10064

OZtOMŁk i spOtEC-ZEŃSTMt

RE.D. I MICH/ftoWSKI WAR,$ł4WĄ

*

Jacek Banaszkiewicz

Wątek „ujarzmienia kobiet” jako składnik tradycji o narodzinach społeczności cywilizowanej. Przekazy „słowiańskie” wcześniejszego średniowiecza

Wl podaniach średniowiecznych oświetlających początki plemienia czy wła-_I ściwe jego narodziny jako społeczności cywilizowanej dwa wątki tematyczne zdają się wybijać na pierwszy plan. Obydwa krótko i zręcznie odnotowuje widoczna w źródłach formuła odnoszona do wspólnot barbarzyńskich-dzikich, która orzeka o takich ludach: żyją w stanie społecznego chaosu sine rege et lege . Król i prawo są rzeczywiście podstawowymi instytucjami wspólnot tradycyjnych i w wykładach pradziejów ludu z reguły opowiada się o powołaniu przez grupę pierwszego władcy i o zyskaniu przez nią zarazem zbioru norm prawnych. Te fundamentalne fakty z przeszłości zaświadczają o osiągnięciu przez społeczność pożądanego ładu cywilizacyjnego, stanu, który przeciwstawia się egzystencji niższej, zezwierzęconej.

Jest jednak jeszcze inny — tak ukryty, jak niezauważany 7- motyw charakterystyczny dla wykładów o przekształcaniu się społeczności prymitywnej w cywilizacyjnie dojrzałą. Ogólnie rzecz biorąc dotyczy on kobiet, ich relacji do zbiorowości mężczyzn. W szczegółowszym, problemowym upostaciowaniu, zauważamy, że przejawia się w dwu blokach. Jeden krąg zagadnień skupia się wokół kwestii inności populacji kobiet, która to odrębność wynika, oczywiście, z odniesienia świata niewiast do męskiego środowiska. Drugi nurt spraw wypływa z pytania: kto komu ma być podległy? Kobieta mężczyźnie czy odwrotnie, mężczyzna kobiecie? W przekonaniu osób podnoszących taki problem, odpowiedź na powyższą wątpliwość, a w konsekwencji wybór określonego układu społecznego, może bądź ¹ Zob. J. Banaszkiewicz, Slauonic Origines Regnu Hero the Law-Giverand Founderof Monarchy (IntroductorySuweyofProblems), „Acta Poloniae Historica", 60,1989, s. 97-131. Por. wypowiedzi Krystiana o pierwotnych Czechach („... velut equus infrenis sine lege, sine ullo principe vel rectore vel urbe... terram solam incolebant", legenda Christiani, wyd. J. Ludvikovsky, Praha 1978, c. 2, s. 16) i Galla o dzikich Prusach („Adhuc ita sine rege, sine lege persistunt", Galii Anonymi Cronicae et gęsta ducum siueprincipum Polonorum, wyd. K. Maleczyński, MPH n. s., t. 2, II, 42, s. 112).