n (126)

200

Stein był nadał więziony w Kłajpedzie, gdzie go w r. 1672 stracono. Brandt wymknął się z Warszawy, a po paru latach, przyjechawszy do Polski pod pseudonimem, stwierdził, że nie ma się już czego obawiać. Zagrożenie granic południowo-wschodnich, troski związane z nowym bezkrólewiem sprawiły, że „furia polska” — jak przewidywał elektor — przeminęła i sprawa poszła w niepamięć¹. Smutny to dowód, jak niezdolna była już Rzeczpospolita do obrony swego prestiżu nawet wobec niedawnego lennika.

Ale zdarza się, że poseł usiłuje objąć swoją jurysdykcją nawet poddanych władcy przyjmującego. Jest to, oczywiście, dalej jeszcze idące pogwałcenie prawa narodów. W r. 1642 ambasador Portugalii w Hadze uwięził miejscowego kupca, uważając, że ten go oszukał. Podniecony tłum zdemolował rezydencję ambasadora, za co władze holenderskie przeprosiły go wprawdzie, ale i zaznaczyły, że dopuścił się wręcz prowokacji². Najbardziej drastyczny przykład takiej samowoli znów dotyczy Polski. W r. 1768, aby zastraszyć przeciwników coraz dalej idącej ingerencji rosyjskiej w wewnętrzne sprawy polskie, ambasador Repnin kazał porwać i wywieźć do Kaługi dwu biskupów: krakowskiego Kajetana Sołtyka i kijowskiego Józefa Andrzeja Załuskiego, oraz hetmana Wacława Rzewuskiego z synem Sewerynem. Na zesłaniu spędzili 6 lat³. Także i ten akt gwałtu uszedł ambasadorowi bezkarnie.

*v , * . •

RÓŻNE

£ Są nadto pomniejsze przywileje bądź lokalne, bądź związane z pewnym stadium rozwoju techniki lub organizacji życia gospodarczego, bądź czysto ceremonialne.

I tak przysługiwało dawniej posłom beneficium cursus publici: w podróży mogli posługiwać się końmi rozstawnymi na koszt rządu przyjmującego⁴. Korzystali w Hiszpanii z pierwszeństwa w zakupywaniu żywności na targach publicznych⁵, W Anglii świta posłów katolickich uzyskała prawo zamieszkiwania w Londynie, choć katolikom po wygnaniu Jakuba II w ogóle zakazano przebywania w stolicy⁶.

Autorzy XVIII w.⁷ są niezmordowani w wyliczaniu ceremonialnych uprawnień ambasadorów, które nie przysługują posłom niższych rang, a opierają się coraz powszechniej na wzorach francuskich. Ambasador ma więc prawo do salutu armatniego, do powitania po przybyciu w imieniu przyjmującego monarchy, do uroczystego wjazdu, do uzyskiwania w każdym czasie prywatnej audiencji. Ma prawo rozmawiać z królem z nakrytą głową⁸, a żona jego może w obecności królowej siedzieć na taborecie. W swojej sali audiencjonalnej ma prawo zainstalować baldachim. I inne jeszcze widome oznaki jego godności jako osobistego reprezentanta monarchy.

Do przywilejów tych należy i odpowiednia tytulatura. Od kongresu westfalskiego rozpowszechnia się tytuł ekscelencji, czasem ustawowo zastrzeżony ambasadorowi⁹. Zdarzy się, co prawda, i państwo — republika Niderlandów — które specjalnym aktem zastrzeże się przeciw tej tytulaturze¹⁰. Ale wypadek to odosobniony. W XVIII w. „ekscelencją” jest każdy ambasador z mocy prawa, a poseł niższego szczebla — w drodze kurtuazji¹¹. Subtelne to rozróżnienie utrzyma się do wieku XX.

1

²⁹³ Nic w nauce. I wtedy (Wicąuefort, U, I, II), i później (Oppcnhcim-Lautcrpacht, I, 796;

2

Adair, 166 n.; Hubert PPN, 10) porwanie Kalksteina jest dla niej jednym z najdrastyczniejszych przykładów samowoli posła.

3

²⁹⁶ Adair, 166.    ^ł’⁷ Zob. np. Łojek SKS, 7 n.

4

²⁹* Marselacr, II, XV (282).

5

   Rozporządzenie z 28 U 1653 — (G. F.) Martens AGV, II, 357 n.

6

   Tamże, 370.

7

   Np. Callićres. I. 45 n.; Rćal, 108 n. (za nim Wyrwicz, 679 n., i Krótkie zebranie, 159 n.).

8

   Przestrzegano tego i na dworze polskim. Na obrazie przedstawiającym ucztę w jaworowskiej rezydencji Jana HI (6 VII 1684), ambasadorowie cesarski Waldstein i wenecki Morosini siedzą w kapeluszach obok pary królewskiej, a posłowie niższej rangi naprzeciw — z odkrytymi głowami.

9

   Tak portugalska ustawa o tytułach z r. 1739 — (G. F.) Martens AGV, n, 364 n.

10

   Rezolucja Stanów Generalnych z 25 HI 1698 — tamże, t. U, s. 372-373.

11

   (G. F.) Martens PDG, VII, IV, § 180.