2 (121)

Z MimkL U\*\< MWł r.ifTocArcA. wwmiw* 2U<»4 ISBN &MII- 14219.?. Cb> WNPWN 2UCM

Ufundowanie estetyki jako dyscypliny naukowej oraz odróżnienie jej od poetyki, która jest wiedzą o sposobach przedstawiania, wprowadziło istotną zmianę w teorii sztuki: przestała ona być praktyczną dziedziną, której celem było gromadzenie prawideł tworzenia, a stała się abstrakcyjną filozofią sztuki. Ponieważ Baumgarten uważał poezję za rodzaj poznania zmysłowego, więc naukę o postrzeganiu poetyckim również podciągnął pod nazwę „estetyka". Stopniowo termin ten zaczął być odnoszony do wszelkiej filozofii sztuki, zarówno w tej jej partii, która dotyczyła wiedzy o przedmiotach artystycznych, jak i w części zajmującej się ich percepcją^{1 2 3}.

Immanucl Kant podtrzymuje filozoficzny, Baumgartenowski sens pojęcia. W jego systemie „estetyka transcendentalna" stanowi naukę o apriorycznych formach poznania zmysłowego (przestrzeni i czasie). Jako laka przeciwstawiona jest transcendentalnej logice, która traktuje o apriorycznych zasadach myślenia. Istnieje jednak u Kanta drugie znaczenie terminu. Słowo „estetyczny" odnosi się do treści związanych z uczuciem rozkoszy czy przykrości. Dlatego sąd o pięknie nazywa się sądem estetycznym: werbalizuje on uczucie rozkoszy, doznawane zarówno wobec przedmiotów sztuki, jak i wobec piękna naturalnego. Zasadnością i strukturą sądów smaku zajmuje się dział filozolii nazwany „krytyką władzy sądzenia".

Określając rolę fundamentalnych podmiotowych struktur wiedzo-twórczych w każdym możliwym doświadczeniu', Kant odmienił pytania narzucające się teoriom sztuki. Nie badał dzieła artystycznego, nie ustalał uniwersalnych reguł twórczości, nie pytał o psychologiczne podłoże przeżycia estetycznego. Krytyka władzy sądzenia nie wynikała ze szczególnego zainteresowania jej autora sztuką: stanowiła organiczną część jego filozofii krytycznej. Władza sądzenia pojmowana była jako domena pośrednicząca między rozumem teoretycznym a praktycznym. Dotyczyła sądów o pięknie; zadaniem jej

56

1

Por. R. Wellek, A Hislory ni Modern Criticism: 1750 1950, the Later Elghteeth Centuiy, New Havcn 1955, s. 144 146

2

' Na temat przewrotu Kaniowskiego w filozofii pisał M. J. Siemok w artykule Transcendentahzm inko stanowisko epislemologiczne. w: Dziedzictwo Kanta. Ma tana ty z. sesji Kantowskiej pod redakcją J. Carewicza. Warszawa 1976. Na temat estetyki

3

Kanta pisze R Wellek. op. cit. Por. także. W. Biemel, Die Dedeutung von Kants Begriindung der Asthetik fur die Philosophie der Kunst, Koln 1959, oraz I Knox. The Aesthetlc Theories ot Kant, Heijcl and Schopenhauer, London 195H