcję orzecznictwo, przekazy medialne

• Ekspiacyjna - odkupienie winy i uwolnienie się od moralnej odpowiedzialności

UWARUNKOWANIA HISTORYCZNE

• Zemsta krwawa - powstanie kary opiera się na teorii zemsty, zemsta indywidualna (pater familia, mąż - żona), przejście do zemsty publicznej - źródło państwowej kary instytucjonalnej (vindicta publica, pewna grupa dokonywała zemsty, zemsta rycerska), sądownictwo sakralne przez kapłanów (naruszenie interesu najsilniejszego członka, norm uznawanych przez społeczeństwo, naruszenie kultu religijnego), zemsta publiczna - uśmiercenie jako kara definitywna, wykluczenie ze społeczności (wyganie, wyjęcie spod prawa, banicja - śmierć cywilna, sierot), pomsta krewniacza (blutrache), odpowiedzialność zbiorowa,

• Odwet - zasada talionu, miarkowanie zemsty, ograniczenie rozmiarów i kręgu podmiotów, które mogły jej dokonać, idea prewencji, dotyka wyłącznie sprawcę czynu, kary odzwierciedlające, ograniczenie w prawie azylu, proces upaństwowienia kary, przestępstwa publiczne - reakcja państwa i przestępstwa prywatne (delicta privata) - pozostawione dla reakcji pokrzywdzonego, ale gdy naruszał mir panującego, również król (50 grzywien)

• Okup (system kompozycji) - już w kodeksie Ur-Nammu, XVI, jednanie, płat, część dla panującego - fredus, główszczyzna (poena capita), zagłowie (wergeld) za zabicie, za zranienie nawiązka, układ kompozycyjny mógł zawierać postanowienia dodatkowe, kara „siedemdziesiąt”

• System proporcjonalności i upaństwowienia kary - całkowite upaństwowienie, teoria odstraszania, Carolina z 1532, nie przewiduje wykupienia od kary, kary śmierci, kary mutylacyjne, grzywna, chłosta, wygnanie, kary wykonywano publicznie, pozbawienie wolności jako procesowy środek zapobiegawczy, kara sprawiedliwa do kara proporcjonalnie surowa, cechuje się analogią, dalej racjonalizacja, bo wcześniej to chłostano morze, karano zwłoki, zwierzęta, za sam skutek

• Zagadnienia kryminalizacji i dekryminalizacji: najczęściej w sferze życia seksualnego, zmiana w obyczajowości, rezygnacja z karalności prostytucji, cudzołóstwa, homoseksualizmu, zaś kryminalizacja w przestępstwach komputerowych i profesjonalnej działalności finansowej, powinna uwzględnić aspekty sytuacji panującej w zakładach karnych, ich granice wyznaczają cele prawa karnego

• Kryminalizacja - stanowienie nowych zakazów karnych (np. HIV)

• Dekryminalizacja bezwzględna - zalegalizowanie (np. pornografia dla osób pow. 15 lat, gdy chcą) - nowy kodeks karny

• Kontrawencjonalizacja (dekryminalizacja względna) - przesunięcie danego czynu z kręgu przestępstw do kręgu wykroczeń, dekryminalizacja względna

• Dekontrawencjonalizacja - uznanie wykroczenia za przestępstwo (prowadzenie po pijaku)

• Penalizacja

• Depenalizacja - łagodzenie

• Związki z moralnością, polityką i religią

• Z moralnością

• Z religią

• Z polityką -

ZASADY PRAWA KARNEGO

- zasada to pewna prawidłowość będąca w opozycji do wyjątku, określona dyrektywa postępowania, dominujące, uzupełniające, skodyfikowane, nieskodyfikowane, wynikają z tradycji doktrynalnej oraz subiektywnych poglądów, część ma charakter ogólnoprawny (praworządności, sprawiedliwości, humanizmu), a część tylko w prawie karnym

• Praworządności - postępowanie zgodne z prawem, legalizm, funkcja gwarancyjna, kierowane pod adresem ustawodawcy

• Nullum delictum sine lege poenali - po raz pierwszy Deklaracja Praw Człowieka, art. 42 ust. 1 Konstytucji, ma ona nadrzędny charakter w hierarchii norm prawnych, art. 1§1, (sine lege scripta, sine lege certa), obowiązek określenia znamion czynu zabronionego, zakaz czynienia tego w aktach podstawowych, w sposób precyzyjnym, kompletny i jednoznaczny, nie mogą być w sposób blankietowy (tylko do konstytucji, czy umów), nie są możliwe wyjątki od tej zasady

• Sprawiedliwości -

• Humanizmu - szersze ujęcie zagadnienia, wymaga ludzkiej postawy w procesie stanowienia i stosowania prawa, człowiek w centrum zainteresowania, art. 3, zakaz tortur, poniżającego traktowania, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, humanitaryzm powinien dotyczyć całego postępowania, przygotowawczego, jurysdykcyjnego i wykonawczego

• Subsydiarności - stosowane w ostateczności, ultima ratio, posiłkowość, jedynie w absolutnej niezbędności, wyrządza dolegliwośc (malum passionis propter maulum actionis), w systemach totalitarnych prima ratio

• Czynu - tylko czyn może być podstawą odpowiedzialności, prawo karne czynu, (nullum sanctio sine actio, nullum crimen sine actione, cogitationis poenam nemo patitur), art. 115§1, odstępstwem jest stosowanie środków wychowawczych wobec nieletnich w związku z demoralizacją, przymus leczenie

• Społecznej szkodliwości - art. 1§2, art. 115§2, odwołanie do materialnej definicji przestępstwa, bez względu na zawinienie godzi w jakiekolwiek dobro prawne, wpływa na przestępność danego czynu,

• Winy - nullum crimen (poena) sine culpa, odpowiedzialność nie może mieć charakteru obiektywnego, subiektywizacja - ograniczenie ze względu na zawinienie sprawcy, art. 1§3 element definicji przestępstwa,

• Indywidualizacji odpowiedzialności - odpowiedzialność tylko za własne czyny, niedopuszczalność odpowiedzialności zbiorowej czy grupowej, pozostałość w bójce, pobicia, podżegacz, pomocnik, indywidualizacja winy, odpowiedzialność tylko za to, co obejmował swym zamiarem, w granicach swe umyślności lub nieumyślności, niezależnie od innych, art. 20, 21, 55 (okoliczności wypływające na wymiar), ale tez odpowiedzialność podmiotów zbiorowych

• In Dubio pro reo - wszystkie wątpliwości rozstrzyga się na korzyść sprawcy art. 5§2 kpk, związana z zasada domniemania niewinności

• Nulla sanctio sine iudico - zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości, prawo do sądu, wymiar należy wyłącznie do sądu (art. 45 i 175 Konstytucji), przez niezawisłe i niezależne sądy, sędziowie posiadają kwalifikacje, 17.10.2001 likwidacja kolegiów ds. wykroczeń

• Stałości i pewności prawnej - nowelizacje i rekodyfikacje nie sprzyjają kształtowaniu świadomości prawnej społeczeństwa i nie umacniają autorytetu

ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO

• Instytucjonalne, formalne, materialne, poznania i powstania prawa, normatywna koncepcja źródeł prawa

• Zwyczaj i prawo zwyczajowe - ustalony sposób postępowania akceptowan przez określoną zbiorowość, frequens usus, konga consuetudo, opinio necesitatis, nie może być podstawą skazania, ani wymierzenia kary, ale mogą być źródłem rozstrzygnięć zapadających na korzyść sprawcy, jako okoliczności łagodzące

• Akty normatywne - Konstytucja - przepisy stosowane bezpośrednio, podstawą odpowiedzialności i wpływać na niekorzyść sprawcy mogą tylko akty rangi ustawowej, Rada Państwa miała uprawnienie do ustalania wiążącej wykładni, Trybunał Konstytucyjny nie ma obecnie uprawnień do uchwalanie powszechnie obowiązującej wykładni (od 1985 do 1997), orzeczenia są jednak źródłami prawa bo mogą kształtować system prawa poprzez pozbawienie mocy wiążącej poszczególnych przepisów lub całego aktu

• Judykatura - rolą sądu jest stosowanie, a nie stanowienie prawa, wymóg jednolitego orzecznictwa, wykładnia z ograniczoną mocą wiążącą - nie jest dopuszczalne stosowanie precedensów, ale uchwała SN w składzie 7 sędziów jako zasada prawna, zagadnienie prawne wymagające wykładni sąd może przekazac do SN,

• Doktryna - w Rzymie opinie uczonych jurystów (ius ex actroitate prnicpis respondendi), w Niemczech zwracanie się do uniwersytetów, opinie dot. Koranu i Sunny, w Polsce nie mają mocy obwiązującej, ale wpływają na tworzenie i doskonalenie prawa, komisje kodyfikacyjnej, legislacyjne, glosy, piśmiennictwo,

• Kodeksy - ustaw zwykła (odrębności w procesie legislacyjnym, możliwość powoływania Komisji Nadzwyczajnej, 30—dniowy termin od doręczenie), kodeks Zamoyskiego, Kodeks Kołłątaja, Komisja Kodyfikacyjna (trzy możliwości - całkowicie nowy, recepcja, kompilacja) kk z 1932, kodeks Karny Wojska Polskiego 1944, mały kodeks karny 1946, prace kodyfikacyjne w latach pięćdziesiątych Leszek Lernell, sześćdziesiątych Jerzy Rawicki, Władysław Wolter, kk z 1969 (1 stycznia 1970), nowy 6 czerwiec 1997 (1 września 1998), część ogólna: 1-116, szczególna: 117-316, 22 rozdziały, hierarchia dóbr prawnych, wojskowa: 317-363, kpk, kkw, 17.10.1999 kks, nowelizacja z 24.08.2001, zwiększenie represyjości

• Ustawy szczególne - przepisy karne i zakazy poza kk, w wydzielonym rozdziale zawierający typizację czynów zabronionych związanych z charakterem danej regulacji, umieszczane pod koniec ustawy, obecnie około 110 ustaw dodatkowych, rozporządzenie RM - przepisy karne zamieszczane tylko wtedy gdy przekrozenie ustawy nie może być kwalifikowane jako naruszenie kk, kks, kw

• odstępstwo od narodowości

• wymiar kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy

• wstrzymanie biegu przedawnienia w stosunku do sprawców najcięższych zbrodni

• o giełdach towarowych

• kodeks spółek handlowych

• IPN

• KRK

• wyrób alkoholu etylowego

• działalność ubezpieczeniowa

• elektroniczne instrumenty płatnicze

• Umowy międzynarodowe - art., 9 Konstytucji, może być bezpośrednio stosowana, a nawet mieć pierwszeństwo, może być podstawą ukarania, ale obecnie brak postanowień samodzielnej podstaw do ukarania, zobowiązanie ustawodawcy do wydania odpowiednich lex perfecta

• zwalczenie handlu żywym towarem

• zwalczenie handlu kobietami i dziećmi

• zwalczenie handlu kobietami pełnoletnimi

• zwalczenie handlu ludźmi i eksploatacji

• zakaz tortur

• zapobieganie i karanie ludobójstwa

• zniesienie kary śmierci

• ochrona kabli podmorskich

• narkotyki, przemyt alkoholu

• dyskryminacja rasowa

• międzynarodowa przestępczość zorganizowana

• korupcja

BUDOWA I RODZAJE ZAKAZÓW KARNYCH

Przepisy części ogólnej przeważnie jednoczłonowe, część szczególna to w większości zakazy karne, dyspozycja + zagrożenie karne,

Zakazy karne - przepisy części szczególnej kk i ustaw szczególnych, które w dyspozycjach określają co najmniej jeden typ czynu zabronionego poprzez wskazanie jego znamion i przewidują zagrożenia karne na wypadek zachowania odpowiadającego opisowi zawartemu w dyspozycji. Przewidują pewną dolegliwość, „pod groźbą kary”, norma sankcjonowana i sankcjonująca

• Metoda nazwowa - wskazanie nazwy przestępstwa, sprzeczność z nullum crimen sine lege certa, szczególnie w rosyjskiej tradycji legislacyjnej, kodeks Tagancewa i kazirodztwo,

• Metoda opisowa (zdaniowa) - w polskim kodeksie, opis znamion czynu zabronionego, nie posługuje się nazwami w języku prawny, ale w języku prawniczym funkcjonują np. art. 149 - dzieciobójstwo, art. 206 - bigamia, art. 150 - zabójstwo eutanatyczne, sutenerstwo, stręczycielstwo

• Dyspozycje proste - tylko jeden zespól znamion, wystąpienie każdego jest niezbędne - „kto pozbawia człowieka wolności”

• Dyspozycje złożone - co najmniej dwa zespoły znamion, zachowanie nie musi odpowiadać wszystkim znamionom, Art. 288. § 1. Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, podlega karze… zbudowane na zasadzie alternacji zwykłej lub rozłącznej, może się odnosić do:

• Znamienia czasownikowego (zachowanie)

• Sposobu zachowania

• Przedmiotu czynności (małoletniego albo osobę nieporadną)

• Podmiotu czynu (funkcjonariusz publiczny lub inna)

• Środków użytych (przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem)

• Skutków zachowania

• Dyspozycje kazuistyczne - zwłaszcza dawne kodyfikacje, wskazują na wiele odmian czynu zabronionego i starają się opisać osobno każdy przypadek, art. 148§2 i §3, mogą mieć charakter otwarty lub zamknięty (lista numerus clausus), pewnym wykładnikiem może być liczba artykułów (obecnie 363, 1932 - 295, 1969 - 331)

• Dyspozycje syntetyczne - podają w sposób ogólny wszystkie charakterystyczne znamiona (art. 155), wszystkie możliwe sytuacje

• Dyspozycje kauczukowe - ogólnikowe, w zasadzie dowolny stan faktyczny można uznać za przestępstwo, sprzecznośc z nullum crimen się lege poenali, „kto czyni źle”

• Dyspozycje zupełne - samodzielne, pełne, kompletne, niezależne od brzmienia innych przepisów, wyczerpująco wyznaczają zabronione zachowanie

• Dyspozycje niezupełne - znamiona dopełniane przez inne przepisy, dyspozycje odsyłające wskazują inne przepisy (wyraźne - jakiś artykuł i dorozumiane, systemowe i pozasystemowe, odesłanie zewnętrzne do innych przepisów, poza ustawą) i blankietowe - odwołują się do przepisów już uchwalonych i opublikowanych lub w przyszłości zostaną („z naruszeniem ustawy”)

• Zagrożenia bezwzględnie i względnie oznaczone

• Bezwzględnie nieoznaczone: ani rodzaj ani wysokośc kary, sprzeczne z nullum crimen sine lege, w prawie feudalnym, Carolina wybór kary, „jak car rozkaże”,

• Bezwzględnie oznaczone: (absolutne, sztywne), wskazują na rodzaj i konkretną wysokość, sąd nie ma możliwości wyboru: francuski kk z 1791, w polskim kk dekret z 31 sierpnia 1944 (kara śmierci), nowelizacja 26 września 2005 - kara 25 lat albo dożywocia za art. 148§2

• Względnie oznaczone: ramowe, wskazują rodzaj kary i jej granice, a o wysokości decyduje sąd, ustawodawca wyznacza dolną i górną granicę

• Względnie nieoznaczone: w USA, idea resocjalizacji, wysokość i rodzaj limitowana przez ustawodawcę, podaje minimalny czas trwania lub dodatkow granice

• Zagrożenia jednorodzajowe: tylko jeden rodzaj kary (art., 98 kk tylko pozbawienie wolności)

• Zagrożenie wielorodzajowe: zbudowane na zasadzie alternatywy (rozłączna - tylko jedna kara z kilku art. 202 lub zwykła - jedna z dwóch, albo obie naraz) lub koniunkcji - konieczność więcej niż jedną

STOSOWANIE PRZEPISÓW

• Stosowanie ma postać sylogizmu kategorycznego, subsumcje stanu faktycznego pod właściwą podstawę prawną (przepis) nazywamy kwalifikacją prawna czynu, przeciwny Beccaria, postulat każdorazowej wykładni, nawet gdy clara non sunt interpretanda, interpretacji podlegają przepisy, orzeczenia, wynik wykładni to ustalenie treści, zakresu czy mocy obowiązującej, wykładnia powszechnie, częściowo i niewiążąca

• Wykładnia i jej rodzaje

Wykładnia prawa karnego

• wykładnia dokonywana jest ona przez ten podmiot który przepis ustanowił. Zasięg i moc wiążąca tej wykładni są równe zasięgowi i mocy wynikającej z położenia hierarchii aktów

• wykładnia legalna dokonywana jest przez upoważniony do tego organ państwa. Obecnie

nie ma w Polsce organu który mógłby dokonać takiej wykładni.

• wykładnia sądowa - nie ma charakteru generalnego i abstrakcyjnego

• wykładnia doktrynalna

• wykładnia prywatna każdy może dokonywać prywatnie wykładni prawa na swój użytek. Nie ma ona jednak dla nikogo mocy wiążącej. Jeżeli oddziałowuje na decyzje organów państwowych to tylko siłą autorytetu osób ją przeprowadzających.

Ze względu na sposób wykładni:

• językowa - podstawowa wykładnia. Słowa użyte w języku prawa trzeba rozumieć tak jak w języku potocznym. Interpretator nie może pominąć żadnych wypowiedzi. Odchylenie wymaga uzasadnienia.

• celowa

• porównawcza

• histotyczna

• systemowa

• Niedopuszczalna jest wykładnia rozszerzająca na niekorzyść oskarżonego - przykład art. 300 i 296b

• Analogia

• Arystoteles zwolennikiem analogii, wykładnia per analogiam, czyli wnioskowanie z podobieństwa, analogia z prawa i z ustawy

ZAKRES OBOWIĄZYWANIA

• Prawo temporalne

• Czas popełnienia - dla ustalenie podstaw odpowiedzialności (jakie przepisy, wiek, poczytalność, przypisanie winy - podmiotowa zdolność do zawinienia), czas w którym sprawca działał lub zaniechał działania do którego był zobowiązany

• Miejsce popełnienia

• Zasada terytorialności - art. 5 kk, terytorium:

• Terytorium lądowe wraz z śródlądowymi wodami stojącymi i płynącymi, przebieg granicy określona w umowach, pionowa przestrzeń, granica na morzu w odległości 12 mil (22 224 m) od linii podstawowej

• Wnętrze ziemi - figura stożka, możliwość eksploatacji

• Przestrzeń powietrzna do wysokości 90 km

• Statek powietrzny - wpis do rejestru państwowego

• Statek wodny - również stała platforma wiertnicza na szelfie kontynentalnym (dno morskie, podglebia poza morzem terytorialnym do głębokości 200 metrów, tam gdzie pozwala na eksploatacje), polski statek wodny (polska bandera, wpisany do polskiego rejestru okrętowego, należy do SP, osoby prawnej lub fizycznej, port macierzysty w Polsce), nie jest latającą czy pływającą częścią terytorium

• Jurysdykcja podczas przepływu przez morze terytorialne gdy: rozciąga się na terytorium RP, narusza spokój i porządek na morzu, zwrócił się kapitan, narkotyki

• Odpowiedzialność za czyny popełnione za granicą - rozdział XIII, prawo karne międzynarodowe, art. 114 orzeczenie zapadłe za granica nie stanowi przeszkody do wszczęcia lub kontynuowania postępowania (wyjątek od ne bis in idem), prowadzenie postępowania w tej samej sprawie niemożliwe gdy wyrok może być przyjęty do wykonania, przekazanie ściganie, wydanie sprawcy, gdy przejmuje się obywatela do wykonania wyroku, sąd określa wg polskiego prawa kwalifikację prawną, podstawa określenia kary to: wydany wyrok, kara grożąca w prawie polskim, okres pozbawienia za granicą, wykonana tam kara, z uwzględnieniem różnic na korzyść skazanego

• Zasada narodowości podmiotowej (obywatelstwa) - obowiązek przestrzegania prawa także poza krajem, wymagana podwójna karalność, odpowiedzialność zależna, (nie dotyczy gdy nie ma władzy państwowej, przez funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem funkcji), sąd stosując ustawę polską może uwzględnić na korzyść ewentualne różnice (dotyczyć zagrożenia karnego,

• Zasada narodowości przedmiotowej - art. 110 - §1 kk stosuje się do cudzoziemca, popełnił przestępstwo

• przeciw interesom RP

• obywatelowi Polski

• polskiej osoby prawnej

• jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości

• przestępstwo terrorystyczne

• §2 (zastępcza) przestępstwo zagrożone powyżej 2 lat pw, przybywa na terytorium RP, nei postanowiono go wydać, wymaganie podwójnej karalności art. 111,

• Art. 112, zasada obostrzona, niezależnie od przepisów na terytorium gdy przestępstwo skierowane




• Przeciwko bezpieczeństwu wew i zew RP

• Przeciwko urzędom i funkcjonariuszom

• Istotnym polskim interesom gospodarczym

• Fałszywych zeznań wobec urzędu

• Korzyść majątkowa osiągnięta

• Zasada represji wszechświatowej - art. 113, charakter bezwarunkowy (obywatele) i subsydiarny (cudzoziemiec), delicta iuris gentium: piractwo, prostytucja, handel ludźmi, fałszowanie pieniędzy, ludobójstwo, uszkodzenie kabla, pornografia,

• Immunitety - trwałe lub czasowe wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności karnej, formalne (względny lub bezwzględny zakaz ścigania) i materialne (wyłączają przestępczość określonych czynów),

• Prezydent: odpowiada jedynie Przed TS, uchwała ZN 2/3, zgłasza 140 ZN, bez uchwały brak odpowiedzialności, charakter formalny

• RM: przed TS, uchwała 3/5 posłów, na wniosek 115 posłów lub prezydenta, formalny o charakterze bezwgl.

• Posłowie i senatorowie: immunitet parlamentarny, na czas pełnienia mandatu nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności bez zgody izb. Może sam wyrazić zgodę, zawieszenie postępowania, nie mogą być zatrzymani i aresztowani z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku, swk, prawidłowy tok postępowania, wyłącznie charakter procesowy

• Sędziowie: zezwolenie sądu dyscyplinarnego na pociągnięcie, zatrzymanie, tylko dyscyplinarnie, zgoda ZO TK

• Prokuratorzy: tylko dyscyplinarnie, zgoda sądu

• Adwokaci: tylko dyscyplinarnie, charakter materialny,

• P NIK, P IPN, RPO: nie może bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia na gorącym uczynku, o zatrzymaniu zawiadamia się Marszałka Sejmu

• Immunitet dyplomatyczny i konsularny (zakrajowości) - formalne, pełne (personel dyplomatyczny), ograniczone (urzędnicy konsularni), wynika z immunitetu jurysdykcyjnego (par In parem non habet imperium), teoria reprezentacji (podlega władzy tylko suwerena), teoria eksterytorialności fikcja terytorium plenum), teoria funkcjonalna (zabezpieczenie skutecznego wykonywania funkcji przez misje dyplomatyczne)

• Konwencja wiedeńska 1961 - immunitet od jurysdykcji, pomieszczenia nietykalne, osoba też, nie może być aresztowany bądź zatrzymany, notyfikowanie nominacji,

• Kpk - nie podlegają uwierzytelnieni szefowie przedstawicielstw, personel dyplomatyczny, personel administracyjny, członkowie rodzin, nie są zobowiązane do składania zeznań, bycia świadkiem, podlegają zatrzymaniu lub tymczasowemu zatrzymaniu tylko w przypadku popełnienia zbrodni (zawiadomienie MSZ)

• Azyl i ekstradycja

• Instytucje o charakterze procesowym, azyl - bezpieczne schronienie, azyl religijny, polityczny, aż w końcu prawny, wyjątek klauzula brukselka (zamach na panującego)

• Azyl dyplomatyczny, w pomieszczeniach urzędów konsularnych, samolotach, bazach, w Ameryce południowej, azyl udzielany poza terytorium kraju

• Art. 56 dla cudzoziemca, dla zapewnienia ochrony lub ważny interes, wydaje Prezes Urzędu do Spraw Repatriacji i Cudzoziemców, zgoda ministra spraw zagranicznych, wydaje się mu zezwolenie na osiedlenie, pozbawić można gdy ustały przyczyny, działalność przeciwko obronności pastwa

• Ekstradycja - wniosek państwa obcego o wydanie osoby ściganej lub już skazanej, forma współdziałania państw, za pośrednictwem MS,

• Art. 55 - zakazana jest ekstradycja obywatela polskiego gdy popełnienie przestępstwa bez użycia przemocy i z przyczyn politycznych, o dopuszczalności orzeka sąd okręgowy,

• Nie wydaje się osoby korzystającej z prawa azylu, ustawa mówi że nie jest przestępstwem, nie ma znamion czynu zabronionego, przedawnienie, prawomocnie zakończone postępowanie, wydanie sprzeczne z polskim prawem, od 2003: może zostać orzeczona kara śmierci, osoba poddana torturom.

• Europejska konwencja o ekstradycji, odróżnienie ekstradycji od dostarczenia do Międzynarodowemu Trybunałowi Karnemu,

• Europejski nakaz aresztowania (2004), ale to nic innego jak ekstradycja, TK orzekł jako niezgodny z konstytucją

PRZESŁANKI PRZESTĘPNOŚCI CZYNU I ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ

• Czyn zabroniony (art. 115§1):-nie musi być przestępstwem ani wykroczeniem ze względu na brak zawinienia. Czyn wypełniający ustawowe znamiona czynu zabronionego -objęty zakazem karnym

• Przestępstwo:

• Czyn

• Kryminalnie bezprawny( zakazny przez prawo karne)

-objęty formalnym zakazem prawnym( wypełnia znamiona czynu zabroninego)

-nieobjęty kontratypem( typową sytuacja wyłączjącą kryminalną bezprawność)

• Społecznie szkodliwy -biektywnie antyspołeczny( naruszający lub zagryzający dobru prawnemu

• W stopniu większym niż znikomy

• Zawiniony (osoba dorosła, poczytalna, mogąca kierować swoim postępowaniem, nie działa w stanie wyższej konieczności, nie będąca w usprawiedliwionej nieświadomości bezprawności czynu, nie będąca w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu ,że zachodzi okoliczność wyłączająca winę lub bezprawność)

-Warunki powyżej wymienione są przesłankami odpowiedzialności karnej , czyli ujemnych konsekwencji nazywanych sankcjami.

Kwadryga- cztery elementy struktury przestępstwa:

-PODMIOT PRZESTĘPSTWA I CECHY PODMIOTU
Podmiotem przestępstwa - sprawcą, może być tylko osoba fizyczna, która osiągnęła odpowiedni wiek i jest poczytalna.
Granicę wieku odpowiedzialności karnej określono w polskim prawie jako ukończenie 17 roku życia, jednakże w niektórych przypadkach za przestępstwo może odpowiadać osoba, która ukończyła 15 lat (za szczególnie ciężkie przestępstwa - art. 10§2).

Nie ponosi odpowiedzialności karnej na zasadach określonych w prawie karnym osoba prawna lub inny twór zbiorowy. Odpowiedzialność karna jest bowiem rodzajem odpowiedzialności osobistej, której podstawową przesłanką jest wina sprawcy czynu zabronionego. Nie podważa tej zasady nakładanie kar pieniężnych na przedsiębiorstwa, chociaż nie są one pozbawione elementów karnych, jednakże kary te mają charakter sankcji typu administracyjnego.

Strona pomiotowa przestępstwa zalicza się winę i jej rodzaje, które omówiono wcześniej.

-PRZEDMIOT I STRONA PRZEDMIOTOWA PRZESTĘPSTWA
Przedmiotem przestępstwa (ochrony, zamachu) to dobro prawne, w które godzi przestępstwo: wolność, dobro rodziny, życie człowieka, prawa majątkowe. Dzieli się je na rodzajowe i indywidualne. Rodzajowe - to wolność, indywidualne - to wolność od groźby, wolność seksualne.
Jeżeli ten sam przepis chroni nie jedno, a kilka dóbr mówi się o złożonym przedmiocie ochrony, przy czym ocenia się, który z przedmiotów jest bliższy, a który dalszy. W przestępstwie rozboju cudza rzecz ruchoma jest przedmiotem bliższym, zaś wolności i integralność cielesna jednostki - dalszym.

ZNAMIONA STRONY PRZEDMIOTOWEJ
Do znamion tych zalicza się:

• czyn określony przez czasownik:

• działanie - podjecie określonych czynności celowych - wykonanie, zabór, groźba,

• zaniechanie - celowe powstrzymanie się od działania, które podmiot mógł i powinien był podjąć. Uchylenie się od obowiązku np. nieudzielanie pomocy, zatajenie, uchylanie się,

• sposób i okoliczności popełnienia czynu - są to znamiona szczególne, np. przemoc, groźba, podstęp. Występują w dyspozycji niektórych tylko typów przestępstw.

• czas i miejsce popełnienia czynu zabronionego, określenie czasu: naruszenie nietykalności funkcjonariusza "podczas", "w związku" z pełnieniem obowiązków, określenie miejsca: wdarcie się do "cudzego mieszkania" - wskazanie miejsca wyraźnie, albo też działanie w miejscu publicznym (ulica, restauracja).

• skutek czynu - pojęcie skutku obejmuje wywołanie określonej zmiany będącej następstwem czynu. W związku ze skutkiem przestępstwa dzieli się na:

• materialne - do jego znamion należy spowodowanie określonego w ustawie skutku, uszkodzenie, rozstrój zniszczenie;
  Oznacza to, że jeśli określony w ustawie skutek nie nastąpi to mówi się o usiłowaniu a nie o dokonaniu przestępstwa

formalne - wywołanie skutku nie jest wymagane, albowiem samo postępowanie sprawcy jest już karalne, np. składnie fałszywych zeznań, kierowanie ruchem drogowym w stanie upojenia alkoholowego, w stanie nietrzeźwym.
W przypadku przestępstw formalnych skutek nie jest warunkiem ich dokonania, jednakże gdy zostanie on spowodowany wpływa zaostrzająco na wymiar kary (przestępstwo formalne kwalifikowane).

Rodzaje odpowiedzialności karnej:

sensu stricto:wymierzenie kary lub środków karnych za popełnione przestępstwo lub wykroczenie, możliwa wtedy i tylko wtedy gdy spełnione są jednocześnie na zasadzie koniunkcji wszystkie przesłanki odpowiedzialności karnej. Przesłanką wymierzenia kary za wykroczenie nie jest większy niż znikomy stopień społecznej szkodliwości.

Sensu largo: w każdym przypadku zastosowania jakiejkolwiek sankcji prawa karnego( środka reakcji karnej na odpowiedni czyn zabroniony)co jest możliwe w przypadku wystąpienia tylko niektórych przesłanek odpowiedzialności( np. Środki zabezpieczające)

CZYN

Polskie prawo karne- prawo karne czynu, brak czynu, brak przestępstwa.

Ewolucja wyobrażeń dotyczących pojęcia czynu.

a) TEORIA NATURALISTYCZNA KAUZALNA ( Belling, F. Liszt, G. Radbruch )- zachowanie się człowieka, dające się zaobserwować w postaci kompleksu ruchów fizycznych ( "ruch mięśni" ) lub braku tych ruchów ( "spoczynek mięśni" ). Wadą było to, iż

- zewnętrzne zachowanie się może być postrzegane jako brak ruchu, co w praktyce eliminowało z tego ujęcia czynu zaniechanie,

• abstrahowano od przebiegu procesów psychicznych, co uniemożliwia właściwe scharakteryzowanie postaci stadialnych, akcentując iż zamiar przestępny nie rodzi odpowiedzialności karnej ( COGITATIONIS POENAM NEMO PATITUR ). Bowiem zgodnie z neokantowskim agnostycyzmem, od którego teoria się wywodzi, umysł ludzki jest niepoznawalny.

• -Czyn - wynikające z impulsu woli dowolne zachowanie się w stosunku do świata. Przyczynienie się do zmiany w rzeczywistości lub nieprzeszkodzenie tej zmianie

100. TEORIA FINALISTYCZNA ( Niemiec Hans Welzl, w nauce polskiej- W. Mącior, uczeń W. Woltera )- czyn jest zawsze celowym ukierunkowanym zachowaniem się, które zmierza do celu jaki postawił sobie sprawca .

-akcent na wolę człowieka

-skutek nie jest uważany za element czynu.

-czyn finalny obejmuje stosunek psychiczny sprawcy do czynu

d) TEORIA SOCJOLOGICZNA ( SPOŁECZNA ) ( H. H. Jescheck, M. Cieślak, Witold Świda z Uniwersytetu Wrocławskiego, współczesna krakowska szkoła prawa karnego ) o tym, czy określone zachowanie jest czynem decyduje kontekst społeczny. To samo zachowanie w zależności od owego kontekstu społecznego raz jest czynem, raz czynem nie jest. Nie sam akt woli zatem decyduje o tym, czy jest czyn.

-Kryterium: społeczna doniosłość czynu.

-Jeżeli jakieś zachowanie jest wystarczająco doniosłe ( społecznie szkodliwe) to wystarcza dla poddania zachowania karno prawnej ocenie.

• Szkoła socjologiczna podobnie rozumując obejmuje pojęciem czynu zarówno działanie jak i zaniechanie- bo pod względem społecznym takim samym czynem jest zachowanie dróżnika, który przestawił zwrotnicę w taki sposób, by pociąg się zderzył z innym pociągiem jak i zaniechanie- iż w ogóle nie przedstawi zwrotnicy i dojdzie do zderzenia dwóch pociągów. W nauce polskiej zwolennikami tej teorii byli M. Cieślak i Witold Świda

Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych:

-Ustawa z 28 X 2002 o odpwoiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zbiorowe pod groźbą kary:

-odpowiedzialność w tej ustawie nie jest odpowiedzialnością karną ale ma charakter represyjny

-odpowiedzialności podmiotów zbiorowych jest uzależniona od odpowiedzialności osób fizycznych za czyn zabroniony.

-charakter wtórny, pochodny, akcesoryjny.

Uzależniona od:

-popełniania przez osobę fizyczną przestępstwa lub przestępstwa skarbowego

-prawomocnego skazania osoby fizycznej lub wydania innego orzeczenia

-możliwość przypisania podmiotowi zbiorowemu przynajmniej braki staranności w wyborze osoby fizycznej lub braku należytego nadzoru

-podmiot zbiorowy odpowiada tylko gdy zachowanie osoby przyniosło lub mogło przycieś korzyść majątkową

Sankcje:

-przepadek przedmiotów, korzyści, równowartości jakie uzyskano z czynu zabronionego (obligatoryjny)

-kara pieniężna- 1 tyś. do 20 mln.

ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

Teoria indywidualizująca: Warunek niezbędny do wystąpienia skutku to tylko taki warunek, który posiada do tego niezbędną moc sprawczą( Krzymuski)

a) TEORIA EKWIWALENCJI ( równowagi warunków składających się na przyczynę )

Wywodzi się od J. S. Milla. Zalożenia:

- każde zdarzenie ma swoją przyczynę,

- na przyczynę składa się nie jeden warunek, ale zespół warunków,

- wszystkie warunki tworzące przyczynę są równo warte ( ekwiwalentne ),

- zespół ekwiwalentnych warunków tworzących przyczynę poprzedza w czasie wydarzenia będące skutkiem owej przyczyny,

- zespół warunków ustalamy za pomocą testu sine qua non

b) TEORIA ADEKWATNEGO ZWIĄZKU PRZYCZYNOWO- SKUTKOWEGO -Z wszystkich warunków należy

wyeliminować te, które nie są typowe dla danego skutku. Znaczenie ma prawdopodobieństwo. W tej teorii warunkom nadaje się różne wartości

100. TEORIA RELEWANCJI- istotną (relewantną) jest tylko taka, która oznacza zachowanie człowieka wypełnia znamionami typ czynu zabroninego.

D) Na gruncie prawa polskiego najczęściej przyjmuje się teorię ekwiwalencji ( równowartości warunków ), ale przypisanie skutku następuje na podstawie teorii ekwiwalencji oznacza przypisanie skutku w płaszczyźnie przyrodniczej, a to nie wystarcza, konieczne jest przypisanie skutku również w płaszczyźnie normatywnej. Odbywa się to przez ustalenie, czy czyn sprawcy, który przyrodniczo spowodował skutek, narusza reguły postępowania z danym dobrem.

• Problematyka przyczynowości zaniechania- odpowiedzailność ponosi tylko ta osoba, na której ciąży szczgólny prawny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi. Źródłem obowiązku jest: ustawa, umowa, uprzednie zachowanie sprawcy zwiększające w sposób istotny wystąpienie skutku.

KRYMINALNA BEZPRAWNOŚĆ

ZNAMIONA

• Ustawowa typizacja

• Podział znamion

• znamię czynnościowe- odpowiada orzeczeniu w zadaniu, wskazuje na czynność

• znamię podmiotu

• znamię strony podmiotowej- stosunek psychiczny sprawcy do czynu. Ustala czy przestępstwo było umyśle/ nieumyślne

• przedmiot czynu- osoba lub rzecz, której dotyczy zabronione zachowanie. Ścisły związek funkcjonalny z znamieniem czynnościowym.

• znamię czasu

• znamię miejsca

• znamię skutku- przy przestępstwach materialnych określa skutek jaki wywołuje przestępstwo

• znamię szczególnych okoliczności

• znamię sposobu działania-np. „z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchwych

• znamiona kierunkowe- zachowanie człowieka znamienne celem( „w celu zmuszenia)

• znamiona ostre i nieostre- brat, siostra / istotna szkoda, złośliwe

• znamiona opisowe i wartościujące

• znamiona ilościowe

• znamiona normatywne- wymagają odwołania do określonych norm aby móc ustalić ich treść

• znamiona subiektywne- procesy psychiczne, pobudki, emocje

• pozytywne i negatywne

• Teoria znamion negatywnych

KLASYFIKACJA PRZESTĘPSTW I WYKROCZEŃ

• Czyny powszechne (delicja komunia) i indywidualne (delicta propria) - kryterium rozróżnienia: krąg podmiotów, które mogą popełnić.

-Przestępstwo powszechne może być popełnione przez każdego człowieka. Znamiona określonego typu czynu zabronionego mogą być wyczerpane przez zachowanie każdego sprawcę, nawet nieletniego lub niepoczytalnego.

-Sprawcą przestępstwa indywidulanego może być tylko podmiot o okręconych cechach okoliczności, właściwości o charakterze osobistym)(INTRANEUS-Nazwa: żołnierz, matka, opis specjalnych właściwości: osoba uprawniona od wystawienia dokumentu) . Podmiot ,który tych właściwości nie ma -Extraneus.

• Czyny skutkowe i bezskutkowe

-Jeżeli do znamion czynu zabronionego należy skutek- przestępstow skutkowe. Nie decyduje faktczy skutek miał wystąpić czy wystąpił ale wyłącznie ustawowe znamię skutku. Zabójstwo, bigamia, znęcanie z art.207 § 3 jeśli skutkiem jest targnięcie się pokrzywdzonego na życie( bez względu na to czy próba była udana)

-Jeżeli objęcie zachowana sprawcy formalnym zakazem karnym nie jest uzależnia od wystąpienia jakiegokolwiek skutku a wyłącznie od realizacji znamion opisanych w dyspozycji - czyn bezskutkowy. Nieudzielenie pomocy z art.162 § 1 kk( bez względu na skutek karalne jest samo niewywiązanie się z obowiązku, znęcanie się z art. 207§ 1 i 2, nakłanianie od uprawnia prostytucji

• Przestępstwa kierunkowe- w opisie czynu zabronionego wskazany jest cel lub motywy, możliwe jedynie w zamiarze bezpośrednim

-ściśle kierunkowe- znamienne celem

-kierunkowe w znaczeniu szerokim- znamienne pobudką, wiedzą

• Typ podstawowy i szczególny

- Każdy typ czynu występuje w typie podstawowym

-typ szczególny- wszystkie znamiona typu podstawowego + znamiona uprzywilejowujące lub kwalifikujące

-Okoliczności/Znamiona kwalifikujące/ uprzywilejowujące- odnoszą się do sposobu działania , motywacji sprawcy , sytuacji charakteryzującej stosunek sprawcy do czynu. Zabójstow ze szczególnym okrucieństwem a zabójstwo eutanatyczne. Uprzywilejowanie- gdy ustawa posługuje się pojęciem wypadek mniejszej wagi( społeczna szkodliwość znacznie niższa niz w typie podstaowym. Okoliczności łagodzące nie decydują o kwalifikacji prawnej czynu a jedynie wpływają na wymiar kary.

-typ kwalifikowny-surowsze zagrożenie karne

-typ uprzywilejowany- łagodniejsze

• Czyny naruszające dobra prawne i zagrażające im- Naruszenie i Zagrożenie dobra prawnego to stany faktyczne należące do znamion czynu zabronionego

• Konkretnego i abstrakcyjnego zagrożenia

• Przestępstwa podobne- Przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa podobne.

-przestępstwa godzą w takie same rodzajowo dobro prawne, tożsamość przedmiotu ochrony, przedmiot ochrony tożsamy dla pewnej grupy przepisów, konieczny taki sam rodzajowo przedmiot ochrony.

• Tryb ścigania

-z oskarżenia publicznego( reguła -ściganie z urzędu)

-prywatnego

-ściganie na wniosek- odmiana ścigania z oskarżenia publicznego, warunkiem wszczęcia jest złożenie wnisoku. Lekkie uszkodzenie ciała , zniesławienie w typie kwalifikowanym i podstawowym, naruszenie nietyklaności.

• Pospolite i polityczne

-wyróżnienie na podst.kryterium subietywno- obiektywnego( rodzaj atakowanego dobra jak i moty sprawcy) 1977 Europejska konwencja o ekstradycji- piraci, królbójcy i terroryści nie są przestępcami politycznymi. Przestępstwo polityczne- nie przeciw życiu, zdrowi, wolności, mieniu

• Czyny o charakterze chuligańskim-Występkiem o charakterze chuligańskim jest występek polegający na umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykalność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działa publicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie porządku prawnego.

KONTRATYPY

• Historia: bezprawność elementem obiektywny, zaś wina subiektywnym, geneza związana z nauką o ustawowych znamionach przestępstwa (corpus delicti). Romuland Hube, Belingowska koncepcja zespołu ustawowych znamion, ale niewystarczające, dodatkowo uznanie czynu za bezprawny. Twórcą pojęcia jest Władysław Wolter, okoliczności wyłączające kryminalną bezprawność, zestawienie znamion pozytywnych i negatywnych. Kontratypy to nazwa specyficzna dla ustawodawstwa polskiego, gdzie indziej nazwana instytucją wyłączające bezprawność bądź karalność, tylko dzięki nim można prawidłowo oceniać materialną stronę czynu, inaczej każdy czyn wypełniający znamiona od strony formalnej musiałby zostać uznany za przestępstwo, korekta formalizmu

• Definicja Woltera: tylko te okoliczności, które powodują, iż czyn wypełniając znamiona czynu zabronionego nie jest bezprawny, Cieślak mówi, iż wszystkie kontratypy (typowa sytuacja, okoliczność) wyłączają kryminalną bezprawność czynu (względne), zaś tylko kontratypy bezwzględne czynią dane zachowanie zgodnym z prawem, pewne sytuacje faktyczne, są one sformułowane przez ustawodawcę, legalizacja z punktu widzenia prawa karnego albo można je wywieść z ogólnych zasad

• Rodzaje: względne, bezwzględne, ustawowe i pozaustawowe,

• Przekroczenie kontratypu: Przekroczenie kontratypu jest czynem kryminalnie bezprawnym gdyż nie jest zachowaniem w ramach kontratypu a jedynie w warunkach do niego zbliżonych. Eksces sprawcy: okoliczność umniejszająca stopień społecznej szkodliwość czynu i redukujący zawinienie- okoliczność łagodząca łagodząca, należy uwzględnić przy wymierzaniu kary w ramach ustawowego zagrożenia.

• Problematyka nadużycia kontratypu; nie zawsze sytuacja zbliżona do kontratypu jest okolicznością łagodzącą. Nadużycie kontratypu polegające na wykorzystaniu lub sprowokowaniu sytuacji kontratypowej do popełnienia czynu zabronionego z pominięciem celu danego kontratypu( np. Nadużycie władzy przez funkcjonariusza)- powinno skutkować zaostrzeniem odpowiedzialności.

OBRONA KONIECZNA

Ustawowe znamiona:1)konieczność 2) odparcia 3) bezpośredniego 4) bezprawnego 5) zamachu 6) na jakiekolwiek dobro chronione prawem( własne bądź cudze)

Konieczność:

-nie obowiązuje zasada subsydiarności

-nie obowiązuje zasada proporcjonalności

Odpieranie:

-świadome i celowe

-dotyczy wyłącznie zamachowca

-zmuszać przy użyciu siły do odstąpienia

Bezpośredniość:

-dobro jest atakowane

-moment ataku jest bliski

Zamach:

-jakiekolwiek zachowanie człowieka( działanie/ zaniechanie)

Przekroczenie granic:

-kryminalna bezprawność nie zostaje wyłączona a wobec sprawcy sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie

Eksces intensywny- sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do zamachu

Eksces ekstensywny- brak warunku bezpośredniości zamachu, koniecznej koincydencji czasowej

Przekroczenie granic obrony w wyniku strachu lub wzburzania - zmniejsza zawinienie sprawcy ale nie na tyle by wyłączyć przestępczość.Przesłanka obligatoryjnego odstąpienia od wykonana kary.

Udział w bójce- wyłącza prawo do obrony koniecznej, możliwe gdy uczestnika wycofa się i skupi tylko na obronie. Przysługuje osobie rozdzielającej walczących

STAN WYZSZEJ KONIECZNOSCI- w sytuacji kolizji dwóch dóbr prawnych, wyłączenie winy ze względu na anormalną sytuację motywacyjną

Znamiona:( jeśli spełnione to sprawca nie popełnia przestępstwa)

-bezpośrednie niebezpieczeństwo,

-grożące jakiemukolwiek dobru prawnemu

-nie można inaczej uniknąć jak tylko wypełniając znamiona czyny zabronionego

-sprawca działa w celu oddalenie niebezpieczeństwa

-poświęcone jest dobro o niższej wartości

• Zasady:

-proporcjonalności

-subsydiarności.

EKSPERYMENT( poznawczy, techniczny, ekonomiczny)

-spodziewana korzyść ma istotne znaczenie

-celowość eksperyment i sposób prowadznia zasadne w świetle wiedzy aktualnej

-eksperyment medyczny- uzyskanie korzyści leczniczej

ROZKAZ

-żołnierz nie może odmówić wykonania nawet bezprawnego rozkazu jeśli ten nie nosi cech przestępstwa.

-Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

-Osoba wydająca rozkaz wypełniający znamiona przestępstwa odpowiada za sprawstwo polecające

OSTATECZNA POTRZEBA

-Nie popełnia przestępstwa żołnierz, gdy w wypadku nieposłuszeństwa lub oporu stosuje środki niezbędne w celu wymuszenia posłuchu dla rozkazu, do którego wydania był uprawniony, jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania, a posłuchu dla rozkazu nie można osiągnąć w inny sposób.

-Żołnierz, który wydał rozkaz , ma prawo w przypadku nieposłuszeństwa lub oporu zastosować środki niezbędne dla wymuszania rozkazu ,jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdzialania w posłuchu nie można osiągać w inny spoób.

DOZWOLONA SAMOPOMOC- prawo obywatela do ochorony dóbr bez odwoływania się do pomocy władz państowowych.

DZIAŁANIE W GRANICACH UPRAWNIEŃ LUB OBOWIZKW (realizującja prawa nie może powodwać bezprawności zachowania)

ZGODA POKRZYWDZONEGO

-może dotyczyć tylko niektórych dóbr prawnych

-dobra prawne jednostki, osoby fizycznej

-brak interesu społecznego w ochronie tego dobra( dobro ściśle indywidualne)

-niechronione przez prawo niezależnie od jego woli.

-zgoda ex ante lub w trakcie czynu( cofnięcie powoduje bezprawność.

-pokrzywdzony posiadać musi odpowiedni wiek do wyrażenia zgody( wiek)

-Zgoda pokrzywdzonego- 4 przesłanki:

-świadoma

-uzewnętrzniona

-rzeczywista

-doborwolna

ŚWIADCZENIA ZDROWOTNE

• Pojęcie „ryzyka zabiegów lekarskich” Jerzy Rawicki, ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty z 1996

• Obowiązek wykonywania zawodu zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi metodami, zgodnie z zasadami etyki, należytej staranności, obowiązek udzielania informacji o stanie zdrowia,

• Dopuszczenie wykonania badania bez zgody gdy wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej i nie ma możliwości uzyskania zgody, a zgoda pisemna dla operacji (zapoznanie pacjenta ze stanem zdrowia, metodą leczenia, przewidywane następstwa), możliwość uzyskania zgody sądu opiekuńczego

• W celu medycznym, leczniczym, terapeutycznym, rehabilitacyjnym, zapobiegawczym,

• odpowiedzialność tylko w przypadku błędu w sztuce lekarskiej (niezgodne z wymaganiami aktualnej wiedzy i praktyki lekarskiej)

• Znamiona:

1. zabieg dokonany w celu leczniczym, diagnostycznym, zapobiegawczym

2. lege artis

3. za zgodą pacjenta

4. dokonany przez osobę uprawnioną

• sterylizacja - pozbawienie funkcji prokreacyjnej (wazektomia, laparoskopia, kastracja - usunięcie jąder), wypełnia znamiona art. 156§1, nie dopuszczalne ze względów eugenicznych czy antykoncepcyjnych, możliwość uznania za kontratyp, a znamię - zgoda pokrzywdzonego, przymusowa sterylizacja w III Rzeszy

• chirurgiczna zmiana płci - osoby dotknięte transseksualizmem, niezgodność między przeżyciami psychicznymi, a fizycznymi, wyczerpuje znamiona z art. 156, ale nie jest bezprawne gdy w celu leczniczym i za zgodą, orzeczenie SN z 1978, sprostowanie aktu urodzenia i korekcyjny zbieg narządów, ale już 1 989 zmiana poglądów, moc zasady prawnej (skład 7 sędziów)

• transplantacja - ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów z 1995 (ex mortuo i ex vivo), nałożenie obowiązku informowania pacjentów o możliwości wyrażenia sprzeciwu na pobranie organów, odwołanie się do zgody pacjenta, 1965 pierwszy przeszczep nerki, serca - Zabrze 1985, szpik kostny 1983, w kwestii pobierania narządów od osoby zmarłej dwie koncepcje zgody wyraźnej (amerykańsko-kanadyjska: konieczność uzyskania zgody pisemnej lub ustnej) i zgody domniemanej (francuska: nie ma wyraźnego sprzeciwu), na taką zgodę wskazuje również kodeks etyki lekarskiej, niedopuszczalne pobranie narządu niezbędnego do życia, a od żyjącej tylko za pisemną i dobrowolna zgodą, obrót organami - występek, lub naruszenie art. 156, a od osób zmarłych art. 262,

ZABIEGI KOSMETYCZNE

• Brak celu leczniczego i terapeutycznego, poprawienie wyglądu, występowanie znacznego ryzyka dla zdrowia, wyłącza bezprawność w zakresie zachowań przeciwko wolności, nietykalności i zdrowiu, a nie udaremniania postępowania karnego (przypadki zmiany wyglądu dla uniknięcia karalności)

1. dokonany przez osobę uprawnioną (specjalne umiejętności)

2. zgodnie z lege artis

3. za zgodą pacjenta (powinna być w formie pisemnej)

4. w celu estetycznym

5. przy niewielkim prawdopodobieństwie wystąpienia negatywnych skutków

RYZYKO SPORTOWE

• Ustawa o kulturze fizycznej z 1996: cele - dbałość o prawidłowy rozwój psychofizyczny i zdrowie, forma aktywności człowieka, mająca na celu doskonalenie jego sił psychofizycznych, indywidualnie lub zbiorowo, według reguł umownych, wykraczają poza to zagadnienie zachowania pseudokibiców, doping

• Rodzi niebezpieczeństwa, teoria zgody, celu, prawa sportowego, warunki aby zaszła kontratypizacja:

1. niesprzeczność z regułami gry

2. legalność dyscypliny sportu

3. zachowanie w celu sportowym

4. zgoda pokrzywdzonego

KARCENIE MAŁOLETNICH

• Z historii pater familia miał ius viatae ac necis, model patriarchalny odbił się na świadomości, uregulowania już w Landrechcie Pruskim, XX - przepisy zakazujące karcenia, bicia, stosowania przymusu, szczególnie państwa skandynawskie (Dania)

• Kontratypizacja gdy znamiona:

1. zachowanie w celu wychowawczym,

2. dokonywane przez rodzica lub opiekuna,

3. w reakcji na konkretne zachowanie,

4. miarkowane i odpowiednio dobrane do sytuacji

• wyłącza bezprawność: naruszenia nietykalności cielesnej (art. 217), zniewagi (art. 216), pozbawienia wolności (art. 189), zmuszania (art. 191), ale wyklucza przestępstwo znęcania albo spowodowania średniego lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu - przekroczenie granic konratypu, ale prawo tylko w ostateczności ingeruje w życie rodzinne

POZOSTAŁE KONTRATYPY

• Działalność na rzecz niepodległego bytu Polski - ustawa z 1991 o nieważności orzeczeń wydanych za działalność na rzecz niepodległości w okresie 01.01.1944 - 31.12.1956, celem ustawy jest rehabilitacja osób skazanych za przestępstwa o charakterze politycznym, uniewinnienie, sytuacja kontratypowa

• Przerwanie ciąży - obecnie piąty reżim prawny dotyczący kwestii przerwania życia

• d.k.k.: art. 154 penalizacja bez zgody kobiety ciężarnej, dopuszczalne (kryminalna bezprawność) gdy: dokonuje tylko lekarz gdy przemawiają za tym wskazania lekarskie i trudne warunki kobiety, ciąża z przestępstwa, u nieletniej za zgody rodziców lub opiekunów

• ustawa z 1993: działania służące ochronie życia i zdrowia dziecka lub matki, dopuszczalność badań przedurodzeniowych (rodzina obciążona genetycznie, możliwość choroby genetycznej, podejrzenie ciężkiego uszkodzenia płodu. Nie ma przestępstwa gdy dokonuje lekarz w przypadku zagrożenia życia matki, ratowania życia, uszczerbku, ciężkie uszkodzenie płodu (opinia dwóch innych lekarzy), ciąża w wyniku przestępstwa (prokurator). Penalizacja spowodowanie śmierci dziecka do 2 lat, stosowanie przemocy od 6 miesięcy do 8 lat

• ustawa z 1997: stosując przemoc (od 6 m. do 8 lat, a gdy płód osiągnął zdolność do życia poza od 2 do 10 lat, kto za zgodą kobiety lub udziela pomocy do 2 lat, tak samo gdy osiągnął zdolność do życia poza do 8 lat

• kodeks karny - art. 152 - 154 - usunięcie za zgodą do 3 lat, legalizacja przerwania ciąży: przez lekarza, za pisemną zgodą kobiety w przypadkach zagrożenia dla życia i zdrowia, ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie płodu, ciąża w wyniku przestępstwa, ciężkie warunki życiowe, nie muszą wystąpić łącznie, przeciwwskazanie - zaawansowana ciąża powyżej 12 tygodni, orzeczeniem TK zlikwidowanie przesłanki względów społecznych, negatywnie oceniane przez moralność, ekskomunika w kościele, przestępstwo bez pokrzywdzonego, brak jednoznacznych zakazów w Międzynarodowym Pakcie Praw O i P

• Wyłączenie przestępności zniesławienia - dozwolona krytyka, wyłącz przestępność zniesławienia art. 212 kk, wyłącz odpowiedzialność jeżeli zarzut był prawdziwy, i nie dotyczył okoliczności życia prywatnego lub rodzinnego, użyty w celu ochrony ważnego uzasadnionego interesu społecznego (publicznie)

kontratypy cykliczne związane ze słowiańską obrzędowością, występujące w odstępach rocznych, również kontratyp nocy sylwestrowej, juwenalia, dożynki, zielona noc, chrzest obozowy

• Śmigus dyngus - lany poniedziałek, obrzęd polegał na polewaniu wodą, zbieraniu okupu, zapobiegać miał chorobom i sprzyjać płodności, wywodzi się z języka niemieckiego (XVI, XVII w), powiązania z sakramentem chrztu świętego, powoduje wyłączenie kryminalnej bezprawności czynu, zabawa polegająca na naruszaniu nietykalności cielesnej, przekroczenie oznacza spowodowanie rozstroju zdrowia lub uszkodzenie ubrania, ale inny sytuacja w przypadku zaistnienia zgody pokrzywdzonego, polewanie innego dnia to eksces intensywny i powoduje umyślne naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 kk), jest przestępstwem również oblanie szyby samochodu i doprowadzenie do wypadku, zaś objęte kontratypem śmigusa jest zniszczenie mienia (do 250 zł)

• Prima aprilis - pierwszy dzień kwietnia, dopuszczalne wprowadzanie w błąd, żarty i dowcipy, ale stosowny umiar, mogą wypełnić znamiona oszustwa, sytuacja kontratypowa do (art. 286 k, 287 - oszustwo komputerowe), oszustwo mające za przedmiot mienie znacznej wartości (294 kk) pozsiada znamiona przekroczenia kontratypu, żarty mogą też wypełnić znamiona wykroczeń i kontratyp nie znajduje tu zastosowania: art. 65 kw (wprowadzanie organu państwowego lub instytucji w błąd, co do swojej tożsamości, obywatelstwa), art. 66 kw (wywołanie fałszywego alarmu ze złośliwości czy swawoli), art. 107 kw (kto w celu dokuczenia innej osobie złośliwie wprowadza ją w błąd) - problem określenia granic kontratypu.

• Sobótki - Noc Świętojańska, Kupały, Kres, 23 czerwca, wicie wianków, zbieranie ziół, tajemniczy kwiat paproci:P, liczne pożary w konsekwencji rozpalanych ognisk, rozpalane nawet ta, gdzie nie jest to dozwolone i istnieje zakaz używania otwartego ognia, (art. 82 kw), praktyka nie interwencji policji i straży pożarnej, śpiewy i krzyki (art. 51 kw)

• Topienie marzanny - Morena, Marucha, Maselnica, obrzęd słowiański pogrzebania zimy, topienie, palenie, niszczenie, 21 marca, zakłóca spokój i porządek publiczny, hałas, śmieci, ale nie można zarzucić uczestnikom naruszenia art. 51§1 k.w.

• Napiwki - wręczanie drobnych kwot za czynności o charakterze usługowym, musi być usankcjonowany zwyczajem, wręczany osobom pełniącym wyłącznie czynności o charakterze usługowym, w niewielkim rozmiarze, dopiero po dokonaniu usługi, akcesoryjny w stosunku do normalnego wynagrodzenia

• Zwyczajowe dowody wdzięczności - akceptowane w społeczeństwie obdarowywanie, kwiaty, drobne prezenty, zaproszenie do teatru, wymiar symboliczny, nie mogą stanowić wynagrodzenia i być warunkiem podjęcia określonych czynności, zazwyczaj po dokonaniu czynności, załatwieniu sprawy

SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ art. 1§2 i 115§2

• Uwagi ogólne

• Wytłumaczenie istnienia kontratypów (W.Wolter), materialna bezprawność, czyn formalnie zakazany jedynie z powodu pewnych wyjątkowych okoliczności jest dozwolony, decyduje o tym właśnie społeczna szkodliwość

• Materialna bezprawność wyraża się w społecznej szkodliwości, warunkuje powstanie odpowiedniego zakazu karnego, wyznacza granice uznania czynu za karygodny, za przestępstwo,

• Po raz pierwszy kpk 1949, 1950, użyto pojęcia społecznego niebezpieczeństwa (przewidywał umorzenie postępowania, wyraz zasady oportunizmu procesowego), uwzględnienie jako materialnego elementu przestępstwa dopiero w art. 1§1 kk z 1969, ale rezygnacja z zasady nullum crimemn sine peculio sociali, z chęci zerwania z jej ideologicznym i politycznym,

• Materialna bezprawnośc wyrażana jest poprzez społeczną szkodliwość czynu, tylko czyny, których społeczna szkodliwość jest większa niż znikoma mogą być uznane za karygodne i zakwalifikowane jako przestępstwo, element definicji przestępstwa,

Art. 115§ 2. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

• Ustala elementy wpływające na stopień s.s., nie musi zachodzić koniunkcja, nie jest to katalog zamknięty, można to analizować w przypadku konkretnego czynu, nie wymienia warunków koniecznych uznania czynu za społecznie szkodliwy już chociażby z tego powodu, że czyn może być popełniony albo w określonej formie zamiaru, albo z naruszeniem reguł ostrożności, sprowadza się do godzenia w dobro prawne, wystarczy samo narażenie dobra prawnego na niebezpieczeństwo.

• Dobro prawne - wartość chroniona przez prawo karne

• Jego rodzaj i charakter decydują o s.s.s, pojęcie elastyczne, odzwierciedla teoretyczną podbudowę dla ochrony interesów społecznych, uzupełniło katalog praw podmiotowych Feurebacha, a czyn nie jest przestępstwem, gdy znikomy stopień,

• Liszt: pojęcie dobra prawnego umożliwiło sformułowanie materialnej definicji przestępstwa i bezprawia, materialna bezprawność to naruszenie lub zagrożenie dobra prawnego, wszystko co szkodliwe dla zorganizowanego w państwie społeczeństwa (formalna: naruszenie samej normy prawnej, sprzeczność czynu z normą)

• Wolter: naruszenie dobra podstawą bezprawności, „przedmioty realne lub idealne, z którymi związane są pewne wartości społeczne, wobec czego znajdują się pod ochroną karną” , w Nauce o przestępstwie podział:

• Dobra ogólne: charakteryzuje wszystkie przestępstwa, godzenie w układ stosunków odpowiadający interesom społeczeństwa, ochrona tych stosunków to ogólny przedmiot ochrony przepisów prawa,

• Rodzajowe przedmioty zamachu: różne dziedziny stosunków międzyludzkich (mienie, wolność, życie, zdrowie, bezpieczeństwo powszechne), dobra prawne chronione przez zespoły przepisów karnych - odpowiada systematyka części szczególnej, ujęte w ramy jednego z rozdziałów, oparta na kryterium przedmiotu ochrony, pryzmat znamion wyrażonych w zakazach karnych (indywidualne): wolność w znaczeniu komunikacyjnym, wolność do życia bez obawy i strachu przed groźbą, do wyboru zachowania zgodnego z własną wolą, wyrażenia zgody na wykonanie zabiegu leczniczego, swobodnego korzystania z mieszkania.

• Szczególne (indywidualne): najczęściej właściwe dla jednego zakazu karnego, , mogą posiadać więcej niż jeden przedmiot ochrony, klasyfikacja na bliższe i dalsze, szczególny przedmiot ochrony odpowiada dobru prawnemu, które chronione jest przez dany przepis, gdy jeden zakaz zapewnia ochotne więcej niż jednemu dobru prawnemu, wówczas odpowiednio wzrasta liczba szczególnych przedmiotów ochrony. Buchała: chroniąc pewne wartości, prawo ma je podnosić do rangi dóbr prawnych. Uzyskuje ochronę przez normy sankcjonowane, przestępstwo stanowi zamach na nie, zaatakowanie tych wartości społecznych - przedmiot ochrony,

• Podział Cielaka: indywidualizacja i konieczność oceny dobra prawnego dla konkretnego przypadku

• dobra ściśle indywidualne (tryb prywatnoskargowy, np. mienie prywatne, tajemnica korespondencji, cześć, godność honor, nietykalność cielesna, nietykalność mieszkania, wolność seksualna, wolność sumienia, własność intelektualna), przedmiot czynności wykonawczej - wolność -> człowiek

• indywidualne i społeczne zarazem, (publicznoskargowy, na wniosek)

• ściśle społeczne, (tryb publicznoskargowy)

abstrakcyjny (może być zaatakowany) i konkretny przedmiot zamachu (już stał się przedmiotem zamachu), dualistyczna koncepcja, ujęcie życia ludzkiego in abstracto i in concreto,

• Obiektywna antyspołeczność

Jest cechą czynu, czyn taki narusza lub naraża na niebezpieczeństwo jakieś dobro prawne, niezależnie od nastawienia psychicznego sprawcy, okoliczności dotyczących strony podmiotowej, tylko taki może zostać uznany za społecznie szkodliwy, jest ona conditio sine qua non, im wyższa ranga dobra prawnego, tym bardziej antyspołeczny jest dany czyn, hierarchia dóbr, decydujące znaczenie dla oceny stopnia społecznej szkodliwości

• Stopniowanie i wyłączenie społecznej szkodliwości

• różny stopień i różna intensywność, albo znikomość, znaczność lub brak znaczności społecznej szkodliwości czynu

• najważniejsza konsekwencja: wyłączenie przestępności czynu gdy społeczna szkodliwość jest znikoma lub żadna, ustalenie stopnia społecznej szkodliwości ma znaczenie w przypadkach:

• art. 53§1 - jedna z dyrektyw sądowego wymiaru kary, kryterium wymiaru kary, inaczej jak w d.k.k. społeczne niebezpieczeństwo czynu jako kryterium wymiaru kary, dawało możliwość jego zaostrzenia

Art. 53. § 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

• Art. 59 - jako przesłanka odstąpienia od wymierzenia kary, jednak sąd musi wobec sprawcy wymierzyć środek karny, tendencja stosowania środków karnych zamiast kar, w d.k.k nie było takiej możliwości

Art. 59 § 1. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat albo alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka równocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione, nie stosuje do czynu o charakterze chuligańskim

Art. 66§1 - jako jeden z warunków zastosowania warunkowego umorzenia postępowania przy braku znaczności społecznej szkodliwości, czynem społecznie niebezpiecznym mógł być jedynie czyn obiektywnie antyspołeczny i zarazem zawiniony (M.C)

Art. 66. § 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

• Art. 94§1 - umieszenie w zakładzie psychiatrycznym, gdy stwierdzono znaczny stopień społecznej szkodliwości czynu,

• Gdy stopień społecznej szkodliwości jest znikomy według art. 1§2 czyn taki nie jest przestępstwem, ale na podstawie art. 100 można wobec sprawcy orzec środek karny: przepadek przedmiotów

• Jako negatywne przesłanki wszczęcia i dalszego biegu procesu (art. 17 k.p.k)

• Bak karalności może zadecydować o odmowie wszczęcia lub umorzeniu, art. 18§2 k.p.k, nie wyłącza możliwości negatywnej oceny czynu poza obszarem prawa karnego

Zawinienie

Stopniowanie stanu psychicznego sprawcy (art 31 KK):

⇨poczytalność - podlega stopniowaniu:

 pełna

 ograniczona:

✔ w stopniu mniejszym niż znaczny - okoliczność łagodząca, ale nie unormowana w kodeksie.

✔ znacznie (art. 31 §2) - możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary

⇨niepoczytalność

Ale są też formy ograniczenia poczytalności, które nie muszą wcale prowadzić do złagodzenia odpowiedzialności (e.g. niektóre formy

psychopatii)

Umyślność

(art. 9 KK)

Czyn popełniony umyślnie (§1) - sprawca ma zamiar popełnienia czynu:

⇨zamiar bezpośredni - sprawca chce go popełnić (element woli 1 )

 przewidując konieczność jego popełnienia (z. b. zwykły)

 przewidując możliwość jego popełnienia (z. b. rozmyślny)

⇨zamiar ewentualny - przewidując możliwość jego popełnienia, godzi się2 na to (element świadomości i brak woli)

⇨dolus coloratus (zamiar zabarwiony) - gdy ustawa określa cel działania sprawcy

(e.g. art. 286 - oszustwo), i.e. dot. przestępstw kierunkowych

⇨dolus premeditatus (zamiar przemyślany) - może zaostrzyć sankcję

⇨dolus repentinus3 (zamiar nagły) - może wpłynąć na złagodzenie kary

⇨dolus generalis (zamiar ogólny) - polega na woli spowodowania skutków, które

dawały się przewidzieć, a nie były przewidziane. E.g. kradzież wszystkiego, co

było w torebce, niezależnie, od tego, co tam było. Może też być odpowiedzią na pobicie w

stopniu gorszym, niż sprawca - rzekomo - zamierzał.

Czyn popełniony nieumyślnie (§2) - sprawca nie ma zamiaru popełnienia czynu, ale popełnia go wskutek nieostrożności,

bezpodstawnie zakładając, że czynu uda mu się nie popełnić:

⇨lekkomyślność - sprawca przewidywał możliwość popełnienia czynu,

⇨niedbalstwo - sprawca nie przewidywał możliwości popełnienia czynu, ale mógł to zrobić

Przypadek - sprawca obiektywnie czyn popełnił, ale nie można mu przypisać żadnej formy winy. Jest więc niezawiniony, ergo

sprawca nie odpowiada.

Jeśli czyn składa się z wielu znamion i każdemu z nich można przypisać inną formę winy, to cały czyn ocenia się co do zawinienia

wg. najniższej „noty” ;p

Umyślność w części szczególnej (art. 8):

Art. 8. „Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie;

występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.”

Przede wszystkim zbrodnię można popełnić tylko umyślnie.

Secundo zasadą jest odpowiedzialność z winy umyślnej. Z winy nieumyślnej odpowiada się tylko, jeżeli ustawa expressis verbis

tak stanowi.

Są też - oczywiście - czyby, które można popełnić wyłącznie umyślnie (e.g. art. 207 - znęcanie się)

Przestępstwo kwalifikowane przez następstwo (art. 9 §3)

Culpa dolo exorta4 - kiedy przepis uzależnia jakieś konsekwencje od następstwa czynu. Sprawca ponosi surowszą

odpowiedzialność, jeśli sprawca to następstwo przewidywał, lub mógł przewidzieć (a więc we wszystkich formach winy).

Przykładem może być art. 207 §3: „Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie,

sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.”

Ten rodzaj winy zwie się czasem winą mieszaną, ponieważ różna może być kwalifikacja umyślności dla czynu właściwego i

następstwa.

Warto spojrzeć na art. 156 §3 (pobicie ze skutkiem śmiertelnym). Jeżeli następstwo (w tym wypadku śmierć) nastąpiło z winy

umyślnej, to sensowniej jest oskarżyć delikwenta z art. 148 §1

• Teorie winy :

- Normatywna: wina nie jest wyłącznie stanem psychologicznym odnoszącym się do osoby sprawcy. Ujęcie normatywne- wprowadza pojęcie zarzucalności i koncentruje się na możliwości postawienia zarzutu.

-Psychologiczna: stosunek psychiczny sprawcy do jego czynu. Naganny stosunek psychiczny podstawą potępienia sprawcy i w konsekwencji pociągnięcia do odpowiedzialności.

-kompleksowa: Ujęcie winy nie może ograniczać się do samej ujemnej oceny. Tak więc winą jest zarzucany z punktu widzenia wymagań ustawy stosunek sprawcy do realizacji rzeczywistości objętej znamionami czynu zabronionego zamiar

• zamiar

jest świadome ukierunkowanie aktywności człowieka na realizację czynu odpowiadającego znamionom czynu zabronionego.
Istotnymi elementami zamiaru są: świadomość i decyzja działania.
Świadomość - bez niej zamiar nie może istnieć. Chodzi o to, że w sferze świadomości człowieka muszą znaleźć odbicie te cechy konkretnego zachowania się, które odpowiadają znamionom czynu zabronionego.

• Formy winy

• ZAMIAR BEZPOŚREDNI - polega na tym, że sprawca chce popełnić czyn zabroniony. Zamiar dokonania czynu zabronionego jest aktem woli, którego istnienie uwarunkowane jest świadomością, bowiem nie sposób wyobrazić sobie akt woli bez świadomości czego ona dotyczy.
  W przypadku przestępstw formalnych świadomością i wolą muszą być objęte znamiona zabronionego zachowania się.
  W przypadku zaś przestępstw skutkowych (materialnych) także w ustawie skutek.
  Zamiaru popełnienia czynu zabronionego w postaci "chcenia" nie należy mylić z pragnieniem jego popełnienia ani uzależniać od określonej motywacji. W przypadku określonej motywacji, uzależnionej od szczególnego nastawienia psychicznego można mówić o przestępstwie kierunkowym, np. zabór rzeczy "w celu" przywłaszczenia.

• ZAMIAR EWENTUALNY - zamiar ten oparty jest na stwierdzeniu "godzi się". Polega on na tym, że sprawca wprawdzie nie chce popełnić czynu zabronionego, ale przewiduje realną możliwość jego popełnienia i na to się godzi.
  Cel, do którego dąży sprawca może być osiągnięty tylko przy równoczesnym wprowadzeniu prawdopodobieństwa nastąpienia skutku ubocznego, który sprawca sobie uświadamia.

• LEKKOMYŚLNOŚĆ - polega na świadomym naruszeniu obowiązku ostrożności. Jest to postać winy, w której sprawca uświadamia sobie możliwość popełnienia czynu zabronionego, ale w odróżnieniu od umyślności - czynu tego nie ma zamiaru popełnić. Obowiązek ostrożności określają okoliczności dotyczące:

obowiązków na danym stanowisku, wykonywanej funkcji (lekarz, projektant budynku),

czynności związanych z obowiązkiem ostrożności (kierowcy, operator dźwigu),

• NIEDBALSTWO (negligentia) - różni się od lekkomyślności brakiem świadomości sprawcy, Że narusza zasady ostrożności, których miał obowiązek przestrzegać. Obowiązek zachowania wymaganej ostrożności ma charakter obiektywny, natomiast możliwość przewidywania przez sprawcę możliwości popełnienia czynu zabronionego musi być oceniana indywidualnie, w zależności od poziomu wiedzy, inteligencji i cech osobowości sprawcy.

• Wina kombinowana- umyślność- nieumyślność art. 9 ,2) czyny kwalifikowane przez następstwo

-umyślno-niemyślne

-umyślno-umyślne

-nieumyślni- nieumyślne

• Dorosłość- sprawcy, który nie jest dorosły nie można przypisać winy. Dorosły w rozumieniu kk -17 lat. Sprawca poniżej 17- nieletni. Nieletni pod 15 odpowiada za zamach na Prezydenta, zabójstwo, ciężki uszczrbek.

-Kara orzeczona wobec nieletniego nie może przekroczyć 2/3 ustawowego zagrożenia. Sąd może zastoswać nadzwyczajne złagodzenie. Jeżeli sprawca popełni czyn między 17 a 18 r. sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze i lecznicze.( ustawao postępowaniu wobec nietetnich)

• Okoliczności wyłączające i redukujące zawinienie

• Niepoczytalność- Sprawcą niepoczytalnym jest osoba całkowicie niezdolna do rozpozna znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem( człon psychologiczny) z powdu

-choroby psychicznej

-upośledzanie umysłowego

-innego zaburzenia czynności psychicznych

• Poczytalność ograniczona

• Stan nietrzeźwości i odurzenia- Gdy sprawca czynu zabronionego wprawia się dobrowolnie w stan nietrzeźwości lub odurzenia , przewidując lub mogąc przewidzieć swą niepoczytalność lub ograniczenie możemy mówić o zarzucalności w rozumieniu art.1 § 3 kk, która pociaga za sobą odpowiedzialność za popełnione przestępstwo. Nie stosuje się złagodzenia z 31 § 2 kk. Zerwano z zasadą winy by chronić dobra prawne- odpowiedzialność ma charakter obiektywny.

• Stan wyższej konieczności: Zasady :

proporcjonalności i subsydiarności

Stan wyższej konieczności dopuszcza poświęcenie dobra prawnego dla ratowania własnego-okoliczność legalizująca czyn

• Błąd

Błąd w prawie karnym

Błąd (poznawczy) - niezgodność rzeczywistości z jej odbiciem w psychice sprawcy. Dzieli się:

⇨ze względu na kierunek owej niezgodności:

 nieświadomość - rozbieżność polega na istnieniu elementu rzeczywistości, który nie ma odbicia w psychice

sprawcy - coś jest a sprawca o tym nie wie

 urojenie - rozbieżność polegająca na istnieniu w psychice sprawcy elementu nie istniejącego w

rzeczywistości - czegoś nie ma, a sprawca myśli, że jest xD

⇨ze względy na przedmiot błędu:

 co do znamienia czynu - Art. 28. § 1. „Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego , kto pozostaje w błędzie co do

okoliczności stanowiącej jego znamię”1.

✔ błąd może również dotyczyć przesłanki zaostrzającej lub łagocącej odpowiedzialność.

✔ Art. 28 §2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który

dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu

zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy - Jeśli urojenie przesłanki uprzywilejowania

jest usprawiedliwione, stosuje się odpowiedzialność za typ uprzywilejowany

 co do bezprawności czynu - Art. 30. „Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w

usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności ; (...)”2

✔ jest często konsekwencją błędu co do znamienia - w takiej sytuacji stosuje się przepisy dot. tego rodzaju

błędu

✔ „(...) jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary .”

 co do kontratypu - Art. 29 „Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym

przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może

zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.”

⇨ze względu na wpływ na odpowiedzialność karną - może być istotny lub nieistotny.

	nieświadomość	urojenie
co do znamienia czynu	używał prawdziwej broni, a sądził, że to straszak , więc sądził, że nie wypełnia znamienia ;p ERGO: Z art. 28 §1 popełnia przestępstwo nieumyślnie.	używał straszaka, a myślał, że to prawdziwa broń, więc sądził, że wypełnia znamię3 ERGO: Nie popełnił przestępstwa, ale usiłował nieudolnie z art.13 §2
co do znamienia typu kwalifikowanego / uprzywilejowanego czynu	Chciał zabić jedną osobę, a 2 inne jakoś tak mu weszły pod lufę xD ERGO: Wyłącza umyślność typu kwalifikowanego. Podobnie jest z typem uprzywilejowanym, z tym że tu błąd działa na niekorzyść sprawcy.	Chciał zabić trzy osoby, ale dwie mu uciekły ;p ERGO: Nie popełnił czynu z art. 148 §3 (usiłowanie nieudolne), ale odpowiada z art. 148 §1) ALE: jeśli uroił sobie przesłankę uprzywilejowania a błąd był uzasadniony, z art. 28 §2 odpowiada za typ uprzywilejowany.
co do bezprawności	Komuś wydaje się, że istnieją okoliczności wyłączające bezprawność, a de facto takich nie ma - ERGO: Tylko wyjątkowo może nie odpowiadać.	Czyn nie był bezprawny, choć „sprawca” sądzi, że jest. Oczywiście nie popełnia on przestępstwa ;p
co do kontratypu	Ktoś powołuje się na kontratyp stanu wyższej konieczności, mimo iż nie wiedział, popełniając przestępstwo o jego istnieniu ERGO: Czyn nie jest kontratypizowany, ponieważ sprawca nie działa „ w celu uchylenia zagrożenia” Ale jeśli intencja nie jest wymagana, to nie ma to znaczenia.	Ktoś sądził, że jest atakowany, chociaż miał do czynienia tylko z żartownisiem xD ERGO: Nie odpowiada, jeśli tylko jego błąd był usprawiedliwiony.

• błąd co do społecznej szkodliwości czynu- de lege lata jako okoliczność łagodząca.

• Przymus i pozostałe

-Przymus nieprzezwyciężalny( vis absoluta) najczęściej fizyczny -bezwzględnie determinuje zachowanie sprawcy

-Przymus psychiczny( vis compulsiva) stosowanie przemocy lub groźby celem wpłynięcia na procesy motywacyjne sprawcy. Anormalna sytuacja motywacyjna nie eliminuje całkowicie decyzji woli. Rozpatrywać należy jak stan wyższej konieczności.

-Zastosowanie nieprzezwyciężalnego przymusu wyłącza przypisane winy

• Inne:

-złożenie fałszywych zeznań z obawy przed odpowiedzialnością karną

-zatajenie dowodów z obawy przed odpowiedzialnością karną

-ukrywanie sprawcy przestępstwa jeżeli jest ona osobą najbliższą

FORMY STADIALNE I ZJAWISKOWE

Rozszerzenie karalności poza sprawcze dokonanie, faktyczna społeczna szkodliwość tych zachowań, w rozdziale II, ale nie zamiar,

• Dokonanie - realizacja wszystkich znamion danego typu, consummatio delicji, w przypadku skutkowych, z chwilą wystąpienia skutku

Formy stadialne - pochód przestępstwa (łac. iter delicti)

0. zamiar (nie należy do form stadialnych ❢❢❢ gdyż cogitationis poenam nemo patitur)

1. przygotowanie

2. usiłowanie (art. 13 - 15 KK):

 13 §1:

 „kto w zamiarze” - może nastąpić tylko z winy umyślnie



3. dokonanie - niezdefiniowane w KK - sytuacja, w której sprawca swoim zachowaniem wyczerpał wszystkie znamiona typu

czynu zabronionego.

 istotny jest tu konkretny typ czynu zabronionego dla przestępstw bezskutkowych

 z działania - dokonane, gdy sprawca wykonał czynność, niezależnie od tego, czy wykonuje ją nadal

 z zaniechania - dokonane, gdy sprawca nie ma już możliwości przedsięwzięcia nakazanego mu zachowania.

 casus Rywina, który powołując się na „wpływ polityczny”, obiecywał wręczyć korzyść majątkową, co jest penalizowane w

art. 230 KK - było to już dokonanie. Zarzucano mu też oszustwo z art. 286 - doprowadzał inną osobę do niekorzystnego

rozporządzenia swym majątkiem - jest to jednak przestępstwo skutkowe, którego skutek jednak nie nastąpił. Z tej racji - było

to tylko usiłowanie z art. 286.

Postacie współdziałania przestępnego

(postacie zjawiskowe i typowe związki funkcjonalne między typami przestępstw1)

Postacie zjawiskowe przestępstwa:

⇨sprawstwo (art. 18 § 1) - wykonanie2 czynu:

 samodzielnie (sprawstwo zwykłe)

 wspólnie i w porozumieniu z inną osobą (współsprawstwo)

✔ należy je odróżniać od sprawstwa równoległego - dokonywanego w

tym samym miejscu i czasie, ale bez porozumienia

✔ współsprawstwo sukcesywne - jeden ze współsprawców dołącza do

wykonywania czynu w trakcie - współsprawca sukcesywny może

odpowiadać za elementy, które popełniono przed jego przystąpieniem do

czynu, jeżeli obejmował je swoją świadomością i tym samym -

porozumieniem.

✔ współsprawstwo konieczne - do zrealizowania czynu konieczna jest

wielość sprawców (eg. udział w zbiegowisku - art. 254 KK, bójka,

kazirodztwo - art. 201 KK)

 kieruje dokonaniem czynu przez inną osobę (sprawstwo kierownicze)

 wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej dokonanie czynu (sprawstwo polecające3)

⇨podżeganie (art. 18 § 2) - kto chcąc4, by inna osoba popełniła przestępstwo, nakłania ją do tego

⇨pomocnictwo (art. 18 § 3) - kto w zamiarze5, by inna osoba popełniła przestępstwo, swoim zachowaniem jej to ułatwia.

 Może być dokonane także przez zaniechanie, a nawet tylko przez eg. dodawanie odwagi.

Zagrożenie karne (art. 19):

⇨podżeganie - w granicach zagrożenia karnego za sprawstwo (§ 1)

⇨pomocnictwo - w granicach zagrożenia z sprawstwo z możliwością nadzwyczajnego złagodzenia kary (§ 2)

• Odpowiedzialność współdziałających i prowokatora

-Współdziałający: odpowiadają w granicach umyślności/ nieumyślności. Odp. niezależna od pozostałych współdziałających( brak akcesoryjności w zakresie strony podmiotowej). Nie odpowiadają za ekscesy innych.

-Każdy ze współdziałających może okazać czynnych żal- nie podlega karze( nieskuteczny żal-możliwość nadzwyczajnego złagodzenia

-Sąd wymierza karę e granicach ustawowego zagrożenia za sprawstwo odpowiedniego typu czynu

Odpowiedzialność współdziałających za przestępstwo indywidualne:

Art. 21.

§ 2. Jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła.

-Okoliczności osobiste- znamię typu czynu zabronionego. Ze sformułowania „wpływa chociażby tylko na wyższą karalność” wynika, że z zasad określonych w tych przepisach nie stosuje się do typów uprzywilejowanych . Podżegacz lub pomocnik, którzy ułatwiają albo namawiają do popełnienia przestępstwa indywidualnego odpowiadają jak za typ podstawowy lub kwalifikowany, nigdy za uprzywilejowany.

Społeczna szkodliwość czynu

1§ 2 - Nie stanowi przestępstwa czyn czyn zabroniony, którego społeczna szkodlwość jest znikoma.

Wolter- wytłumaczenie istnienia kontratypów : (...) tylko uświadomienie sobie decydującej roli materialnej bezprawności umożliwia zrozumienie działania okoliczności wykluczających bezprawność czynu. Czyn formalnie zakazany jednak z powodu pewnych wyjątkowych okoliczności dozwolony, możliwy jest tylko na tej podstawie ,że decyduje jego społeczna szkodlwiość..

Materialna bezprawność- wyrażana jest poprzez szkodliwość czynu, tylko czyny, których stopień społecznej szkodliwości jest większy niż znikomy, mogą być uznane za karygodne i zakwalifikowane do przestępstw.

Marian Cieślak

- obiektywna bezprawność czynu- wystarczy samo narażenie dobra prawnego na niebezpieczeństwo by uznać go za społecznie szkodliwy

• dobro prawne: istotna wartość społeczna, która jest chroniona zakazami prawa karnego

• czyn obiektywnie antyspołeczny: naraża niebezpieczeństwo lub narusza jakiekolwiek dobro prawne, niezależnie od nastawienia psychicznego sprawcy. Im wyższa wartość dobra naruszonego tym wyższa antyspołeczność.

- Czyn społecznie niebezpieczny -obiektywnie antyspołeczny i zawiniony za razem)

Rodzajowy przedmiot ochrony- przedmiot ochrony pewnej grupy zakazów najczęściej jest wspólny dla zakazów karnych ujętych w ramy jednego z rozdziałów części szczególniej kk.

Indywidualny przedmiot ochrony- odpowiada p\dobru prawnemu, które jest chronione jest przez dany przepis prawny. Zakaz karny może przewidywać ochronę dla więcej niż jednego dobra prawnego, wzrasta liczba przedmitó ochrony.

Podział dóbr prawnych:

-dobra ściśle indywidualne- tryb prywatnoskargowy ( mienie, odbre imie, nietykalność cielesna i mieszkania, wolność seksulana, zdrowie, wolność komunikacyjna, tajemnica korespondencji , prawa autorskie)

-dobra indywidualne i społeczne( indywidualne o znaczeniu społecznym, społeczne zindywidualizowane)

-dobra ściśle społeczne- tryb publiczno skargowy

ZBIEGI (WIELOŚĆ PRZEPISÓW USTAWY

Jedność czasu, miejsca, osób, jednolitość zamiaru, spójność zewnętrznego fragmentu zachowania

• ZBIEG PRZESTEPSTW (RZECZYWISTY)

3 systemy wymierzania kary łącznej (w Polsce system mieszany):

- system kumulacji-suma arytmetyczna kar wymierzonych

- system absorpcji(pochłaniania) -wymierzenie kary za jedno najcięższe przestępstwo, pozostałe traktowane jako środki obciążające

• system asperacji (zaostrzenie najsurowszej z kar)- orzeczenie kary surowszej od najwyższej z kar wymierzonych

• W ustawodawstwie system mieszany( ograniczonej kumulacji)

Art. 85 (przesłanki)

1. sprawca popełnił co najmniej 2 przestępstwa

2. zanim zapadł jeszcze pierwszy wyrok, choćby nieprawomocny, za którekolwiek z przestępstw

3. wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu (łączeniu podlegają pozbawienie i ograniczenie wolności)

4. sąd orzeka - obligatoryjnie

5. przy wymierzaniu kary łącznej bierze się za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa

Granice i wymiar kary (art. 86 i.n.)

Jeżeli za przestępstwa pozostające w zbiegu orzeczono kary tego samego rodzaju lub podlegające łączeniu, są jest zobowiązany do orzeczenia kary łącznej

Minimum - najwyższa z orzeczonych kar

Maksimum - do sumy orzeczonych kar, ale nie może przekraczać 15 lat pozbawienia wolności, 18 miesięcy ograniczenia wolności i 540 stawek dziennych

• kara łączna grzywny - do 180 stawek dziennych przy zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności oraz do 90 stawek przy zawieszeniu kary ograniczenia wolności

• wysokość stawki dziennej - od 10 do 2000 zł, ale nie może przekraczać najwyższej ustalonej poprzednio (art. 86 § 2)

• łączeniu podlegają tylko kara pozbawienia i ograniczenia wolności - miesiąc ograniczenia = 15 dni pozbawienia (miesiąc pozbawienia = 2 miesiące ograniczenia), (art. 87)

• jeżeli jedną z kar orzeczonych jest 25 lat lub dożywocie, kara łączna wymierzana jest za pomocą systemu absorpcji (art. 88)

• przy zbiegu kilku kar 25 lat pozbawiania wolności, sąd może orzec dożywotnie pozbawienie

• CIAG PRZESTEPSTW (art. 91)

Sytuacja inna niż w zbiegu przestępstw, instytucja wprowadzona w 1997 r.

1. sprawca popełnia w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu (podobieństwo prawne i faktyczne, zastosowanie tej samej kwalifikacji prawnej, ta sama czynność czasownikowa)

2. dwa lub więcej przestępstw

3. zanim nie zapadł wyrok, chociażby nieprawomocny

4. sąd orzeka - obligatoryjnie

5. orzeka na podstawie przepisu, którego znamiona wyczerpuje każde z tych przestępstw

Art. 91§1 - wymiar kary - do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę (8 lat  12)

Art. 92§2 - jeżeli sprawca popełnia dwa lub więcej ciągów przestępstw, można orzec karę łączną

• różni się od zbiegu przestępstw: w sankcji - brak kary łącznej, tylko jedna kara jest wymagana, wymóg podobieństwa i krótkiego odstępu czasu (w doktrynie do 6 miesięcy)

• w przypadku gdy pewne kary nie podlegają łączeniu, mamy do czynienia z zbiegiem kar, które wykonywane są kolejno (gdy np. po wydaniu wyroku kary łącznej 10 lat ma jeszcze 8 lat za inne przestępstwo)

• CZYN CIAGŁY (art. 12)

przesłanki:

1. sprawca podejmuje 2 lub więcej zachowań

2. w krótkim odstępie czasu

3. w celu realizacji z góry powziętego zamiaru (spaja je jednolity zamiar)

4. jeżeli podmiotem przestępstwa jest dobro osobiste, to musi być zachowana tożsamość pokrzywdzonego przy kolejnych zachowaniach

5. zachowania te uważa się za jeden czyn i za jeden czyn wymierzana jest kara

Nie ma możliwości zaostrzenia kary powyżej ustawowego zagrożenia. Ujęcie tych działań w jeden łańcuch, ma przede wszystkim na celu usprawnienie czynności procesowych, ma to sens praktyczny, ułatwia prace organów ścigania i sądów. Za czas popełnienia przestępstwa uważa się odcinek czasowy zapoczątkowany pierwszym czynem i zakończony ostatnim.

• POZORNY ZBIEG PRZESTEPSTW

Rzeczywisty zbieg przestępstw (art. 85), gdy wydaje się, że zachodzą przesłanki z art. 85, ale przy głębszej analizie okazuje się, że tego zbiegu nie ma, mimo wielości czynów nie mamy do czynienia z popełnieniem więcej niż jednego przestępstwa. dla sytuacji takich jak: czyn ciągły, czynności współczesne współukarane, przestępstwo wieloczynowe, przestępstwo wieloodmianowe - traktuje się jak jeden czyn, a nie zbieg przestępstw. Efekt praktyki

- czyn ciągły (art. 12) - poszczególne zachowania nie muszą w ogóle wyczerpywać znamion czynu zabronionego, a dopiero razem realizują ustawowe znamiona

- czynności współukarane - nie są zdefiniowane ustawowo, drodze praktyki:

* uprzednie - przed popełnieniem przestępstwa np. usiłowanie, przygotowanie - nie ponosi się osobnej odpowiedzialności za usiłowanie i przygotowanie, tylko uważa je się za czynności uprzednie współukarane wraz z dokonaniem. Pochłania wcześniejsze formy stadialne

* następcze - po dokonaniu przestępstwa, zniszczenie rzeczy skradzionej, ukrywanie współsprawcy, fałszowanie

- przestępstwo wieloczynowe: do jego popełnienia konieczne jest kilkukrotne naruszenie treści przepisu, wyraża się w wielu zachowaniach, jest rozciągnięte w czasie, wielokrotność zachowania nie powoduje wielości przestępstw np. rozpijanie, znęcanie się nad członkiem rodziny, rozpowszechnianie treści pornograficznych, uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacji

- przestępstwo wieloodmianowe - dyspozycja zawiera minimum 2 zespoły znamion przestępnego zachowania się (art. 288) kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czynie niezdatną do użytku, znacznik „lub” alternatywne określenie czynności wykonawczej

• ZBIEG PRZEPISOW USTAWY

Jeden czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej przestępstw (np. zgwałcenie osoby poniżej 15 lat narusza art. 197 i 200). Wtedy stosuje się konstrukcje idealnego zbiegu przestępstw - sprawca dopuścił się tylu przestępstw, ile przepisów naruszył. Polskie prawo karne nie przyjęło tej koncepcji.

Art. 11§1 - Ten sam czyn (jeden czyn z 1969 r) może stanowić tylko jedno przestępstwo - skazanie następuje za jedno przestępstwo na podstawie art. 11§2, zaś w kwalifikacji prawnej wymienia się wszystkie naruszone przepisy (kumulatywna kwalifikacja czynu - Wolter). Kumulacja przy kwalifikacji prawnej nie powoduje kumulacji przy wymiarze kary. Zagrożenie ustawowe jak głosi art. 11§3 wymierza się na podstawie jednego przepisu przewidującego karę najsurowszą. Nie stanowi to przeszkody aby orzec inne środki przewidziane w ustawie na podstawie wszystkich zabiegających się przestępstw.

• POZORNY ZBIEG PRZEPISOW USTAWY (zachodzi stosunek wykluczania, reguły o charakterze logicznym)

• zasada specjalności (lex specialis derogat legi generali) - dyrektywa logiczna, stosunek występujący między typami podstawowymi i typami szczególnymi. Pozornie wyczerpuje zbieg przestępstw, wydaje się że wyczerpuje znamiona, ale przepis szczególny ma pierwszeństwo przed przepisem ogólnym np. zabójstwo w afekcie art. 148§4 a 148§1, wg Woltera przepis ogólno-rodzajowy

• zasada konsumpcji (lex consumens derogat legi consumptae) - konkretny czyn wyczerpuje znamiona jednego przestępstwa, a jednocześnie wyczerpuje znamiona innego przestępstwa, przykłady: znęcanie się (art. 207 kk) pochłania naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217), zgwałcenie (art. 197) konsumuje krótkotrwałe pozbawienie wolności (art. 189), kradzież ze włamaniem (art. 279) konsumuje zniszczenie cudzej rzeczy (art. 288). Przyjmuje się, że przepis konsumowany ma niższą szkodliwość społeczną

• zasada subsydiarności (lex primaria derogat legi subsidiariae) - wyłącznie przepisu posiłkowego (pomocniczy, rezerwowy, niesamodzielny) przez przepis główny - art. 231§2 - przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków przez funkcjonariusza publicznego, może mieć charakter ustawowy lub pozaustawowy

TEORIE KARNE (kupa dupa)

• Uwagi ogólne: racjonalizacja reakcji karnej, usprawiedliwienie dla jej istnienia, filozoficzna racja bytu, początkowo postać zemsty, dopiero sformalizowanie domaga się stworzenia teorii. Wnikliwe i rozległe studia nad karą i jej racjonalizacją: Bronisław Wróblewski, teoria kary to logicznie spójny i uporządkowany system twierdzeń o istocie, treści, funkcjach, celach, skutkach i racji bytu kary kryminalnej. Podział na teorie absolutne i względne zaproponował Karl Salomo Zachariae (meritum, utilitas)

• Teorie absolutne - odwetowe i sprawiedliwościowe, podkreślają istnienie związku przyczynowego między postępowaniem, a karą, konieczność wymierzenia kary (odwet). Odwet moralny Kanta. Odwet dialektyczny Hegla. Odwet boży Stahla. Romuald Hube

• Teorie względne - Teoria przymusu psychologicznego Feuerbacha, Teoria zapobieżenia szczególnego Karla Grolmana, Teoria zapobieżenia ogólnego i szczególnego Bentahama

• Teorie eklektyczne - idea odwetu z ideą pożyteczności, Grocjusz,

KARY

empirycznie pozanwalne

• Może występować jako zagrożenie karne, kara orzeczona, kara wykonana,




• funkcja kary (osiąganie powtarzalnych skutków)

• skutki kary (następstwo zastosowania kary, obiektywne)empirycznie pozanwalne

• cele kary (osiągnięcie zamiarów, subiektywne)zamierzony , porządany

• istota kary (wyraża się w dolegliwości) dolegliwość jest istotą bez krórej kara nie może istnieć.

• treść kary (realistyczna substancja, przy karze kryminalnej celowa i osobista dolegliwość stosowana w drodze przymusu państowego. Np. Pozbawienie wolności- izloacja

• sens kary (analiza celów i skutków)Pojęcie i samoistna warotść. Zależy od podmiotu dokonującego oceny.




Klasyfikacja, podziały, kary majątkowe i niemajątkowe, pozbawienia i ograniczenia wolności, dożywocia, grzywny. Dawniej podział na karę śmierci (kwalifikowana i zwyczajna), kary cielesne (okaleczające i nie), kary pozbawienia wolności, kary majątkowe, utrata praw, kary na czci,

Możliwy podział ze względu na surowość, np. w Carolinie

Katalog kar w kodeksie z 1997, art. 32 uporządkowany hierarchicznie, ujęty według stopnia dolegliwości, priorytety

1) grzywna,  

2) ograniczenie wolności,  

3) pozbawienie wolności,  

4) 25 lat pozbawienia wolności,  

5) dożywotnie pozbawienie wolności.  

W kodeksie wykroczeń z 1970 układ odwrotny, w kk 1969 najsurowsza kara śmierci, od 1995 dożywocie, we wcześniejszych kod można wyróżnić kary samoistne i niesamoistne, sądowe i pozasądowe, powszechne i indywidualne, podzielne, niepodzielne, czasowe i trwałe. Kara kryminalna nie ma bytu samoistnego, jej źródłem jest określony układ stosunków społecznych.

• Nagana - występuje w prawie wykroczeń (art. 18 pkt 4), jako najlżejsza kara, gdy zastosowanie tej kary jest wystarczające do wdrożenia go do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego. Nie może być orzekana za wykroczenia o charakterze chuligańskim. Brak w kk, nagana sędziowska - odstąpienie

• Grzywna -

• Grzywna to kara kryminalna o charakterze majątkowym orzekana za przestępstwa, przestępstwa skarbowe, wykroczenia lub wykroczenia skarbowe.

Za przestępstwa wymierza się grzywnę w stawkach dziennych w wymiarze od 10 do 360 (reguła), przy czym wysokość stawki dziennej wynosi od 10 do 2000 złotych.

Orzeka się ją jako karę samoistną, gdy ustawa przewiduje ją w przepisie bezpośrednio (np. Kto zawiera małżeństwo, pomimo że pozostaje w związku małżeńskim podlega grzywnie... - art. 206 K. k.), następuje zamiana kary na łagodniejszą (art. 58 § 3 K. k.), nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 60 § 6 pkt 2 i 3 K. k.) albo po wydaniu prawomocnego wyroku skazującego na karę pozbawienia wolności czyn, za który skazano nie jest już zagrożony tą karą (art. 4 § 3 K. k.).

Grzywna jest karą niesamoistną(kumulatywną), gdy sąd orzekł ją obok kary pozbawienia wolności (ale tylko tzw. terminowej) na podstawie art. 33 § 2 K. k. (czyli wtedy, gdy sprawca popełnił przestępstwo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, lub gdy ją osiągnął), gdy sąd warunkowo zawiesił wykonanie kary pozbawienia wolności albo kary ograniczenia wolności (art. 71 § 1 K. k.), a także gdy na podstawie art. 289 § 4 wymierzył ją sprawcy przestępstwa zaboru pojazdu w celu krótkotrwałego użycia obok kary pozbawienia wolności.

Za przestępstwa skarbowe wymierza się karę grzywny w stawkach dziennych w wymiarze od 10 do 720 (reguła), przy czym stawka dzienna nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej czterystukrotności. Minimalne wynagrodzenie wynosi obecnie (w 2008 r.) 1126 zł. Minimalne wynagrodzenie jest ustalane na podstawie przepisów Ustawy z 10 października 2002 o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (tekst jednolity Dz.U. z r. 2002 nr 200 poz. 1679 ze zmianami) i od 1.01.2009 r. będzie wynosić 1276 zł. Jak więc widać ustawodawca wprowadził inne zasady ustalania stawek dziennych grzywny w Kodeksie karnym a inne w Kodeksie karnym skarbowym.

• zapłacenie określonej kwoty na rzecz państwa, płacone kiedyś w grzywnach, w 1932, 1969 orzekana kwotowo, powszechnie stosowana w prawie feudalnym, w dawnym prawie polskim wadium, konfiskata mienia pojawiła się po przerwie w 1944, 1969 jako kara dodatkowa, zniesiona w 1990, wprowadzono grzywnę płaconą w stawkach dziennych (z państw skandynawskich). Wymierzana w dwóch etapach - określenie liczby stawek, a potem wysokości jednej stawki. Od 10 do 360 stawek, a wysokość od 10 do 2000 zł, przy karze łącznej do 540 stawek, określając liczbę stawek sąd nie bierze pod uwagę statusu majątkowego sprawcy i jego dochodów (dopiero przy określaniu wartości stawki), tylko dyrektywami z art. 53§1, może być orzekana samoistnie, albo obok pw gdy korzyść majątkowa. Grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie jej można ściągnąć w drodze egzekucji, nie orzeka się również obok kary 25 i dożywocia (racjonalizacja, realizm). Gdy nie uiści grzywny do 120 stawek, można zamienić na prace społeczne, 10 stawek = miesiąc pracy, albo zastępcze pw, 1 dzień pw = 2 stawki dzienne (nie może przekroczyć 12 miesięcy pw). W kodeksie wykroczeń od 20 do 5 tyś. (wyj. 100 tyś.)

• Ograniczenie wolności - geneza- praca poprawcza w ZSRR (1917), w Polsce w 1950, lub areszt domowy w kk z 1932, w obcych ustawodawstwach community service, wymierzana w miesiącach od 1 do 12, w kodeksie wykroczeń do miesiąca, w czasie odbywania:

1) nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,  

2) jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd,  

3) ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.  

Art. 35. § 1. Obowiązek określony w art. 34 § 2 pkt 2 polega na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne wskazanej przez sąd w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej, w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym.

§ 2. W stosunku do osoby zatrudnionej sąd, zamiast obowiązku określonego w § 1, może orzec potrącenie od 10 do 25% wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd; w okresie odbywania kary skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.

§ 3. Miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązku pracy, o którym mowa w § 1, sąd określa po wysłuchaniu skazanego.

Art. 36. § 1. Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

§ 2. Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec wobec skazanego obowiązek przeproszenia, powstrzymania się od nadużywania alkoholu, wykonywania obowiązku alimentacyjnego, naprawienia szkody

Areszt i areszt wojskowy - w kodeksie wykroczeń jako kara najsurowsza, od 5 do 30 dni, gdy grzywna nieskuteczna 1 dzień = grzywna od 20 do 150 zł, nie orzeka się gdy z powodu warunków osobistych nie jest możliwa, w idealnym zbiegu przestępstw 1 dzień aresztu = 1 dzeń pw = 2 dni ow, grzywna od 20 do 150 zł, w kk tylko w stosunku do żołnierzy (art. 322) - od miesiąca do 2 lat, stosuje się odpowiednio przepisy o karze pozbawienia wolności, odbywa się w przeznaczonym do tego zakładzie karnym; w czasie odbywania kary skazany podlega także szkoleniu wojskowemu, swoista odmiana kary pw, w kk z 1932 jedna z kar zasadniczych (kara honorowa od tygodnia do 5 lat)

• Pozbawienie wolności - kara stosunkowo młoda, XVIII/XIX, pw sesnu largo i senstu stricto (Krzymuski), pierwsze więzienia w Chinach i Egipcie, służyły izolacji, a nie wykonywaniu kary, w Polsce kara wieży górnej i dolnej, od godziny do roku i 6 tygodniu, głębokość 12 łokci (określona na sejmie w 1588, 9 metrów), jak współczesny areszt śledczy, korzenie w zakładach odosobnienia (domy poprawy, domy pracy), przytułek San Michelle dla nieletnich przestępców (1703 w Rzymie, Klemens XI), Katownia (1604, wraz z sądem inkwizycyjnym, mieszanin przy dworze Artusa, obecnie muzeum więziennictwa i ekspozycje). Systemy penitencjarne (zespół dyrektyw określające zasady i sposoby wykonywania kary pw i reguły techniczno-materialne):

• System celkowy - pensylwański, filadelfijski, 1791, Jon Howard, Kwakrzy, pełna izolacja w pojedynczych celach i lektura biblii, połączona z przymusem pracy, całkowita izolacja powodem wielu chorób psychicznych (więzienie we Wronkach 1889-1894)

• Auburnski - odosobnienia, system milczenia, 1826 w stanie NY, modyfikacja celkowego, izolacja w porze nocnej, w ciągu dnia praca, ale zachowanie milczenia

• Progresywny - irlandzko-angielski, XIX, powstanie związane z deportacją, w przypadku długoterminowych kar pw, kolejne etapy (okres osamotnienia i bezczynności, okres wspólności z surową dyscypliną, okres pobytu w zakładzie pośrednim, zwolnienie warunkowe), kolejno przechodzono etapy, uzależnienie od postępów (kk 1932)

• Klasyfikacyjny szwajcarski - koniec XIX, klasyfikacja więźniów na określone klasy, każda wyższa zapewniała łagodniejsze warunki

• Reformatoriów amerykańskich - obok systemu celkowego, poprawa więźniów a nie zadawanie cierpienia

• Wolnej progresji - zmodyfikowany progresywny, obecnie w Polsce, bardziej elastyczny

• Wspólności - wszyscy razem, tragedy

Stosowana w Polsce ma charakter jednolity, bez podziału na karę hańbiącą i niehańbiącą, orzekana w latach i miesiącach, od miesiąca do 15 lat (nie można przekroczyć), sąd jednocześnie może określić rodzaj i typ zakładu karnego (dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy, recydywistów, odbywających karę aresztu wojskowego) oraz orzec system terapeutyczny, jeśli nie to jednostki penitencjarne (zakłady typu otartego, półotwartego, zamkniętego, w systemie programowego oddziaływania, terapeutycznym, zwykłym). Na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności. W Polsce 86 zakładów karnych, 70 aresztów śledczych, 32 oddziały zewnętrzne,

• Długoterminowe pozbawienie wolności - pojawiła się w kk z 1969, rodzi specyficzne problemy różne od kary do 15 lat pw, jest karą bezwzględnie oznaczoną, nie poddającą się żadnemu miarkowaniu, charakter wyjątkowy, eliminacyjny, a nie resocjalizacyjny, może być stosowana wobec młodocianego i nieletniego, wpłynęła na ograniczenie wyroków kary śmierci w latach 1970-1992, przewidziana za: Kto wszczyna lub prowadzi wojnę napastniczą, Kto, w celu wyniszczenia w całości albo w części grupy narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub grupy o określonym światopoglądzie, dopuszcza się zabójstwa albo powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu osoby należącej do takiej grupy, Kto stosuje środek masowej zagłady, Kto w czasie działań zbrojnych atakuje miejscowość lub obiekt nie broniony, strefę sanitarną lub zneutralizowaną, Kto, mając na celu pozbawienie niepodległości, oderwanie części obszaru lub zmianę przemocą konstytucyjnego… Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.  

• Dożywocie - znana we wcześniejszych kodeksach, w związku z moratorium o karze śmierci traktowana raczej jak środek ochronny, zabezpieczenie przed skazańcem, a nie resocjalizacja, brak dodatniej prognozy kryminologicznej i jakiejkolwiek szansy na resocjalizacje, nie można stosować wobec sprawcy, który nie ukończył 18 lat, stosowana w 9 przypadkach

• Kara śmierci - nazywana karą na gardle, lub kara główną, ścięcie, kwalifikowane (szczególne udręczenie), w USA powieszenie, rozstrzelanie, zastrzyk, komora, za i przeciw, ostatni wyrok wykonany w 1988, od 1989 do 1995 obowiązywało faktyczne moratorium, SN zmieniał konsekwentnie na 25 lat, od 1995 moratorium prawne do 1997

ŚRODKI KARNE

Art. 39. We wcześniejszych kodeksach podział na kary zasadnicze i kary dodatkowe, co do zasady kara dodatkowa orzekana obok kary zasadniczej, podział środków:

• represyjne (pozbawienie praw), prewencyjne (zakaz prowadzenia), kompensacyjne (naprawienie szkody), zabezpieczające (przepadek przedmiotów),

• wymierne w czasie (zakaz prowadzenia pojazdów), o charakterze jednorazowym (nawiązka),

• samoistne (przepadek), orzekane kumulatywnie (pozbawienie praw publicznych)

• orzekane obligatoryjnie (zakaz prowadzenie, gdy zbiegł), fakultatywnie (zakaz prowadzenie określonej działalności)

Art. 244.  Kto nie stosuje się do orzeczonego przez sąd zakazu zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu, prowadzenia działalności, prowadzenia pojazdów lub obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakazu kontaktowania się z określonymi osobami lub zakazu opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu albo nie wykonuje zarządzenia sądu o ogłoszeniu orzeczenia w sposób w nim przewidziany,podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. 

• Środki karne

• Pozbawienie praw publicznych - kk z 1932 przewidywał również utratę obywatelskich praw honorowych, od 1969 już nie, brak kar uszczuplających cześć (mort civile, consumptio existimationis), najbardziej dolegliwy, zastosowanie jest fakultatywne i następuje po wystąpieniu łącznym dwóch przesłanek: pw powyżej 3 lat i motywacja zasługująca na szczególne potępienie, środek terminowy od roku do 10 lat, nie biegnie w trakcie odbywania kary pw, obejmuje:

• utratę czynnego i biernego prawa wyborczego,

• prawa do udziału w sprawowania wymiaru sprawiedliwości,

• pełnienia funkcji w organach,

• utratę stopnia wojskowego, powrót do szeregowego,

• utratę orderów,

• zdolności ich uzyskania

• Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej - kk z 1932: zakaz wykonywania zawodu, kk z 1969 wprowadził resztę, orzekane tylko jeżeli sprawca został skazany za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, a dalsze jej prowadzenie zagrażają dobrom prawnym, oba te warunki muszą wystąpić kumulatywnie, chodzi o zawód faktycznie wykonywany, środek orzekany na okres od roku do 10 lat, wg Art. 41. § 1. Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli:

• sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo

• okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

• Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich oraz opieką nad nimi - wprowadzony do kodeksu 27 lipca 2005 (zmiany antypedofilskie), orzeka się od roku do 15 lat, celem jest wzmocnienie ochrony małoletnich przed wykorzystywaniem seksualnym, orzekany w razie skazania na karę pw za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego, a na zawsze gdy ponownie. Wadliwy ponieważ traktuje sprawców wszystkich przestępstw

Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się, opuszczania miejsca pobytu bez zgody sądu - w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej; obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, orzeka się od roku do 15 lat, obowiązkowo gdy skazano na pw bez warunkowego zawieszenia gdy popełnione na szkodę małoletniego, a na zawsze gdy ponownie

§ 2. Sąd orzeka obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego; obowiązek lub zakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu.

§ 3. Sąd może orzec obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu na zawsze w razie ponownego skazania sprawcy w warunkach określonych w § 2.

Art. 84a. § 1. Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, orzeczone na zawsze, można uznać za wykonane, jeżeli zachowanie skazanego po popełnieniu przestępstwa i w czasie wykonania kary uzasadniają przekonanie, iż po uchyleniu obowiązku lub zakazu nie popełni on ponownie przestępstwa przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego, a obowiązek lub zakaz był wykonywany co najmniej 10 lat.

• Zakaz prowadzenia pojazdów - art. 42, orzekany fakultatywnie lub obligatoryjnie, od roku do 10 lat, albo na zawsze (wprowadzono 15 lipca 2000), albo pojazdów określonego rodzaju (niebezpieczeństwo w komunikacji) albo wszelkich, obligatoryjnie (popełniając przestępstwo był w stanie nietrzeźwości bądź odurzenia lub zbiegł z miejsca zdarzenia), na zawsze gdy będąc w stanie nietrzeźwości bądź odurzenia lub zbiegł z miejsca zdarzenia, a skutkiem przestępstwa jest śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu (art. 173, 174, 355§2), obligatoryjnie wszelkich, gdy ponownie był sprawcą, na poczet zalicza się okres rzeczywistego zatrzymania prawa jazdy

• Przepadek przedmiotów i korzyści majątkowych - art. 44, kk z 1932 (przepadek przedmiotów i narzędzi), kk z 1969 (przepadek rzeczy), a obecnie przedmioty i korzyści majątkowe, jeżeli orzeczenie przepadku przedmiotów lub korzyści nie jest możliwe, orzeka się przepadek ich równowartości, nie orzeka się przepadku gdy podlegają one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu, na rzecz Skarbu Państwa, może dotyczyć:

• przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa (obligatoryjnie)

• przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa (fakultatywnie, a w ustawie obligatoryjnie)

• objęte zakazem wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu określonych przedmiotów (fakultatywnie, a w ustawie obligatoryjnie)

• korzyści majątkowe osiągnięte chociażby pośrednio z przestępstwa (obligatoryjnie)

• Obowiązek naprawienia szkody - może dochodzić naprawienia szkody w drodze powództwa cywilnego, ale

Art. 46. § 1. W razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu, sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, orzeka obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części; przepisów prawa cywilnego o przedawnieniu roszczenia oraz możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.

Złożenie wniosku obliguje sąd do orzeczenia tego środka, forma wniosku dowolna, ale zamiast obowiązku naprawienia szkody sąd może orzec na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę w celu zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także za doznaną krzywdę. Tylko dla pokrzywdzonego.

Nawiązka -

represyjno-odszkodowawczy środek karny będący reakcją na popełnienie czynu zabronionego. Według prawa polskiego sąd może zasądzić nawiązkę w wysokości do 100 000 złotych w wypadku:

• skazania za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także za doznaną krzywdę - na rzecz pokrzywdzonego w celu zadośćuczynienia.

• skazania za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia - na rzecz organizacji społecznej, do której do której statutowych zadań należy ochrona zdrowia.

• skazania za przestępstwo przeciwko środowisku - na rzecz organizacji społecznej, do której do której statutowych zadań należy ochrona środowiska.

• skazania sprawcy wypadku drogowego, jeżeli był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo zbiegł z miejsca zdarzenia - na rzecz organizacji społecznej, do której statutowych zadań należy świadczenie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych.

• skazania za przestępstwo pomówienia - na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

• skazania za przestępstwo wyrębu drzewa albo za kradzież leśną - na rzecz pokrzywdzonego w wysokości podwójnej wartości drzewa.

• gdyby orzeczenie przepadku przedmiotów stanowiących mienie ruchome, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego czynu - na rzecz Skarbu Państwa zamiast przepadku.

Jeżeli przestępstwa dopuściło się kilka osób, nawiązkę orzeka się od każdej z nich w pełnej wysokości.

pierwotnie występowała obok główszczyzny, jako płat (solutio), nie znana w kk z 1932, wprowadzona w 1969, charakter niejednolity, częściowo o cywilnoprawnym charakterze, obowiązek uiszczenia na rzecz poszkodowanego podwójnej wysokości, np.

Art. 290. § 1. Kto w celu przywłaszczenia dopuszcza się wyrębu drzewa w lesie, podlega odpowiedzialności jak za kradzież.  

§ 2. W razie skazania za wyrąb drzewa albo za kradzież drzewa wyrąbanego lub powalonego, sąd orzeka na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę w wysokości podwójnej wartości drzewa.

Art. 47.  § 1. W razie skazania sprawcy za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu albo za inne przestępstwo umyślne, którego skutkiem jest śmierć człowieka, ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, sąd może orzec nawiązkę na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na cele bezpośrednio związane z ochroną zdrowia, z przeznaczeniem na ten cel.

§ 2. W razie skazania sprawcy za przestępstwo przeciwko środowisku, sąd może orzec nawiązkę na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na cele bezpośrednio związane z ochroną środowiska, z przeznaczeniem na ten cel.

§ 3. W razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub art. 355, prowadzącego pojazd mechaniczny, jeżeli był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego albo zbiegł z miejsca zdarzenia, sąd może orzec nawiązkę na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na cele bezpośrednio związane z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych, z przeznaczeniem na ten cel.

Art. 48.  Nawiązkę orzeka się w wysokości do 100 000 złotych.

Nawiązka za wykroczenia wedle przepisów, czy np. w ustawie o ochroni przyrody do 10 tyś.) Konieczność wskazania dolnej granicy nawiązki,

• Świadczenie pieniężne - nieznany w poprzednich kodeksach, podobny do nawiązki, w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary

Art. 49. § 1. Odstępując od wymierzenia kary, a także w wypadkach wskazanych w ustawie, sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, wpisanej do wykazu prowadzonego przez Ministra Sprawiedliwości, której podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnianie świadczeń na określony cel społeczny, bezpośrednio związany z ochroną dobra naruszonego lub zagrożonego przestępstwem, za które skazano sprawcę, z przeznaczeniem na ten cel; świadczenie to nie może przekroczyć 20 000 złotych.

§ 2. W razie skazania sprawcy za przestępstwo określone w art. 178a (prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości) sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 na rzecz instytucji, stowarzyszenia, fundacji lub organizacji społecznej, o których mowa w art. 47 § 3, z przeznaczeniem na cel bezpośrednio związany z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach komunikacyjnych; świadczenie to nie może przekroczyć 60 000 złotych.

• Podanie wyroku do publicznej wiadomości - już nie ma na rynku u pręgierza czy z tabliczkami chodzenia, kk z 1932 (ogłoszenie wyroku w pismach), a w 1969 bardzo rozszerzony, kk z 1997 (nowelizacja z 2005 praktycznie w każdej sprawie), sąd może orzec podanie wyroku do publicznej wiadomości w określony sposób, jeżeli uzna to za celowe, w szczególności ze względu na społeczne oddziaływanie skazania, o ile nie narusza to interesu pokrzywdzonego. Przewiduje również ustawa o IPN, przewiduje również kodeks wykroczeń, stosowany z uwagi na cel wychowawczy

• Środki karne wobec żołnierzy art. 324- 1 lipca 2004 zlikwidowano środek obniżenia stopnia wojskowego, nie można wobec żołnierzy orzekać środka karnego w postaci pieniężnej

• Wydalenie z zawodowej służby wojskowej - nie przewidywał kk 1969, bezzwłoczne usunięcie ze służby wraz z utratą odznak i zaczytanych wyróżnień nadanych przez właściwego dowódcę, fakultatywne jeżeli sprawca przy popełnieniu przestępstwa umyślnego rażąco nadużył swoich uprawnień albo okazał, że dalsze pełnienie tej służby zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Degradacja - obejmuje utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego, charakter fakultatywny, w razie skazania za przestępstwo umyślne, jeżeli rodzaj czynu, sposób i okoliczności jego popełnienia pozwalają przyjąć, że sprawca utracił właściwości wymagane do posiadania stopnia wojskowego, a zwłaszcza w wypadku działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Tylko wobec żołnierza.

• Pozostałe środki karne - wobec sprawcy wykroczenia, zakaz wstępu na imprezę masową, zakaz amatorskiego połowu ryb, w kks - dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

ŚRODKI PROBACYJNE

• Poddanie sprawcy czynu zabronionego próbie (rozdział VIII), wykształciła się w Anglii (początkowo w stosunku do nieletnich) i w USA - uznanie sprawcy za winnego, zawieszenie orzeczenia dotyczącego kary, wyznaczenie obowiązków na czas próby, przebieg próby pod nadzorem (Probation of first offenders act 1887), 4 systemy:

• duńsko-norwesko-holenderski: zawieszenie samego postępowania, a ścigania z decyzji oskarżyciela publ.

• anglo-amerykański: wyrok skazujący przez sąd przysięgły (co do winy), powstrzymanie się od wydania wyroku kary, a w USA dozór ochronny przez (probation officers), wymagana pozytywna ocena

• francusko-belgjski: orzeczenie kary i zawieszenie kary już orzeczonej na okres próby (Francja 5 lat, Belgia do 5)

• niemiecki: warunkowe zawieszenie przez organ wykonujący wyrok, ocena zachowania w czasie próby

• w kk z 1932 tylko warunkowe zawieszenie wykona kary pozbawienia wolności (system f-b), w kk z 1969 pojawiło się warunkowe umorzenie i przedterminowe zwolnienie, kk z 1997: ku racjonalizacji i humanizacji kar, łączy je poddanie sprawcy próbie, różnice między tymi środkami natury procesowej i prawnomaterialnej,

• Warunkowe umorzenie postępowania karnego (art. 66) - wprowadzone przez kk z 1969 (prokurator podejmował w większości decyzje, obecnie może skierować tylko wniosek o takie umorzenie), ma po części charakter materialny i procesowy, tylko wtedy, gdy stwierdzi się, że sprawca popełnił przestępstwo, sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli

• wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,

• okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości,

• postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne,

• jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

• przestępstwo nie jest zagrożone jarą powyżej 3 lat pw

• W wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. (charakter akcesoryjny)

• Sąd nie może mieć wątpliwości co do winy oskarżonego, sprzeciw oskarżonego skutkuje skierowaniem na rozprawę

Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia, oddanie pod dozór w czasie próby jest fakultatywne, umarzając sąd zobowiązuje do naprawienia szkody w całości lub w części, ale może nałożyć obowiązki

1) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,  

2) przeproszenia pokrzywdzonego,  

3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,  

5) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,  

7a) powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób

orzec świadczenie pieniężne

zakaz prowadzenia pojazdów, wymieniony do lat 2.

• Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.

• Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż określone w § 1 przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody

• Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

• Warunkowe zawieszenie wykonania kary (art. 70-73) - znane w kodeksie z 1969 (tylko w stosunku do pw), a w kk z 1997 w stosunku do pw, ow i grzywny, przesłanką jest pozytywna prognoza co do osiągnięcia celów kary, sąd bierze pod uwagę postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa

Art. 70. § 1. Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia i wynosi:

1) od 2 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,  

2) od roku do 3 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności.  

§ 2. W wypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego lub określonego w art. 64 § 2, okres próby wynosi od 3 do 5 lat.

• Może poddać skazanego pod dozór. Obowiązkowy dozór wobec młodocianego, a także sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami seksualnymi

• Sąd może orzec grzywnę do 180 stawek przy zawieszeniu pw i do 90 stawek przy zawieszeniu ow

• Zawieszeniu może towarzyszyć:

Art. 72. § 1. Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do:

1) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,  

2) przeproszenia pokrzywdzonego,  

3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,  

4) wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,  

5) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających,  

6)  poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych, 

7) powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,  

7a) powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób, 

7b) opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, 

8) innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.  

§ 2. Sąd może zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części, chyba że orzekł środek karny wymieniony w art. 39 pkt 5, albo do uiszczenia świadczenia wymienionego w art. 39 pkt 7.

• Obligatoryjnie zarządzenie wykonania kary:jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności.

• Sąd może jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w § 1 albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych. Sąd może zarządzić wykonanie kary, jeżeli skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo

• Zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

• Warunkowe przedterminowe zwolnienie - charakter materialny, a nie procesowy, następuje dopiero na etapie postępowania wykonawczego, modyfikacja orzeczenia na rzecz skazanego, przesłanką jest pozytywna prognoza kryminologiczna, że skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa, może nastąpić po odbyciu co najmniej połowy kary, jednak nie wcześniej niż po upływie 6 miesięcy, tym samym nie ma zastosowania do skazanych na pw poniżej 6 miesięcy,

Art. 77. § 1. Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.

• Skazany w warunkach recydyw jednokrotnej, może jednokrotnie skorzystać, ale po odbyciu 2/3, a wielokrotnej po odbyciu ¾ ale nie wcześniej niż po roku

• Skazanego na 25 lat, po 15 latach

• Skazanego na dożywocie, po 25 latach

• Czas pozostały jest okresem próby, nie krótszy niż 2, nie dłuższy niż 5 lat, recydywy nie krótszy niż 3 lata, skazanego na dożywocie - 10 lat,

odwołanie zwolnienia gdy ponownie popełnia, rażąco narusza prawo, uchyla się od dozoru, nie wykonuje obowiązków,

• Surowsze ograniczenia do skorzystania z warunkowego przedterminowego zwolnienia: § 2. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd wymierzając karę pozbawienia wolności może wyznaczyć surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia niż przewidziane w art. 78.

• Może być stosowane do dwóch lub więcej kar pw, które nie podlegają łączeniu i mają zostać wykonane kolejno, i wtedy zwolnienie po 15 latach

• Jeżeli nie odwołano go w okresie próby w ciągu 6 miesięcy, karę uważa się za odbytą

ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE

• Rozdział X, realizacja ius puniendi, środki karne jako pomost od kar do środków zabezpieczających, kodyfikacje przewidujące środki zabezpieczające nazywane są kodeksami dwutorowymi. Historia: pojawienie się na gruncie pozytywizmu filozoficznego, realizmu, empiryzmu, oraz szkoły pozytywistycznej, odrzucenie winy (postawa deterministyczna), chronienie przed niebezpieczeństwem ze strony sprawcy, radykalni pozytywiści odrzucali system kar, genezę należy wiązać ze szkołą socjologiczną i prewencją szczególną, środki zabezpieczające (ochronne - Krzymuski), stosuje się je dla dobra samego sprawcy i dla zabezpieczenia społeczeństwa, postulat dwutorowości. za sprawą Makarewicza znalazły się w kk z 1932, zaspakajają społeczne poczucie sprawiedliwości. Prekursor Karol Stooss, kodyfikacja szwajcarska, pierwszy dwutorowy kodeks: norweski z 1902 (1905 w życie), Ernest Ferdynand Kelin, ale przedstawiciel szkoły klasycznej z XVIII, zdecydowanym przeciwnikiem był Feuerbach, stosowanie tych środkiem jest postulatem polityki kryminalnej, środki takie nie są wyrazem potępienia sprawcy i jego czynu, swoje zadanie spełniają przez: usuwanie lub ograniczanie stanu niebezpieczeństwa, odseparowanie sprawcy, (fałszowanie etykiety - pochłanianie kary przez środki zabezpieczające), związane z brakiem zawinienia lub zmniejszonym zawinieniem:

• lecznicze i nielecznicze

• zastępują karę, uzupełniają karę

• bezpośrednie (dotykają sprawcę), pośrednie (dotykają przedmioty, przedmioty)

• osobowe środki zabezpieczające, rzeczowe środki zabezpieczające

• obligatoryjne, fakultatywne

• Środki o charakterze leczniczym i rehabilitacyjnym - 93 - 98 kk, poza kodeksem w ustawie o postępowaniu wobec nieletnich, o przeciwdziałaniu narkomanii, o wychowaniu w trzeźwości, o ochronie zdrowia psychicznego

Art. 93. Sąd może orzec przewidziany w tym rozdziale środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego związanego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego; przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa.

• Umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym - sprawca niepoczytalny art. 31§1 popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości, prawdopodobieństwo, że popełni ponownie, brak określenia czasu, zwolnienie, gdy dalsze przebywanie nie jest konieczne, można ponownie w 5 lat od zwolnienia gdy odpowiednie okoliczności

• Umieszczenie w zakładzie karnym na oddziale szczególnego leczenia lub rehabilitacji - gdy skazany na karę bezwzględnego pw gdy czyn popełniony w stanie ograniczonej poczytalności art. 31§2, można warunkowo zwolnić, gdy wyniki leczenia za tym przemawiają, a kara nie przekraczała 3 lata pw

• Umieszczenie sprawcy przestępstwa przeciwko wolności seksualnej w zakładzie zamkniętym lub skierowanie na leczenie ambulatoryjne - popełnione w związku z zakłóceniami o podłożu seksualnym, innym niż choroba psychiczna, stosowany dopiero po odbyciu orzeczonej kary pw, o takiej potrzebie rozstrzyga są na 6 miesięcy przed wykonaniem kary lub warunkowym zwolnieniem, wprowadzony nowelą z 27 lipca 2005

• Umieszczenie narkomana lub alkoholika w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego - może orzec wobec skazanego na karę bezwzględnego pw nie przekraczającą 2 lata, gdy prawdopodobieństwo ponownego popełnienia, od 3 miesięcy do 2 lat, o zwolnieniu rozstrzyga sąd na podstawie wyników leczenia, czy też o war. zwolnieniu

• Skierowanie narkomana lub alkoholika na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację - tytułem próby na okres 6 miesięcy do roku, stosując jednocześnie dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, gdy się uchyla, ponownie

• Środki o charakterze administracyjnym (nieleczniczym) art. 99 i 100 jeżeli sprawca popełnił czyn zabroniony w stanie niepoczytalności art. 31§1, pozbawienie praw lub przepadek przedmiotów, w art. 99:

• Zakaz zajmowania określonego stanowiska, zawodu, prowadzenia działalności,

• Zakaz prowadzenia pojazdów

• Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem edukacją nieletnich

• Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach

• Przepadek przedmiotów z art. 44

Art. 100. Jeżeli społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, a także w razie warunkowego umorzenia postępowania albo stwierdzenia, że zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego, sąd może orzec przepadek wymieniony w art. 39 pkt 4.

• Przepadek następuje na rzecz Skarbu Państwa, ale nie gdy przedawnienie lub skuteczny czynny żal, kontratyp nie jest okolicznościąwyłączającą ukaranie sprawcy

• Prawo wykroczeń nie przewiduje, ale jedynie w art. 28§3, gdy niepoczytalny

ŚRODKI ZWALCZANIA RECYDYWY, TERRORYZMU, ZAWODOWEJ

• Powrót do przestępstwa (recydywa) - (receder, recido, ponownie wpadać), istotna okoliczośc obciążajaca, uwzględniania przy wymiarze kary, znana już w XVI w, kontrola w czarnych księgach (smolne - egesra meleficiorum), zjawisko świadczące od nieskuteczności reakcji karnej, nieosiągnięcie celów kary, recydywa następuje w ustawowo określonych warunkach (recydywa specjalna, w odróżnieniu od ogólnej)

• Recydywa specjalna jednokrotna - podstawowa, prosta, kara nie może przekroczyć 15 lat, 540 stawek dziennych, 18 miesięcy ograniczenia wolności

Art. 64. § 1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

• Recydywa specjalna wielokrotna - mulirecydywa - sprawca musi co najmniej po raz trzeci popełnić przestępstwo, możliwość wymierzania kary zaostrzonej jest wyłączona w stosunku do zbrodni

§ 2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

• Zwalczane przestępczości zawodowej - w kk z 1932 - u przestępcy zawodowego lub z nawyknienia, stwierdzono trzykrotny powrót do przestępstwa, dużo uwagi przez wpływy szkoły socjologicznej, w kk z 1969 tylko jako okoliczność przestępstwa kwalifikowanego. Kk z 1997 niejako renesans, przestępca zawodowy czerpie z niego stałe źródło dochodu, utrzymuje się z nich, reguluje art. 65§1 - jak dla recydywistów wielokrotnych (64§2)

• Zwalczanie przestępczości zorganizowanej - przestępstwo o charakterze formalnym, organized crime, charakterystyczna struktura organizacyjna, trwałość, istnienie więzów, planowanie, akceptacja celów, gromadzenie narzędzi, podział ról, skoordynowany sposób działania, co najmniej 3 osoby, hierarchiczna struktura, najczęściej z przywódcą (z wyroku S.A. z 2002), brak definicji kodeksowej, organizacja, która powstała i funkcjonuje w celu popełnienia przestępstw, środek do pozyskiwania i gromadzenia korzyści, typizacja w art. 258 kk, surowsza karalność dla zakładającego lub kierującego, zaostrzona odpowiedzialność. Do sprawców tych przestępstw stosuje się również przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych, środków probacyjnych, które są przewidziane w stosunku do recydywistów wielokrotnych z art. 64§2

Przestępstwa o charakterze terrorystycznym - konsekwencje WTC, 08.01.2004 rządowy projekt zmiany kk, dostosowanie prawa karnego do wymagań UE, nowe acquis, decyzja ramowa 13.06.2002 o zwalczaniu terroryzmu, zobowiązanie do przyjęcia definicji terroryzmu i zaostrzenia kar, wprowadzenie do art. 115§20

Przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:

1) poważnego zastraszenia wielu osób, 

2) zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności, 

3) wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej - a także groźba popełnienia takiego czynu. 

Możliwość nadzwyczajnego obostrzenia kary, jak dla multirecydywisty w przypadku przestępczości zorganizowanej i zawodowej rozszerzono o sprawce przestępstwa terrorystycznego, branie udziału w takiej grupie zaostrzono do 8 lat, zaś art. 258§ 4. Kto grupę albo związek mające na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym zakłada lub taką grupą lub związkiem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

POZOSTAŁE ŚRODKI

• Środki cywilnoprawne

• Zobowiązanie do zwrotu korzyści majątkowej (52 kk) - nie występował w poprzednich kodyfikacjach, quasi-środek karny, w przypadku skazania za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową osobie fizycznej lub innej, a sprawca działał w je imieniu lub w jej interesie, zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść do jej zwrotu w całości lub w części na rzecz Skarbu Państwa

• Zasądzenie powództwa cywilnego w procesie karnym (415§1-3 kpk) - pokrzywdzony może wystąpić z powództwem adhezyjnym w procesie karnym, sąd uwzględnia lub oddala tylko gdy skazuje, a gdy uniewinnia np. pozostawia je bez rozpoznania lub gdy materiał dowodowy jest niewystarczający do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego, a uzupełnienie spowodowałoby przewlekłość

• Zasądzenie odszkodowania z urzędu (415§4 kpk) - charakter fakultatywny, w razie skazania, niedopuszczalne gdy roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia, jest przedmiotem innego postępowania lub orzeczono już prawomocnie, po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową, samorządową

• Obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia (415§5 kpk) - w razie skazania lub warunkowego umorzenia, sąd orzeka na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienie, w przypadku nie okrycia całej szkody, resztę może dochodzić w postępowaniu cywilnym

• ale nie gdy jest przedmiotem innego postępowania lub orzeczono już prawomocnie, w przypadku nie okrycia całej szkody, resztę może dochodzić w postępowaniu cywilnym,

• Zawiadomienie sądu rodzinnego (art. 51) - w kk z 1932 i 1969 jako kara dodatkowa utrata praw rodzicielskich, gdy przeciwko nieletniemu lub we współdziałaniu z nim, rezygnacja w kk z 1997 (pozostawienie orzecznictwu sądów rodzinnych), art. 51 nie jest środkiem karnym, sąd orzekając powinien zawiadomić o popełnieniu przestępstwa na szkodę nieletniego lub we współdziałaniu sąd rodzinny (możliwe pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej art. 111 kr)

• Odstąpienie od wymierzenia kary (art. 60§3) - „łaska sędziowska, „nagana sędziowska”, jest sankcją prawa karnego (jest reakcją), nie ma nic wspólnego z brakiem odpowiedzialności czy uniewinnieniem, rola sprawcy była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa, sąd może odstąpić również od wymierzenia środka karnego, nawet gdyby orzeczenie było obowiązkowe (art. 61). Przewidziane przy usiłowaniu nieudolnym, przekroczenie granic obrony koniecznej, stanu wyższej konieczności,

Art. 59.  § 1. Jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat albo alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3 i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd może odstąpić od wymierzenia kary, jeżeli orzeka równocześnie środek karny, a cele kary zostaną przez ten środek spełnione.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do sprawcy występku o charakterze chuligańskim.

• Środki oddziaływania wychowawczego - w stosunku do sprawcy wykroczenia można zrezygnować z ukarania, takim środkiem oddziaływania jest pouczenie, zwrócenie uwagi lub ostrzeżenie, zawiadomienie zakładu pracy, uczelni, szkoły, organizacji

ZASADY I DYREKTYWY WYMIARU KAR

• Ustawowy wymiar kary

• Sędziowski wymiar kary: orzeczenie kary w określonej sprawie za konkretny czyn, wobec konkretnego sprawcy, ocena czy niewspółmiernie łagodna czy surowa

• Sądowy wymiar kary: wymiar kar i środków dokonywany przez sądy według pewnych zasad oraz dyrektyw w dowolnej sprawie

• Ustawowy wymiar kary: wskazuje zagrożenie karne określone przez ustawę karną, zwykły - zagrożenia podane przy poszczególnych czynach zabronionych (część szczególna), szczególny - modyfikacje wymiaru zwykłego (obostrzenie, złagodzenie, wymierzenie kary innego rodzaju)

• Wymiar kary sensu stricto (orzekanie o karach i środkach) i sensu largo (wszelkie konsekwencje)

• Sądowy wymiar kary i środków karnych i innych takich (zasady) - rozdział VI, uzasadnienie do nowego kk: uwzględnienie okoliczności o ambiwalentnym charakterze, art. 53§2, uwzględnia cele wychowawcze kary, cele resocjalizacji, środki probacyjne, cele indywidualno - prewencyjne, odrzuca się prewencje generalną negatywną, kształtowanie świadomości prawnej, wysoki stopień wykrywalności, nieuchronność ponoszenia odpowiedzialności, sądowy wymiar kary odbywa się w postępowaniu jurysdykcyjnym ale i na etapie wykonywania kary. Zasady mają charakter reguł postępowania, należy je bezwzględnie przestrzegać, walor ogólny, źródło Konstytucja, kk, kpk:

• humanitaryzmu w odniesieniu do orzekania

• swobodnego uznania sądu w zakresie orzekania

• indywidualizacja środka reakcji karnej

• bezwzględnej oznaczoności kar i środków karnych

• względnej oznaczoności środków zabezpieczających

• zaliczania rzeczywistego okresu pozbawienia wolności na poczet orzeczonej kary pw

Art. 53. § 1. Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

§ 2. Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy, popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim, rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości, a także zachowanie się pokrzywdzonego.

§ 3. Wymierzając karę sąd bierze także pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą albo ugodę pomiędzy nimi osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem.

• Dyrektywy ogólne (art. 53§1 i 2) żadna nie jest nadrzędna, wszystkie powinny być uwzględniane, jednak poglądy o prymacie sprawiedliwościowej (prezydencki projekt nowelizacji wzmocnienie roli winy i społecznej szkodliwości, podkreślenie sprawiedliwościowej funkcji kary),

• Sprawiedliwościowa: dolegliwość nie przekraczająca stopnia winy, uwzględnienie społecznej szkodliwości

• Prewencja indywidualna

• Prewencja generalna

• Naprawienie szkody i zadośćuczynienie

• Dyrektywy szczególne (art. 53§2 i 3, art. 54, 58)

• Wymiar kary nieletnim i młodocianym (art. 54)

• Uwzględnienie okoliczności dotyczących sprawcy i jego czynu (art. 53§2)

• Uwzględnienie pozytywnych wyników mediacji lub ugody (art. 53§3)

• Prymat kar wolnościowych (art. 58§1 in dubio pro libertate, pw tylko gdy inna nie spełni celów kary, możliwe odstąpienie od wymierzenia kary, wymierzając środek karny, gdy pw do 3 lat, ograniczenie lub grzywna i niewielka społeczna szkodliwość czynu, lub też orzec grzywnę lub ograniczenie wolności, gdy pw do 5 lat, gdy równocześnie orzeka środek karny, a sprawca nie był uprzednio skazany na pw nie krócej niż 6 miesięcy bez warunkowego zaw.)

• Wymiar kar i środków nieletnim lub młodocianym - należy się kierować przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować (art. 54), nieletni - 15-17, młodociany - nie ukończył w chwili popełnienia czynu 21, a w czasie orzekania nie ukończył jeszcze 24 (art. 115§10), przede wszystkim względy wychowawcze, kk z 1969 zawód

• Okoliczności łagodzące i obciążające - nie zawiera katalogu, nie jest okolicznością znamię typu,

Łagodzące




• przyznanie się do winy

• skrucha

• dotychczasowa niekaralność

• naprawienie szkody

• przekroczenie granic kontratypu

• afekty (usprawiedliwione silne wzburzenie)

• ograniczona poczytalność

• szlachetne pobudki

• forma zamiaru (dolus repentinus)

• młody wiek

• możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary




Obciążające




• nietrzeźwość lub odurzenie

• narkotyki, alkohol

• psychopatyczne cechy osobowości

• znaczny stopień demoralizacji

• drastyczna postać czynu

• szczególne okrucieństwo

• niskie pobudki

• współdziałanie z nieletnim

• nagminność

• powrót do przestępstwa

• dolus premeditatus




• Średni wymiar kary - kk nie podaje jaka kara jest typowa, średnia za dany czyn, gdy nie ma okoliczności łagodzących lub surowszych czy się równoważą, nie może to być średnia arytmetyczna czy geometryczna, w tej sprawie orzeczenie SN z 1935 r, średni wymiar gdy objawy nie przekraczają zwyczajnych wydarzeń. Prawo Wezera-Fechnera (Wolter): stosunek wzrostu wrażenie nie jest wprost proporcjonalny do wzrostu podniety, ponieważ wzrost tej podniety musi być proporcjonalny do dotychczasowej podniety, aby nastąpił odpowiedni wzrost wrażenia). Użyteczna średnia medialna (wartość środkowa): dzieli jednakowa liczba wypadków od wartości górnej i dolnej, odległości między wypadkami są jednakowe, odległości wzrastają w miarę podwyższania kary,

• Nadzwyczajne obostrzenie kary - zwykle charakter formalny, modyfikacja dolnej lub górnej granicy ustawowego zagrożenia, w kk w przypadkach:

• Recydywa (64§1 i2)

• Stałe źródło dochodu z działalności przestępczej (65§1)

• Ciąg przestępstw

• Wyrok łączny za ciąg

• Przeciwko bezpieczeństwu komunikacji w stanie nietrzeźwości

Kara nadzwyczajnie obostrzono na podstawie przepisów kks nie może przekroczyć 1080 stawek dziennych, 18 miesięcy ograniczenia wolności, 6 lat pozbawienie

Art. 37§1 kks ma zastosowanie gdy:

• Umyślenie popełnia przestępstwo skarbowe o dużej wartości uszczuplenia lub przedmiotu,

• Stałe źródło dochodu z przestępstwa skarbowego

• Popełnia w podobny sposób, w podobny sposób

• Popełnienie tego samego rodzaju w ciągu 5 lat po odbyciu (6 miesięcy ow, pw lub 120 stawek grzywny)

• Działając w zorganizowanej grupie

• Używając przemocy, groźby użycia

• Wykorzystanie stosunku zależności lub krytycznego położenia

• Nadzwyczajne złagodzenie kary art. 60 kk - pozwala wymierzyć karę zgodnie z zasadą indywidualizacji, humanitaryzmu, pozwala dokonania korektur, rozszerzono podstawy orzekania kary nadzwyczajnie złagodzonej. Fakultatywne nadzwyczajne złagodzenie: w wypadkach przewidzianych w ustawie (), w stosunku do młodocianego (względy wychowawcze), w innych przypadkach, gdyby kara byłaby zbyt surowa (pojednał się ze sprawcą, szkoda naprawiona, ze względu na postawę sprawcy, np. zapobieżenie, sprawca przestępstwa nieumyślnego lub najbliższy poniósł uszczerbek na zdrowiu.

• Obligatoryjnie nadzwyczajne złagodzenie gdy współdziałający ujawnił informacje dotyczące współdziałających lub istotne okoliczności jego popełnienia (może też warunkowo zawiesić, art. 60§3 mały świadek koronny, nie można potem zaprzeczyć, częściowo ujawnić czy częściowo zataić), inne przypadki art. 250§4 oraz 299§8

• Wymierza się zawsze poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo wymierza karę łagodniejszego rodzaju

• Gdy zbrodnia - nie niższa niż 1/3 zagrożenia

• Występek, kara ponad rok pw - grzywna, ow, pw

• Występek, kara poniżej rok pw - grzywna, ow

• Występek, kara grzywna, ow, pw - odstąpienie i orzeczenie środka karnego (od wymieru jego nie można odstąpić)

• Wielość podstaw nadzwyczajnego obostrzenia lub złagodzenia art. 57 - nie ma odpowiednika we wcześniejszych kodeksach, problem zbiegu (konkurencji) podstaw obostrzenia lub złagodzenia. Zbieg przepisów jednokierunkowych §1 (tylko złagodzenie lub tylko obostrzenie), różnokierunkowych §2 (jednocześnie obostrzenie i złagodzenie, sąd musi dokonać wyboru, zakaz równoczesnego korzystania z tych instytucji, np. w przypadku art. 91§1, pozostawia swobodnemu uznaniu wybór między obostrzeniem, a złagodzeniem, nie ma zakazów, zbieg podstaw obostrzenia (ciąg przestępstw):

• Zbieg dodatkowych sankcji różnego rodzaju - obostrzenie tylko raz, tylko jedna sankcja (bez kumulacji)

• Zbieg niezależnych podstaw do podwyższenia granicy zagrożenia - tylko jedna granica podwyższona

• Zbieg wielu niezależnych podstaw do podniesienia jednej z granic - jedna, zasada absorpcji

Zbieg podstaw złagodzenia:

• Zbieg złagodzeń tego samego rodzaju - jedno złagodzenie

• Zbieg różnorodzajowych podstaw złagodzenia - tylko jedna

• Wybór najbardziej korzystnego

ŚRODKI WYCHOWAWAWCZE ORAZ ŚRODEK POPRAWCZY

• Duży wzrost przestępczości nieletnich, niż demograficzny, potrzebny kompromis między represją i opieką, obecna ustawa trochę nieadekwatna, określa w sposób niejednolity, kategorie:

• do 18 lat - stosowanie środków wychowawczych aby zapobiec i zwalczyć demoralizację

• miedzy 13 a 17 - stosowanie środków wychowawczych, leczniczo-wychowawczych, poprawczych za czyn karalny

• do 21 - wykonywanie orzeczonych środków wychowawczych lub poprawczych

• do 24

• wg kk z 1932, środki wychowawcze do ludków do 13 roku, a środki poprawcze między 13 a 17 (z rozeznaniem popełnione)

• Przejawy demoralizacji

• Nikotynizm, alkoholizm, narkotyki, prostytuowanie się, wagarowanie, ucieczki z domu, włóczęgostwo, nieformalne grupy destrukcyjne, przestępcze, zachowania systematyczne, powtarzające się, popełnienie czynu karalnego, niewyczerpujące przykłady z art. 4§1

• Czyn karalny

• Czyn zabroniony przez ustawę jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, wykroczenia z kw, sąd rodzinny stosuje odpowiednio przepisy kk (formy stadialne, postacie zjawiskowe, okoliczności wyłączające, ustalenie czasu i miejsca), kpk, kw,

• Rodzaje środków wychowawczych (zgodnie z art. 6 ustawy o postępowaniu w sprawie nieletnich) wobec sprawców czynów karalnych lub wykazujących przejawy demoralizacji

• Upomnienie

• Zobowiązanie do określonego zachowania (naprawienie szkody, przeproszenie, określona praca, świadczenia, uczestniczenie w zajęciach, zaniechanie używek)

• Nadzór odpowiedzialny rodzica lub opiekuna

• Nadzór organizacji młodzieżowej, społecznej, osoby godnej zaufania

• Nadzór kuratora

• Skierowanie do ośrodka kuratorskiego

• Zakaz prowadzenia pojazdów

• Przepadek rzeczy

• Umieszczenie w rodzinie zastępczej

• Inne środki, również te z KRO

• Zakład poprawczy - może być orzeczony prze sąd rodzinny kiedy nieletni między 13 a 17 rokiem życia dopuści się czynu karalnego (przestępstwa, ale nie wykroczenia), przesłanki:

• Wysoki stopień demoralizacji

• Okoliczności charakter czynu

• Nieskuteczność dotychczasowych środków

• Negatywna prognoza resocjalizacyjna

• Względy prewencji ogólnej

• Konieczność wdrożenia do przestrzegania porządku prawnego

• Kontynuowanie nauki

• Przyuczenie do zawodu

• Warunkowe zawieszenie, na okres próby od roku do 3 lat, stosuje się w okresie próby środki wychowawcze, przesłanki zawieszenia:

• Okoliczności i charakter czynu, pozytywna prognoza kryminologiczna

• Właściwości i warunki osobiste, środowisko

Sprzeczność z art. 40 Konwencji o prawach dziecka

WYŁĄCZENIE I REDUKAJCA REKAKCJI KARNEJ

• Abolicja - (zniesienie, umorzenie), ustawowy zakaz wszczynania lub dalszego prowadzenia postępowania (przez umorzenie), czyli zakaz ścigania jeszcze przed skazaniem za dany czyn (ustawy abolicyjne, amnestyjne). Może dotyczyć sprawców przestępstw określonego lub jednego typu przestępstw, jako akty łaski generalnej (a nie indywidualnej jak ułaskawienie), rehabilitacja. Negatywna przesłanek procesowa, charakter materialny (czyny nadal pozostają przestępstwami). Dekret z 12 grudnia 1981

• Amnestia - akt ustawowy o charakterze generalnym, łagodzący lub darujący karę, znoszący prawne skutki prawomocnego skazania, dotyczący określonej kategorii sprawców, pewnych typów przestępstw. Decydują o niej względy polityczno-kryminalne lub przepełnienie zakładów, często dla upamiętnienia jakiegoś wydarzenia, „puszcza się w niepamięć i przebacza”, (abolicja) „daruje się” (amnestia). Nie uchyla karalności, nie zmienia zagrożeń. Jest zbiorowym aktem laski. Przeciwnik - Makarewicz. Może być warunkowa lub bezwarunkowa, po wojnie łącznie 15, ostatni 7 grudnia 1989

• Ułaskawienie - atrybut głowy państwa, ale zaprzeczenie niezawisłości sędziowskiej i prawomocności wyroku, darowanie kary jednemu, indywidualnie określonemu podmiotowi, może dotyczyć całej kary (agratiatio) lub jego części (mitigatio poenae ex capite gratiae), zwolennicy: Monteskiusz, Bidon, Puffendorf, Grocjusz, przeciwnicy: Rousseua, Beccaria, Konstytucja 3 maja przyznawała ius aggratiandi, w PRL Rada Państwa, obecnie ma prezydent na podstawie art. 139 Konstytucji, nie można stosować do osób skazanych przez Trybunał Stanu (jedyne ograniczenie formalne), prośbę o ułaskawienie może wnieść: skazany, obrońca, prokurator, krewni w lini prostej, przysposabiający lub przysposobiony, rodzeństwo, małżonek lub konkubent, prośbę może cofnąć tylko ta osoba, która wniosła. Prośbę przedstawia się sądowi, który wydał wyrok w pierwszej instancji (wydają opinie w sprawie ułaskawienia, jeżeli choć jedna pozytywna, przesyła się PG, a on swój wniosek do P), Prokuratorowi Generalnemu (może sam, albo z urzędu na polecenie P), Prezydentowi. Przedmiotem łaski mogą być kary lub środki karne, może polegać na złagodzeniu kary, środka lub na złagodzeniu prawnych skutków skazania, bezwarunkowe, ale czasem naprawienie szkody, celem jest korekta prawomocnego wyroku, P powinien się kierować względami humanitarnymi, społecznymi, a potem prawnymi

• Przedawnienie - negatywna przesłanka procesowa, znana już w starożytnym Rzymie (seksualne do 5 lat), ograniczenie lub ograniczenie reakcji karnej z powodu upływu czasu, uzasadnienie iż z upływem czasu słabnie i zanika celowość reakcji, pamięć, cele prewencji (oportunizm społeczny). W doktrynie przedawnienie ścigania, wyrokowania i wykonania kary. KK 1932 trzy formy, KK 1969, 1997 - przedawnienie karalności (101, 102 kk) i przedawnienie wykonania kary (103 kk), bieg liczony od dnia popełnienia lub wystąpienia skutku, (ustawa z 3.06.2005 wprowadziła 15 i zlikwidowała 3)

• Przedawnienie karalności:

• 30 lat zbrodnia zabójstwa

• 20 lat inna zbrodnia

• 15 lat za występek pw powyżej 5 lat

• 10 lat za występek pw powyżej 3 lat

• 5 lat pozostałe występki

• w przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego z upływem roku gdy dowiedział się o osobie sprawcy i 3 lata od popełnienia przestępstwa

• terminy ulegają przedłużeniu o 5 lat kiedy przed upływem przedawnienia zostało wszczęte postępowanie (gdy przedawnienie 15 albo więcej, to przedłużenie o 10 lat)

• Przedawnienie wykonania kary (gdy od uprawomocnienia wyroku upłynęło):

• 30 lat gdy pw powyżej 5 lat

• 15 lat gdy pw poniżej 5 lat

• 10 lat gdy inna kara

• Przedawnienie nie dotyczy zbrodni przeciwko pokojowi, przeciwko ludzkości, umyślnych przestępstw zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia i uszczerbku, pozbawienie wolności ze szczególnym udręczeniem przez funkcjonariusza

• Przedawnienie nie biegnie, gdy immunitet

• Art. 43 Konstytucji nie zgodny z art. 105§1 i 2

• Wykroczenie po roku, a gdy wszczęto postępowanie 2 lata

• Takie same skutki ma śmierć

• Nie stanowi przeszkody do wniesienia kasacji i wznowienia postępowania

• Zatarcie skazania - art. 106, wpis usuwa się z rejestru, uważa się je za niebyłe, z urzędu, bez wniosku, Krajowy Rejestr Karny od 2001, wcześniej Centralny Rejestr Skazanych, znosi wszelkie prawne skutki skazania, zdejmuje odium, rodzaj fikcji prawnej - status osoby niekaranej, nie może być podstawą przyjęcia popełnienia czynu w warunkach recydywy, nawet brak usunięcia jest tylko błędem technicznym. Zatarcie z mocy prawa (ipso iure), za skutek decyzji sądu (na wniosek skazanego), na skutek decyzji Prezydenta (akt łaski). Z mocy prawa

• 10 lat od wykonania, darowania albo przedawnienia terminowej pw, 25 lub dożywocia

• 5 lat od wykonania, darowania albo przedawnienia grzywny lub ograniczenia wolności

• rok od odstąpienia od wymierzenia kary

• 6 miesięcy od zakończenia próby z związku z warunkowym zawieszeniem

• zatarcie na wniosek 5 lat (a pw nie przekraczała 3 lat), 3 lata od grzywny lub ograniczenia

• Zatarcie skazania nie może nastąpić przed wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem wykonania środka karnego

• Nowela z 27 lipca 2005 nie podlega zatarciu skazania przeciwko wolności seksualnej gdy pokrzywdzonym jest osoba poniżej 15

• Za wykroczenie po upływie 2 lat

---