6 (82)

Z Mr. o«k. Ttunt 1 wć* tiurmMik. Warsów* 200J ISBN ŚJUII -14219-7.0 by WN PWN 2004

substrat zjawisk", działają również w doświadczeniu estetycznym i gwarantują tożsamość sądów na jego podstawie formułowanych. Gwarantują ją jednak przy spełnieniu dwóch wcześniej wzmiankowanych warunków: że są to sądy dotyczące formy przedmiotu oceny oraz że mają one charakter bezinteresowny¹⁰.

Wymaganie określonej postawy wobec dzieła sztuki rzutuje na teorię twórczości. Kant odróżnia działalność bezinteresowną, jaką jest sztuka, od praktyk nakierowanych na określone cele. Pojawia się np. przeciwstawienie poezji i retoryki (krasomówstwa).

W poezji wszystko odbywa się uczciwie i szczerze. Ona stwierdza sama. że chce jedynie uprawiać zajmującą grę wyobraźni, i to w sposób pod względem lonny zgodny z prawami intelektu, i ze nie dąży do tego. by oszukać i usidlić intelekt zmysłowym przedstawieniem unaoczniającym''

W przeciwieństwie do tego retoryka nastawiona jest na kłamstwo i za pomocą pięknych form dąży do ograniczenia wolności umysłu.

Wymóg bezinteresowności postawy estetycznej wiąże się z twierdzeniem o autoteliczności dzieła sztuki. Praktyka, którą określamy jako sztukę, ma za cel wytworzenie jakiegoś przedmiotu wedle wcześniej istniejącego zamiaru (wyobrażenia). Sztuki stosowane (także retoryka) wytwarzają te przedmioty', aby następnie można się było nimi posłużyć w potrzebach życiowych. Sztuki piękne stawiają sobie za cel sam wytwór; ich cechą jest pewna „nieumyślna celow^rość" albo — „celowość bez celu”¹².

W wypadku sztuki „Warunkiem konieczności, jaką suponuje sąd smaku, jest idea «sensus communis». | I Przez sensus rommunis należy jednak rozumieć ideę zmysłu wspólnego, tzn. laką władzę wydawania o czymś sądów, która w swej refleksji uwzględnia w myślach (a priori) s|H>sób przedstawienia właściwy też każdemu innemu człowiekowi, by przez to niejako skonfrontować swój sąd z całym rozumem ludzkim i uniknąć dzięki temu złudzeń (wypływających! z subiektywnych warunków indywidualnych. które mogą łatwo być uważane za obiektywne i wywrzeć ujemny wpływ na sąd”. Ibidem, s 119 oraz s 209-210. Sensus communis wynika z naturalnego u człowieka .. popęd u społecznego",

¹¹ Ibidem, s. 263 Opierając się na sugestiach Kanta jego romantyczny spadkobierca Novali.s wprowadz.il pojęcie języka poetyckiego, w którym piękno jest celem samym w sobie, i języka retorycznego, gdzie piękno jest zniewolone przez cel wypowiedzi. Por. T Todorov. Thśories du symbole, Paris 1977, s. 208 i nast.

' ‘ Por.: „Dlatego też celowość w wytworze sztuki pięknej jakkolwiek jest umyślną, musi jednak wydawać się nieumyślną: znaczy to. ze na sztukę piękną musimy patrzeć jak na przyrodę, chociaż świadomi jesteśmy togo, że jest sztuką" I Kant, op dl., s 230.