13 (76)

ficyty są poważne}, dziecko, mimo dobrego poziomu operacji myślowych, nie może samodzielnie przezwyciężyć trudności. Tym bardziej zaś nie jest w stanie tego uczynić, jeśli odznacza się ogólnym poziomem umysłowym zaledwie przeciętnym czy mieszczącym się w dolnych granicach normy.

Tymczasem, jak widzieliśmy, poziom rozwoju umysłowego u badanych przez nas ziych uczniów byi wprawdzie w większości przypadków normalny, jednakże niezbyt wysoki. Przeważały ilorazy inteligencji w granicach 90- 100. Iloraz taki wystarcza do osiągania dobrych wyników w nauce w przypadkach rozwoju harmonijnego i dobrych warunków środowiskowych²¹, nie stwarza jednak możliwości kompensacji głębokich i rozległych deficytów rozwojowych, zwłaszcza jeśli niesprzyjające są również warunki zewnętrzne. Ponadto zaś, jak wykazaliśmy w rozdziale poprzednim — ogólny poziom rozwoju umysłowego większości dzieci wydatnie się obniża pod wpiywem niepowodzeń szkolnych — zmniejszając stopniowo coraz bardziej ich szanse na przezwyciężenie zarówno pierwotnych defektów rozwoju, jak i spowodowanych tymi defektami niepowodzeń w nauce.

8. WNIOSKI I UWAGI KOŃCOWE

Jak wynika z rozważań zawartych w niniejszym rozdziale, opóźnienia rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych stanowią bardzo częste zjawisko wśród dzieci z niepowodzeniami szkolnymi. Poważne opóźnienia rozwoju percepcji wzrokowej stwierdzono w różnych klasach w 56,3 --79,1% przypadków, bardzo znaczne opóźnienie w zakresie percepcji słuchowej — u 64,2-74,0% badanych, obniżenie zaś sprawności moto-rycznej — w granicach 16,7 - 36,1%.

Badania nasze wykazały również, że:

—    opóźnienia rozwoju każdej funkcji znajdują określony wyraz w rodzaju szkolnych trudności; stopień tych trudności zależy od stopnia opóźnienia rozwojowego:

—    rola poszczególnych funkcji zmienia się w różnych klasach i na różnych etapach nauczania różnych przedmiotów:

²¹ Badania, które przeprowadziliśmy na dobrych uczniach, ujawniły, iż uczniowie dobrze się uczący — z niezbyt wysokimi ilorazami inteligencji — wykazywali wyrównany poziom rozwoju oraz byli wychowywani w warunkach wybitnie sprzyjających szkolnym osiągnięciom. Ci natomiast uczniowie, których warunki środowiskowe pod jakimś względem były niekorzystne, mieli te braki zrównoważone innymi czynnikami (np. negatywny wpiyw złych warunków lokalowych czy trudnej sytuacji ekonomicznej rodziny był równoważony doskonalą organizacją życia rodzinnego czy też wyjątkowo serdecznym i rozumnym stosunkiem rodziców do dziecka itp.). Takiej kompensacji, występującej w obrębie tej samej grupy czynników lub też między nimi — nie stwierdzono z reguły wśród uczniów z poważnymi niepowodzeniami.

—    u zdecydowanej większości uczniów z niepowodzeniami szkolnymi stwierdza się wspóiwystępowanie dwóch, a nawet -.rzęch iericytów rozwojowych funkcji percepcyjno-motorycznych 'opóźnienie rozwoju jednocześnie dwóch funkcji stwierdzono w 35'Vo przypadków, trzech funkcji — w 41% przypadków);

—    przy deficytach łączonych stopień opóżmen rozwoju bywa za-zwvczaj niejednakowy; objawowo na czoło wysuwa się wówczas zaburzenie najgłębsze bądź najistotniejsze w danym okresie nauczania;

—    w grupie uczniów z niepowodzeniami szkolnymi nie stwierdzono samoczynnego wyrównywania się deficytów rozwoju. Aby to byio możliwe. muszą zostać spełnione podstawowe warunki, zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne, co nie miało miejsca w badanych przez nas przypadkach.