W CO WIERZONO?

Ważnym elementem kultury ludów starożytnych były ich wierzenia religijne. Ludzie ówcześni nie umieli sobie wytłumaczyć wielu zjawisk otaczającego ich życia - zarówno zjawisk przyrody, jak i życia społecznego.

W życiu Egipcjan największą rolę grały te zjawiska przyrody, od których zależały urodzaje, a więc wylewy Nilu i działania słońca. Siły te wyobrażano sobie w różnych częściach kraju inaczej i określano je innymi nazwami. Bóstwo słoneczne było więc znane np. w Tebach pod imieniem Amona, a w Memfis jako Ptach. Bogowie Egipcjan mieli sylwetkę ludzką, ale z głową zwierzęcą. Egipcjanie wierzyli, że po śmierci człowieka żyje nadal dusza i to tak długo, jak długo ciało nie ulegnie rozkładowi. Władcą świata podziemnego był Ozyrys.

W okresie, gdy plemiona greckie osiedliły się w Helladzie, nie miały jeszcze wspólnej religii, ale ich pojęcia nad światem nadprzyrodzonym były bardzo zbliżone. Według ich wierzeń świat zamieszkiwało mnóstwo duchów rządzących poszczególnymi istotami żywymi i obszarami. Każde miasto miało swe opiekuńcze bóstwo, któremu miejscowa ludność oddawała cześć. Powszechne były też kulty ogniska domowego. Z biegiem czasu bóstwa stawały się znane i czczone także poza granicami pierwotnego kultu. Bogów wyobrażano sobie w postaci ludzkiej i tłumaczono sobie, że istnieją między nimi związki pokrewieństwa. Grecy rozumieli śmierć jako opuszczenie ciała przez ożywiającą je duszę. Same dusze nie były śmiertelne, a po odłączeniu się od ciała wędrowały do krainy cieni w podziemnym królestwie Hadesa, brata Zeusa.

KULTURA STAROŻYTNA

Mieszkańcy starożytnej Mezopotamii pozostawili po sobie wiele cennych zdobyczy i praktycznych umiejętności. Doskonale opanowali sztukę budowy miast. Wznosili potężne i piękne budowle z cegły (zikkuraty, świątynie, pałace) bogato zdobione rzeźbami, płaskorzeźbami i mozaikami. Wyznawali wiarę w wielu bogów.

Egipcjanie pozostawili po sobie ogromny dorobek kulturowy, z którego czerpać mogły następne pokolenia. Ciekawe były ich wierzenia religijne, z których dobro zawsze zwyciężało zło. Związane z religią formuły i zaklęcia, np. dotyczące klątwy faraonów, do dziś budzą wiele emocji. Wynaleźli pismo obrazkowe, tzw. hieroglify (święte znaki), które nawet po uproszczeniu zawierało po kilkanaście tysięcy znaków.

Starożytni Grecy wnieśli do kultury, nauki i sztuki ogromny wkład. Stworzyli dzieła tak różnorodne i wspaniałe, że budziły one zachwyt innych ludów starożytnych (m.in. Egipcjan i Rzymian). Z bogatego dorobku kulturalnego starożytnych Greków narody europejskie czerpały przez długie wieki cenne wzory dla swej twórczości artystycznej.

W historii rozwoju kultury starożytnego Rzymu można wyróżnić trzy okresy:

1. wpływy greckie od II wieku p.n.e.

2. własne osiągnięcia Rzymian

3. przejmowanie kultury, obyczajów i języka łacińskiego przez ludy podbite (romanizacja prowincji).

Rzymianie dość wcześnie zetknęli się z kulturą grecką i wywarła ona na nich olbrzymi wpływ. Po podboju Grecji zainteresowanie to wzrosło jeszcze bardziej. Bogaci Rzymianie uczyli swe dzieci języka greckiego i wyprawiali na studia do miast greckich. Rzymianie dbali również o rozwój oświaty. Oprócz nauczania początkowego utworzyli siedmioletnią szkołę średnią, w której każdy rok poświęcony był innemu przedmiotowi.

7 CUDÓW ŚWIATA

Piramida Cheopsa jest jednym z najstarszych i dobrze zachowanym cudem świata. Ma 146,6 m wysokości (50 pięter). Na jej podstawie (230 x 230 m) można byłoby postawić naraz pięć największych kościołów świata: bazylikę św. Piotra w Rzymie, Katedrę św. Pawła, opactwo Westminster w Londynie oraz katedry we Florencji i Mediolanie. Wewnątrz tej budowli znajduje się rozgałęziony system korytarzy. 47-metrowy pasaż i wielka galeria prowadzą do krypty faraona o wymiarach 10,5 m długości 5,30 m szerokości i 5,80 m wysokości. W krypcie znajduje się pusty sarkofag. Całość jest wyłożona granitem. Faraon Cheopsa kazał wybudować piramidę zaraz po śmierci swego ojca Snofru. Jego wszyscy poprzednicy byli pochowani w piramidach.

Jak zbudowano piramidę?

Na początek musieli znaleźć odpowiednie miejsce, które wytrzyma ciężar 6 400 000 ton. Wybrano uskok pustynnego płaskowyżu na południe od Kairu, 7 km od wsi Giza. Przy pracach przygotowawczych, trwających 10 lat, zatrudnionych było 4 000 rzeźbiarzy, architektów itp. Według greckiego pisarza, Herodota, budowa piramidy zgromadziła 100 000 pracowników.

Ten posąg przedstawiał siedzącego na tronie Zeusa. W lewej dłoni trzymał berło, na którego głowicy siedział orzeł. Na jego prawej dłoni stała bogini Nike. Głowa Zeusa była przyozdobiona wieńcem oliwnym. Mierzył 12 m wysokości. Był ozdobiony złotem i kością słoniową. Tron też był z kości słoniowej. Posąg Zeusa był największym znanym wizerunkiem Zeusa. Na obrazach, rzeźbach i statuach Zeus przedstawiany był jako mściwy, okrutny i złośliwy bóg.

Świątynię Artemidy wybudowano w okolicach bagiennych, ponieważ wierzono, że miękkie podłoże może wytrzymać silne trzęsienia ziemi. Na fundamencie została zbudowana świątynia, mierząca 51 m szerokości i 105 m długości. Dach podtrzymywało 127 marmurowych kolumn o wysokości 18 m (6 pięter). Sufit wykonany był z drewna cedrowego. Drzwi wykonane były z drzewa cyprysowego i przyozdobione złotem. W środku znajdował się dwumetrowy posąg Artemidy wykonany z drzewa winorośli i ze złotymi zdobieniami.

Król Mauzolos ogłosił konkurs w całej Grecji na najpiękniejszy projekt grobowca. Konkurs wygrali Satyros i Pyteos, 27 m długość i 33 m szerokości. Podstawa i sześcian miały razem 22 m wysokości. Na tym stał właściwy grobowiec. Cella była otoczona 39 kolumnami o wysokości 11 m. Na kolumnach był 24-stopniowy dach o wyglądzie piramidy. Na szczycie dachu stał marmurowy zaprzęg konny. Całość miała 49 m wysokości (16 pięter). Mauzolos zmarł w 353 r. przed zakończeniem grobowca. Jego żona dokończyła prace nad budową. Artemizja także nie zobaczyła gotowego grobowca, bo zmarła w 2 lata po mężu.

Wiszące ogrody Semiramidy składały się z siedmiu oddzielonych tarasów, które razem tworzyły jedną całość. Zewnętrzne krawędzie tarasów porośnięte były pnączami, które wiły się ku niższym tarasom, tworząc zieloną, stromą górę z drzewami, żywopłotami, krzewami i kwiatami. Wyglądała to jakby wznosiły się w powietrzu, dlatego nazwano je wiszącymi ogrodami. W lecie niewolnicy zajęci byli nawadnianiem. Były tam źródełka, wodospady i baseniki, w których pływały kaczki, skakały żaby, latały pszczoły i motyle. Kiedy Babilon prażył się w słońcu w ogrodzie kwitły kwiaty.

Kolos rodyjski miał 36 m - wysokości (Statua wolności ma 46 m). Przedstawia boga słońca Heliosa. Prawdopodobnie stał nagi na skale. W prawej ręce trzymał pochodnię. W lewej ręce trzymał strzałę do przewieszonego przez ramię łuku. Niedawno uważano, że kolos stał z nogami rozstawionymi nad wejściem do portu. Kolos przetrwał tylko 66 lat. Runął podczas trzęsienia ziemi w 224 r. p.n.e. Prawdopodobnie zburzył kilka domów stojących przy nim.

16 kwietnia 33 r. p.n.e. Aleksander Wielki na podbitej ziemi odmierzył krokami 30 x 7 stadionów (5370m x 1253m), a kapłan posypał jego ślady mąką jęczmienną. Miało to zapewnić przychylność bogów. Na tym obszarze miała powstać Aleksandria. Kazał wybudować na rafie wyspy Foros latarnię morską. Aleksandria stała się kwitnącym miastem, liczącym 600 000 mieszkańców. Aleksander Wielki zmarł w 323 r., a latarnię zaczęto budować 23 lata później. Na fundamentach o wymiarach 30 x 30 m wznosił się sięgający ku górze prostopadłościan o wysokości 71 m. Na nim stała druga część wieży, ośmiokątna wieża o wysokości 34 m. Na samym szczycie umieszczona była rotunda, w której były urządzenia świetlne. Nad rotundą był kulisty dach wsparty na kolumnach, a na jego szczycie stał Zeus. Całość miała 130 m wysokości. Ściany zewnętrzne były z białego marmuru.

ARMIA

Między 102 a 101 r. p.n.e. Mariusz Gaius Marius, dowódca wojsk rzymskich i przedstawiciel popularów przeprowadził reformę wojska. Polegała ona na utworzeniu zawodowej armii składającej się z proletariatu. Mariusz rekrutację do armii oparł na dobrowolnym zaciągu. Armia rzymska w toku swej historii uległa istotnym przemianom, dotyczyły one tak uzbrojenia, jak i sposobu walki i systemu rekrutacji. Armia rzymska nie była armią stałą. Co roku konsulowi, do których uprawnień należały sprawy wojny, powoływali pod broń tylu żołnierzy, ilu uznali za niezbędne. Każdy obywatel pomiędzy 17 a 42 rokiem życia, mógł znaleźć się na listach mobilizacyjnych dwanaście razy (lub nawet więcej) co oznaczało obowiązek wzięcia udziału w dwunastu kompaniach trwających niekiedy kilka miesięcy, ale bywało, że i dłużej. Podstawę organizacji wojskowej był legion, stanowiący jakby armię w miniaturze. Liczył mniej więcej 4,5 tys. żołnierzy. Jednym z najwybitniejszych wodzów armii rzymskiej był Juliusz Cezar. Urodził się w 101 r. p.n.e., został zamordowany w 44 r. p.n.e.

Podczas gdy faraon zajęty był reformą religijną, sprzymierzeńcy i wasale Egiptu musieli samotnie opierać się najazdom wrogów. Egipt przez cały okres Nowego Państwa był zaangażowany w bliskowschodnie konflikty. Za czasów wojowniczych faraonów takich jak Seti (ok. 1290-1279 p.n.e.) i Ramzes II (ok. 1279-1213 p.n.e.) ponownie zyskał mocarstwowe pozycje. Jednakże wojny prowadzone przez Ramzesa II wyczerpały kraj. Wkrótce po jego panowaniu rozpoczął się długotrwały proces upadku państwa. W X w. p.n.e. po władzę w Egipcie sięgnęły obce dynastie z Libii, Nubii i wreszcie w drugiej połowie VII w. p.n.e. z Asyrii. Ostatnim wysiłkiem na rzecz zachowania imperialnej potęgi był podbój Syrii, zakończył się on jednak ostatecznie klęską w bitwie z wojskami babilońskimi pod Korkerzim w 606 r. p.n.e. co oznaczało utratę przez Egipt całego imperium bliskowschodniego. Kres niepodległości Egiptu nastąpił wraz ze śmiercią Kleopatry. Cywilizacja egipska obumarła wypierana przez kulturę grecko-łacińską. Ostatnie znane hieroglify pochodzą z 394 r. n.e. i można je uważać za ostatnie słowa, jakie zostały nam przekazane przez starożytnych Egipcjan.

OBYCZAJE

Ubiory zwykłych Egipcjan wykonane były głównie z lnu. Mężczyźni nosili krótkie obcisłe spódniczki, a kobiety proste suknie z szerokimi ramiączkami. Z czasem moda uległa zmianie. Ludzie zaczęli nosić ubrania luźniejsze, bardziej poświecone i zróżnicowane. Stroje ludzi zamożnych wykonano ze znacznie delikatniejszych lnianych tkanin, cienkich jak gaza. Kobiety zakładały eleganckie, układane w fałdy suknie i płaszcze. Osoby obu płci stosowały mocniejszy makijaż i nosiły biżuterię. Kobiety jak i mężczyźni idąc na uroczystości zakładali perełki. Podstawowym pożywieniem Egipcjan był chleb, placki jęczmienne i warzywa. Rzadziej spożywano mięso, na które częściej mogły sobie pozwolić tylko osoby zamożne. W bogatszych rodzinach posiłki składały się z wielu dań: zupy z prosa, mięs - wołowiny i baraniny, owoców - melonów, fig oraz napój z owoców granatu. Pito mleko, wodą i piwo jęczmienne a podczas uroczystości wino.

W Mezopotamii, jak w Egipcie rodzaj noszonego ubioru zależał od zamożności i pozycji społecznej danej osoby. Bogaci nosili długie szaty wykonane z drogich materiałów, często zdobione haftem. Odzież zwykłych ludzi była prosta, wykonana z wełny owczej lub kozica włosia, rzadziej z lnu lub bawełny. Ozdoby nosili wszyscy zarówno kobiety jak i mężczyźni. Zdarzało się, że kolczyki noszone przez mężczyzn były bardziej ozdobione nie noszone przez kobiety. Mężczyźni mieli długie włosy sięgające do ramion. Upinali je w szykowne fryzury. Podstawą wyżywienia Mezopotamii były warzywa, rzadziej mięso dzikiego ptactwa np. kosa, kuropatwy i skowronka. przysmakiem były pieczone lub gotowane owady szarańczy. Potrawy jedzono palcami, posługując się w razie potrzeby jedynie nożami.

Grecy ubierali się w długie tuniki, na które wychodząc z domu, zakładali specjalną narzuta. W zimne dni noszono także nakrycia z wełny Togę można porównać z dzisiejszym szerokim prześcieradłem. Podstawą wyżywienia mieszkańców Grecji i Rzymu był chleb pszenny lub razowy. Pieczono również podłużne placki jęczmienne i sporządzono polewkę z jęczmienia. Do podstawowych produktów należały także sól, jajka oraz wiele warzyw m.in. fasola, cebula, czosnek, sałata oraz owoce. Na jadanie codziennie mięsa stać było naprawdę bogatych.

Rzymianie ubierali się podobnie. Ani w Grecji ani w Rzymie nie znano spodni. Nosili je mężczyźni innych plemion, ludność nazywała ich barbarzyńcami. Uroczystym strojem męskim w Rzymie była drapowana szata zwana togą. Współcześnie nazywamy tak oficjalne stroje sędziów, adwokatów, prokuratorów, a także władz węższych uczelni.

DOROBEK STAROŻYTNOŚCI

Wiele znanych nam przedmiotów pochodzi z Indii i Chin. Zanim wynaleziono pismo Chińczycy odkryli sposób produkcji jedwabiu, niezwykle cennej i delikatnej tkaniny. Wytwarzali też naczynia z porcelany o wiele wcześniej niż w Europie. Chińczycy wynaleźli również papier, który wytwarzali z drewna oraz starych szmat zużytych sieci rybackich. Chińskim wynalazkiem są także proch strzelniczy oraz igła magnetyczna, która wykorzystywana jest m.in. w kompasach. Chińczycy też wcześniej niż Europejczycy wynaleźli druk.

Z Indii wywodzą się cyfry, którymi posługujemy się obecnie. Nazywamy je w prawdzie arabskimi, ponieważ do Europy one za pośrednictwem Arabów. Prawdopodobnie mieszkańcy Indii jako jedni z pierwszych nauczyli się uprawiać bawełnę.

Starożytni Grecy rozwijali naukę. Poszukiwali odpowiedzi na pytania o początek świata i od ludzkiego życia. Mędrców rozważających te problemy nazywamy filozofami, a ich rozmyślania filozofią, co po grecku oznacza umiłowanie mądrości. Poglądy starożytnych filozofów, takich jak Sokrates, Platon, Arystoteles, wzbogaciły dorobek myśli ludzkiej i stały się inspiracją dla wielu późniejszych myślicieli.

---