Notatki Ewy Nalewajko

Studentki Wydziału Lekarsko-Dentystycznego

Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

HIGIENA I EPIDEMIOLOGIA

Łódź 2004/2005

ĆWICZENIE 1

TEMAT : Udział lekarza stomatologa w edukacji prozdrowotnej.

WHO - 1946 r. ZDROWIE - jest pełnią fizycznego, psychicznego i społecznego

dobrostanu człowieka a nie tylko brakiem choroby

lub kalectwa. Tak scharakteryzowane zdrowie jest

kontinium cech pozytywnych i negatywnych.

Europejskie biuro WHO - 1984 r.

„ Zdrowie to wartość dzięki, której jednostka lub grupa z jednej strony może

realizować swoje aspiracje i potrzebę satysfakcji z drugiej strony zmieniać

się lub radzić sobie ze środowiskiem”.

„ Zdrowie jest warunkiem umożliwiającym człowiekowi odpowiednią jakość

życia i czerpanie z niego satysfakcji”.

Zdrowie uznaje się za cel, wartość a nie za stan. Wartość tę można zdobywać

i doskonalić. Człowiek ma prawo do zdrowia i jego promowania.

Zdrowie pozytywne - związane z pełnia cieszenia się zdrowiem i realizacją życia.

Zdrowie negatywne - związane z chorobowością, urazami, wypadkami „

Mandala zdrowia” Sfera nauk społecznych

Sfera nauk przyrodniczych

Determinanty zdrowia wg. WHO

1. Utrzymanie kondycji psychicznej stosowanej do wieku i płci.

2. Możliwość pełnego korzystania z praw i swobód obywatelskich.

3. Uzyskanie odpowiedniego wykształcenia, zatrudnienia, odpowiednich warunków pracy.

4. Posiadanie dobrych warunków mieszkaniowych.

5. Możliwość odpowiedniego zaopatrzenia w żywność i realizacja odpowiedniego sposobu

wyżywienia.

6. Posiadanie poczucia bezpieczeństwa.

7. Posiadanie możliwości oszczędzania.

8. Możliwość komunikacji i łączności z innymi ludźmi, miłości, przyjaźni.

9. Możliwości regeneracji sił, wypoczynku i rozrywki.

10. Dostępność do odpowiedniej odzieży.

Determinanty zdrowia

( poziom środowiska )

- czynniki polityczne ( wojna, totalitaryzm )

- ekonomiczne

- warunki mieszkaniowe

- dostęp do oświaty

- dostęp do żywności i wody

- odtwarzalność zasobów

- równowaga systemu ekologicznego

- równość społeczna

PROMOCJA ZDROWIA ( WHO - 1993 r. )

To działanie społeczne i polityczne na poziomie indywidualnym i zbiorowym, których

celem jest podniesienie świadomości zdrowotnej społeczeństwa, krzewienie zdrowego

stylu życia i tworzenie warunków sprzyjających zdrowiu.

Wyróżnia się 4 poziomy promocji zdrowia :

1. poziom środowiskowy - środowisko pracy i życia ( „Zdrowe miasto”, „Zdrowy dom” )

2. poziom społeczny - oddziaływanie na struktury społeczne promowane prozdrowotnych

zachowań społecznych ( np. działania antynałogowe )

3. poziom organizacyjny - instytucja jako ośrodek promujący zdrowy styl życia

( zdrowy szkoła, zdrowy szpital )

4. poziom indywidualny

ZASADY I STRATEGIA PROMOCJI ZDROWIA

Promocja zdrowia

* skupia się na wszystkich grupach populacyjnych a nie tylko ludności

zagrożonej określoną chorobą.

* oddziałuje na uwarunkowania i podstawowe czynniki zwiększające potencjał

zdrowotny.

* łączy różne, ale uzupełniające się metody skierowane przeciwko zagrożeniu

zdrowia w tym: komunikowanie się, edukację, legislację, zmiany organizacyjne itp.

* jest społecznym i politycznym przedsięwzięciem a nie tylko sprawą służb

medycznych

* wspomaga mechanizmy aktywnego uczestnictwa jednostki i społeczności

w podejmowaniu działań na rzecz doskonalenia zdrowia

CELE PROMOCJI ZDROWIA

1. Zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności ( kobiety 80 r. ż.,

mężczyźni 69 r.ż.; choroby ukł. krążenia, nowotwory, wypadki i urazy, zatrucia )

2. Redukcja czynników ryzyka

3. Zmniejszenie absencji chorobowej

4. Obniżenie kosztów opieki zdrowotnej

5. Wzrost wiedzy społeczeństwa o czynnikach wpływających na zdrowie

6. Lepsze standardy organizacyjne

MODELE EDUKACJI ZDROWOTNEJ W PROMOCJI ZDROWIA

1. Model edukacji przyjmujący za swój główny cel zapobieganie określonym

jednostkom chorobowym. Działania skierowane na grupy czynników ryzyka

związanych z poszczególnymi jednostkami chorobowymi.

2. Model zorientowany na zdrowie rozumiane w ujęciu holistycznym -

biopsychospołecznym.

Główny akcent położony nie na chorobę i czynniki ryzyka, ale na ludzi i miejsca, które

Powinny stać się przedmiotem oddziaływania edukacyjnego.

ĆWICZENIE 2

TEMAT : Stan zdrowotny uzębienia polskiego społeczeństwa - skuteczność systemu.

dmft - wskaźnik ustanowiony dla próchnicy, usuniętych zębów, wypełnionych

( stands for „ decayed, missing and filled teeth” )

PODSTAWOWE WSKAŹNIKI ILOSCIOWE STOSOWANE DO POMIARU STANU

ZDROWOTNEGO JAMY USTNEJ :

PUWZ, puwz - liczba zębów stałych/ mlecznych dotkniętych próchnicą, wypełnionych

i usuniętych z powodu próchnicy

PUWP, pup - liczba powierzchni zębów dotkniętych próchnicą i jej skutkami

W/P+W - wskaźnik intensywności leczenia / stosunek zębów wyleczonych do

wymagających leczenia

P/Pw - wskaźnik próchnicy wtórnej

PI - wskaźnik przyzębia

CI - wskaźnik kamienia nazębnego

CPITN - zagregowany wskaźnik potrzeb leczniczych przyzębia

DAI - wskaźnik estetyczny

W/P+U - wskaźnik efektywności leczenia (do oceny pracy indywidualnego stomatologa)

DYNAMIKĘ PRÓCHNICY OCENIA

P - to średnia liczba zębów objętych próchnicą czynną lub wtórną

U - to średnia liczba zębów usuniętych

W- to średnia liczba zębów wypełnionych

PUW = P + U + W

Przedziały wiekowe, w których wykonuje się badania epidemiologiczne:

* 6 lat

* 12 lat - najważniejszy, symptomatyczny dla całej populacji (praktycznie stałe

uzębienie)

* 18 lat

* 35 - 44 lata

* 65 - 74 lata

Intensywność próchnicy zębów mierzona średnią liczbą zębów dotkniętych próchnicą

i/lub jej skutkami puw + PUW wśród 5 - 7 letnich dzieci

Irlandia 0,9

Włochy 1,4

Francja 1,7

Polska 5,4

Łotwa 5,8

Czechy

Słowacja

Rumunia

12 letnie dzieci

Holandia 0,9

Irlandia 1,4

Polska 4,4

Łotwa 7,7

Wskaźnik PUW jest najniższy w krajach rozwiniętych < wysoko rozwiniętych.

* kraje rozwinięte

* kraje rozwijające się (np. Afryka)

* kraje wzbudzone - Polska

W Japonii spożycie cukru od 0,5 kg na osobę na rok - wzrosło do 20 kg - PUW wzrosło,

ale nie tak drastycznie.

SKUTECZNOŚĆ ( definicja ) = stopień osiągalności celu ( zdrowotnego )

CELE ZDROWOTNE ( WHO - 2000 rok )

1. 50% 6 - letnich dzieci wolnych od próchnicy

2. Wartość wskaźnika PUW nie większa niż 3 w grupie 12 - letnich uczniów

3. 85% 18 - latków winno posiadać własne pełne uzębienie

4. Redukcja o 50% bezzębia w grupie 35 - 44 lata ( podstawa 1982 r. )

5. Redukcja o 25% bezzębia w grupie 65 - 74 lata ( kontakt zwarciowy 20 zębów )

Wdrożenie ogólnokrajowego epidemiologicznego monitoringu stanu zdrowotnego

i jego uwarunkowań.

Skuteczność opieki stomatologicznej w Polsce - 6 letnie dzieci 24,1%

kraje skandynawskie - 6 letnie dzieci 140%

w Polsce - 12 letnie dzieci 47%

kraje skandynawskie - 12 letnie dzieci 180%

w Polsce - 18 latki 72%

kraje skandynawskie - 18 latki 140%

w Polsce - 65 - 74 latki zachowane funkcje żucia

70,1%

Kraje skandynawskie - 65 - 74 latki zachowane funkcje żucia

96%

Monitoring 100% w Polsce

100% w krajach skandynawskich

Wskaźnik leczenia próchnicy ( W/P+W )

* duże miasto - 0,37

* małe miasto - 0,27

* wieś - 0,12

W krajach rozwiniętych wartość wskaźnika leczenia w przybliżeniu wynosi ok. 0,80.

Zawód i wykształcenie matki i ojca spektakularnie wpływa na stan uzębienia dziecka.

Stan zdrowia jamy ustnej zależy od :

* stylu życia - 35% (wzorce zachowań)

* uwarunkowania środowiskowe - 35% (społeczne, polityczne, ekonomiczne, naturalne)

* uwarunkowania osobnicze - 15%

* system opieki zdrowotnej - 15%

Pasty dla dzieci :

250 ppm ( pars per milion ) F - dla dzieci od 3 do 6 roku życia

500 - 1000 ppm F - dzieci powyżej 6 roku życia

W wodzie znajduje się od 0,5 - 1 ppm F

Fluorkowanie egzogenne - tabletki, płukanki, pasty

Fluorkowanie endogenne - woda fluorkowana, pieczywo, soki, sól, mleko itp.

ĆWICZENIE 3

TEMAT : Higiena wieku rozwojowego.

Co to jest czynna opieka lekarska ? - systematyczna, planowa, celowa,

aktywna opieka

Obejmuje następujące grupy osób :

* osoby w wieku podeszłym

* dzieci i młodzież

* opieka nad kobietami ciężarnymi i kobietami karmiącymi

* osoby narażone na niekorzystne czynniki pracy

CHARAKTERYSTYKA POPULACJI POLSKIEJ W WIEKU SZKOLNYM

Liczba dzieci i młodzieży w wieku 7 - 19 lat

ponad 8 ml

( 21% ogółu populacji )

mieszka

60% w mieście 40% na wsi

* na 100 chłopców przypada 96 dziewcząt

* 62% uczniów ma rodziców z wykształceniem podstawowym lub niepełnym zawodowym

* szacuje się, że co 10 uczeń pochodzi z rodziny dotkniętej bezrobociem

* z badań socjologicznych wynika, że około 30% rodzin nie dba o swoje dzieci

Medyczne działania prewencyjne w wieku rozwojowym

1. Profilaktyka I - fazy ( pierwotna )

Zapobieganie wystąpieniu częstych zaburzeń lub chorób poprzez działalność

swoistą i nieswoistą np.: szczepienia ochronne, mineralo - i witaminoterapia

2. Profilaktyka II - fazy ( wtórna )

Masowe badania profilaktyczne - testy przesiewowe i powszechne badania

lekarskie ( bilansowe, kontrolne, okresowe )

3. Profilaktyka III - fazy ( trzeciorzędowa, rehabilitacyjna )

zmniejszenie stopnia niepełnej sprawności

HIGIENA JAMY USTNEJ

I UZĘBIENIA

Przemywanie jamy ustnej

wodą lub rumiankiem po Karmienie piersią na

każdym spożyciu pokarmu żądanie lub żywienie 0 - 6 miesiąca życia

(za pomocą gazy nawiniętej sztuczne

na palec)

Unikanie karmienia

w czasie snu i prze-

pijanie słodkimi płynami, 6 miesiąc życia - 2 lata

karmienie łyżeczką,

gryzaczek, odstawienie

od piersi

Ograniczenie podjadania

słodyczy między posiłkami, 2 - 4 lata

unikanie pokarmów papkowych

wskazane pokarmy twarde

i gruboziarniste

Dieta wysokobiałkowa,

witaminy, mało słodyczy, powyżej 4 lat

bez podjadania między

posiłkami

Ograniczyć częste

spożywanie słodkich soków 6 - 14 lat

PROFILAKTYKA II -FAZY

Do 1 r. ż. wizyta u stomatologa + badanie ogólne (1 raz w miesiącu)

Ok. 6 m-ca - 1 badanie u stomatologa

Okresowe - raz na kwartał ( od 1 - 3 r. ż )

Po 3 roku życia - raz na rok ogólnolekarskie, stomatologiczne raz na pół roku

BADANIA PRZESIEWOWE podejmowane są w stosunku do :

* chorób, które stanowią problem społeczny

* historia naturalna choroby jest dobrze poznana

* istnieją skuteczne metody leczenia choroby

* w fazie przedklinicznej występują wczesne objawy choroby

* testy diagnostyczne są powtarzalne i trafne

* metody badań przesiewowych są pozbawione ryzyka powikłań i będą akceptowane

przez badanych

* koszty wykrywania i leczenia są ekonomicznie uzasadnione

TESTY POWINNY BYĆ :

* proste

* masowe

* możliwe do zastosowania w badaniach

TESTY PRZESIEWOWE U DZIECI I MŁODZIEŻY :

* wrodzonej dysplazji stawów biodrowych,

* wnętrostwa - u chłopców,

* zaburzenia rozwoju psychoruchowego,

* zaburzeń słuchu, badanie reakcji słuchowych, orientacyjne badanie słuchu

* zaburzeń wzroku, niedrożności dróg łzowych, orientacyjne badanie narządu wzroku

(wielkość gałek ocznych, występowanie białego odblasku w obrębie źrenicy, ocena

ustawienia i ruchów gałek ocznych)

* zaburzeń rozwoju fizycznego ( wzrost, waga, obwód klatki piersiowej, ramienia ),

* zaburzeń układu ruchu, bocznego skrzywienia kręgosłupa, nadmiernej kifozy

piersiowej, stóp płasko koślawych, koślawości kolan,

* podwyższonego ciśnienia tętniczego krwi,

* test tuberkulinowy ( 12, 18 lat )

* badanie radiologiczne klatki piersiowej ( w wieku 18 lat )

Wiek w jakim wykonuje się testy to : 0, 2, 4, 8, 10, 13, 16, 18 lat.

Zakres profilaktycznych świadczeń zdrowotnych udzielanych dzieciom do ukończenia

6 roku życia :

- badanie podmiotowe matki - wywiad, analiza przebiegu ciąży i porodu

- badanie przedmiotowe dziecka - z uwzględnieniem oceny stanu ogólnego

bezpośrednio po urodzeniu ( skala Apgar )

13 latka ocena stanu uzębienia za pomocą wskaźnika intensywności próchnicy

PUW dla zębów stałych,

oddzielne podanie poszczególnych składowych wskaźnika PUW,

wykrywanie nieprawidłowości wad zgryzu,

Kontrolne - jak dziecko choruje dłużej niż miesiąc

ROZWÓJ SOMATYCZNY

Pod pojęciem rozwoju somatycznego rozumiemy proces zmian morfologicznych,

chemicznych i czynnościowych, zarządzających stopniowo w organizmach w ciągu

życia jednostki ( ontogeneza ) lub kolejnych pokoleniach ( filogeneza ) pod wpływem

czynników dziedzicznych, stymulacji hormonalnej oraz środowiska zewnętrznego.

ETAPY ONTOGENEZY

* etap rozwoju progresywnego, są dla niego typowe zjawiska wzrostu, różnicowania

i dojrzewania organizmu,

* etap stabilizacji dojrzałego organizmu w zakresie budowy morfologicznej,

chemicznej oraz funkcji

* etap regresji, postępujące zmiany i procesy degradacyjne związane

ze starzeniem się organizmu.

CZTERY GRUPY CZYNNIKÓW ROZWOJU CZŁOWIEKA

* heterogenność

* różnice płciowe

* typ i poziom

genetyczna metabolizmu

( endogenna ) * tempo wzrastania

* kontrola wielkości

* „rezonans genetyczny”

paragenetyczne * wiek rodziców

( matczyne ) * kolejność ciąży

Główne źródła * itp.

zmienności cech

jakościowych

człowieka * rodzaj aktywności

tryb życia zawodowej, obciążenia

fizyczne i psychiczne

* naturalne

środowiskowe * społeczno-ekonomiczne

( egzogenne ) * kulturowo-techniczne

Trend sekularny, zjawisko zmienności właściwości morfologicznych, fizjologicznych,

motorycznych między kolejnymi pokoleniami ma charakter adaptabilny a nie ewolucyjny.

Charakteryzuje go :

* akceleracja - przyspieszenie rozwoju fizycznego i dojrzewanie

* zmiana kolejności stadiów procesów rozwojowych

* retardacja - zwolnienie procesów inwolucyjnych ( siły mięśniowej, sprawności

fizycznej )

1. Wyrzynanie zębów stałych u dzieci łódzkich rozpoczyna się w 5 r.ż. i kończy w 13,5 r.ż.

2. U dziewcząt wyrzynanie zębów stałych następuje wcześniej niż u chłopców

3. W żuchwie zęby wyrzynają się wcześniej niż w szczęce

4. Molarny typ ząbkowania w żuchwie występuje u 57,8% dzieci, incisiwalny u 27,1%

dzieci, w szczęce molarny typ ząbkowania u 85% dzieci, incisiwalny u 9,6% dzieci

5. Zaznacza się wcześniejsze wyrzynanie kłów dolnych ( 9,5 r.ż. ) niż przedtrzonowców

( 10 r.ż.) u dziewcząt.

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

Jest czynnikiem modelującym w sposób najbardziej korzystny stan morfologiczny

i funkcjonalny organizmu, a także kształtującym cechy psychiczne i społeczne.

1. Zagrożenia zdrowotne wynikające z braku aktywności fizycznej.

* choroba wieńcowa, mogąca prowadzić do zawału

* podwyższone ciśnienie krwi

* cukrzyca insulinozależna

* osteoporoza

* nadwaga i otyłość

* dna moczanowa

* choroba zwyrodnieniowa stawów kończyn i kręgosłupa

2. Korzyści zdrowotne optymalnej aktywności fizycznej :

* zmniejszenie ryzyka wystąpienia opisanych powyżej chorób

* usprawnienia czynności serca i naczyń krwionośnych - usprawnienie układu

oddechowego i krwiotwórczego

* skuteczna regulacja procesów metabolicznych (korygowanie błędów dietetycznych)

* korygowanie wad aparatu ruchu i statyki ciała

* eliminowanie nałogów

* wzmocnienie psychiczne i fizyczne, a ponadto lepsza sprawność intelektualna

* rozładowywanie napięć emocjonalnych

* zwiększenie odporności biologicznej organizmu

* atrakcyjniejszy wygląd

3. Zalecane zasady ćwiczeń fizycznych

* częstość - 3 razy w tygodniu

* czas trwania - łącznie 25 - 60 minut

rozgrzewka ( 5 - 10 min.)

obciążenie ( 15 - 40 min.)

ćwiczenia końcowe ( 5 - 10 min.)

* intensywność - powinna utrzymywać się na poziomie 70 - 85% max. możliwości,

wyznaczonych przez samokontrolę.

* systematyczność - konieczne bezwzględnie na pogodę i porę roku

* kształtowanie wytrzymałości - indywidualny dobór ćwiczeń odpowiadających

własnym możliwościom

* miejsce ćwiczeń - świeże powietrze

* forma ćwiczeń - bieg, jazda na rowerze

Nie zostanie narkomanem dziecko, które :

- czuje silne więzi z rodziną,

- umie myśleć samodzielnie, nie ulega wpływom otoczenia,

- zna swoją wartość,

- jest twórcze, rozwija się ( własne zainteresowania )

- należy do rodziny, która ma jasno sprecyzowane stanowisko dotyczące szkodliwości

zażywania narkotyków,

- potrafi odróżnić narkotyczne mity od faktów.

ĆWICZENIE 4

TEMAT : Czynniki środowiskowe kształtujące stan zdrowia.

A. MAKROŚRODOWISKO

1. Czynniki materialne : warunki klimatyczne, naturalne i spowodowane działalnością

człowieka czynniki fizyczne oraz zanieczyszczenia chemiczne powietrza, wody,

gleby i żywności, czynniki biologiczne.

2. Środowisko społeczne : cechy ustroju społeczno - politycznego, wielkość dochodu

narodowego, system edukacyjny, system opieki zdrowotnej, dostępność pracy,

polityka społeczna państwa, wzorce kulturowe, stosunki międzyludzkie itp.

B. ŚRODOWISKO INDYWIDUALNE

1. Czynniki związane z pozycją społeczno - zawodową : wykształcenie, rodzaj

i warunki pracy, dochody, warunki mieszkaniowe i ogólno - bytowe.

2. Zachowania o znaczeniu zdrowotnym : sposób odżywiania się, palenie tytoniu,

nadużywanie alkoholu, narko- i lekomania, umiejętność wypoczywania i radzenia

sobie ze stresem, aktywność fizyczna, higiena osobista, zachowania seksualne,

przestrzeganie przepisów drogowych.

3. Czynniki wpływające na zachowania o znaczeniu zdrowotnym :

Wiek, płeć, aktualny stan zdrowia, wykształcenie, poziom kultury zdrowotnej,

Stabilizacja rodzinna, system wartości; indywidualne : osobowość, charakter.

Bioklimatologia zajmuje się oceną wpływu czynników atmosferycznych na organizmy żywe.

Biologicznie czynnymi składnikami środowiska atmosferycznego są :

* bodźce termiczne - temperatura, wilgotność, ruch powietrza, cieplne oddziaływanie

promieniowania słonecznego

* bodźce chemiczne - skład atmosfery, zanieczyszczenia

* bodźce solarne - UV i widzialne

* bodźce liotropowe - szybkie zmiany warunków synoptycznych

Reakcje meteorotropowe wywołane zmianami pogody

1. FIZJOLOGICZNA REAKCJA POGODOWA - związana jest z adaptacją do zmian

pogody, nie jest świadoma, obejmuje zespół mechanizmów mających na celu

utrzymanie czynnościowej równowagi wewnętrznej organizmu.

2. NADMIERNE REAKCJE POGODOWE - (świadome odczuwanie zmian pogody)-

Występują po przekroczeniu określonego poziomu zmian, powodują głównie

zaburzenia czynnościowe układu autonomicznego oraz obniżenie sprawności

organizmu; mogą się pojawić u osób z nadwrażliwością, przeciążonych pracą,

rekonwalescentów, nieprzystosowanych do danych warunków klimatycznych itp.

Główne objawy to m.in. : złe samopoczucie, niechęć do pracy, zaburzenia

koncentracji uwagi, bóle głowy, zaburzenia czynnościowe akcji serca, zaburzenia

snu.

3. PATOLOGICZNA REAKCJA POGODOWA - (nadwrażliwość na zmiany pogody) -

polega na zaostrzeniu się (pogłębieniu) istniejących już schorzeń, znane są

zwłaszcza reakcje reumatyczne, ze strony serca (zawały), mózgu (krwotoki, udary),

przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa)- nasilenie objawów

* wysoka temperatura ma bezpośredni wpływ na sprawność procesów adaptacyjnych,

zwłaszcza u osób starszych; w okresie upałów zwiększa się umieralność z powodu

chorób układu krążenia, w tym zawałów serca i udarów mózgu,

* przyrodnicza sezonowość klimatu ma swoje odzwierciedlenie w strukturze

zachorowań i umieralności; wiele schorzeń infekcyjnych (grypa), alergicznych

(pyłkowica) oraz autoimmunizacyjnych (choroba gośćcowa) odznacza się

sezonowym charakterem

Długotrwałe działanie POLA ELEKTOMAGNETYCZNEGO (silnie) powoduje :

* bóle i zawroty głowy, zaburzenia snu i pamięci,

* efekt termiczny i specyficzny efekt termiczny,

* zwolnienie rytmu serca i obniżenie ciśnienia tętniczego,

* zmętnienie rogówki i soczewki,

* zaburzenia erytropoezy, zwiększenie lub zmniejszenie liczby białych krwinek,

zmianę czasu krzepnięcia i krwawienia.

Słabe pola magnetyczne i elektromagnetyczne najprawdopodobniej mają wpływ na

wolne rodniki odgrywające kluczową rolę w wielu procesach chemicznych

zachodzących w żywych organizmach, np. powodują wzrost peroksydacji lipidów.

Brak jest przekonywujących dowodów na bezpośredni związek między działaniem

PEM bardzo niskiej częstotliwości i częstotliwości radiowej a nowotworami.

Wpływ telefonów komórkowych na stymulatory pracy serca :

- wystąpienie jakichkolwiek symptomów zauważono u 20% badanych

- u 1,4% były one klinicznie znaczące

- z tego 7,2% pacjentów odczuwało palpitacje serca

- wszystkie objawy miały miejsce gdzie znajdował się blisko rozrusznika

SKUTKI DZIAŁANIA PROMIENIOWANIA PODCZERWONEGO ( 90% słonecznego)

* odczyny zapalne i oparzenia rogówki

* zmętnienie soczewki

* zmiany zanikowe skóry (przebarwienia), odczyny rumieniowe i oparzenia skóry

* udary słoneczne jako następstwo przekrwienia mózgu i opon mózgowo - rdzeniowych

Emitowane przez słońce promieniowanie ultrafioletowe (UV)

Stymuluje wytwarzanie witaminy D - docierające do keratocytów

promieniowanie UVB przekształca cholesterol w prowitaminę D, która

w nerkach przetwarzana jest w wit.D

Promieniowanie UVB przenika w głąb naskórka pobudzając melanocyty

do wytwarzania w melanosomach melaniny; jej ziarnistości pochłaniane

są przez keratocyty i osłaniają DNA zawarty w jądrze komórkowym.

Promieniowanie UVA przenika do naczyń krwionośnych skóry właściwej,

gdzie rozkłada kwas foliowy.

SZKODLIWE SKUTKI UV :

1. ze strony narządu wzroku :

Ostre : zapalenie spojówek i rogówki (ślepota śniegowa)

Przewlekłe : skrzydliki(zwyrodnienie powodujące zachodzenie spojówki

na rogówkę), hiperkeratoza, zaćma

2. skórne :

Ostre : rumień, pęcherze, oparzenia

Przewlekłe : zmiany degeneracyjne w wyniku działania na keratocyty,

melanocyty i komórki zrębu ( piegi, znamiona ), rozszerzenie

drobnych naczyń.

3. wpływ immunosupresyjny : brak aktywacji komórek THI

Biologiczny wpływ promieniowania UV może być wzmożony w obecności pewnych czynników

środowiskowych ( leki, dezodoranty, barwniki ).

Źródła naturalne - 77% źródła sztuczne - 26,1%

Promieniowanie jonizujące powoduje skutki :

* stochastyczne - skutek naświetlania nie zależy wprost od pochłoniętej dawki, jej

wielkość jedynie zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania,

* niestochastyczne - (deterministyczne) - zależą od wielkości pochłoniętej dawki

i dotyczą osoby, która została napromieniowana

ODLEGŁE SKUTKI SOMATYCZNE : (dotyczące małych dawek)

- wzrost częstości występowania nowotworów skóry, kości, układu krwiotwórczego

- działanie zaćmotwórcze,

- upośledzenie rozrodczości,

- indukowanie schorzeń hematologicznych - niedokrwistość, skazy krwotoczne

- nasilenie procesów zwyradniających, przyspieszenie procesów starzenia

WPŁYW NA ONTOGENEZĘ :

* przed implantacją ( 0 - 8 dni ) - śmierć zapłodnionego jaja

* organogeneza ( 2. - 6. tydzień ) - wady rozwojowe, śmierć

* po 8. tygodniu - zahamowanie lub opóźnienie rozwoju.

LISTA PRIORYTETOWYCH TRUCIZN ŚRODOWISKOWYCH W POLSCE

1. Pył zawieszony

2. Tlenek węgla

3. Dwutlenek siarki

4. Tlenki azotu

5. Nawozy azotowe

6. Ołów

7. Kadm

8. Fluor

9. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne

10. Benzen

Przy sekcji i kwantyfikacji trucizn środowiskowych wzięto pod uwagę przede wszystkim

następujące parametry :

* toksyczność

* stężenia w mediach

* zasięg oddziaływania

* wielkość narażonej populacji

* trwałość substancji w środowisku

Tendencja malejąca zanieczyszczenia powietrza środowiska !!!

Dioksyny, dichlorowane fenyle, azbest najbardziej szkodliwe !!!

SMOG - szybko zwiększająca się ilość substancji zanieczyszczających środowisko

SMOG FOTOCHEMICZNY SMOG KWAŚNY

Los Angeles Londyn

miesiące letnie miesiące zimowe

silne pełne zachmurzenie

< 300 m > 300 m

> 20 `C < 5 `C

niska wysoka, przesycenie

NO, CO, węglowodory SO2, dym , H2SO3,

03, nadtlenki, aldehydy siarczany

utleniający redukujący

podrażnienie oczu wzrost częstości chorób dróg oddech.

płowienie tkanin korozja metali

uszkodzenie liści roślin uszkodzenie liści roślin

ZANIECZYSZCZENIA OBECNE W POWIETRZU POMIESZCZEŃ ZAMKNIĘTYCH

1. Spalanie paliw - tlenek węgla

tlenki azotu

dwutlenek węgla

dym tytoniowy

2. Materiały budowlane i meble - formaldehyd (wykładziny)

lotne substancje organiczne - benzen, toluen,

ksylen, styren

barwniki i pigmenty - żywice, oleje, rozpuszczalniki

3. Tworzywa sztuczne, środki przeciwpalne

4. Zapachy i feromony - benzaldehyd, octan benzylu, kamfora, octan cytrynowy,

etanol itp.

5. Czynniki biologiczne - bakterie i wirusy, zarodniki pleśni, roztocze, owady i ich

odchody, pyłki roślin, sierść, starty naskórek, resztki

pasożytów zwierząt domowych

ZESPÓŁ ZŁEGO BUDOWNICTWA jest stanem pojawiającym się w następstwie

ekspozycji na środowisko niektórych pomieszczeń, ustępuje po ich opuszczeniu.

Brak wyraźnych zależności między ciężkością objawów, wysokością stężeń

zanieczyszczeń (która jest niska) i immunologiczną reaktywnością chorych.

Przyczyny - niewłaściwe parametry mikroklimatyczne , chemiczne

Objawy : podrażnienie oczu, nosa, krtani, gardła, chrypka, uczucie suchości skóry

i błon śluzowych, zaczerwienienie skóry, parestezje, objawy zmęczenia,

nudności, bóle i zawroty głowy, zwiększona częstość nieżytów dróg

oddechowych i napadów kaszlu, objawy psychonerwowe - obniżenie

koncentracji uwagi, pamięci, obniżenie zdolności do pracy umysłowej.

ZANIECZYSZCZENIA WÓD są skutkiem :

* procesów naturalnych - eutrofizacja zbiorników wodnych, erozja skał, rozkładanie

resztek organicznych,

* ścieków odprowadzających ze źródeł komunalnych ( miejskie i wiejskie systemy

kanalizacyjne, zakłady przemysłowe ),

* spływów obszarowych z terenów zurbanizowanych nie posiadających systemów

kanalizacyjnych, z obszarów rolnych, leśnych

* zanieczyszczenia z zakładów przemysłowych i komunikacyjnych

Dezynfekcja wody - procesy, w wyniku których następuje niszczenie czynników

chorobotwórczych obecnych w wodzie. Przeprowadza się,

gdy nie ma całkowitej gwarancji, że woda jest czysta.

W celu dezynfekcji wykorzystuje się procesy :

- gotowanie gotowanie przez 1 min.

- naświetlanie promieniami ultrafioletowymi ( w sytuacjach ekstremalnych )

działanie krótkotrwałe

- stosowanie metod chemicznych chloru i jego pochodnych, ozonu

Związki powstające w czasie dezynfekcji :

* Trihalogenometany (THM), chloroform, dichlorobromometan, dibromochlorometan,

Bromoform

ZANIECZYSZCZENIA BIOLOGICZNE GLEBY

Gleba odgrywa epidemiologicznie ważną rolę w przenoszeniu zakażeń i inwazji

Pasożytniczych, istotne znaczenie w tym procesie odgrywa okres przeżywalności

Patogenu w glebie :

- okres przeżywalności krótki - dnie i tygodnie - wirusy, bakterie, niezarodnikujace

- dłużej - miesiące - prątki gruźlicy

- długo - lata - jaja robaków

- najdłużej - dziesiątki lat - bakterie przetrwalnikujące

Patogeny obecne w glebie, będące najczęstszą przyczyną zagrożeń :

* laseczki jodu kiełbasianego

* laseczki wąglika

* drobnoustroje wywołujące zakażenia przyranne - laseczki tężca i zgorzeli gazowej

* cysty pełzaka czerwonki

* zarodniki grzybów mogące doprowadzić do grzybic układowych

* jaja i larwy robaków : glisty ludzkiej, włosogłówki

* nicienie - węgorek jelitowy, tęgoryjec dwunastnicy

ZANIECZYSZCENIA CHEMICZNE GLEB POTENCJALNIE

ZAGRAŻAJĄCE ZDROWIU:

1. Pierwiastki śladowe, w tym metale ciężkie : ołów, kadm, cynk, miedź, rtęć, nikiel,

chlor, fluor itd. Występują głównie w strefie oddziaływań zakładów wydobycia oraz

przetwórstwa węgla i rud metali, wzdłuż obciążonych dużym ruchem szlaków

komunikacyjnych.

2. Pierwiastki anionowe : siarka, azot, trafiające do gleb w związku z obecnością ich

związków w powietrzu atmosferycznym.

3. Związki azotowe będące efektem nadmiernego nawożenia

4. Środki ochrony roślin

5. Substancje ropopochodne

6. Pierwiastki promieniotwórcze

Jod - 131, Cez - 137, Cez - 134, Stront - 90

Skutki zdrowotne ekspozycji na szkodliwe czynniki środowiskowe :

• nowotwory

• alergie

• zmiany zwyrodnieniowe tkanek lub narządów

• skutki toksyczne rozumiane jako zaburzenia metabolizmu niektórych

substancji w organizmie, blokowanie receptorów komórkowych, blokowanie

lub zaburzenie przewodnictwa nerwowego, dysfunkcja różnych narządów,

zaburzenie równowagi hormonalnej

• obniżenie odporności

• zaburzenia rozrodczości

• zmiany w sferze psychicznej człowieka ( obniżenie IQ, pogorszenie pamięci,

zaburzenia zachowań itp.)

ĆWICZENIE 5

TEMAT : Racjonalne żywienie a stan zdrowia.

Podstawowa przemiana materii u mężczyzn 1500 kKal

u kobiet 1400 - 1350 kKal

średnio 20 kKal

PPM - ilość energii potrzebna do utrzymania funkcji podstawowych organizmu.

Na przemianę materii mają wpływ :

* wiek,

* płeć,

* masa ciała,

* temperatura otoczenia,

* temperatura ciała,

Najwyższa przemiana materii jest u dzieci - niemowląt

Spadek podstawowej przemiany materii - o 3 - 5% na każde 10 lat

Mężczyźni Kobiety

Tkanki mięśniowej Tkanki tłuszczowej

o 10% PPM mniej

powierzchni ciała przemiany materii

Zmiana temperatury o 1'C daje 10 - 15% podwyższenie przemiany materii

Adrenalina, Nor-adrenalina, trójjodotyronina, tyrozyna (hormony tarczycy) wzrost

o 100% przemiany materii PPM (nadczynność)

niedoczynność tarczycy - spadek 30 - 40% PPM

Swoiste dynamiczne działanie materii energia potrzebna do trawienia pokarmów

15 - 30% przemiana białek

6 - 10% wartości energetyczne tłuszczy

5% wartości energetyczne węglowodanów

Ok. 10% zużywamy na trawienie pokarmów.

Termogeneza zimno - drżenie (oddanie energii)

ciepło - parowanie (oddanie energii)

Aktywność fizyczna praca lekka 1000 kKal x 1,5

praca umiarkowana 1000 kKal x 1,7

praca ciężka 1000 kKal x 2 ( do 3)

Energię spożywamy :

Białka - polimery aminokwasów, im bardziej skomplikowana budowa tym swoiste

działanie.

Tłuszcze

Węglowodany

Aminokwasy - egzogenne i endogenne

(8 aminokwasów)

Aminokwasy egzogenne - białka pochodzenia zwierzęcego - pełnowartościowe pokrywają

większą część zapotrzebowania na aminokwasy. Ważne

w okresie wzrostu.

Wartość biologiczna białka

Białko wzorcowe to zawartość wszystkich aminokwasów ( białko jaja kurzego)

Porównuje się zawartość każdego aminokwasu w stosunku do białka wzorcowego

50% - niepełnowartościowe (mała przydatność)

50% - zdatne (przydatny pod względem przydatności białka)

80% i więcej - pełnowartościowe

4kKal - wartość po spaleniu 1 g białka

E - 100%

B - 10 - 15% dziennego zapatrz.( w diecie tyle powinny stanowić białka)

Białko zwierzęce : białko roślinne

1 : 1

15 - 20% ( 1 - 1,5 g / kg masy ciała ) do 30 roku życia

2 : 1

3 : 1

Funkcje : - budulcowe,

- transportujące,

- obronne,

- enzymatyczne,

- hormonalne,

- ciś. onkotyczne,

- równowaga białkowo - zasadowa,

- energetyczna ( przy braku węglowodanów )

TŁUSZCZE - estry kwasów tłuszczowych

Tłuszcze proste i złożone, długo- i krótkołańcuchowe, nasycone i wielonasycone,

Cis i trans

9 kCal/g - wartość energetyczna po spaleniu 1 g tłuszczu

Po spaleniu 1 g tłuszczu uzyskujemy 7,2 g (?)

Powinno być 20 - 30% całkowitej spożytej energii np. palmitynowy

SUFA - 10% 0% z hiperlipidemią

MUFA - 10% 12 - 18% z hiperlipidemią

PUFA - 10% 3 - 7% z hiperlipidemią

Krótkie kwasy tłuszczowe 3 - 6 atomów C

Średniołańcuchowe 8 - 11 atomów C

Długołańcuchowe 12 atomów C

MUFA (jednonienasycone ) - kw. olejowy (egzogenne) ; występuje w olejach roślinnych

(olej z oliwek, olej rzepakowy)

Do spożycia na zimno, do surówek

Obniża frakcję LDL, nie wpływa na HDL, trójglicerydy

PUFA (wielonienasycone) - to rodzina kwasów

* omega 6 i omega 3 kw. linolenowy (roślinny- olej sojowy)

Alfa- linolenowy (ekstrakt z Wiesiołka)

Kw. linolowy tłuszcze rybna (tran)

( olej słonecznikowy ) ejkoza EPA ,DHA

Powyżej 60%

Obniża frakcję LDL, nie działa na HDL, trójglicerydy

Nie wolno na nim smażyć, spożywany na zimno (można smażyć tylko raz !!)

Obniża frakcję LDL, podwyższa frakcję HDL

Działa przeciwzakrzepowo, przeciwzapalnie,

Przeciwmiażdżycowo

Konfiguracja cis - mleko kobiet zawiera więcej cis niż mleko krowie,

biologicznie czynny (wykorzystywany do budowy innych tł.)

Trans - materiał do spalenia ( mleko krowie )

Proces utwardzania (uwodnienie) - zamiana cis na trans, zapobiega jełczeniu

Tłuszcze dodane i tłuszcze ukryte

Masło, margaryna w żeberkach tłuszcz, w schabie

Funkcje :

* energia,

* forma zapasowa,

* amortyzator dla narządów

* funkcja strukturalna (błony),

* funkcja ochronna (nerwy, nerki)

WĘGLOWODANY

PROSTE : fruktoza, glukoza, laktoza, sacharoza

ZŁOŻONE : wielocukier - skrobia ( najczęściej spożywamy !!! ), glikogen

Proporcje :

węglowodany złożone

80 - 90%

100 %

węglowodany proste

10 - 20%

Paliwo dla naszego organizmu, znikoma forma zapasowa (75 g)

WŁÓKNO POKARMOWE - błonnik 20 g ( 27 - 40 g) na dobę

Celuloza, hemiceluloza, pektyny, agary

Funkcje : zmniejsza wchłanianie tłuszczów, soli mineralnych,

Zwiększa wchłanianie cholesterolu,

Przyspiesza trawienie tłuszczów,

Przyspiesza pasaż jelit (fermentacji) - przyspieszenie trawienia

20 - 40 g / dobę - błonnik

500g surowych owoców, 200g warzyw, 100g razowego pieczywa (3 kromki)

6 g soli spożycie Na+ na dobę

Makroelementy potas, sód, fosfor, siarka, wapń, magnez

Mikroelementy ( poniżej 100 mg/dobę)

Sól modyfikowana - mieszanina KCl i NaCl

KCl 1

NaCl / 2/3

Np. Salvita

UNIKAĆ !!! glutaminian sodu - zupy, kostki, chipsy

benzoesan sodu - konserwant napoju

wodorowęglan sodowy - spulchniane pieczywo

GRUPY PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH

1. zbożowe ( źródło energii, węglowodanów, błonnika, witaminy B1 i B2)

2. mleko i przetwory mleczne (źródło białka, wapnia, witaminy B2 i D oraz A);energii mniej

3. mięso i wyroby wędliniarskie, ryby ( źródło energii, żelaza, białka, witamin z gr. B)

4. jaja ( źródło białka, energii-mało, makro- i mikroelementów, witamin B i A oraz śladowe

ilości witaminy D)

5. masło (źródło tłuszczu, energii, witaminy A)

6. tłuszcze -słonina, smalec (źródło energii i tłuszczu)

7. warzywa i owoce = ziemniaki (źródło skrobi, soli mineralnych, potasu)

8. 
   warzywa i owoce bogate w witaminę C natka pietruszki, papryka, grejpfrut,

czarna porzeczka

9. warzywa i owoce bogate w beta-karoten marchewka

10. warzywa i owoce

11. rośliny strączkowe (źródło energii, tłuszczu, białka, witamin, soli mineralnych,

węglowodanów )

12. cukier i słodycze (źródło energii)

ĆWICZENIE 6

TEMAT : Badania sposobu żywienia i stanu odżywiania .

Zasadniczym celem tych badań jest stwierdzenie :

1. Czy istnieją wady żywienia w danej populacji jako całości czy też w poszczególnych

jej grupach i na czym te wady polegają ?

2. Jakie są następstwa zdrowotne, względnie jakimi następstwami może grozić dany

sposób żywienia w przyszłości?

3. Jakie są przyczyny tych wad?

4. W jaki sposób można by usunąć istniejące wady w żywieniu i ich następstwa

dla zdrowia?

RODZAJE WAD ŻYWIENIOWYCH

Pierwotne wady istnieją wtedy, gdy ich wyłączna przyczyna tkwi w ilości lub jakości

pożywienia względnie w nieprawidłowym rytmie dostarczania ustrojowi składników

odżywczych.

* niedobory lub nadmiary ilościowe ( masa/ masa )

* niedobory jakościowe ( brak Ca, Fe)

* niewłaściwy stosunek składników odżywczych ( cukrzyca, choroba naczyń-

miażdżyca, otyłość brzuszna )

* nieodpowiedni tryb żywienia ( nieregularne posiłki sprzyjają otyłości )

Wtórne wady powstają w tych przypadkach, gdy skład pożywienia jest prawidłowy,

ale jego wykorzystanie upośledzone wskutek zaburzeń w przyjmowaniu, trawieniu,

wchłanianiu, rozprowadzaniu składników.

OCENA STANU ODŻYWIENIA

STAN ODŻYWIENIA ( wg WHO)

Jest to stan zdrowia wynikający ze zwyczajowego spożycia żywności, wchłaniania

i wykorzystywania wchodzących w jej skład składników odżywczych oraz działania

czynników patologicznych, wpływających na te procesy.

Aby ocenić stan żywienia osoby lub populacji należy :

1. określić stężenie wszystkich znanych składników odżywczych we krwi,

w innych płynach ustrojowych i tkankach

2. sprawdzić stan strukturalny i funkcjonalny organizmu, uwzględniając historię

chorób przebytych w przeszłości

3. scharakteryzować sposób żywienia, oceniając jakość i ilość spożywanych

pokarmów, ich wartość energetyczną i odżywczą.

Ocena masy ciała i proporcji między masą ciała a wzrostem

Względna masa ciała [ % ] = Ma/Mn x 100%

Ma - masa aktualna

Mn - średnia należna masa ciała

Mn = (wzrost [ cm ] - 100 ) - 10 % dla kobiet

Mn = (wzrost [ cm ] - 100 ) - 5 % dla mężczyzn

Posiłki należy oceniać pod względem ich urozmaicenia z punktu widzenia :

• dobór produktów z uwzględnieniem ich sezonowości

• zestawień smakowych

• konsystencji

• kolorystyki

Posiłki podstawowe powinny zawierać produkty będące źródłem :

- pełnowartościowego białka ( mleko i produkty mleczne, mięso i jego przetwory,

jaja, ryby, drób, nasiona roślin strączkowych )

- węglowodanów złożonych ( przetwory zbożowe - pieczywo, kasze, makarony,

ryż, potrawy mączne, ziemniaki)

- składników mineralnych i witamin ( warzywa i owoce )

CZĘSTOŚĆ I SPOŻYWANYCH POSIŁKÓW W CIĄGU DNIA

* liczba posiłków oraz ich wartość energetyczna i odżywcza powinna być dostosowana

do zapotrzebowania danej grupy żywionych w zależności od wieku, płci, rodzaju

wykonywanej pracy, stanu fizjologicznego, a także warunków bytowania.

Optymalna liczba posiłków w ciągu dnia wynosi 4 - 5. Przerwy między posiłkami

nie powinny być dłuższe niż 4 godziny dla dzieci do lat 15, a 5 - 6 godzin dla osób

dorosłych. Oznacza to, że minimalna liczba posiłków w ciągu dnia wynosi 3 dla

osoby dorosłej, a 4 dla dzieci.

ROZKŁAD % ENERGII NA POSZCZEGÓLNE POSIŁKI
3 posiłki	4 posiłki	5 posiłków
I śniadanie 30 - 35 II śniadanie Obiad 35 - 40 Podwieczorek Kolacja 25 - 30	25 - 30 5 - 10 35 - 40 25 - 30	25 - 30 5 - 10 30 - 35 5 - 10 15 - 20

Zalecane dzienne normy na energię i składniki odżywcze

Białka zwierzęce/białka roślinne = 1/1 względnie 1/2 dla dorosłych

Białka zwierzęce/białka roślinne = 2/1 dla dzieci

Względna masa ciała	Interpretacja
< 90 % 90 - 110 % 110 - 120 % > 120 %	niedobór masy ciała prawidłowa masa ciała nadwaga otyłość

WSKAŹNIK MASY CIAŁA ( BMI - Body Mass Index )

Masa ciała ( kg ) BMI = ------------------------------ ( Wysokość )2 [m]

BMI Interpretacja

< 16 III stopień niedoboru masy ciała

( chronicznego niedoboru energii )

16,0 - 16,9 II stopień niedoboru masy ciała

( chronicznego niedoboru energii )

17,0 - 18,49 I stopień niedoboru masy ciała

( chronicznego niedoboru energii )

18,5 - 24,9 prawidłowa masa ciała

25,0 - 29,9 I stopień nadmiaru masy ciała

( nadwaga )

30,0 - 39,9 II stopień nadmiaru masy ciała

( otyłość )

> 40 III stopień nadmiaru masy ciała

( otyłość olbrzymia )

OCENA SKŁADU CIAŁA

% zawartość tłuszczu w organizmie

- Pomiar grubości fałdów skórno - tłuszczowych

* fałd nad mięśniem dwugłowym ramienia

* fałd nad mięśniem trójgłowym ramienia

* fałd podłopatkowy

* fałd nad talerzem kości biodrowej

- Oszacowanie gęstości względnej ciała ( d ) wg wzorca Siri

d = c - m x log E 4 fałdów skórno - tłuszczowych

- Wyliczenie % zawartości tłuszczu ogólnego w organizmie

% tłuszczu = ( 4,94/d - 4,50)x 100%

d - gęstość względna ciała

c, m - współczynnik regresji Durnina i Womersleya

MASA TŁUSZCZU ( FM - Fat Mass )

FM [%] = zawartość tłuszczu x masa ciała

ROZMIESZCZENIE TŁUSZCZU W ORGANIZMIE

Wskaźnik WHR ( waist / hip ratio )

Obwód talii (cm)

WHR = -------------------------------------

Obwód bioder (cm)

TYP OTYŁOŚCI ( rozmieszczenie tłuszczu )
Kobiety Mężczyźni	Aneroidalny brzuszny typu „ jabłka „ WHR > 0,8 WHR > 1,0	Gynoidalny pośladkowo - udowy typu „ gruszki „ WHR < 0,8 WHR < 1,0

OCENA TKANKI MIĘŚNIOWEJ I STANU ODŻYWIENIA BIAŁKOWEGO

Obwód mięśni ramienia ( wskaźnik Jelliffe'a ) = obwód ramienia - 3,14 x grubość fałdu

skórno - tłuszczowego nad mięśniem trójgłowym ramienia

Stan odżywienia Kobiety Mężczyźni

Dobry 23,2 - 20,9 25,3 - 22,8

Lekkie niedożywienie 20,8 - 18,6 22,7 - 20,2

Umiarkowane niedożywienie 18,5 - 16,2 20,1 - 17,7

Ciężkie niedożywienie < 16,2 < 17,7

OCENA ŻYWIENIA - metodologia

Ocena żywienia obejmuje zagadnienia dotyczące spożycia żywności i sposobu

żywienia, a jej celem jest wykazanie czy istnieją wady żywieniowe w danej

populacji lub określonych grupach, na czym one polegają, jakie są ich następstwa

i przyczyny oraz jak je można usunąć. Ocena żywienia jest podstawą do oceny stanu

odżywienia i sytuacji zdrowotnej społeczeństwa.

Spożycie żywności - to ilość zwyczajowo spożywanej żywności w ujęciu indywidualnym

lub zbiorowym, w przeliczeniu na rok względnie dzień.

Sposób żywienia - określa ile i czego, jak często i w jakiej formie człowiek spożywa

w ujęciu dziennym, tygodniowym lub miesięcznym.

Stan odżywienia - charakteryzuje stan zdrowia człowieka, wynikający ze zwyczajowo

spożywanej żywności.

TECHNIKI BADAWCZE STOSOWANE W BADANIACH SPOŻYCIA

ŻYWNOŚCI

DANE O SPOŻYCIU ŻYWNOŚCI

OBLICZENIOWE REJESTRACYJNE WYWIADOWCZE

1. Bilanse żywności 1. Wagowo - rejestracyjna 1. Ankietowa

2. Rachunkowość 2. Wagowa 2. Wywiad 24

3. Inwentarzowa 3. W miarach domowych 3. Historia żywienia

4. Częstotliwość spożycia

żywności

DANE O SPOSOBIE ŻYWIENIA

JAKOŚCIOWE ILOŚCIOWE JAKOŚCIOWO - ILOŚCIOWE

1. Ankietowe 1. Inwentarze 1. Historii żywienia

2. Punktowe 2. Wagowe 2. Bieżącego notowania

3. Ankietowo - wagowe

4. Chemiczno - analityczne

5. Szacunkowe

OCENA JAKOŚCIOWA JADŁOSPISU

Każdy posiłek powinien być możliwie różnorodny pod względem zawartości

produktów i składników odżywczych.

ĆWICZENIE 8

TEMAT : Problematyka żywieniowa a zdrowie człowieka.

CZŁOWIEK

ŚRODOWISKO BIOGEOGRAFICZNE

STREFY ZAGROŻEŃ

EKOLOGICZNYCH

ROŚLINY

Chemizacja

rolnictwa

RACJONALNE ŻYWIENIE

BIOCHEMIA ŻYWIENIA ZASADY ŻYWIENIA

STAN ZDROWIA NORMY

ŻYWIENIOWE

INDYWIDUALNOŚĆ ŁĄCZENIE

BIOCHEMICZNA POKARMÓW

STRESY, POBIERANE STRATY

ZWIERZĘTA LEKI SKŁADNIKÓW

farmaceutyki ODŻYWCZYCH:

Gotowanie,

przechowywanie

DOSTĘPNOŚĆ BIOLOGICZNA

SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH

Czynność żucia

odruchowe

POŚREDNIE GRUCZOŁY ŚLINOWE POKARM

Wydzielanie

Okresy rozwojowe

* ciąża

* noworodek Powierzchnia zęba ph płynów

* małe dziecko

Przed wyrżnięciem Dojrzewanie Bakterie płytki nazębnej

szkliwa

Po wyrżnięciu oczyszczanie Błona śluzowa

* wiek przedszkolny

* wiek szkolny

* dojrzały Ukrwienie tkanek

OGÓLNE przyzębia

wady

zęba zgryzowe

przeciążenia

STRUKTURA

kości

uraz zgryzowy

SUROWICA KRWII zęba

Odnowa tkanek płyn dziąsłowy

Procesy metaboliczne parafunkcje

System immunologiczny

POŚREDNIE

DIAGRAM PODSUMOWUJĄCY WYNIKI BADAŃ NAD WPŁYWEM FLORY

BAKTERYJNEJ NA ROZWÓJ PRÓCHNICY

Zwierzęta hodowane w warunkach

jałowych

Typowa flora Brak bakterii

bakteryjna

Cukry Cukry

Próchnica Brak próchnicy

Trzymanie zwierząt razem powoduje krzyżowe zakażenie

bakteriami jamy gębowej

PRÓCHNICA

SKŁADNIKI ŻYWIENIOWE O WŁAŚCIWOŚCIACH WSTRZYMUJĄCYCH

WYSTĘPOWANIE PRÓCHNICY

Silnie kariostatyczne ( fluor, fosfor )

* pierwiastki

Słabo kariostatyczne ( Ca, Mg, Fe, Mo, V, Sr, Ba, Li, Au )

* substytuty cukru - ksylitol, sorbitol

* białka mleka - kazeina

* tłuszcze - oleje roślinne

* formy aglikonowe związków flawonoidowych, polifenoli ( wyciągi, napary

z herbaty, winogron, żurawin, jabłek, śliwek, bananów ) hamują biosyntezę

glukozylotransferazy paciorkowca Streptococcus mutant odpowiedzialnej

za tworzenie zewnątrzkomórkowych wielocukrów

* zielony barwnik roślin - chlorofil

* pokarmy nierafinowane ( łuski zbóż, owsa, ryżu )

* pirydoksyna - witamina B6 ( miejscowo aktywizuje wzrost

heterofermentatywnych bakterii )

U osób odpornych na próchnicę wykazano :

- wyższą zdolność buforowania śliny

- wyższe stężenie Ig A w ślinie

- niższe stężenie heksoz śliny

Ksylitol - jest pochodną alkoholową cukrów, pentitiol

• najdroższy w produkcji substytut cukru

• produkt naturalny

źródło żywieniowe : maliny, truskawki, borówki, porzeczka czarna, śliwka, banany,

kalafior

Metabolizm : Po spożyciu w postaci nie zmienionej trafia do jelita cienkiego,

metabolizowany głównie w wątrobie ( 80% ) bez udziału insuliny.

ROLA WĘGLOWODANÓW W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA :

1. są źródłem łatwo przyswajalnej energii

2. nadając produktom spożywczym cechy organoleptyczne ( smak, barwa, zapach,

konsystencja ), oddziałują na zmysły

3. dostarczają włókna pokarmowego ( błonnika ), regulującego procesy zachodzące

w przewodzie pokarmowym ( ruchy perystaltyczne, skład mikroflory jelitowej,

wydalanie cholesterolu, detoksykacja organizmu )

4. umożliwiają syntezę aminokwasów i prawidłowy przebieg spalania związków

ketonowych

5. są składnikami glikolipidów i glikoprotein błon komórkowych

WĘGLOWODANY W CODZIENNYM POŻYWIENIU

Glukoza słodycze, owoce ( np. winogrona ), miód, napoje, warzywa

Fruktoza owoce ( w tym soki owocowe ), miód, napoje, warzywa

Laktoza mleko, lody, budyń

(glukoza + galaktoza)

Sacharoza biskwity, kasza manna, ciast, słodycze, biszkopty, suszone owoce,

napoje, cukier

Skrobia ziemniaki, ryż, makaron

Mąka razowa Mąka pszenna

Wapń 41 16

Fosfor 372 87

Potas 370 95

Żelazo 3,3 0,8

B1 0,6 0,06

B2 0,1 0,05

Witamina PP 4,3 0,9

Działanie węglowodanów : opóźnianie wzrostu drobnoustrojów tworzących płytkę

bakteryjną, nie ulegają fermentacji bakteryjnej

Zastosowanie : guma do żucia, płukanki, substytut cukru

CZYNNIKI ZABURZAJĄCE PRAWIDŁOWĄ MINERALIZACJĘ ZĘBÓW

• choroby przebyte przez matkę w ciąży

• niedobór witaminy D w ostatnim trymestrze ciąży

• nadmiar fluoru w wodzie pitnej

• pobierane leki ( np. antybiotyki z grupy tetracyklin, kortykosterydy)

• niedobory żywieniowe

• zespoły złego wchłaniania

TŁUSZCZE - oleje roślinne

Działanie : doświadczalnie wykazano wpływ hamujący kwasów ( linolenowego, linolowego

i oleinowego np. olej sojowy, słonecznikowy ) na rozwój i metabolizm

paciorkowców próchnicotwórczych .

CHLOROFIL - zielony barwnik roślin

Działanie : * przeciwbakteryjne - hamuje wzrost paciorkowców, gronkowców,

Drożdżaków, laseczek i maczugowców

* przeciwgnilnie - neutralizuje metabolity siarkowe pochodzenia

bakteryjnego i merkaptany, siarkowodór

* wykazują właściwości regenerujące tkanki

Zastosowanie : składniki past do zębów, gumy do żucia, wody do płukania ust,

tabletek do ssania.

BIAŁKA MLEKA - kazeina

Działanie : * jako fosfoproteina wykazuje powinowadztwo z wapniem,

* in vitro redukuje rozpuszczalność szkliwa w odwapniającym buforze

* zwiększa odporność zębów na działanie czynników kriogennych,

* zapobiega demineralizacji szkliwa przez zwiększenie stężenia wapnia

i fosforu w płytce nazębnej.

FLUOR W PROFILAKTYCE PRÓCHNICY

* Fluorowanie wody pitnej wprowadzono po raz pierwszy w 1945 r. w miejscowości

Grand Rapie w USA

* Do profilaktyki endogennej jako nośnika fluoru zgodnie z zaleceniami WHO

wykorzystuje się :

- wodę 1 ppm (0,7 ppm)

- sól 200 - 400 ppm

- cukier 20 ppm wg WHO

- mleko 7ppm

* W 39 krajach fluoruje się wodę - korzysta z niej 170 mln ludzi

* 40 mln ludzi ma dostęp do wody z naturalną zawartością fluoru > 0,7 ppm

* Fluorowanie soli kuchennej prowadzi się w : Szwajcarii, Francji, Belgii, Niemczech,

Hiszpanii, Meksyku, na Jamajce

* W Polsce wodę fluorowano w latach 1967 - 97

Korzyści :

- Picie wody z dodatkiem fluoru hamuje roczny przyrost próchnicy w granicach

40 - 60 %

- Dzieci pijące od urodzenia wodę wzbogaconą we fluor mają zęby z grubszą

warstwą szkliwa

- U dorosłych potrzeby w zakresie leczenia zachowawczego maleją o 40%,

protetycznego maleją o 20 - 30%

- Fluor w dawkach profilaktycznych nie wpływa negatywnie na serce, mózg, kości.

MECHANIZM PROFILAKTYCZNEGO DZIAŁANIA FLUORKÓW

Jony fluoru wchodzą w reakcję z hydroksyapatytami szkliwa, w wyniku tej reakcji

powstają fluoroapatyty.

F

( Ca3 (PO4)2)3 : Ca(OH)2 + 2F- = (Ca3 (PO4)2)3 x C + 2OH -

F

Fluoroapatyty cechuja się wysoką krystalicznością i małą rozpuszczalnością w kwasach.

REMINERALIZACJA SZKLIWA - stymulowana przez fluorki obecne w ślinie

w środowisku lekko kwaśnym śliny ( pH 5,5 ) dochodzi do wolnego rozpadu fluoru.

Zalecane dzienne spożycie fluoru ( wg Ziemlańskiego )

Niemowlęta 0 - 0,5 r. 0,1 - 0,5 (mg/osobę/dzień)

Dzieci i młodzież 0,5 - 1 r. 0,6 - 0,7

1 - 3 r. 0,7 - 1

4 - 6 r. 1 - 2,5

7 - 9 r. 1,5 - 2,5

10 - 18 r. 1,5 - 2,5

Dorośli 1,5 - 4,0

Zawartość Fluoru w herbatach

Liczba próbek Liczba fluoru

(mg/kg)

Herbata czarna 33 30 - 380

Herbatki ziołowe z dodatkiem 6 16 - 155

czarnej herbaty

Herbaty ziołowe 10 0 - 5

Zawartość Fluoru w wybranych produktach spożywczych

Produkty zbożowe mikrogram/100g

Pieczywo żytnie razowe 60 - 100

Pieczywo pszenne jasne 50 - 90 ok. 30% dla Polaków

Pieczywo mieszane 70 - 90

Ryby

Dorsz 28 - 160

Makrela 30 - 150 2%

Karp 32 - 38

Mięso, drób, przetwory 2%

Warzywa i przetwory 5%

Owoce i przetwory 2%

Ziemniaki 10%

Tłuszcze 2%

Jaja 3%

Mleko i przetwory 7%

FLUOROZA

* najwyższe dopuszczalne średniodobowe stężenie fluoru w powietrzu nie powinno

przekraczać 2 mikrograma/m3

* ponad normalne stężenie fluoru w powietrzu stwierdzono w Gdańsku, Bydgoszczy,

Legnicy, części Wrocławia

* spożywanie dzienne > 6 - 10 mg F może prowadzić do przewlekłego zatrucia tym

pierwiastkiem

* objawy fluorozy

- fluoroza zębów : plamkowate szkliwo, matowobiałe, ciemnobrunatne

przebarwienia, zmiany struktury kształtu i wielkości

zębów

- fluoroza kości : nieprawidłowe uwapnienie, obszary przewapnienia

(osteoskleroza), niedowapnienia (osteoporoza),

zmniejszenie elastyczności

- zahamowanie działania metaloenzymów zależnych od kationów Mg, Fe, Ca, Cu

- ostre uszkodzenia nerek

UDZIAŁ SKŁADNIKÓW ŻYWIENIOWYCH W PATOMECHANIZMIE

CHORÓB PRZYZĘBIA

Składniki żywieniowe wywierają wpływ na :

* przebieg procesów metabolicznych ustroju, w tym na strukturę i odnowę tkanek

(biosynteza białka, bariera nabłonkowa, gospodarka mineralna)

* metabolizm bakterii płytki nazębnej

* funkcję układu immunologicznego

* skład płynu dziąsłowego (substrat dla flory bakteryjnej i płytki poddziąsłowej)

* funkcjonalną aktywność układu stomatognatycznego (co związane jest

z konsystencją pokarmu, siłą żucia i czasem żucia)

* metabolizm gruczołów ślinowych (szybkość wydzielania śliny, stężenie i biosyntezę

wielu składników, np. enzymów)

* stan naczyń włosowatych (elastyczność i przepuszczalność)

Niedobory podstawowych składników odżywczych jak białka, wapnia, fosforu,

magnezu, witamin A, D, C, E , zespołu B mogą prowadzić do zmian czynnościowych,

strukturalnych i odpornościowych przyzębia.

Przeciwutleniacze - eliminują aktywne formy tlenu (wolne rodniki)

Witamina A, C, E, selen, CoQ, bioflawonoidy

OBJAWY NIEDOBORÓW WITAMIN W UKŁADZIE STOMATOGNATYCZNYM

OBJAWY NATURALNE ŹRÓDŁA

WITAMINA C

* wylewy krwawe i wybroczyny na skórze warzywa, owoce, dzika róża,

i śluzówce czarna porzeczka, cytrusy

* krwotoczno - martwicze zapalenia dziąseł

* zaburzenia czynności odontoblastów

(zaburzenia wzrostu zębów, procesu

wytwarzania szkliwa)

WITAMINA D

* zmniejszenie łuków żuchwy i szczęki tran, wątroba, żółtko, masło,

* zniekształcenie wyrostka zębowego kukurydza

* zaburzenia zgryzu

* nieprawidłowe wyrzynanie zębów

* niedorozwój szkliwa

* podniebienie gotyckie

WITAMINA B1 (TIAMINA)

* nadwrażliwość błony śluzowej języka otręby, drożdże, kiełki zbóż,

* bóle języka orzechy, rośliny strączkowe

* zmiany zapalne śluzówek

WITAMINA B2 (RYBOFLAWINA)

* kątowe zapalenie warg mleko, wątroba, kiełki zbóż,

* wysuszenie, pomarszczenie, pęknięcia, ser, białko jaja

złuszczenia naskórka czerwieni warg

* zapalenie języka - język wysuszony,

purpurowo czerwony, obrzękły z odciskami

zębów

* zmiany zanikowe brodawek nitkowatych

WITAMINA B3

* nadmierne rogowacenie naskórka drożdże, otręby, zielone części

* zmiany martwicze dziąseł roślin, masło, jaja

* owrzodzenia dziąseł

* brak fluorescencji języka

WITAMINA B6

* zapalenie języka pszenica, żyto, bób, drożdże,

* kątowe zapalenie warg kukurydza, wątroba

WITAMINA B12

* zanikowe zapalenie języka jaja, mleko, produkty mięsne

* bladość śluzówek

WITAMINA H

* zmiany krwotoczne języka mleko, jaja, groch, kalafior,

* zaniki brodawek języka cebula, marchew

* nadmierne rogowacenie błony śluzowej

WITAMINA PP

* przekrwienie błony śluzowej wątroba, ryby, otręby

* obrzęk języka

* pieczenie, palenie języka

* rozrost brodawek nitkowatych

KWAS FOLIOWY

* zmiany zapalne, martwicze nerki, wątroba, drożdże, grzyby,

* owrzodzenia błony śluzowej zielone części jarzyn

ERGONOMIA - przystosowanie stanowisk, procesów i warunków środowiska

pracy do możliwości psychofizycznych pracownika.

GŁÓWNE ASPEKTY BRANE POD UWAGĘ PRZY OPTYMALNYM KSZTAŁTOWANIU

WARUNKÓW PRACY

* MIEJSCE PRACY - przestrzeń robocza

- środki potrzebne do obsługi i siły działania

- narzędzia pracy, maszyny

- widoczność i oświetlenie

- słyszalność i odbiór informacji

- udział innych narządów zmysłu

* PROCES PRACY - praca mięśniowa

- zakres ruchów i ich przebieg

* CZYNNIKI ŚRODOWISKA ZEWNĘTRZNEGO - mikroklimat

- hałas, wibracje

- promieniowanie

- substancje chemiczne

- środki ochrony osobistej

* ORGANIZACJA PRACY - praca zmianowa

- przerwa w pracy

- forma wynagrodzenia

* CAŁKOWITE OBCIĄŻENIE CZYNNOŚCI ORGANIZMU

Choroba zawodowa - choroba spowodowana działaniem czynników szkodliwych

dla zdrowia występujących w środowisku pracy (musi wykazywać

związek przyczynowo - skutkowy z wykonywaną pracą ) oraz

występująca w wykazie chorób zawodowych.

Obowiązki pracodawcy mający na celu zmniejszenie ryzyka powstawania

chorób zawodowych :

- pracodawca ma obowiązek poinformowania pracownika o potencjalnym ryzyku

zdrowotnym związanym z warunkami pracy

- pracodawca ma obowiązek stosowania środków, dzięki którym można zapobiec

chorobom zawodowym

- pracownik ma obowiązek przeniesienia pracownika na inne stanowisko w razie

stwierdzenia objawów wskazujących na możliwość choroby zawodowej

W przypadku podejrzenia choroby zawodowej istnieje obowiązek skierowania pracownika

do jednostek opieki zdrowotnej tj. poradni, kliniki, oddziału chorób zawodowych.

Procedury

- ustalenie, czy choroba stwierdzona u pracownika jest wymieniona w wykazie chorób

W ostatnich latach stwierdza się znaczny spadek bezwzględnej liczby chorób zawodowych :

1999 r. 9982 przypadków

2000 r. 7339 przypadków

2001 r. 6007 przypadków

2002 r. 4915 przypadków

Współczynnik zapadalności zmniejszył się z 117,3 do 53,6 przypadków na 100 000

zatrudnionych.

Schorzenia w jamie ustnej i uzębieniu wiążące się z wykonywaniem pracy :

• paradontopatie

• próchnica zębów

• zapalenia błony śluzowej

• stany przedrukowe

PRZEMYSŁOWE SCHORZENIA JAMY USTNEJ I ZĘBÓW W ZALEŻNOŚCI OD

RODZAJU CZYNNIKA SZKODLIWEGO :

CZYNNIKI FIZYCZNE :

Schorzenia tkanek twardych

* przedwczesne ścieranie się zębów

* próchnica zębów

* ubytki pochodzenia niepróchnicowego

* uszkodzenia kości i szpiku kostnego

* artropatie stawu skroniowo - żuchwowego

* nadwrażliwość zębiny

* paradontopatie

Schorzenia tkanek miękkich

* paradontopatie

* zapalenia błony śluzowej jamy ustnej

* zranienia błony śluzowej

Najczęstsze dolegliwości i choroby związane z wykonywaniem zawodu występującego

u stomatologów :

- CHOROBY W OBRĘBIE NARZĄDU RUCHU

Przyczyny : * praca w pozycji stojącej lub „ mieszanej „,

najczęściej w zgiętej bocznej prawej

* praca o charakterze statycznym

* męczące odwodzenie rąk od ciała

* długotrwała praca narzędziami

o nieanatomicznym kształcie uchwytów powoduje

znaczne obciążenia mięśni kończyn górnych,

dolnych, barku i kręgosłupa

Konsekwencje : - bolesność uciskowa, bóle głowy i barku

- skrzywienie oraz zmiany zwyrodnieniowe

kręgosłupa

- zapalenie pochewek ścięgnistych

- trwałe zgięcie V i IV palca ręki na skutek

skrócenia powięzi dłoniowej ( przykurcz

Dupuytrena )

- zmiany zapalne nadkłykcia bocznego

i przyśrodkowego łokcia

- CHOROBY W UKŁADZIE NACZYNIOWYM

Przyczyny : * praca w pozycji stojącej lub siedzącej bez

podparcia stóp

Konsekwencje : żylaki kończyn dolnych

- CHOROBY SKÓRY

Przyczyny : * kontakt z wieloma substancjami będącymi

potencjalnymi alergenami

ĆWICZENIE 9

TEMAT : Stan zdrowotny jamy ustnej jako fragment kondycji zdrowotnej

człowieka.

Stan zdrowotny jamy ustnej jako fragment ogólnej kondycji zdrowotnej człowieka

w niewielkim stopniu zależy od uwarunkowań osobniczych.

Uwarunkowania osobnicze

15%

System opieki zdrowotnej Stan zdrowia Uwarunkowania środowiska

(system opieki stomatolog.) (stan zdrowia jamy ustnej) - społeczne

15% 35% - polityczne

- ekonomiczne

- naturalne

35%

Styl życia

(styl życia w odniesieniu

do narządu żucia )

Racjonalna polityka zdrowotna państw rozwiniętych w zakresie stomatologii

Prywatny (stomatologia naprawcza)

DWUSEKTOROWOŚĆ

Publiczny (działalność profilaktyczna)

CECHY SYSTEMÓW OPIEKI STOMATOLOGICZNEJ WSPÓŁUCZESTNICZĄCYCH

W BADANIACH MIĘDZYNARODOWYCH.

1. Zinstytucjonalizowane, ogólnokrajowe, rządowe programy zdrowotne

- fluorkowanie wody pitnej

- suplementacja związkami fluoru produktów spożywczych

- podawanie (grupowe) metodami egzo - i endogennymi związkami fluoru i preparatów

kariostatycznych

- pełna dostępność past, preparatów i urządzeń do utrzymania higieny jamy ustnej

BEHAW

- programy edukacyjne (równolegle usługobiorcy i usługodawcy, public dentistry)

- programy motywacyjne (recall system, system ubezpieczeń zdrowotnych, systemy

motywacyjne dla stomatologów)

- stomatologiczne grupy szczególnej troski (głównie dzieci do 16 - 18 roku)

CECHY PROGRAMÓW STOMATOLOGICZNYCH :

* ogólnokrajowe / lokalne

- Stałe zabezpieczenie metodologiczne i finansowe

- Integralność z innymi programami ogólnozdrowotnymi

- Obligatoryjność wykonania konkretnych procedur, przez konkretne osoby

(instytucje) w konkretnym czasie

Pielęgniarka dentystyczna - edukacja poprawnego czyszczenia zębów, profilaktyka

egzogenna

dentysta, ortodonta - okresowe kliniczne badanie, powiadomienie rodziców

pediatra, ortopeda, okulista, psycholog - badania okresowe

public edukator ( absolwent zdrowia publicznego ), pedagog szkolny - edukacja rodziców

nadzór nad realizacją poszczególnych programów

nauczyciel/wychowawca - koordynator programów edukacyjnych w klasach 0 - 3

policjant - zasady zachowania się w miejscach publicznych i w sytuacjach zagrażających

życiu i zdrowiu

WSSE - informacja o stężeniu związków fluoru (i innych) w ujęciu wodnym

SUPLEMENTACJA ZWIĄZKAMI FLUORU

* fluorkowanie wody pitnej (260 mln ludzi)

Kraje gdzie fluorkuje się wodę pitną : Singapur, Hong Kong, Australia, Irlandia,

Nowa Zelandia, USA, Kanada, Kolumbia, Brazylia

Reorientacja w dotychczasowych wzorcach w stosowaniu fluoru

natężenie w minionym 20 - leciu negatywnych zjawisk :

- u 7 - 30% populacji stwierdza się łagodną postać fluorozy

- fluoroza - zaburzenie na poziomie molekularnym i narządowym

- 99,7% niewykorzystywanej fluorowanej wody pitnej jest zagrożeniem

dla środowiska

- ograniczenie swobód obywatelskich

- stacje wzbogacania wody związkami fluoru - miejsca zagrożenia

terrorystycznego

- wyniki monitoringu stanu zdrowia jamy ustnej i jego uwarunkowań

(alternatywne metody profilaktyki)

- zagrożenie środowiska (ujścia rzek) NDS

- wyniki kolejnych badań nad rozwojem psycho - somatycznym dzieci

- obniżenie „kryteriów optymalnych” z 0,8 - 1,2 mgF/L do 0,5 - 0,8 mg (WHO)

- redukcja programów masowych (biernych) na korzyść indywidualnych

(behawioralnych)

FLUORKOWANIE PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH

Sól kuchenna 250 - 300 mgF/ kg Szwajcaria, Francja, Niemcy

Republika Czeska, Hiszpania,

Węgry, USA, Kolumbia,

Jamajka, Costa Rica

Mleko 1,0 - 2,0 mg F/ L Szwajcaria, Bułgaria, Chile,

Nowa Zelandia, Włochy, USA

Cukier (produkty 10 mg Na F/ kg cukru Izrael

zawierające cukier-

cukierki, dżem, soki,

słodzone)

Woda mineralna 1,0 - 1,2 mg F/ L Bułgaria

Pieczywo 1,0 - 1,2 mg F/ L Szwajcaria, Francja

FLUORKOWANIE TABLETKOWE	< 3 roku życia 0,25 mg/F/dzień	Niemcy, Francja, Hiszpania Portugalia, USA, Kanada, (wszystkie kraje)
Fluoryzacja egzogenna	- płyny do codziennego użytku (0,05 NaF) - co 2 tygodnie - 0,2 NaF - pasty zawierające fluor (525 - 1450 ppm) - żele - 2% NaF - lakiery - 5% NaF	Wszystkie kraje

WYDATKI NA PUBLICZNY SEKTOR OCHRONY ZDROWIA (PKB) - 2001 R.

3,9%

10% Służba zdrowia

Skandynawia (500 - 600 zł/osobę/rok)

Ok. 20 PLN na opiekę

stomatologiczną (na

EU ok. 2000 USD sektor publiczny)

Uwarunkowania systemowe niskiego stanu zdrowotnego jamy ustnej w Polsce

Strategia polityki zdrowotnej typowa dla kraju o niskim rozwoju społecznym:

- nakłady na służbę zdrowia * 4,2 (3,8%) PKB (PL)

* 6 - 8% - kraje rozwinięte

* 170 USD/osoba/rok

- niska ranga ważności problematyki stomatologicznej na tle „ ważniejszych „

problemów zdrowotnych :

* 2 - 3% - publiczny sektor opieki stomatologicznej

* systematyczna redukcja zasobów sektora publicznego

* niemal całkowita redukcja programów profilaktycznych

* brak mechanizmów motywujących stomatologów zarówno

sektora publicznego, jak i prywatnego do działań

profilaktycznych

Bezwładność w/w zjawisk systemowych = niski (zły) stan zdrowotny jamy ustnej

społeczeństwa polskiego w najbliższych latach.

Surowe ( racjonalne ) zasady finansowe w opiece stomatologicznej

* opieka nad dziećmi do 16 - 17 roku życia oraz nad wieloma grupami społecznymi

jest bezpłatna

tzn. pełnopłatna dla władz samorządowych

public dentistry ( podspecjalizacja )

* 550 stomatologów (Niemcy)

* Chairside assistants (Nowa Zelandia)

* dental hygienists (skandynawskie kraje)

* dental helpers (wszystkie kraje)

* szkolenie przed i podyplomowe w zakresie public dentistry (główny wymóg UE)

Interdyscyplinarne techniki motywowania jednostki do prozdrowotnych zachowań

- system nagród i uciążliwych kar ( firmy ubezpieczeniowe, kasa chorych)

Call system recall system ( dzieci, kobiety w ciąży )

- system zdrowotnej opłaty za usługi stomatologiczne ( dzieci, osoby dorosłe )

- koszty zabiegów profilaktyczno - leczniczych ( osoby dorosłe )

* zabiegi profilaktyczne w obrębie 1 zęba kosztują - a

* leczenie próchnicy w tymże zębie - a x 10

* leczenie endodontyczne zęba - a x 100

* leczenie protetyczne - a x 1000

* leczenie protetyczne z zastosowaniem

wszczepów kostnych - a x 10000

- racjonalna konsumpcja węglowodanów (10% cukry proste) „ słodkie soboty”,

asortyment sklepików szkolnych

- przymusowa - dodatkowa edukacja ucznia ( ocena ze sprawowania )

UKSZTAŁTOWANIE PROZDROWOTNYCH POSTAW I ZACHOWAŃ ZDROWOTNYCH

W ZAKRESIE STOMATOLOGII.

- częstotliwość czyszczenia zębów

- korzystanie z profilaktycznych wizyt stomatologicznych (60 - 90%)

- posiadanie „swojego” stomatologa (80 - 90%)

- użytkowanie nitki (58%)

NEGATYWNE ZJAWISKA

• pogłębiająca się polaryzacja kondycji ekonomicznej społeczeństwa

• drastyczna redukcja nakładów na publiczny sektor opieki stomatologicznej

zabezpieczający do tej pory szkolną - bezpłatną opiekę stomatologiczną

• załamanie się programów profilaktycznych dotychczas realizowanych na poziomie szkoły podstawowej i średniej (fluoryzacja zębów, sanacja jamy

ustnej, lakowanie zębów)

• niekorzystna strategia w polityce ochrony zdrowia - charakterystyczne

dla krajów rozwijających się i wzbudzonych gospodarczo.

POZYTYWNE ZJAWISKA

• dostępność pełnej gamy środków do utrzymania higieny jamy ustnej

• rozwój prywatnego sektora stomatologicznego manifestującego pełną

gotowość

• ogólny rozwój cywilizacyjny społeczeństwa obligujący jednostkę do

osobistej troski o własne zdrowie - w tym również uzębienie

• otwarcie społeczeństwa na liczne formy oddziaływania prozdrowotnego,

w tym również w zakresie narządu żucia lansowane poza gabinetem

stomatologicznym (publikatory, programy edukacyjne w szkołach)

WNIOSKI :

1. Nie ma jednej uniwersalnej strategii gwarantującej wysoką skuteczność

stanu zdrowotnego jamy ustnej. Jednak warunkami koniecznymi są :

- racjonalna polityka zdrowotna ( programy zdrowotne )

- prozdrowotne postawy i zachowania jednostki

- suplementacja związkami fluoru (indywidualnie)

2. Skuteczność systemu opieki stomatologicznej jest pochodną rozwoju

społeczno - ekonomicznego danego kraju/ systemu.

3. W minionym 10 - leciu nastąpiła reorientacja - od programów biernych

(fluorkowanie wody pitnej) w kierunku programów indywidualnych

(behawioralnych) aktywizujących jednostkę do troski o własne uzębienie

(promocja zdrowia).

ĆWICZENIE 10

TEMAT : Czynniki ryzyka, metody rozpoznawania i profilaktyki zaburzeń

związanych z opieką zdrowotną. Gabinet stomatologiczny jako

potencjalne ogniwo łańcucha epidemiologicznego.

Zespoły chorobowe związane z opieką zdrowotną

W połowie XIX w. najczęstszą przyczyną zgonów młodych kobiet w oddziałach

położniczych była tzw. „ posocznica”. Semmelweis spostrzegł, że lekarze i studenci

po zakończeniu wracają bezpośrednio na oddział i nie myją rąk.

Problem powrócił w latach 40 ubiegłego stulecia wobec epidemicznego występowania

w szpitalach biegunek bakteryjnych a w następnym dziesięcioleciu przybrał w wielu

krajach formę stałego nadzoru wobec endemicznych zakażeń szpitalnych wywołanych

przez Staphylococcus aureus. W latach 60 - tych pojawiło się pojęcie zakażenie

szpitalne ( hospital infection ).

W Polsce odpowiednie przepisy ukazały się w roku 1983 i powołano zespoły do zwalczania

zakażeń w szpitalach. Wyniki tych działań różnią się jednak dość istotnie od innych krajów.

DANE EPIDEMIOLOGICZNE WHO

* 9% pacjentów hospitalizowanych jest zespołem zakażenia szpitalnego

* 3% zakażeń szpitalnych stanowi bezpośrednie przyczyny zgonów

* 8% zakażeń szpitalnych stanowi pośrednie przyczyny zgonów

( W poszczególnych krajach lub szpitalach liczby te mogą być różne

Wielka Brytania 9,2% i 5 - 6% po 14 latach programu zapobiegania)

RODZAJE ZAKAŻEŃ ZWIĄZANE Z POBYTEM W SZPITALU

RODZAJ ZAKAŻENIA KRÓTKA CHARATERYSTYKA

(kryterium podziału)

Endogenne Zakażenia wywołane przez drobnoustroje

(pochodzenie czynnika obecne w tkankach pacjenta przed

etiologicznego ) przybyciem do szpitala (czasami nabyte

w szpitalu i kolonizujące skórę i błony

śluzowe) i przeniesione do jam

surowiczych i innych tkanek podczas

zabiegów diagnostycznych i leczniczych.

Jednym z warunków powstania zakażenia

objawowego jest obniżenie odporności.

Egzogenne Zakażenie wywołane przez drobnoustroje

pochodzenia szpitalnego (od innych

chorych lub od personelu) wprowadzone

do organizmu pacjenta, podatnego na

zakażenie podczas zabiegów

diagnostycznych, terapeutycznych

lub pielęgnacyjnych.

Endemiczne Stałe występowanie niewielkiej liczby

(ocena epidemiologiczna) zachorowań spowodowanych skażeniem

charakterystycznym dla oddziałów

różnych specjalności

Epidemiczne Nagły wzrost zapadalności na chorobę

zakaźną (inwazyjną) pacjentów oddziału

(szpitala) spowodowaną czynnikiem nie

występującym do tej pory na opisanym

terenie.

CZĘSTOŚĆ POSTACI KLINICZNYCH ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH (W %)

NA ODDZIAŁACH ZABIEGOWYCH I NIEZABIEGOWYCH

Lokalizacja zakażenia oddziały zabiegowe oddziały niezabiegowe

Układ moczowy 30,9 42,5

Układ oddechowy 18,1 42,2

Posocznica 10,2 14,6

Zakażenie miejscowe 19,5 10,6

Zakażenie ran operacyjnych 11,3 0

SKUTKI MEDYCZNO - SPOŁECZNO - EKONOMICZNE ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH

* przedłużenie pobytu w szpitalu

* dodatkowe cierpienia

* dodatkowe leczenie, kalectwo a nawet zgon

* zakażenia szpitalne są często wywołane przez bardziej niebezpieczne

tzw. „ szpitalne „ szczepy drobnoustrojów

* zmiany w programie życiowym pacjenta i jego rodziny

* dodatkowe obciążenie finansowe pacjentów, rodzin pacjentów, placówek służby

zdrowia, podatników

* dochodzenie roszczeń finansowych z drogą sądową włącznie

Sposoby izolacji chorych stosowane w celu zapobiegania zakażeniom szpitalnym:

- izolacja jest najlepszym sposobem zapobiegającym rozprzestrzenianiu się

zakażeń w warunkach szpitalnych i ograniczających transmisję infekcji.

Sterylizacja i użytkowanie jałowego sprzętu - nie ustalono precyzyjnie bezpiecznego

okresu przechowywania wysterylizowanego sprzętu.

18 - 22' C ,wilgotność 35 - 70% , ruch powietrza powinien odbywać się

w przeciwnym kierunku do ruchu sprzętu.

Faza - mycia, detergenty, mycie, sterylizacja

Każdy sprzęt poddawany sterylizacji musi być wcześniej opakowany, tak by

zapobiec powtórnej kontaminacji po zakończeniu procesu sterylizacji.

Sterylizacja implantów zawsze wymaga kontroli biologicznej.

ZAKAŻENIA W STOMATOLOGII

* duża liczba pacjentów z nieznacznym często wywiadem epidemiologicznym

* praca w warunkach silnie zakażonego biotopu jamy ustnej

* powstawanie zakażonych aerozoli

* trudności w dezynfekcji i sterylizacji narzędzi i sprzętu

ZAKAŻENIA OPORTUNISTYCZNE

Drobnoustroje oportunistyczne są przyczyna stanów chorobowych o przebiegu

nieswoistym, w tym również chorób o charakterze ropnym :

Candida albicans

Staphylococcus sp.

Streptococcus sp.

ZAPOBIEGANIE ZAKAŻENIOM W GABINECIE STOMATOLOGICZNYM

A. Warunki sprzyjające wystąpieniu zakażeń

1. Jama ustna jest miejscem stałego lub okresowego przebywania wielu

drobnoustrojów.

Podstawowe działania profilaktyczne :

- uodpornienie czynne

- niedopuszczenie do kontaminacji płynami ustrojowymi

W przypadku naruszenia ciągłości tkanek podczas wykonywania zabiegu grożącego

skażeniem należy :

- nie tamować krwawienia, umyć ręce (miejsce krwawienia) ciepłą, bieżącą wodą

z użyciem mydła, miejsce zranione zdezynfekować 3% roztworem wody

utlenionej, założyć opatrunek, sporządzić dokumentację, sprawdzić status

epidemiologiczny pacjenta, zgłosić się do specjalistycznej placówki służby

zdrowia

Standardowe postępowanie podczas mycia rąk, higienicznej lub chirurgicznej

dezynfekcji rąk - każdy etap powtórzyć 5 krotnie.

Kolonizacja rąk personelu szpitalnego

- mikroflora stała i przejściowa

Staphylococcus CNS 60 - 80% - u 90% ludzi

Micrococcus - 40 - 50% ludzi

20 - 30% rękawiczek nie zapewnia (nieszczelne) bezpieczeństwa

ZWIĄZANE Z PACJENTEM

• wiek

• stan somatyczny zaburzenia

- odżywienie

- wydolność > podatność na zakażenia BMI < 17,5

- sprawność BMI > 30

- status immunologiczny

• stan psychiczny

- zdolność adaptacji

- próg odczuwania bólu

- akceptacja własnych dokonań

- zespół osamotnienia

• rodzaj choroby

- zasadniczej

- współistniejących

• rodzaj leczenia

- antybiotyki, cytostatyki

- immunomodulatory

• czas pobytu w szpitalu

CZYNNIKI ZWIĄZANE Z MIKROORGANIZMAMI

* zjadliwość

* lekooporność

* oporność wobec stosowanych metod dezynfekcji

* oporność wobec warunków środowiska (WZW typ B, HIV)

CZYNNIKI RYZYKA ZWIĄZANE ZE SŁUŻBĄ ZDROWIA

* rodzaj badań diagnostycznych

* rodzaj leczenia

- zachowawcze

- wpływające na odporność

- wpływające na selekcję flory

- operacyjne

* mały zabieg (krótki czas, niewielki zespół, niewiele sprzętu i aparatury)

* bardzo duży zabieg (długi czas, wielospecjalistyczny zespół, znaczna liczba

aparatury, sprzętu, znaczne ilości leków i preparatów

- różne drogi podawania )

* sposób przygotowania do operacji

* przygotowanie personelu

zgodne ze specjalnością

w zakresie epidemiologii, profilaktyki

KONIEC !!!

[e-mail] [e-mail] [e-mail]

11

Podstawowa przemiana materii

Swoiste działanie pokarmu

Termoregulacja

Aktywność

fizyczna

BIERNE

Złogi bakterii w kamieniu

nazębnym

Opłukiwanie

śliną i jej

Składniki skład

odżywcze próchnica i skład

pożywienia

składniki mineralne, szkliwo,

stopień wysycenia F

45%

35%

BEHAWIORALNE

ok. 180

USD

---