284428Q1562942221895p5432030 n

1. Pojęcia: teatralność, p<n4orm;Uywiiość : pi rfurman.- 13

to właściwość tekstu przeznaczonego dla teatru, właściwość, którą określa się jako kształt teatralny dramatu (—> Dramat).

Współcześnie uważa się teatralność, czyli zespół czynników swoistości, za historyczną zmienną. Teatralności przeważnie poszukuje się w relacji widz — aktor, która jest wszakże charakterystyczna dla widowisk różnego typu. Teatr miałby rodzić się w momencie oddzielenia widowiska od widowni (Schkchner 1988: 126) i „zgody na iluzję” — to warunek ukonstytuowania się teatru jako zjawiska o charakterze estetycznym (Tara-niknko 1972: 142). Myślenie o teatrze jako specyficznej dziedzinie sztuki widowiskowej w obrębie szerzej pojętego świata widowisk zaowocowało teorią polskiego badacza Zbigniewa Raszewskiego (—» Teatr w świecie widowisk).

Badacze performansu artystycznego, popularnego czy rozrywkowego oraz teoretycy widowisk wskazują na fakt, że teatr to przede wszystkim ustrukturowane działanie, kulturowa praktyka, spokrewniona dzięki funkcji per formacyjnej (a nie referencyjnej) z rozmaitymi fenomenami, takimi jak: występy recytatorów, monologistów, mimów, minstreli, żonglerów, pokazy tańca na linie, popisy cyrkowe, błazenady, „żywe obrazy”, „pozy”, solowe i zbiorowe występy taneczne, wodewil, rewia, kabaret, masowe widowiska plenerowe, festyny, inscenizacje bitew i wydarzeń historycznych, performanse eksperymentalne, happeningi, działania plastyczne. Funkcja performacyjna przejawia się w „bezpośrednim, fizycznym doświadczaniu zdarzenia”, które może przeważać nad komunikowaniem fikcjonalnej rzeczywistości. Marvin Carlson pisze: „Dopiero pod wpływem współczesnego zainteresowania performansem powzięto myśl o tym, że sztukę teatralną można umieścić w innym kontekście — uznać ją nie za kuzynkę form literackich, takich jak wiersz czy powieść, tylko za formę performansu, takiego jak cyrk, pokaz osobliwości, parada, a nawet walka zapaśnicza czy kongres polityczny” (Carlson 2007: 138).

Dzisiaj, w świetle badań i ustaleń antropologii kultur}' oraz w związku z nowymi praktykami kulturowymi z pogranicza życia, teatru i innych widowisk, zjawisk medialnych i różnorodnych performansów, perspektywa estetyczna wydaje się nieadekwatna lub niewystarczająca w badaniach nad teatrem. Wyodrębnianie teatru jako zjawiska wyłącznie estetycznego z obszaru kultury artystycznej, podkreślanie jego autonomii i specyfiki wydaje się zabiegiem zawężającym perspektywy badawcze (Świontkk 1999b; Kosiński 2006b). Teatr wyrasta bowiem na gruncie rozmaitych praktyk społecznych i kulturowych i w takich kontekstach należałoby go badać. Podstawowe dla teatru zjawisko gry, zawarte w formule „jak gdyby”, oznaczającej jednoczesne realizowanie działania praktycznego i symbolicznego (np. odsyłającego do świata fikcjonalnego), obejmuje również takie sfery zjawisk kulturowych, jak noszenie specjalnego stro-