str 126 127 (2)

30. SKĄD ZAIMPORTOWALIŚMY?

1.    Najwięcej doktorów na świecie — powiedzenie wywodzi się z facecji włoskiej, która przypisuje je słynnemu błaznowi księcia d’Este w Ferrarze — Gon-neli. U nas związano je z osobą Stańczyka.

2.    Chcesz być pewnym młodej żony, odpędzaj stare matrony — pochodzi z nowelistyki włoskiej. Źródłem porzekadła jest Dekameron.

3.    Niedźwiedź tylko łapę ssie, a całą zimę syt bywa — przysłowie znane już Kochanowskiemu, a i przez Mickiewicza wprowadzone do Pana Tadeusza w formie „Siedział w domu jak niedźwiedź, gdy ssie łapę w borze” (ks. 6, w. 520), wywodzi się z Historii naturalnej uczonego Rzymianina Pliniusza.

4.    Wiele słuchaj — mało mów, jeśli chcesz, byś był zdrów — najdawniejsza wersja przysłowia pochodzi z kazania wygłoszonego w Paryżu około r. 1300. Do nas przyszło ono zapewne w XVI w. wraz z przekładem zbioru Gęsta Romanorum, tj. Historii rzymskich, gdzie występuje w formie: „Słysz, widź a milcz, chcesz li, abyś żyw był w pokoju.”

5.    Pańskie oko konia tuczy — przysłowie znów spopularyzowane przez Pana Tadeusza: „Bo sędzia wie, że oko pańskie konia tuczy” (ks. 1 w. 247), przyszło do nas wraz z Moraliami Plutarcha, które wchodziły przez wiele lat do kanonu podręczników szkolnych.

6.    Polak, gdy głodny, to zły — wbrew pozorom przysłowie to nie zrodziło się na polskim gruncie. Znana odmiana angielska brzmi: ,.A hungry man an angry man” — człowiek głodny bywa zły. Zapewne źródłem obu wersji jest jakieś nieznane przysłowie łacińskie.

7.    Z wielkiej chmury mały deszcz — przysłowie wywodzi się ze średniowiecznych źródeł łacińskich kolportowanych głównie przez kler. Prototyp przysłowia brzmi: „Grandis abit flatus modica pluvia superatus.”

8.    Sobie śpiewam a muzom — zwrot nierozerwalnie złączony u nas z Janem z Czarnolasu i z jego elegią Muza, wywodzi się wprost z kultury antycznej, w któ-

rej cieszył się wielką popularnością, o czym czytamy w zbiorze Przysłów najznakomitszych pisarzy starożytnych Pawła Manucjusza w artykuliku pt. Sibi canere — sobie śpiewać.

9. Tere fere kuku (w znaczeniu głupie gadanie, nonsens) — wyrażenie to zapewne w czasach Batorego przyszło do nas z Węgier, gdzie ma znaczenie analogiczne, zadomowiło się i upowszechniło w najpopularniejszej dziś formie „tere fere kuku strzela baba z luku,” a także dało tytuł świetnej gawędzie Władysława Syrokomli o kapralu Tereferze.

10. Gdy Ewa kądziel przędła, Adam ziemię kopał — to przysłowie wywodzi się ze średniowiecznej Anglii, odnalezione już w zapisie z około 1340 r. Było ono hasłem bojowym lollardów, zbuntowanych chłopów angielskich, zwolenników Jana Wycliffa.

31. JAK UWSPÓŁCZEŚNILIŚMY?

1.    Stanął jak Hitler pod Stalingradem.

2.    Wyszedł jak Włosi na Osi.

3.    Baba na budowie, kłopot na głowie.

4.    Gość w dom, masło do lodówki.

5.    Było, ale się zmyło.

6.    Chata, cizia i szkło.

7.    Cie choroba.

8.    Nawet biuro ma swój urok.

9.    Czego ojce nie widzą, o to skóra nie boli.

10. Chłop żywemu nie przepuści.

127