022 fn

Zdania, które mogą być prawdziwe lub fałszywe zależnie od treści, jaką zawierają, nazywają się zdaniami empirycznymi. Na przykład: .teraz pada deszcz", jest zdaniem empirycznym, gdyż w celu stwierdzenia jego prawdziwości lub fałszywośd, należy wykonać doświadczenie - spojrzeć za okno i zobaczyć, czy deszcz pada, czy nie.

Z powyższych określeń wynika, że tautologie są zawsze prawdziwe, ale niczego nie mówią o święcie. Natomiast zdania empiryczne informują o święcie, ale mogą wprowadzać w błąd: doświadczenie może być źle przeprowadzone, możemy ulec złudzeniu itp.

Język nauk formalnych składa się z tautologii. Do nauk formalnych należą: logika i matematyka. Nakreślenie ostrej granicy między nimi okazuje się niemożliwe: jest raczej kwestią umowy, gdzie kończy się logika a zaczyna matematyka.

Język nauk realnych składa się ze zdań empirycznych (ale do języka tego mogą również wchodzić tautologie). Przykładami nauk realnych są: bzyka, astronomia, biologia, historia, geografia, filologia angielska.

2.6. Nauki empiryczne (przyrodnicze) i humanistyczne

Nauki realne można podzielić na empiryczne (przyrodnicze) i humanistyczne. Podział ten jest dobrze znany każdemu, kto uczęszczał do szkoły średniej, ale podanie metodologicznej charakterystyki tego rozróżnienia okazuje się trudnym zadaniem. Z metodologicznego punktu widzenia nauki humanistyczne są znacznie trudniejsze od nauk empirycznych. Wynika to z faktu pewnej ich .płynności”, bardzo rzadkiego wykorzystywania modeli formalnych (matematycznych lub logicznych), wieloznaczności reguł badania lub interpretacji. W efekcie uprawianie nauk humanistycznych niekiedy bardziej przypomina uprawianie sztuki niż działalność badawczą w ścisłym tego słowa znaczeniu (ale trzeba mieć na uwadze duże zróżnicowanie wewnątrz samych nauk humanistycznych; porównajmy na przykład interpretację wiersza i rozbiór gramatyczny). Poniżej zostaną podane pewne różnice

pomiędzy naukami humanistycznymi a empirycznymi, należy jednak

pamiętać o raczej hasłowym charakterze tych różnic

A.    Często mówi się, że nauki humanistyczne badają wytwory kultury, podczas gdy nauki empiryczne badają wytwory natury, przy czym przez wytwór kultury — mówiąc najogólniej — należy tu rozumieć pewien produkt psychiki człowieka w jej aspekcie społecznym (pojęcia kultury nie można odłączyć od jej społecznego „wymiaru”).

B.    Przedmioty badań nauk humanistycznych są zwykle jednostkowe i niepowtarzalne (np. konkretne dzieło literackie lub wydarzenie historyczne), podczas gdy przedmioty badań nauk empirycznych są zasadniczo powtarzalne; powtarzalność eksperymentów należy do istoty metody doświadczalnej.

C.    Zasadniczym elementem metody empirycznej jest pomiar, jedynie w mniej zaawansowanych naukach empirycznych doświadczenie może nie kończyć się pomiarem, tzn. uzyskaniem pewnej liczby lub liczb, które można porównać z przewidywaniami odpowiedniej teorii. Natomiast w naukach humanistycznych tylko wyjątkowo stosuje się procedury pomiarowe (np. analiza komputerowa tekstu literackiego).

D.    W naukach humanistycznych często stosuje się oceny i wartościowanie (np. jak odróżnić dzieło sztuki od kiczu), natomiast w naukach empirycznych zasadniczo brak tego rodzaju ocen i wartościowania¹.

E.    Ważną metodą, często stosowaną w naukach humanistycznych, jest odczytywanie sensu symboli. Przez symbol należy rozumieć znak, którego znaczenie jest niejako piętrowe: pierwsze, bezpośrednie znaczenie odsyła - na mocy analogii, tradycji, umowy - do drugiego znaczenia. To drugie znaczenie dane jest za pośrednictwem pierwszego. Na przykład woda jest naturalnym znakiem obrny-

-23-

1

Takie było stanowisko tradycyjnej filozofii nauki. Dziś coraz częściej mówi

się o „wartościach w nauce", por.: Z. Hajduk, Nauka a wartoki. Aksjologia nauki.

Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2008.