445

(18)    Nazwy genetyczne

Nazywają desygnaty ze względu na relację pochodzenia ze źródła wskazanego przez podstawę. Należą tu przede wszystkim dwie licznie reprezentowane i ciągle pomnażane klasy: nazwy mięs typu sarnina, konina, wieprzowina ‘mięso pochodzące z samy, konia, wieprza’ oraz nazwy drewna typu świerczyna, buczyna, grabina ‘drewno pochodzące ze świerku, buku, grabu’. Tworzą się one najczęściej formantem -ina (konina, oślina, dębina), rzadziej -owiną (wołowina, cedrowina). Przy nazwach mięs występuje jeszcze formant -izna (głowizna ‘mięso z głów zwierząt’, dziczyzna).

Relacja pochodzenia zbliża się z jednej strony do relacji: częśó-calośó (konina ‘mięso, które stanowi część konia’, por. s. 442, z drugiej zaś strony do relacji: obiekt materiałowy-rezultat (por. niżej). Występuje ona także bardzo wyraziście w przymiotnikach odrzeczownikowych typu miód lipowy, klej kostny ‘wydobywany z kości’ (por. s. 487).

(19)    Nazwy osób pozostających w relacji pokrewieństwa

Chodzi tu o nazwy odojcowskie (córek i synów) i odmężowskie (żon), które stanowiły w staropolszczyźnie kategorię żywą, dziś znacznie ograniczoną i wychodzącą z użycia. Nazwy synów praktycznie dziś nie istnieją, poza królewiczem są to historyzmy, takie jak starościc, kasztelanie, wojewodzie, chorążyc (ok. 20 u Lindego).

Nazwy żon derywowane są za pomocą formantu -owa od nazwisk i appel-lativów: doktorowa, ambasadorowa, ministrowa, profesorowa. Podstawami ich są najczęściej nazwy mężczyzn zajmujących pewne stanowisko (naczelnikowa, dyrektorowa, generałowa), rzadziej wykonawców zawodów (inżynierowa, szewcowa). Drugi formant występujący w tej funkcji to sufiks -ina, częsty w nazwiskach (Zarębina), rzadszy w appellativach, por. historyzmy: podstolina, sędzina; dziś tego typu derywaty mają znaczenie feminatywne, por. s. 423.

Nazwy córek od nazwisk (Sienkiewiczówna, Zarębianka), a szczególnie od appellativów (doktorówna, ministrówna) są coraz rzadziej używane.

Cała omawiana tu kategoria znacznie żywsza jest w gwarach, odzwierciedlających archaiczną strukturę społeczną wsi: oprócz nazw żon i córek w użyciu są także nazwy synów, np. syn Rogowskiego —> Rogowszczak.

4.2.2. Nazwy obiektów i rezultatów przy nie wyrażonym predykacie

Należy tu dużo różnych podtypów w zależności od roli, jaką pełni w derywacie temat (podstawa). Omówimy je, poczynając od tych typów, które są najliczniej reprezentowane.

(1) Odmateriałowe nazwy rezultatów RES (OB,_ml)

Jest to częsty typ derywatów oznaczających przedmioty przez wskazanie na materiał, z którego zostały zrobione, np. drewniak, druciak, gliniak, kapuśniak, wełniak, blaszanka, słomianka, jajecznica. Wydzielają się tu wyraźnie podgrupy semantyczne, głównie nazwy produktów żywnościowych, które mają swoje wyspecjalizowane wykładniki, np. nazwy zup derywowane są najczęściej za pomocą sufiksu -anka (jagodzianka, kartoflanka) lub -ówka (fasolówka,

445