409

PODSTAWOWE METODY BADAWCZE - TEORIA I PRAKTYKA TESTOWANIA 409

i miarami nietestowymi przeznaczonymi do pomiaru tej samej cechy, a ponadto - co stanowi Istotne nowum tej koncepcji - należy wykazać brak zbieżności testu (aspekt różnicowy trafności) z podobnymi miarami testowymi i nietestowymi, ale przeznaczonymi do oceny Innych cech. Aby posłużyć się tą metodą. psycholog musi dysponować wynikami pomiaru co najmniej dwóch różnych cech, przeprowadzonego za pomocą co najmniej dwóch niezależnych metod (testów). Wyniki tych pomiarów tworzą tak zwaną macierz vrtelu cech - wielu metod (multitrait-multi-method matrix). Na podstawie jej analizy psycholog ustala trafność nowego testu w jej aspekcie zbieżnym i różnicowym.

Na co należy zwracać uwagę przy ustalaniu trafności kryterialnej za pomocą pojedynczego wskaźnika, na przykład współczynnika korelacji? Na to pytanie odpowiadają Standardy... (APA. 1985/1974).

Pierwszy problem związany jest z koniecznością dwukrotnego przeprowadzania badań w porównywalnych warunkach. Podobnie jak to ma miejsce przy ustalaniu rzetelności testu metodą „test-retest’. może okazać się, że warunki, w jakich przeprowadzono pierwsze badanie (za pomocą testu), w procesie ustalania trafności prognostycznej będą istotnie odbiegać od warunków końcowych, w jakich dokonano pomiaru kryterium: „[...] zakłada się bowiem, że warunki Istniejące na początku badań i po ich zakończeniu będą do siebie podobne" (APA, 1985/1974, s. 36).

Drugi problem dotyczy trafności samego kryterium. Bez przyjęcia założenia (inna sprawa, czy słusznego) o trafności kryterium (na przykład diagnozy psychiatrycznej) w ustalaniu trafności kryterialnej badania walldacyjne tracą swój sens. Nie dość, że kryterium samo w sobie musi być trafne, to Jeszcze musi być ono adekwatnie dobrane z punktu widzenia testu. Jednakże wcale niełatwo o ewidentnie trafne kryteria, adekwatne do treści pozycji testowych i celu testu. Psycholog, który nie umie dobrać faktycznie zewnętrznego kryterium, próbuje znaleźć jego substytut pod postacią... innego testu, który podobnie był walldowany. I kółko się zamyka. Nowe testy są wprowadzane do „gry psychologicznej" przez stare testy! I znowu oddajmy głos Standardom... (APA, 1985/1974, s. 36):

[...] adekwatność badania waidacyjnego zależy od adekwatności kryterium. Dlatego też należy zdecydowane negatywne ocenić wszelkie badania trafności krytenatnej. które oparte są na Jatwo dostępnym kryterium', wybranym właśnie ze względu na jego dosiępoość. a nie miejsce w starannie przomyśte-rrych hipotezach.

UMK* 11.S

(1)    .Trafność jakiejś metody to dokładność, z jaką mogą być przeprowadzane sensowne i istotne pomiary', w tym znaczeniu, że dokonywane pomiary dotyczą rzeczywiście cech, które chciano mierzyć [...). Sprawdzając trafność, badamy, w Jakim stopniu testy o znanej rzetelności mierzą rzeczywiście i bezpośrednio te cechy, dla których pomiaru zostały skonstruowane" (Magnusson, 1991, s. 411).

(2)    „Pytanie o trafność to pytanie o to, co można poprawnie wywnioskować na podstawie wyniku testowego. Pojęcie trafności dotyczy poprawności wniosków wyprowadzonych na podstawie wyników testowych lub Innych form badania. Wszelkie potencjalne pytania o trafność dadzą się sprowadzić do dwóch: (a) jakie wnioski można wyciągnąć na temat tego, co jest mierzone przez test oraz (b) jakie wnioski można sformułować o Innych (pozatestowych) zachowaniach?" (APA. 1985/1974, s. 33).