00000006

4_ Stanisław Zajączkowski    *

kich znajdujemy wiadomości o napadach litewskich w latach 1336 1340 na ziemie książąt Mazowsza, z którymi łączyły Bolesława Jerzego przyjazne stosunki, zatem dochodzi do skonstruowania faktu wojny o Podlasie w tym właśnie czasie. Wedle jego wywodów, Litwini najechali ok. 1336 r. Podlasie, co wywołało w latach następnych zacięte walki między nimi a książętami Mazowsza i Bolesławem Jerzym. Wzięły one obrót dla Litwinów pomyślny, wskutek czego Trojden z synami i braćmi (Bolesław Jerzy) zwrócili się z prośbą o pomoc do Kazimierza Wielkiego; nie jest przytem rzeczą wykluczoną, że wzamian za tę pomoc zrezygnowali książęta mazowieccy ze swych praw do spuścizny halicko-włodzimierskiej.

Bezpośrednio po śmierci Bolesława Jerzego, Kazimierz Wielki uderzył z pomocą mazowiecką na Ruś halicką, Mazowszanie zaś wyrwali przy poparciu króla ziemię drohicką z rąk litewskich. Zdobyte poprzednio i utrzymane w rękach litewskich części Podlasia stały się po śmierci Giedymina udziałem Kiejstuta. Dlatego też Kazimierz, rozpoczynając wojnę w 1349 r., skierował ją głównie przeciw Kiejstutowi; świadczą o tern poprzednie zabiegi króla, które miały na celu pozyskanie dla Kościoła Kiejstuta i innych książąt Litwy, a nadto zdobycie Brześcia przez Polaków w 1349 r. Zestawiając z tern wszyst-kiem fakt złożenia Kazimierzowi hołdu przez książąt Mazowsza przed 1349 r., dochodzi autor do wniosku, że sprawa podlaska była decydującą dla genezy hołdów mazowieckich. Pomimo współdziałania z królem, książęta Mazowsza nie zdołali utrzymać swych zdobyczy na Podlasiu; w 1366 r. widzimy całe Podlasie w rękach Kiejstuta.

Tak się przedstawia hipoteza dra Paszkiewicza, odnosząca się do faktu zdobycia Podlasia przez Litwinów; posiada ona niewątpliwie swoje dodatnie strony. Przedewszystkiem daje ona wytłumaczenie najazdów litewskich na Mazowsze w latach 1336—1340, które stanowiły dotąd pewnego rodzaju zagadkę i były w nauce rozmaicie wyjaśniane. Zestawienie przekazów źródłowych o tych napadach z treścią dokumentu z 1342 r. pozwala prawie na pewno przyjąć, że odnoszą się one do poszczególnych epizodów wojny o Podlasie, prowadzonej w tych czasach i zakończonej zdobyciem Drohiczyna przez książąt mazowieckich. Przyjęcie zaś faktu tej wojny rzuca światło na genezę współdziałania Mazowsza z Kazimierzem Wielkim na Rusi halickiej w 1340 r., a nawet, jak chce autor (str. 244), na genezę hołdów mazowieckich. Równocześnie jednak konstrukcja przebiegu wojny o Podlasie, dana w omawianej pracy, wykazuje, zdaniem mojem,. pewne słabe strony. Autor przyjmuje bowiem, że wojnę tę toczył

W sprawie zajęcia Podlasia przez Giedymina    5

5

Giedymin jako strona zaczepna przeciw Bolesławowi Jerzemu i książętom mazowieckim. Przeciw temu poglądowi muszę podnieść to, co poprzednio już raz wypowiedziałem, że za czasów Bolesława Jerzego „brak wszelkich .śladów jakiegokolwiek konfliktu (Rusi halicko, włodzimierskiej) z Litwą". Dr P. zauważył w odpowiedzi na to, że z czasów tych nie posiadamy żadnych źródeł, w których mogłyby się zachować wiadomości tego rodzaju (str. 240). Uwaga zupełnie słuszna. Brak wiadomości źródłowych o wałkach Bolesława Jerzego z Litwą nie może być podstawą wniosku, że walk tych w zupełności nie było. Naodwrót, jednak, na tej samej podstawie nie można przyjmować faktu tych walk, zwłaszcza, że są dane, przemawiające pośrednio przeciw twierdzeniu tego rodzaju. I tak przypomnę jeden argument, negatywny wprawdzie, przeciw tezie o przynależności Podlasia do państwa Bolesława Jerzego, mianowicie brak dygnitarzy podlaskich na dokumentach tego księcia. Argument ten, wzięty oddzielnie, jest niewystarczający, do niego jednak można dołączyć inne przekazy, .świadczące pozytywnie o przyjaznym stosunku Bolesława Jerzego do Litwy, a mianowicie małżeństwo tego księcia z Giedyminówną w 1331 roku i przypuszczalne współdziałanie z nim Lubarta w sprawie mc-tropolji halickiej w tym czasie. Autor bierze to wszystko w rachubę, ale zaznacza natychmiast, że „nie należy wyolbrzymiać faktu małżeństwa, a zwłaszcza rozciągać znaczenia jego na całe panowanie Trojde-nowicza. Wańko płocki i Kazimierz W. też byli zięciami Giedymina" (str. 240—241). Odnośnie do tej uwagi pozwolę sobie podnieść, że śmierć Aldony przypada na 1339 r.,a wiec na rok przed akcją Kazi mierzą Wielkiego na Rusi halicko-włodzimierskiej; Wańko płocki zmarł 23 kwietnia 1336 r.⁴), najbliższy zaś napad litewski na Mazowsze przypada na październik t. r. *)

W rezultacie powyższych wywodów uważam więc, że brak zupełnie danych do przyjęcia konfliktu między Giedyminem, a Bolesławem Jerzym: Równocześnie zaś muszę podkreślić, że rok 1336 i najbliższe lata zarówno przed jak i po nim, były dla Litwy okresem dość ciężkim tak, że trudno przypuścić, aby w tym właśnie czasie wszczynał Giedymin nową wojnę. Wszak w 1335 r. nastąpiło pierwsze starcie pomiędzy Litwą a Moskwą z powodu rozszerzania się wpływów litewskich na terenie Rusi północno-zachodniej *). Równocześnie Krzyżacy rozwinęli, po kilku latach przerwy, energiczną akcję od

Balzer, Gencalogja Piastów 443—444.

*) Długosz (wyd. Przeździeckiego) III. 172.

") Prochaska, Od Mendoga do Jugiełły, Litwa i Ruś- 1912. T. III, sir. 197.