0000085 (2)

ze źródłami promieniowania o bardzo dużych aktywnościach, dającymi potężne strumienie fotonów lub cząstek. Zagadnieniami tzw. ochrony radiologicznej zajmuje się odrębna gałąź biofizyki — fizyka zdrowia. Fizyka zdrowia wypracowała swoje metody działania opierając się na fizyce atomowej i radiobiologii. Punktem wyjścia praktycznego działania było ustalenie granicy bezpiecznego poziomu napromieniowania ludzi.

Maksymalna dopuszczalna dawka. Spośród kilku parametrów cechujących promieniowanie i decydujących o charakterze i przebiegu uszkodzenia żywej materii trzeba wymienić moc dawki. Określoną dawkę promieniowania, np. 400 rad, można doprowadzić do ustroju w różnym czasie zależnie od mocy dawki, np. 400 rad/min, 40 rad/min, 4 rad/min, 0,4 rad/min itd. Oczywiście odpowiednio do mocy dawki będzie zmieniał się czas napromieniowania (1 min, 10 min, itd.), jeśli dawka całkowita — 400 rad ma być zachowana. Doświadczenie wykazało, że im mniejsza jest moc dawki, tym mniejsze na ogół jest uszkodzenie żywej materii, mimo że całkowita energia pochłonięta pozostaje ta sama. W ten sposób, obniżając moc dawki można dojść do takiej granicznej mocy dawki, którą można aplikować człowiekowi przez czas dowolnie długi, bez obawy spowodowania uszkodzeń jego tkanek. Jest to maksymalna dopuszczalna moc dawki — MDD. Obowiązującą obecnie MDD wynosi 100 mR na tydzień przy 8-godzinnym dniu pracy (ze względów praktycznych MDD podaje się w jednostkach ekspozycji). Utrzymanie ekspozycji ludzi na poziomie nie przekraczającym 100 mR/tydzicń zapobiega powstawaniu uszkodzeń somatycznych i ogranicza do minimum możliwość wywołania zmian o charakterze genetycznym. Te ostatnie mogą kumulować się w aparacie genetycznym gamet. Z uwagi na to stało się konieczne ustalenie dopuszczalnej dawki skumulowanej w określonym czasie. Wynosi ona 5 R/rok. Dopuszczalną dawkę skumulowaną w dowolnie długim okresie oblicza się z równania 19.22, gdzie N jest wiekiem pracownika w latach. Składnik 18 pochodzi z ograniczenia dopuszczającego pracę przy źródłach promieniowania najwcześniej po ukończeniu 18 roku życia. Z równania 19.22 wynika, że np. pracownik w okresie do 25 roku życia może skumulować maksymalnie 5 (25—18) = 35 R.

D,_kum = 5(N-mR    19.22

Należy podkreślić, że 100 mR/tydzień jest dawką dopuszczalną dla osób zawodowo zatrudnionych przy źródłach promieniowania. Ogółu, ludności dotyczą dawki dopuszczalne ustalone na poziomie dzięsięciokrotnie niższym, tj. 10 mR/tydzień i 0,5 R/rok.

Sposób napromieniowania. Rozważając w praktyce możliwość narażenia człowieka na działanie promieniowania, trzeba rozróżnić dwie konkretne sytuacje wpływające w sposób zasadniczy na ocenę stopnia zagrożenia i wybór sposobów ochrony przed promieniowaniem, sytuacje zależne od relacji człowiek — źródło promieniowania: 1) źródło promieniowania znajduje się poza ustrojem, 2) źródło promieniowania znajduje się wewnątrz ustroju.

Przedostanie się źródła promieniowania do ustroju, czyli wewnętrzne skażenie ustroju substancją radioaktywną jest możliwe w związku ze stosowaniem w pewnych sytuacjach otwartych źródeł promieniowania, tj. substancji radioaktywnych w postaci płynów, gazów, aerozoli itp. Substancje te tylko wyjątkowo rozprzestrzeniają się równomiernie w całym ustroju. Większość z nich odznacza się wybiórczym powinowactwem tkankowym lub narządowym, np. ³⁵S gromadzi się w skórze, ⁹⁰Sr i ³²P —- w kościach, ⁶⁰Co — w wątrobie, ¹³’1 — w tarczycy, ⁵⁸Fe — w krwinkach czerwonych itp. Narządy te lub tkanki noszą

25 — Podstawy biofizyki 385