104591

U tii»i nmtiMm**

nrtukl w oparciu o ich podłoże materialne lub tematyco*. •stylowe, jego pojęcie sztuki ma charakter na tyle uniwersalny! Ae obejmuje takie -sztuczne" (w rozumieniu nie-naturalny ustanowione przez człowieka) aspekty codziennych zacho-waA I czynności. .Sztuka w obliczu umiejętności - dowodzi poeta - jest aferą każdej z nich żywotną i dopóki są one żywotnymi* (PWsz 6. 346). Tu także spotykamy jedną z najważniejszych Norwidowych idei, iż sztuka i jej nieodłączny ekwiwalent, piękno, nie pozostaje bezużytecznym dla życiowej pnuris kwiatem, lecz w tę ostatnią nieuchronnie wkracza, przekształca ją i uzasadnia. Jedynie wobec re-Ugii. jak wywodzi autor, sztuka, .samoistność swą tracąc, wstępuje w porządek potęgi wyższej żyda* (PWsz 6, 343), choć nawet w tym przypadku zatrata nie jest zupełna. Można by nawet powiedzieć, że dzieje się przeciwnie, gdyż sztuka, wchodząc w alians z rebgią i stwarzając piękno formy kultu lub jego przedmiotu, stwarza też pierwociny komunikacji, fundując ją zrazu na alegoriach, które potem dąją początek figurom retorycznym i kształtują sztukę wymowy. Warta podkreślenia jest konsekwencja, z jaką Norwid odnajduje w sztuce - a także jej poniekąd zadaje - ten społeczny. Intemibiektywny wymiar, bowiem istotą i rolą owej sztuki jest jej funkcja komunikowania, przekazywania i—ów od świata do człowieka i od człowieka światu. Wpisując sztuką w oryginalnie i szeroko zakrojoną swoistą teorię komunikacji, poeta wprowadza ten model także w rozważania nad sztuką narodową, zajmujące ostatnią część rozprawy O sztuce.

Norwid zrazu rozpatruje narodowość w kategoriach dla swego czasu dość konwencjonalnych, lokując ją na współrzędnych czasu historii i miejsca. Myślenie o sztuce w kategoriach oryginalnie pojętej komunikacji powraca jednak także w odniesieniu do sztuki narodowej w etymo-łogizownniu słów .piękny'. Jadny” oraz .brzydki'. Poeta zestawia brzmienia tych pojęć w różnych językach, wskazując na swoistości semantyczne, które wynikają z innej w każdym języku, wewnętrznej, uwięzionej w słowie gry sensów. Narodowość sztuki jawi się więc jako pochodna wewnętrznej dyspozycji języków do właściwego tylko każdemu z nich modelowania znaczeń; narodowość oznacza

swoistość myśli Rozważania nad słowami pokazują na jeszcze jednym planie, że podział na sztukę obrazu i sztukę słowa nie ma w tej rozprawie głębszego znaczenia, te o narodowości sztuki wnosimy na podstawie języka, w którym formułowana jest jej wartość, zaś jej formy materialne stanowią konieczne ogniwo w procesie dochodzenia do ekspresji i komunikacji poprzez język.

Norwid w swych objaśnieniach oraz komentarzach balansuje nieustannie na dwóch planach dyskursu: systematyzuje i porządkuje, z pedanterią wywodzi rzecz o sztuce widzianej wobec umiejętności, natury, społeczeństwa i rełi-gii, by w końcu przejść do zagadnienia sztuki narodowe).

I równocześnie metaforyzuje, posługuje się historycznym ezemplum, dokonuje myślowych skrótów, sprawia, te w jednym zdaniu spotykają się odlegle światy myśli i obrazów. Wytrawny stylista Klaczko, zachowujący jasność wywodu nawet wtedy, gdy objawia silne wzburzenie, oraz .ciemny" (w rozprawie o sztuce bodaj bez cudzysłowu!) Norwid, jakby skrępowany rytmem zdań i uciążliwą monotonią kadencji - wypełniają swoim pisarstwem znaną maksymę autora Vade-mecum, że .styl to człowiek". Nasza współczesność chętniej przyznaje rację komunikacyjnym -w bardzo szerokim wymiarze - aspektom sztuki, tym samym bliżej byłoby jej do koncepcji Norwida. Na takim tle swoiście .plemienna" koncepcja Klaczki może wydać się anachroniczna i przegrana. .Czy sądy te [tzn. uwagi o sztuce, jak i inne opinie Klaczki - przyp. aut) są świadectwem krótkowzroczności krytyka, jak chce Wiktor Weintraub, czy też wyrazem głęboko przemyślanej postawy wobec najważniejszych problemów późnoromantycznęj estetyki, pozostaje wciąż kwestią otwartą i domaga się odrębnej dyskusji"” - pisze w przedmowie do Rozpraw i szkiców Klaczki Iwona Węgrzyn.

Wystąpienie Klaczki i Norwida zbiega się w czasie - jak już była o tym mowa - z kresem pewnej formacji kulturowej; na oczach drugiego pokolenia (z którego tak Norwid, • • •

»j Kiauko, Rotprawy i ukkt, oprać. I. Węgnyn, Kraków ftoogi B. lfr

31