473

zawierają ponadto nadwyżki znaczeniowe. Ujawniają je parafrazy w postaci dodatkowych predykatów, jak np. potencjalność (‘można’) przymiotnika uleczalny. Z tego też powodu formantowi -alny, a ogólniej formantom tworzącym derywaty predyspozycyjne przypisuje się funkcję mutacyjną (zob. s. 378).

Znaczenia niepredyspozycyjne właściwe są również, a ściślej, przede wszystkim - imiesłowom przymiotnikowym. Częśó słów o postaci imiesłowów przymiotnikowych należy jednak uznać za funkcjonalne przymiotniki. Za przymiotniki uznamy te leksemy, które wykazują zmianę znaczenia w stosunku do czasownika, np. kochająca matka to ‘matka charakteryzująca się tym, że kocha’, podobnie myślący chłopak. Za przymiotniki uznamy też leksemy mające postać imiesłowów biernych, które są utworzone od czasowników nieprzechodnich: wyspany, uśmiechnięty. Ważnym czynnikiem decydującym o kwalifikacji przymiotnikowej jest utrata znaczenia aktualnego przez imiesłów. Przymiotniki odczasownikowe zawierają w swoim znaczeniu element trwałości, o czym świadczy fakt, że nie przyjmują one określeń temporalnych, por. praca pisemna - 'teraz pisemna; oprawna książka

-    *dziś oprawna; strzeliste jodły - *od wczoraj strzeliste. Natomiast imiesłowy przymiotnikowe, będące formami fleksyjnymi czasownika, łączą się z określeniami temporalnymi: chłopiec piszący teraz wypracowanie, list napisany wczoraj, oprawiona tydzień temu książka, strzelający w tej chwili karabin. Za przymiotniki uznamy te imiesłowy, które utraciły znaczenie aktualne, a tym samym przestały być czasownikami, np. szanowany obywatel, znany aktor.

Kwestia odróżnienia imiesłowów przymiotnikowych od przymiotników odczasownikowych miała do niedawna znaczenie praktyczne, ponieważ partykułę nie pisało się rozłącznie z czasownikami (Miał umysł jeszcze nie zmącony wiekiem), a łącznie z przymiotnikami (niezmącona pogoda ducha). Obowiązujące teraz przepisy ortograficzne (zob. Polański 1998, s. LXIII) zalecają pisownię łączną imiesłowów przymiotnikowych z partykułą nie niezależnie od tego, czy pełnią one funkcję przymiotnikową czy czasownikową.

Niektóre stówa używane są dwojako, np. siedzący, jako imiesłów przymiotnikowy w połączeniu siedzący (w tej chwili) chłopiec, a jako przymiotnik w połączeniu siedzące miejsce ('przeznaczone do siedzenia’ - znaczenie nieaktualne); gotowane mleko - gotowane właśnie mleko; murowany dom

-    murowany od miesiąca dom. W takich wpadkach postuluje się odróżnianie dwóch homonimicznych łeksemów - czasownikowego i przymiotnikowego. Podobnie za imiesłów przymiotnikowy czynny uznamy śpiące (dziecko) w znaczeniu ‘teraz śpi’, natomiast za przymiotnik - w znaczeniu ‘teraz chce spać’, tj. w znaczeniu ‘senne’.

Niektóre derywaty dopuszczają dwie interpretacje. Może to być interpretacja odczasow-nikowa lub odrzeczownikowa, np. płaczliwy, piskliwy, manifestacyjny, składany <— 1) ptakać, piszczeć, manifestować, składać się, 2) plącz, pisk, manifestacja, skład, albo też odczasownikowa łub odprzymiotnikowa, np. nieuchwytny, nieosiągalny <-l) nie uchwycić, nie osiągnąć, 2) uchwytny, osiągalny. W tym wypadku podstawę słowotwórczą przymiotnika stanowić może wyrażenie syntaktyczne, mianowicie zaprzeczony leksem czasownikowy (nie osiągnąć) (zob. 2.3.1.).

473