08 (51)

kontekst badań winien zostać udokumentowany, gdyż z pewnością nie wszystko zostanie utrwalone „w kadrze”. W takich warunkach zalecana jest praca zespołowa. Poza tym zapis wideo, podobnie jak magnetofonowy, przysparza trudności jako źródło danych, zatem prawdopodobnie także w tym wypadku może być konieczne transkrybowanie i/lub opracowanie indeksu. Jest to tym bardziej niezbędne, że transkrypcja utrwalonych zachowań niewerbalnych zajmie więcej czasu niż transkrypcja zapisu magnetofonowego.

Fotografowanie jest znacznie bardziej popularne w badaniach antropologicznych (Collier i Collier, 1986; Bali i Smith, 1992) niż socjologicznych (Becker, 1981). Aby jednak materiały wizualne mogły być wykorzystane do celów wykraczających poza zamierzenia ilustracyjne (a przecież nigdy nie są one pozbawione znaczenia analitycznego), konieczna jest szczegółowa i specjalistyczna analiza zdjęć. Innymi słowy, zbiór zdjęć nie eliminuje problemów związanych z wyborem i reprezentacją. Przywykliśmy myśleć, że film i fotografie stanowią wiarygodne i realistyczne odbicie otaczającego nas świata. Takie nastawienie naszej kultury nie powinno jednak przesłaniać nam faktu, że użycie technik wideo jest selektywne, podyktowane określonym interesem i konwencjonalne.

Wciąż jeszcze skłonni jesteśmy myśleć, że słowo pisane jest uprzywilejowaną formą komunikacji w nauce i dlatego pojawiają się pewne problemy towarzyszące wykorzystywaniu materiałów wizualnych w „dyscyplinach słów” (Bali i Smith, 1992, s. 5 i n.). Jednak wykorzystanie hipcrmedialnego oprogramowania komputerowego w celu autorskiego przygotowania i przedstawienia danych etnograficznych (i innych) w najbliższej przyszłości może zmienić sposób, w jaki pojmujemy przechowywanie, analizowanie i rozpowszechnianie danych. Seaman i Williams (1992) sugerują:

Wzrastająca dostępność interaktywnych, multi- i hipermedialnych baz danych w komputerach osobistych zmieni metodologię etnografii. Gromadzenie danych wykorzystujące różne media stało się już możliwe dzięki tanim i efektywnym technologiom zapisu elektronicznego. Interaktywne informacje tekstowe i audiowizualne dostarczą uczonym materiału umożliwiającego tworzenie nowych form odwoływania się do zdarzeń i kontekstu, co otworzy drogę nowym formom publikacji akademickich i upowszechnianiu wiedzy. Etnografowie muszą zatem nie tylko się uczyć, jak gromadzić informacje, wykorzystując różne formaty medialne, ale również jak je przetwarzać, analizować i integrować w formy, które umożliwią ich pełne zrozumienie.

(Seaman i Williams, 1992, s. 300)

Prawdopodobnie w najbliższej przyszłości systemy hipertekstowe i multimedialne zaczną odgrywać istotną rolę. Tymczasem jednak większość etnografów z powodów ściśle praktycznych pozostaje wierna danym tekstowym. Niemniej, wykorzystanie zapisu wideo jest ważnym, a często nie dość eksploatowanym sposobem etnograficznych badań terenowych.

DOKUMENTY

Często zachodzi potrzeba gromadzenia i wykorzystania danych pochodzących z dokumentów dotyczących tematu badań (zob. rozdział 6). Niektóre dokumenty są łatwo dostępne i można je zachować do późniejszego wykorzystania. Dotyczy to na przykład materiałów promocyjnych, przewodników i ulotek. Inne dokumenty można zakupić lub zdobyć w inny sposób. I nawet jeśli źródła te występują w ograniczonym nakładzie, to badacz ma możliwość wykonania kopii pozwalających na ich zachowanie. W wielu miejscach dostępne są przecież kopiarki. W innym wypadku możliwe jest dokonanie transkrypcji wybranych fragmentów dokumentu. Kopiowanie dokumentów w całości nie musi być najbardziej efektywną strategią rejestrowania danych. Jakkolwiek zapobiega ono niebezpieczeństwu pominięcia czegoś istotnego czy zagubienia kontekstu, to jednak korzyści te rozpatrywać należy w odniesieniu do kosztów i nakładu czasu.

Często jedynym wyjściem pozostaje sporządzanie notatek. Także w tym wypadku istnicjąjednak rozmaite strategie postępowania. Można w taki sposób opracować indeks dokumentu, aby w późniejszych etapach prac badawczych łatwo dotrzeć do odpowiednich fragmentów. Da się to zrobić stosunkowo szybko, choć jest to metoda wymagająca bezpośredniego i wielokrotnego dostępu do źródeł dokumentacyjnych. Można również streścić odpowiednie części dokumentu lub ręcznie je przepisać. Wybór pomiędzy streszczeniem a przepisaniem przybliża nas do tego samego dylematu, który napotkaliśmy podczas nagrywania danych pochodzących z wywiadu i obserwacji. Z jednej strony streszczenie trwa znacznie krócej, co pozwala wykorzystać zaoszczędzony czas na inną pracę, z drugiej zaś — pociąga za sobą utratę jakiejś części informacji i wprowadza interpretację.

195