5 (98)

Z. XGk>s<i. Tii-rit tvJo* IbrrachicM. Waru »•»* 2004 ISBN<0411.14219.7.Oby WN PWN 2lXM

korzyść, że pobudza nas do działania czy ewokuje uczucia, ale dlatego, że jest celowo zbudowanym przedmiotem, mającym przez to wartość sainą w sobie. Sąd estetyczny jest ekspresją wolności.

Oderwanie od imperatywów poznawczych czy moralnych, odcięcie się od korzyści praktycznych gwarantuje bezinteresowność kontaktu estetycznego. Nie znaczy to jednak, że kontakt ten ma charakter rozumowy, że |est badaniem formy, analizą dzieła. Kant stanowczo sprzeciwia się udziałowi nastawień intelektualnych w percepcji przedmiotów pięknych Nie chce budować wiedzy o sztuce; sąd smaku, mimo żc rości sobie pretensje do kategoryczności, nie jest sądem nauki. Postawa estetyczna jest wyrazem wolności podmiotu, nie może więc podporządkowywać się normom piękna. „Nie istnieje nauka o pięknie — lecz tylko krytyka. [...J miałoby się w niej [w nauce Z.M.| ustalać naukowo, tzn. na podstawie racji dowodowych, czy coś należy uważać za piękne czy tez nie; sąd o pięknie nie byłby zatem, gdyby należał do nauki, sądem smaku"⁰. Filozof wyjątkowo wnikliwie przedstawił dylematy refleksji o sztuce. Od sądu naukowego wymaga on obiektywności, to znaczy uzasadnienia przedmiotowego (analizy dzielą), opartego na pewnych normach twórczych. Sąd smaku czerpie swoją zawartość z nastawienia podmiotu. Dlatego dziedziną, która go wyraża, powinna być krytyka. Kdntowskie rozróżnienie nauki o sztuce i krytyki utrzymuje aktualność do dzisiaj.

Z punktu widzenia logiki krytykę artystyczną cechuje nieuchronna antynomia: sądy smaku nie odwołują się do pojęć, zatem nie są sądami analitycznymi, którym przysługuje wartość logiczna. Piękno zalezy od upodobania odbiorcy, a nie od systemu kategorii. Dlatego piękna może być dla nas przyroda, przedmiot nie wytworzony. W sztuce jedynym sprawdzianem piękna jest powszechność upodobania, ale upodobanie to jest zbudowane na subiektywnych opiniach. Antynomia smaku polega na tym, że mimo subiektywnego charakteru sądy smaku roszczą sobie pretensje do kategoryczności. Kant rozstrzyga tę antynomię wskazując na fakt istnienia powtarzalnych mechanizmów natury intelektualnej, które ujawniają się w aktywności ludzkiej na wszystkich jej poziomach. W swojej Krytyce czystego rozumu filozof przebadał przestrzeń i czas, aprioryczne formy wszelkiego doświadczenia. Podobne struktury, stanowiące „nadzmysłowy

" Ibi.lern, s 227

59