411

PODSTAWOWI METODY IADAWCZI - TEORIA I PRAKTYKA TESTOWANIA 4 1 1

gólnie odbija się na Ich trafności treściowej. Dotyczy to zwłaszcza testów osiągnięć szkolnych. W wypadku testów przydatności zawodowej zaś leli treści powinny być aktualizowane zgodnie ze zmianami dokonującymi się na liście wymagań, które muszą być spełnione przez kandydatów do danego zawodu.

Ustalanie trafności treściowej testu nie należy do zadań łatwych. Jest znacznie trudniejsze od badania rzetelności. Wymaga od konstruktora testu nie tylko dobrej znajomości psychometru (pamiętajmy, że trafności treściowej nie da się skwitować Jednym współczynnikiem korelacji, jak w procedurze ustalania trafności kryterialnej, i najczęściej trzeba się odwołać do bardziej skomplikowanego aparatu analizy logicznej i statystycznej), ale też równie pogłębionej znajomości danej dziedziny praktyki (zawodowej, edukacyjnej, klinicznej itp.), do której odnosić się będzie treść pozycji testu. Mało tego, konstruktor testu musi także zaprojektować procedurę doboru pozycji testowych - z całego zbioru potencjalnych pozycji - zgodnie z którą tworzone będą kolejne wersje testu.

Pozostał nam jeszcze do omówienia ostatni rodzaj trafności, a mianowicie trafność teoretyczna (Cronbach i Meehl, 1955), pokazująca związek testu z określonym konstruk-tem teoretycznym (zmienną teoretyczną), zaczerpniętym z danej teorii psychologicznej. Każdy test. Jako narzędzie psychologu naukowej, a nie zdroworozsądkowej, czerpie rację swego istnienia z teorii psychologicznej; jest tej teorii (lub tylko jej wycinka - twierdzenia czy pojedynczej zmiennej) swoistą operacjona-lizacją. Wedle opinii niektórych psychometrów, trafność teoretyczna jest tak naprawdę podstawowym rodzajem trafności; do niej bowiem można sprowadzić dwie przedstawione tu wcześniej odmiany trafności - kryterialną i treściową (Gulon, 1980).

Podzielamy to stanowisko, ponieważ Jest ono zgodne z akceptowaną przez nas zasadą prymatu teorii nad badaniami empirycznymi. Najpierw jest zawsze teoria, to ona „podpowiada'’ badaczowi, które fakty są istotne, a które nieistotne. To na jej gruncie dana procedura badawcza nabiera sensu, gdyż sama z siebie o niczym badacza nie Informuje. Podobnie jest i z testem psychologicznym. Nie istnieją takie testy, które można by określić mianem ^teoretycznych" czy .empirycznych". Nawet gdy jacyś psychologowie deklarują. że skonstruowali test niepozostający w jakimkolwiek związku z teorią psychologiczną, to się mylą. Oczywiście założenia teoretyczne testu, jego powiązania z określonymi twierdzeniami teorii mogą być ukryte 1 należy je wydobyć na światło dzienne, ale zawsze w tle każdego testu mamy jakąś teorię (por. np. przeprowadzoną przez Elżbietę Hornowską rekonstrukcję teoretycznych podstaw skali WAIS-R- Brzeziński i Homow-ska, 1998). Poza jej kontekstem test po prostu nie jest testem psychologicznym, jako że psychologia jest nauką empiryczną, posługującą się wyłącznic językiem teorii empirycznych.

Badanie trafności teoretycznej testu sprowadza się do przeprowadzenia badania imitującego psychologiczne badanie naukowe. Jeżeli test jest trafny, w sensie koncepcji Cronbacha i Meehla, to możliwe powinno być sformułowanie - na gruncie określonej teorii psychologicznej - przewidywań mówiących o zachowaniach (w różnych sytuacjach) osób o wysokich lub niskich wynikach w tym teście. Cronbach i Meehl (1955) opracowali kilka metod służących do sprawdzania trafności teoretycznej testu. Ich omówienie zawiera praca Brzezińskiego (1997).

11.2.5

Normalizacja testu psychologicznego

Osoba przebadana za pomocą testu psychologicznego otrzymuje wynik (tak zwany wynik surowy), który sam w sobie informuje psychologa jedynie o miejscu, jakie osoba ta zajmuje na kontinuum operacjonalizowanej zmiennej, ograniczonym z Jednego krańca przez wynik minimalny, z drugiego zaś -