173

Wpływ leków i innych związków chemicznych na kwasy nukleinowe

wym. Wiąże się silnie z dwuniciowym DNA na drodze interkalacji (wklinowania) pomiędzy pary G-C i C-G, co hamuje zarówno re-plikację, jak i transkrypcję. Aktynomycyna nie wiąże się z jednoniciowym DNA ani z RNA, jak również z hybrydowym DNA--RNA. Blokuje wzrost szybko dzielących się komórek, dlatego jest wykorzystywana w leczeniu pacjentów z niektórymi postaciami nowotworów (guz Wilmsa, rak jądra, kos-mówczak).

Daunomycyna blokuje matrycową aktywność DNA, co prowadzi do zahamowania replikacji i transkrypcji. Działa przeciwbakteryj-nie i przeciwnowotworowo. Jest stosowana w leczeniu pacjentów z ziarnicą złośliwą, białaczkami i niektórymi postaciami chłoniaków.

Mitomycyna C działa jak dwufunkcyjny związek alkilujący i wywołuje podobne do nich objawy toksyczne. Wiąże się trwale z podwójną spiralą DNA, tworząc pomiędzy jego nićmi dodatkowe wiązania poprzeczne (sieciowanie), przez co hamuje replikację i transkrypcję. Mitomycyna C jest stosowana w leczeniu pacjentów z różnymi nowotworami narządowymi (rak żołądka, jelita, chłoniaki). Z powodu wysokiej toksyczności ostatnio jest stosowana rzadziej.

Rifamycyny to grupa antybiotyków ma-krocyklicznych wytwarzanych przez Strepto-myces mediterranei. Duże znaczenie lecznicze ma półsyntetyczna rifampicyna. Rifamycyny są inhibitorami polimerazy RNA w komórkach bakteryjnych (ryc. 8.9). Mechanizm ich działania jest złożony i polega na hamowaniu syntezy kwasów nukleinowych. Rifampicyna wykazuje działanie immunosupresyjne przez hamowanie transformacji blastycznej limfocytów. Rifamycyny nie działają na komórki eukariotyczne. Są bardzo skuteczne w leczeniu zakażeń bakteriami Gram(+).

Chinolony są inhibitorami topoizomera-zy II (gyrazy), odpowiedzialnej za zwijanie nici DNA. Leki te hamują bardzo silnie replikację i transkrypcję bakteryjnego DNA. Zapobiegają wiązaniu ATP do gyrazy. Do pochodnych chinolonowych, hamujących

CH₃ ch₃

rifamycyna Ri =CH₂COO ; R₂=H

rifampicyna Ri =H; R₂=N* N-CH₃

Ryc. 8.9. Rifamycyna i rifampicyna

gyrazę należą: kwas pipemidowy, kwas na-lidyksowy i oksolinowy. Kwas nalidyksowy hamuje swoiście proces uzupełniania brakujących nukleotydów po rozcięciu nici DNA bakteryjnego. Podobne działanie wykazują chinolony fluorowane, np. difloksacyna, pe-floksacyna.

Leki tej grupy są bardzo skuteczne w leczeniu bakteryjnych zapaleń dróg moczowych.

Nitrofurany, np. furagina, nitrofurantoi-na, są redukowane w komórce bakteryjnej przez reduktazy z wytwarzaniem wolnych rodników, m.in. bardzo aktywnego biologicznie rodnika hydroksylowego OH". Rodniki te są odpowiedzialne za rozrywanie jednej lub obydwu nici DNA w komórkach pro-kariotycznych. Nitrofurany działają bardzo silnie bakteriobójczo i są stosowane głównie w zakażeniach dróg moczowych.

8.3. Niektóre antybiotyki i toksyny hamujące syntezę białka

Streptomycyna (ryc. 8.10) łączy się z podjednostką (30S) rybosomów bakteryj