035 (12)

Podczas wytwarzania różnych materiałów z gliny, takich jak fajans, kamionka i porcelana, przeprowadza się zatem trzy procesy - formowanie. suszenie i wypalanie. W sytuacji Robinsona można zatem, o ile potrafi się rozpalić ogień, wyrabiać cegłę wypalaną.

Wykorzystujemy:

glinę, wodę. palnik gazowy, twardy drut.

54. Środek piorący z popiołu

Najpierw musimy postarać się o trochę popiołu drzewnego. Ponieważ obecnie rzadko pali się drewnem, zaopatrujemy się w popiół z ogniska rozpalonego na wycieczce lub w ogródku. Wsypujemy 15 łyżek popiołu drzewnego do słoika po dżemie, dodajemy 0.5 dm³ wody i długo mieszamy. Roztw ór próbujemy palcami - w dotyku wydaje się śliski jak mydło. Papierek lakmusowy zabarwia się w nim na niebiesko (rozdz. 91). Powoli przelewamy roztwór do drugiego naczynia i próbujemy wyprać w nim brudną ścicreczkę lnianą.

Wyjaśnienie: Popiół drzewny zawiera wiele soli. Niektóre tworzą z wodą zasady, które działają jako prymitywne środki piorące.'* Niemieccy jeńcy wojenni w 1945 r. nie mieli mydła i używali do mycia i prania właśnie takich zasad z popiołu drzewnego. Prawdziwe mydło można sporządzić z zasady i tłuszczu.

Wykorzystujemy:

popiół drzewny, słoik po dżemie, papierek lakmusowy.

55. Jak oczyszczamy wodę?

Nie wszędzie dostępna jest św ieża woda źródlana. W Egipcie oczyszcza się zamuloną wodę z Nilu przez osadzanie-kobiety przechowują ją w wielkich dzbanach. W podobny sposób mógł zaopatrywać się w pitną wodę Robinson.

Wody naturalne nie są zupełnie czyste. Woda rzeczna zawsze zawiera zaw iesinę stałych substancji, przez co często wydaje się mętna, zwłaszcza w czasie powodzi. Woda źródlana i wodociągowa prawie zawsze zawiera rozpuszczone substancje, zazwyczaj wapień i gips (woda twarda). W wodzie morskiej znajduje się 3,5% rozpuszczonych soli-2,5% to sól kuchenna. Jak można usunąć rozpuszczone i zawieszone w wodzie substancje? Zagadnienie to od dawna miało ogromne znaczenie. Już w średniowieczu przyrodnicy opracowali dwa podstawowe procesy oczyszczania wody-filtrację i destylację. Zapoznamy się z tymi procesami doświadczalnie.

Doświadczenie 1. Do około 2 dm¹ wody z kranu, intensywnie mieszając, dodajemy 3 duże łyżki gliny. Otrzymaną „brudną wodę" wlewamy do wysokiego słoja i pozostawiamy do następnego dnia.

W „brudnej wodzie" zawieszone są cząstki gliny. Mówimy, żc zamulona woda jest zawiesiną lub suspensją (z łacińskiego suspensus=w zawieszeniu) gliny w wodzie. Następnego dnia woda staje się prawie zupełnie klarowna.

Doświadczenie 2. Przelewamy mętną wodę przez sitko do herbaty, a następnie przez papierowy filtr używany do parzenia kawy. Co obserwujemy? W laboratoriach używane są gładkie oraz karbowane filtry (sączki, krążki filtracyjne) o drobnych porach.

Przefiltrowaną uprzednio wodę przesączamy jeszcze raz przez taki krążek filtracyjny. Zatrzymuje on, jak drobne sito, stałe substancje.

Ryv 23. Filtracja na filtrze do kawy i na gładkim sączku filtracyjnym

69