str 126 127

przez Krąków wkroczyła do Galicji, gdzie złożyła broń.

Niepomyślna sytuacja skłoniła naczelnego wodza do opuszczenia Modlina. Brak wiary w sens dalszej walki stał się powszechny.

20 września Kołaczkowski otrzymał rozkaz: „Most na 35 berlinek przygotowany od dawna pod Modlinem, z oficerami inżynierów i oddziałem saperów i. pontonierów wysłać pod Płock”. Następnego dnia wojsko opuściło Modlin. W ciągu dwóch dni zajmowano stanowiska w Płocku i okolicach. Tymczasem trwały rozmowy wysłanników naczelnego wodza z pełnomocnikiem carskim, generałem Bergiem.

Ruchom wojsk polskich Rosjanie nie przyglądali się, rzecz jasna, z założonymi rękami. Z Warszawy drogą ku Gostyninowi ruszył generał Pahlen. W stronę Błonia — wielki książę Michał. Generał Kreutz zbliżał się do Modlina. Wydarzenia następowały szybko jedne po drugich. Rada wojenna, zwołana przez Rybińskiego 24 września, opowiedziała się za przerwaniem działań; tylko kilku generałów zgłosiło weto.

27 września armia polska^N zwinęła most na Wiśle pod Płockiem, maszerując ku dolnej Wiśle. Na wiadomość, że Polacy chcą przerzucić most naprzeciw Włocławka, we wsi Szpetal, nastąpił błyskawiczny ruch wojsk przeciwnika. Z główną siłą, gwardiami, grenadierami i korpusem Kreutza, przeprawiał się przez Narew sam feldmarszałek Paskiewicz. Gołowin pilno-wal Modlina, Pahlen zaś stanął już w Gostyninie.

28 września most na Wiśle pod Szpetalem został jednak przez Polaków przerzucony, a haniebne warunki zakończenia wojny — odrzucone. Lecz był to już ostatni akt desperackiej odwagi. Szeregi wojska stopniały, a mimo że klęska zbliżała się nieuchronnie, naczelny wódz dalej nie chciał dać broni ludowi. Nu we kierownictwo z generałem Rybińskim na czele nie dość, że nie dostrzegało tej ostatniej, nikłej już zresztą i z pewnością spóźnionej szansy — ale w dodatku prowadziło zaciekłą walkę polityczną przeciwko siłom lewicowym. Przykład wypędzenia z twierdzy modlińskiej klubistów potwierdzał to najdobitniej.

Świedziebnia — to miejsce ostatniego posiedzenia rady wojennej w działaniach 1831 roku. Stanął wówczas problem: podpisać bezwarunkową kapitulację albo przejść na terytorium Prus. Pod wpływem generałów i oficerów nie chcących dopuścić do złożenia broni przez topniejącą wskutek dezercji armię, zagrożoną przez nadciągające wojska carskie, ruszono ku granicy pruskiej.

5 października 1831 roku wojsko polskie, liczące już niewiele ponad 20 000 żołnierzy, przekroczyło pod Sobierzynem, Szczutowem i Górznem granicę i złożyło broń. Polskie władze i załogi wojskowe ostały się jeszcze w dwóch twierdzach — zamojskiej i modlińskiej. W tej

127