0000043

działalności tych gruczołów oraz intensywność działania poszczególnych gruczołów, zmienia się zależnie od okresu rozwojowego. Dla przykładu przytoczymy stopniowe zanikanie grasicy, począwszy od dzieciństwa aż do okresu dojrzewania.

Okres dojrzewania — okres przestrojenia się organizmu — przechodzi pod znakiem wzmożonej działalności gruczołów do-krewnych, a zwłaszcza gruczołów płciowych. Mylnie jednak byłoby sądzić, że okres dojrzewania wywołany jest przez rozwój gruczołów płciowych. Gruczoły płciowe, jak i inne gruczoły do-krewne, stają się w tym okresie jedynie głównymi regulatorami zmian zachodzących w planowe rozwijającym się mechanizmie rozwojowymi człowieka. Różnice płciowe przy tym związane są z współpracą innych gruczołów dokreumych. Należy tu też zaznaczyć, że gruczoły wydzielania wewnętrznego nie pracują ściśle samodzielnie; są one powiązane z sobą w pewne układy to współdziałające, to wzajemnie hamujące. To zjawisko różnych wpływów i antagonizmu wśród gruczołów dokrewnych, skłonność do pracy w pewnych „układach”, często wielokierunkowa czynność gruczołów (tj. zdolność do wytwarzania nie jednego, lecz licznych hormonów), brak dokładnej ich znajomości — tłumaczy trudność wyjaśnienia wielu zjawisk fizjologicznych i patologicznych w organizmie człowieka, utrudnia też zrozumienie okresu rozwojowego dojrzewania.

Mimo to można ustalić (naturalnie tylko z pewnym prawdopodobieństwem) udział gruczołów dokrewnych w okresie dojrzewania, jak następuje:

1.    W okresie dojrzewania wzrasta praca prawie wszystkich gruczołów dokrewnych, specjalnie jednak gruczołów płciow^Tych, tarczycy, przysadki, nadnerczy i szyszynki.

2.    Intensywna działalność wyżej wymienionych gruczołów łatwiej może ulec w tym okresie osłabieniu lub wzmóc się (np wpływy dziedziczne łub wpływy przewlekłych chorób, jak gruźlica, kiła itp., które stwarz3ją różne odchylenia od normy, od bardzo jaskrawych do mniej wyraźnych i dyskretnych).

3.    Gruczoły dokrewne pozostają w ścisłym związku z układem nerwowym, toteż wiele chorób układu nerwowego okresu dojrzewania ma swe wytłumaczenie w zaburzeniach wydzielania gruczołów dokrewnych.

Dla orientacji przytoczymy jeszcze pewną ilość danych o działalności niektórych gruczołów dokrewmych w okresie dojrzewania i o kolejności ich wpływów.

Gruczoły płciowe mają zasadniczy wpływ na sprawne działanie biologiczne aparatu rozrodczego i na pojawienie się i rozwój drugorzędnych cech płciowych. Gruczoły te wywierają wpływ hamujący na wzrost, aktywują rozrastanie się wszerz, przyspieszają rozwój mięśni, oddziaływają na zróżnicowanie płciowe kośćca, na rozwój krtani. Hormon przedniego piata przysadki pobudza i przyspiesza działalność gruczołów płciowych. Do pełnowartościowego działania gruczołów płciowych potrzebna jest też koniecznie prawidłowa czynność tarczycy.

Nadnercza również wpływają wyraźnie na sprawne działanie gruczołów płciowych i na rozwój niektórych cech drugorzędnych płciowych, jak np. mięśni, owłosienia. Nadmierna działalność nadnerczy przyspiesza dojrzewanie, osłabiona — opóźnia.

O wpływie innych gruczołów na ustrój w okresie dojrzewania, jak np. grasicy, szyszynki, trzustki itd., wiemy bardzo mało. Niewątpliwie i układ nerwowy centralny wpływa nie tylko na występowanie cech psychicznych okresu dojrzewania, ale i na jego cechy fizjologiczne.

Podział wpływów gruczołów dokrewnych w okresie dojrzewania jest następujący: w pierwszym okresie dojrzewania, charakteryzującym się szybkim wzrostem ustroju, dużą wrażliwością nerwowo-psychiczną i układu wegetatywnego, rozrostem aparatu rozrodczego i przyspieszoną przemianą materii, na pierwszy plan wysuwa się praca grasicy, tarczycy i zwłaszcza przedniego płata przysadki.

W drugim okresie, razem z zanikiem wpływu grasicy, wyraźnie występują drugorzędne cechy płciowe. Wówczas normalnie pracują już narządy rozrodcze, w^rzrost ulega zahamowaniu, a wskutek zwolnionej przemiany materii następuje większe odkładanie masy ciała. W tym też okresie działanie tarczycy i przysadki ulega ograniczeniu przez wzmożoną pracę gruczołów płciowych, nadnerczy i trzustki. O wyraźnym wpływie przysadki na zmianę rysów twarzy była już mowa w rozdziałach poprzednich.

85