136

136 ///. Pragmatyzm

dza się w ostatecznym rachunku do formułowania przewidywań wyników hipotetycznych eksperymentów. W pierwszym przypadku przyjmuje się za pewnik, że pomiary przyniosłyby w przybliżeniu takie same wyniki, jeśli tylko są przeprowadzane przez normalnego obserwatora. W drugim jest to kwestia prostej reakcji estetycznej, która jest zależna od różnic kulturowych, i może się różnić nawet u ludzi należących do tej samej kultury.

Lewis próbuje odeprzeć ten argument formułując wymóg, by „obserwacja testowa’* była przeprowadzana przez „znawcę piękna metali”¹, nie mówi jednak, w jaki sposób należy takie znawstwo oceniać. W tym samym duchu twierdzi, że obiektywność ujmowania wartości nie jest zależna od statystycznych ocen ogółu; a to, co „rzeczywiście i obiektywnie wartościowe” nie oznacza po prostu tego, co „wywołuje zadowolenie u ogółu ludzi”². Wydaje się, iż jest to zasadnicze stanowisko Lewisa, choć niektóre fragmenty jego pism sugerują, iż przedmiot posiada pewną wartość obiektywną, jeżeli istnieje ktoś, komu sprawiałby on zadowolenie, o tyle, o ile nie wywoływałby większego niezadowolenia u innych. Na ogół jednak, jak już mówiliśmy, Lewis przeczy temu, by „arytmetyka zliczania głosów miała jakiekolwiek znaczenie dla wewnętrznych wartości, takich jak wartości estetyczne”*⁰. Wypowiada również ogólniejszą uwagę, że „naturalis-tyczne stanowisko", którego broni, „nie chce wpaść w objęcia Pro-tagorasowego relatywizmu. Nie zamierza ono wcale zrównywać ocen, jakie formułuje głupiec w swej nierozumności, z ocenami, jakie formułuje mędrzec w swej mądrości”⁶¹. Osłabia to analogię między sądami o wartościach a sądami percepcyjnymi, w przypadku których liczenie głosów' jest czynnikiem decydującym. Upodabnia to raczej sądy o wartościach do sądów naukowych, których rozumienie i ocena wymaga profesjonalnego znawstwa. Ale wówczas powracamy do trudności wiążącej się z wyborem, kto będzie naszym mentorem przy rozstrzyganiu zagadnień wartości. Być może moglibyśmy ustalić możliwe do zaakceptowania kryteria selekcji ekspertów w zakresie estetyki. nie jest jednak bynajmniej jasne, co miałoby stanowić podstawę do przyznania lub odmowy przyznania tytułu mędrca w sprawach moralności.

Nie jest to jednak powód, dla którego Lewis wyprowadza wniosek, że „tego, co jest słuszne, i tego. co jest sprawiedliwe, nie można nigdy ustalić tylko na podstawie faktów empirycznych”⁶². Jest tak raczej dlatego, że przeprowadza rozróżnienie między ..tym, co «dobre». to znaczy «użyteczne dla wywoływania zadowołenia»”. które uważa w istocie za coś faktualnego, a „tym, co «dobre», to znaczy moralnie uzasadnionej czy też «godne pochwały»”⁶³, którego za takie nic uważa. Lewis posuwa się nawet do tego, iż określa je przy pomocy dwu różnych słów. Pomieszanie ich znaczeń byłoby popadnięciem w utylitaryzm, a może nawet w egotyzm, których Lewis nic jest gotów zaakceptować, choć w dość osobliwy sposób mówi, że „troska o własną przyszłość i o siebie w ogóle” jest imperatywem kategorycznym, „który nie wymaga żadnego uzasadnienia’**. Sądzę jednak, że należy to rozumieć jako nakaz, by traktować życie poważnie, a nie nakaz, by dbać o własne interesy. Poza tym formułuje jeszcze tylko dwie maksymy moralne; „Bądź konsekwentny w wartościowaniu, myśleniu i działaniu’*⁶⁵, i „Nie jest słuszna żadna reguła postępowania, poza regułą, która jest słuszna we wszystkich przypadkach i tym samym jest słuszna dla każdego”⁶⁶, którą charakteryzuje jako tautologię. W istocie, można przekształcić tę maksymę w tautologię, jeśli będzie się w odpowiedni sposób żonglować pojęciem przypadków, tak iż wszelkie różnice, które mogłyby sprawić, iż sądzilibyśmy, że różni ludzie mieliby słuszność postępując odmiennie w podobnych okolicznościach, zostają wyrugowane, ale wówczas traci ona jakąkolwiek nośność moralną. Gdy idzie o konsekwencję, jest ona istotnie cenna w logice, nie wydaje się jednak, by istniały jakiekolwiek zniewalające racje, dla których dobry logik nie miałby być konsekwentnym łajdakiem.

Lewis odwołuje się wielokrotnie do emotywistycznej teorii etyki traktując ją niemal w kategoriach zbrodni popełnionej w zbożnej in-

^ Tamże, s. 554.    ® Tamże. s. 552.    ^w Tamże, s. 48t.

⁶⁵ Tamże.    ⁶⁶ Tamże. s. 482.

1

Tamże, s. 514.    59 Jam/c, s. 526-527.    ^ Tamże, s. 460.

2

⁶¹ Tarazc. s. 398.