455

lesie, gdzie był las’, posęcze rząd. ‘miejsce po sęku, gdzie był sęk’, potorfie ‘miejsce po torfie, gdzie był torf, także pobojowisko ‘miejsce po boju, gdzie był bój’, potraw ‘to, co wyrasta po trawie, tam, gdzie była trawa’.

Nieliczne są desygnaty o strukturze SUB (OB); należą tu wyrazy takie, jak odludek ‘ten, kto stroni od ludzi’, odśnielka ‘płotek chroniący od śniegu’, a także nakielek techn. ‘wgłębienie na kieł obrabiarki, w które wchodzi kieł obrabiarki’.

Zupełnie sporadycznie występują struktury: LOC (TEMP) - przedszkole ‘miejsce, gdzie dzieci uczęszczają przed szkołą, zanim zaczną chodzić do szkoły’, LOC (LOC) - dorzecze ‘teren, po którym płyną dopływy do rzeki’, LOC (OB) - odludzie ‘miejsce wolne od ludzi’.

Derywaty odliczebnikowe: odsetek, podwój zool. ‘skorupiak z rzędu równonogów’, pojedynek w zn. ‘walka dwóch przeciwników’, a także w zn. ‘samiec, który się odłączył’ (pojedynki ‘samce, które chodzą po jednym’), mają w temacie cechy ilościowe (w dwóch pierwszych wypadkach - ilościowe określenia obiektów nieobecnych w strukturze powierzchniowej).

Istnieje również grupa derywatów odwyrażeniowych o znaczeniach czynnościowych lub stanowych. Najwięcej jest ich od podstaw z bez (te stanowią ok. dwóch trzecich), por. np. bezruch, beztroska, bezwład, bezrobocie, bezwstyd (z nazwą czynności czy też stanu w temacie), bezprawie, bezdeń, bezgłowie (in. bezholowie z ukr.). Z innymi przyimkami hapax legomena: nadmiar, pojedynek, zamordyzm, przyzębica med. (nazwa choroby).

Wśród derywatów odwyrażeniowych wicie jest asocjacyjnych, por. bezgłowie, dojutrek, pociotek, podręcznik, podrożeć zool ., przy południk bot., zaskroniec, zadupie, zaplecze, zarękawek. Są to najczęściej bądź twory metaforyczne, zazwyczaj o nacechowaniu potocznym, bądź też terminy, zwłaszcza botaniczne lub zoologiczne. Sporo jest również wyrazów o motywacji zachwianej przez stylistycznie necechowane podstaw)', por. dożywocie, przyłbica, przysiółek. Wiele wyrazów genetycznie stanowiących derywaty od wyrażeniowe trzeba dziś uznać za niemoty wowane, por. np. nagłówek, naparstek, podołek, postronek, poziom, pożar, podniebienie, podpłomyk, przydomek, przyczółek, zanadrza, zasób. Derywatów zleksykalizowanych nie ma (lub prawie nic ma) wśród pochodnych od wyrażeń z bez, między, przed.

Derywaty odwyrażeniowe stanowią - jak o tym była mowa - typ produktywny. Ponad 150 derywatów po raz pierwszy notuje SJPD (w tym największa grupa - prawie połowa - to terminy specjalne). Szczególnie produktywne wydają się typy z przyimkami przed i przy (tzn. mają one szczególnie wysoki procent derywatów nie notowanych przed w. XX).

6. RZECZOWNIKI ZŁOŻONE

Przez wyrazy złożone rozumiemy wyrazy motywowane o dwóch (lub więcej) tematach słowotwórczych. Jeżeli jeden z członów złożenia jest związany (tj. nie występuje jako odrębny wyraz, a tym samym w parafrazie słowotwórczej musi być zastąpiony innym leksemem lub innymi leksemami, natomiast powtarza się w innych wyrazach złożonych), wówczas mówimy o złożeniu jednostronnie

455